GPE-Θεσσα

Taxonomy

Code

Scope note(s)

Source note(s)

Display note(s)

Hierarchical terms

GPE-Θεσσα

Equivalent terms

GPE-Θεσσα

Associated terms

GPE-Θεσσα

42 Archival description results for GPE-Θεσσα

42 results directly related Exclude narrower terms

01_b_4340.pdf

ΥΦΑΝΈΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΘΗΝΑΙ 1961 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ' ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ | ΚΕΝΤΡΟΥ Κ|ΤΣΟΥ ΜΑΚΡΗ 434 (2 € Ι 4 ' ΣΥΛΛΟΓΗ ΛΑΟΓΡΑιΌΞΚΟΥ Ι Θέση: ..... .… ,... .. .… .............. ".. & -' (ΙΜΟ. ΥΦΑΝΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΄ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΘΗΝΑΙ 1961 ΄Εκδοσις ύπ,άριθ. l ΕΘΝΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ Μητροπόλεως 9 - Αθήναι .» Σχέδια: KITZOY M ΑΚΡΗ Έκτύπωσις : I: P ΓΙ ΝΟΥ - Μ ΑΤΣΟΥ Κ Η ." 'Απαγορεύεται ή άναδημοσΙευσις τών εϊκόνων καί τών κειμένων 100 παρόντος τεύχους, άνευ γραπτής άδεΙας τοι"; 'ΕθνικοΌ ,ΟργανισμοΌ (Ελληνικής Χειροτεχνίας. ΠΡΟΛΟΓΟΣ « τα ΄Υφαντα τής Θεσσαλίας» είναι ή πρώτη έκδοση,πού 6 Εθνικός "Οργανισµός "Ελληνικής Χειροτεχνίας παρουσιάζει στό φιλότεχνο κοινό και στόν "Ελληνα χειροτέχνη. 'O EOEX, με τις εκδόσεις αύτού τού είδους, επιδιώκει τήν διατήρηση και προβολή τής λαϊκής παραδόσεως και τού έθνικού καλλι- τεχνικού µας πλούτου µέσω τής χειροτεχνίας. "Η κεραμική, τα µέταλλα και τά ύφαντα, τό κέντηµα, ή ξύλο- γλυπτική αλλά και οί άλλες τέχνες θάποτελέσουν τα θέµατα για τήν έκδοση σειρας τευχών, πού θα δώσουν στόν "Ελληνα χειροτέχνη πρότυπα αύθεντικα για αναπαραγωγή και για νέα δημιουργία. Κι έτσι, με τις εκδόσεις αύτές, έξασφαλίζεται ανά- γλυφη ή εικόνα τής λαϊκής πηγής και έμπνεύσεως, όπως αύτή έξελίχθηκε, ξεκινώντας από πολύ παλιά και πέρασε από χέρι σε χέρι και από γενεά σε γενεά, για να προσθέτει ό γυιός στό αρχικό σχήµα ή σχέδιο,πού φιλοτέχνησε ό πατέρας του. Τό τεύχος αύτό έγινε µε τήν επιμέλεια τού λαογράφου κ. Κίτσου Μακρή και σαύτόν όφείλεται ή συλλογή τού ύλικού και η αντιγραφή των διακοσµητικών θεμάτων. Πολλά από τα πρωτότυπα είναι δύσκολο ή και αδύνατο να βρεθούν σήμερα. eO EOEX έλπίζει ότι, με τήν έκδοση αύτή, συµβάλλει θετικά στήν ίστορία τής εΕλληνικής Χειροτεχνίας, παρουσιάζοντας ένα σπουδαίο κλάδο της, τ ά . Υ φ α ν τ ά , όπως αυτα εξελί- χθηκαν στήν περιοχή τής Θεσσαλίας. ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ "Αθήναι, *Απρίλιος 1961 ΤΑ ΥΦΑΝΤΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ., Οπως αντικρύζεις από τα κορφοβούνια των θεσσαλικών βουνών τόν καρπερό κάµπο τής Θεσσαλίας, σού φαίνεται πώς είναι στρωµένος μ" ένα απέραντο ύφαντό κιλίµι πανω στό όποίο ή Φύση κι ό "Ανθρωπος ύφαναν λογής-λογής ξόμπλια. Χωράφια καί μποστάνια, ποτάμια καί ξεροτοπιές, σχηµατίζουν γοη- τευτικούς χρωµατικούς καί σχεδιαστικούς συνδυασμούς, πού καταλήγουν στα θυσανωτα κρόσσια των βουνοκορφών καί των αίγαιοπελαγίτικων ακτών. Κι όταν περπατήσεις τό χώρο τούτο βλέπεις, πως όλη ή κοινωνική καί οίκογε- νειακή ζωή των ανθρώπων του, είναι τυλιγμένη στή ζεστασιά τού σπιτικού ύφαντού. Στή γέννηση καί στό θάνατο, στό γάμο καί στό πανηγύρι, στή δου- λεια καί στήν ξεκούραση, καποιο ύφαντό θα προσφέρει τή ζεστή μαλακότητα καί τό χρωματικό του χαµόγελο. Οί ανθρωποι στίς μεγαλες πολιτείες, παρα- συρμένοι από τό ρυθµό τής σύγχρονης ζωής, πίστεψαν πως τα ψυχρά κατα- σκευάσµατα τής μηχανής θα µπορούσαν να αντικαταστήσουν τα έργα των χεριών καί τής ψυχής. Δεν άργησαν να διαπιστώσουν πως τό σπιτικό δεν έγινε για να προστατεύει μόνο τό κορμί από τό χιόνι, τή βροχή καί τόν ήλιο, μα καί για να δημιουργεί τό ίδιαίτερο εκείνο κλίµα όπου ή ψυχή αναπαύεται, ζεσταίνεται καί δυναμώνει. Τότε έστρεψαν νοσταλγική τή ματιά τους πρός τα έργα έκείνα που μπορούν να δημιουργήσουν αυτό τό κλίμα. "Η στροφή αύτή δεν είναι µια ρωµαντική αναδροµή στήν παιδική κοινωνική µας ήλικία. Είναι µια ζωτική αναγκη τής ψυχής µας. Δεν είναι ούτε µια αντινοµία στή σύγχρονη πραγματικότητα, γιατί όσο πιό μηχανικός καί λαχανιασµένος είναι 6 τρόπος πού έργαζόμαστε καί κινούµαστε, τόσο πιο μεγάλη ή αναγκη, στίς δικές μας ώρες, να συντονίσουμε τήν ανάσα μας με τό ρυθµό τής καρδιάς. "Η λαϊκή ζω- γραφιά καί τό ξυλόγλυπτο, τό µπακίρι καί τό κανατι, ξαναγυρίζουν κοντά µας, καλοδεχτα σάν αγαπηµένα πρόσωπα πού επιστρέφουν από μακρινό ταξίδι. Μαζί τους καί τό ύφαντό αύτό µάλιστα µε τή φιλοδοξία όχι να είναι απλώς ένα στο- λίδι, μα ένα στοιχείο πού θα μας συντροφεύει στήν καθημερινή µας ζωή. Τό σημερινό λεύκωµα έχει σκοπό να παρουσιάσει τήν ύφαντική τής Θεσ- σαλίας. Διπλή ή έπιδίωξή του. Πρώτα να παρουσιάσει στό φιλότεχνο κοινό μερικά από τα πιό αντιπροσωπευτικά καί ώραία δείγματα τής θεσσαλικής ύφαν- τικής καί να χαρίσει έτσι, έκτός από τήν αίσθητική χαρά, τή δυνατότητα να δώσει συγκεκριμένη μορφή στήν έπιθυμία του να χρησιµοποιήση τα λαϊκά ύ- φαντα στή ζωή του. Κι ακόµα να προσφέρει στούς χειροτέχνες, άντρες καί γυ- ναίκες, ένα δειγματολόγιο καμωµένο από κορφολόγημα μέσα στο απέραντο λει- βάδι τής τέχνης τους. "Ένα κύμα κακού γούστου ξεχυλίζει από τίς πόλεις πρός τα χωριά καί απειλεί να σβύσει τήν ώραία παράδοση. Τό έργο δέν ήταν εύκολο. eH Θεσσαλία, στα χρόνια πού αναπτύχθηκε ή ύφαντική της, δέν αποτελού- σε ένιαία πολιτιστική περιοχή. Τ"Αμπελακια, µέ τήν περίφημη Συντεχνία τους, τό Πήλιο µέ τίς 24 ίδιότυπες δημοκρατίες τών χωριών του, τα "Αγραφα μέ τήν ανυπόταχτη ανεξαρτησία τους, 6 'Αλμυρός µέ τή γεωργοκτηνοτροφική του οίκονομία, ή Ραψάνη.καί τα κοντινά της χωρια μέ τήν αναπτυγμένη βιοτε- χνία, ό Τύρναβος µέ τήν έπίδοσή του στα σταμπάτα, ή Λάρισα µέ τό µεταπρα- τικό χαρακτήρα τής οίκονοµίας της, ή Καρδίτσα καί τα Τρίκαλα σαν αστικά κέντρα γεωργοκτηνοτροφικών περιοχών, ό κάμπος µέ τήν τιµαριωτική του κοι- νωνική διάρθρωση, δημιούργησαν μικρές πολιτιστικές ένότητες μέ ίδιαίτερα χα- ρακτηριστικά. ,Ανάμεσα στα σταθερά τούτα στηµόνια τού τοπικού πολιτισµού κι- νούνταν, ανοιξη καί φθινόπωρο, οί σαΐτες τών νοµαδικών πληθυσµών, ύφαίνον- τας έτσι μια κάποια ίδιορρυθμία στό θεσσαλικό πολιτισμό. Αλληλοεπιδράσεις πού έκτείνονται πέρα από τό θεσσαλικό χώρο, παλιότερες καταβολές, μεταφο- ρές διακοσμητικών θεµάτων καί τεχνικών μεθόδων πού πραγματοποιούνταν μέ τού πραµατευτή τή δραστηριότητα, μέ τίς έπιγαμίες καί μέ τίς έποχιακές μετα- ναστεύσεις τών νομάδων, καθιστούν δυσδιάκριτα τα ίδιαίτερα χαρακτηριστικα τού τοπικού ύφους. εΩστόσο αύτό ύπάρχει σαν μια ίδιότυπη σύνθεση όλων αύτών τών στοιχείων. "Οταν έκδοθούν τα ύφαντα καί τών άλλων περιοχών τής εΕλλάδος, θα είναι πιό εύκολο να ξεχωρίσουµε καθαρότερα τίς διαφορές τού τοπικού ύφους μέσα στόν ανεκτίµητο πλούτο τής έλληνικής λαϊκής ύφαντικής. Πανάρχαιη καί πανανθρώπινη τέχνη, ή 'Υφαντική, καλλιεργήθηκε µέ ίδι- αίτερη έπιτυχία στήν αρχαία 'Ελλάδα. "Αρετή τών γυναικών θεωρούσαν τήν καλή έπίδοση σαύτή. Τό ίδιο γινόταν καί στα βυζαντινά χρόνια, όχι µόνο για τήν οίκιακή χρήση αλλά καί για πώληση, από τίς «ύφάντριες» ή «ανυφάντριες». Μακριά από τίς άντρικές ασχολίες ήθελαν οί Βυζαντινοί τίς γυναίκες: αλλά να πιχειρίζονται τή ρόκα καί λινάρι να κάθονται στα σπίτια τους να κλώθουν να κεντούσι. Στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας ή 'Υφαντική έμεινε απασχόληση κυρίως τών γυναικών. Από τόν δέκατο όγδοο αίώνα, όταν αρχίζει ή έµπορευµατική παραγω- γή καί δημιουργούνται οί μικρές βιοτεχνίες, έµφανίζονται καί άνδρες πού ασχο- λούνται μέ τήν τέχνη αύτή. Μέσα σέ μικρό, σχετικώς, χρονικό διάστημα ή κατεργασία τού μεταξιού, τού μαλλιού καί τού βαμβακιού, παίρνει µεγάλες δια- στάσεις. Μέ καραβάνια καί μέ πλοία τα προϊόντα της διοχετεύονται σέ πολλές πόλεις τής Μεσογείου καί τής Κεντρικής Εύρώπης. Από τα «χειροτεχνεία» τού Τυρνάβου, γύρω στα 1810, έβγαιναν 2.000.000 γρόσια βαμµένο βαμβακερό νή- μα, πανια καί μαντήλια καί 30.000 κοµμάτια μπουχασιού (ντόπιου ύφάσματος). Τήν ίδια έποχή τα χωριά τού Πηλίου, καί ίδίως ή Ζαγορά, έβγαζαν 10-15 χιλιά- δες όκάδες κάπες. Τό µετάξι καί τα µεταξωτά ύφάσματα είναι, γύρω στα 1790, τα σπουδαιότερα προϊόντα τού Πηλίου. 'Εµπορικοί άντιπρόσωποι από τήν Πόλη ζη- τούν, στα 1840, από έµπόρους τού Βόλου να καπαρώσουν στόν 'Αλμυρό αργαλει- ούς «διόσα πανια κάµουν» γιατί είχαν ζήτηση καί άφηναν μεγάλο κέρδος. cH Άγια είχε συντροφιές πού, µέ τούς αντιπροσώπους τους στό Βελιγράδι, στό Σεμ- λίνο καί στήν Πέστη, έκαναν μεγάλη έξαγωγή τών προϊόντων τους στή Βιέννη. ‘H Μακρινίτσα είχε «ακµάζουσαν βιοµηχανίαν» άλατζάδων, καί µαλλοµέταξων ύφασμάτων. Τα χωριά τής Πίνδου ύφαιναν μάλλινα κιλίµια καί μπατανίες για να συμπληρώνουν τό χαµηλό κτηνοτροφικό τους είσόδηµα. εΗ Συντεχνία τών Άµπε- λακίων έφθασε μέσα σέ λίγα χρόνια να έχει κεφάλαιο ένα έκατομµύριο γρόσια. ‘H Ραψάνη, ή Κρανιά, ή Τσαρίτσανη, τα Φάρσαλα, ή Λάρισα, τό Λιτόχωρο καί πλήθος άλλων χωριών αναφέρονται σέ παλια βιβλία καί χειρόγραφα σάν δραστή- ρια κέντρα ύφαντικής καί νηµατουργίας. "Αλατζάδες, μπουχάσια, μαντήλια, σκου- τιά, κάπες, κιλίµια, µπατανίες, χράμια, νήματα, έξάγονταν σέ μεγάλες ποσότητες στή Θεσσαλονίκη, στήν Πόλη, στή Σμύρνη, στό Τριέστι, στή Βιέννη, στό Λον- δίνο, στήν Οδησσό καί o" άλλες μεγάλες πολιτείες. «*Εργόχειρα καί χειροτεχνή- ματα έξαίρετα» σηµειώνονται ανάμεσα στα σπουδαιότερα προϊόντα τής Θεσσα- λίας. τα λίγα αύτα παραδείγµατα, ανάµεσα σέ πάµπολλα άλλα, φανερώνουν τή µεγάλη ανάπτυξη τής ύφαντικής στή Θεσσαλία κατά τό 18ο καί 19ο αίώνα. Αύτή τήν παράδοση συνεχίζουν μέχρι σήµερα οί γυναίκες τών χωριών µας. ’Avu- λογη αναπτυξη είχε ή τέχνη τών ξυλογλύφων (ταγιαδόρων), τών χαλκουργών (κα- ζαντζήδων), τών χρυσοχόων (χρυσικών), τών ζωγράφων, τών άρχιμαστόρων, τών λιθογλύφων (πελεκάνων) καί άλλων μαστόρων. Τώρα πού, όπως σημειώθηκε στήν αρχή, ξαναζωντανεύει τό ένδιαφέρον για τα γνήσια προϊόντα τής λαϊκής µας τέχνης, ό άργαλειός καί τό βελόνι µπορούν να γίνουν γερά στηρίγµατα τής χωρι- κής οίκογενειακής οίκονοµίας. «Χρυσοχέρα» λέει ό λαός μας τή γυναίκα πού έχει αξιοσύνη στα χέρια καί µεράκι στήν ψυχή της. Αυτός ό µεταφορικός χαρακτηρι- σμός μπορεί σήµερα να γίνει κυριολεξία όχι µόνο για τό σπίτι μα καί για τήν έθνική pug oilcovopiu. Τά ώραία σχέδια, πού δημοσιεύονται στό λεύκωμα τούτο, δέν φιλοδοξούν να είναι απλώς πρότυπα για αναπαραγωγή αλλά καί αφετηρία για τήν ανανέωση τής παραδόσεως. Φυσικα ή παράδοση δέν πρέπει να κρατηθεί µόνο στό σχέδιο αλλά καί στήν άριστη ποιότητα τού ύφαντού. *** Σήμερα, τούλάχιστον για τή Θεσσαλία, δέ µπορεί να γίνει λόγος παρά μόνο για τήν ύφαντική μάλλινων είδών: κιλιμιών, μπατανιών, χράμιών, μαξιλαριών, τρουβάδων, µέ µερικές σύγχρονες χρήσεις, όσες Θα προκύψουν από τή ζήτηση, έσωτερική καί έξωτερική. !Η ελληνική προσαρμοστική ίκανότητα θα βρεί τόν τρόπο να διατηρήσει τόν τοπικό χαρακτήρα σέ κάθε καινούργιο είδος. "Αλλωστε παράδοση δέ σηµαίνει συντήρηση καί στασιμότητα,αλλα συνεχή ανανέωση καί πλουτισμό μέ νέα στοιχεία, πού ένσωµατώνονται όμαλα στο ύφος πού προύπάρχει. 'Η κατεργασία τού µεταξιού, ή ύφανση μεταξωτών καί μαλλομέταξων, ή νημα- τουργία πέρασαν πια όριστικά στήν περιοχή τής βιοµηχανίας. Μένει, όμως, τό εύρύτατο πεδίο τής ύφαντικής µάλλινων, αύτό ακριβώς πού ένδιαφέρει τό σημε- ρινό άνθρωπο, κι αύτό πού καλλιεργείται ακόμα καί έχει τή δυνατότητα αναπτύ- ξεως. Τό είδος αύτό αφορα καί ή έκδοση τούτη. Ή ύφανση είναι τό τελευταίο, αλλά καί τό δυσκολώτερο, μέρος µιας μα- κριάς διαδικασίας.πού αρχίζει από τό κούρεμα τών προβάτων καί καταλήγει στό έτοιμο ύφαντό. Τό κέντισμα είναι γλέντισµα κι ή ρόκα τό σεργιάνι κι αύτός ό δόλιος αργαλειός σκλαβιά τών κοριτσώνε "Από τίς αρχές τ"Απρίλη ώς τα µέσα τού "Ιουνίου γίνεται τό κούρεμα, ό «κούρος». Μέ τό πρώτο κούρεμα βγαίνει ή «κολόκρα», κατώτερης ποιότητας µαλλί σέ μικρούς όγκους. “H κολόκρα βγαίνει από τό στήθος καί γύρω ως"… ούρα. Τό καλύτερο µαλλί μαζεύεται μέ τό δεύτερο κούρεμα καί βγαίνει από τό ζώο σ" έναν όγκο, τό «πουκάρι». Τό μαλλί πού βγαίνει τό τοποθετούν σέ καζάνια καί τό ζεµατίζουν µε ζεστό νερό. *Αφού τό αφήσουν λίγο τό βγάζουν καί τό-με- ταφέρουν, μέσα σέ πανέρια, στή βρύση ή στο ποτάμι όπου τό ξεπλένουν μέ άφθο- νο νερό. Τό καθαρίζουν από τίς κολιτσίδες καί κρεμούν τα πουκάρια να στραγ- γίσουν καί να στεγνώσουν. =Αφού στεγνώσουν τα έπεξεργάζονται στό λανάρι, τά «λαναρίζουν». Τό λανάρι αποτελείται από τέσσερα σανίδια πού σχηµατίζουν πα- ραλληλόγραμµο πλαίσιο. Στή μέση τού έπάνω σα-νιδιού είναι καρφωμένα κάθετα τα σιδερένια «δόντια» τού λανάριού. Μέ τό λανάρισµα τό μαλλί ξύνεται καί τακτοποιείται. Τότε γίνεται καί ή διαλογή του. Τά µακριά μαλλιά είναι κατάλλη- λα γιά καρπέτες καί φλοκάτες κουβέρτες. Τα κοντα μαλλιά, τα «ρούντα», χρησι- µοποιούνται για τήν κατασκευή τών σκουτιών, τών μάλλινων σεντονιών, τών κι- λιµιών καί τών άλλων ύφαντών αύτού τού είδους. "Υστερα γίνεται τό «γνέσιμο», ή κατασκευή δηλαδή τού νήματος από τα μαλλιά. Τα μακριά μαλλιά γνέθονται στή «ρόκα» καί τα κοντά στήν «τσικρίκα». Υπάρχουν πολλά είδη από ρόκες, βασικά, όμως,αύτή αποτελείται από μακρύ κυλινδρικό ξύλο πάνω στό όποίο «του- λουπιάζεται» τό μαλλί, δηλαδή τυλίγεται µαλακά.Συµπλήρωμα τής ρόκας είναι τό «άδράχτι», κοντότερο καί λεπτότερο κυλινδρικό ξύλο, πού λεπταίνει περισσότερο στίς άκριες. Στή μιαν άκρη τού άδραχτιού γίνεται µικρή έγκοπή ένώ στήν άλλη στερεώνεται τό σφοντύλι, μικρός ξύλινος τροχός, πολλές φορές σέ σχήμα χαµηλού κώνου. Καθώς τραβιέται, λίγο-λίγο, τό µαλλί από τή ρόκα, δένεται στό αδράχτι πού τό θέτουν σέ περιστροφική κίνηση μέ τό δεξί χέρι καί τό αφήνουν έλεύθερο. Χάρη στό σφοντύλι ή περιστροφική κίνηση συνεχίζεται για λίγο. =Αφού τό μαλλί στριφθεί όσο χρειάζεται για να γίνει νήµα, τό τυλίγουν στο αδράχτι. Τήν άκρη του τή θυλιάζουν στήν έγκοπή τού άδραχτιού κι ύστερα τραβούν πάλι µαλλί από τή ρόκα, ξαναστρίβουν. τυλίγουν κι έτσι συνεχίζεται τό γνέσιμο. "Οταν γεµίσει τό αδράχτι από νήµα τότε «τυλιγαδιάζουν» τό νήμα στό «τυλιγαδι», ένα ξύλο µακρύ μια περίπου πήχη, πού έχει διχαλες στίς δυό του άκρες. Μ"αύτόν τον τρόπο γίνονται οί «κούκλες» τού νήµατος. Τό νήμα βάφεται σέ κούκλες. Τα μαλακότερα καί τα πιό κοντά μαλλιά, τα «ρούντα» γνέθονται στήν «τσικρίκα», απλό ξύλινο μηχάνημα. "Αποτελείται από ένα μεγάλο τροχό, πού παίρνει τήν κίνησή του από χειροκίνητο µοχλό. 'Η κίνηση μεταδίδεται µε σχοινί στα «µασούρια», πού είναι σαν αδράχτια χωρίς σφοντύλι. 'Η διαφορά τής περιµέτρου τού τροχού καί τού μασουριού πολλαπλασιάζει τίς στροφές. Για τήν έργασία τής τσικρίκας τό μαλλί δέ μπαίνει στή ρόκα αλλά τοποθετείται σέ πανέρι. Κατά τα άλλα ή έργασία είναι ή "ίδια. Τό νήμα μαζεύεται στα μασού- ρια κι από έκεί τυλιγαδιάζεται καί σχηματίζει τίς κούκλες. "Υπάρχουν δύο είδών νήµατα, ανάλογα µέ τό ρόλο πού πρόκειται να παί- ξουν στήν ύφανση: τό στηµόνι καί τό ύφάδι. Τό στημόνι είναι λεπτότερο καί περισσότερο στριμµένο, τό ύφάδι πιο χονδρό (ανάλογα μέ τό ύφασμα) καί λιγό- τερο στριμµένο. Τώρα τα" νήματα είναι έτοιμα για βάψιμο, βέβαια μόνο όσα έγιναν μέ άσπρα µαλλια. Τα φυσικά μαύρα, τα «λά'ι'α», δέν επιδέχονται βαφή, τα σκουρόχρωμα, τα «σίβα», μόνο μαύρα μπορούν να βαφούν. * ** Γύρω από τίς μεθόδους βαφής τών θεσσαλικών νηµάτων δημιουργήθηκε ό θρύλος πώς ύπάρχουν σπουδαία μυστικά. Στήν πραγματικότητα γινόταν απλώς χρήση πολύ παλιών συνταγών πού ήσαν γνωστές σ,όλόκληρη τήν "Ανατολή. Είναι χαρακτηριστικό πώς ή μέθοδος βαφής τών ξακουστών κόκκινων νημάτων τών ,Αμπελακίων, όπως τήν περιγράφει ξένος συγγραφέας, είναι σχεδόν ίδια µέ τή συνταγή τού ριζαριού πού αναγράφεται σέ πανάρχαιο αίγυπτιακό πάπυρο. Πρίν βαφεί τό µαλλί ύφίστατο μια είδική κατεργασία,πού στή σημερινή επιστηµονική γλώσσα λέγεται πρόστυψη. Μέ διαφορα λουτρά προετοιμάζεται τό μαλλί να δεχθεί στερεά τίς χρωστικές ούσίες. Καταστάλαγµα στάχτης, διά- λυση στύψης ή αλατιού χρησιμοποιούνται για τα λουτρά αύτά. "Αφού τό νήμα στραγγίσει, βάφεται σέ βραστό νερό. Παλιότερα οί χρωστικές ούσίες ήσαν φυτι- κές: τό ριζαρι για τό κόκκινο χρώµα, τό ροδάμι τού πουρνάριού για διαφο- ρετικό κόκκινο, ό μέλεγος για τό πράσινο, οί φλούδες τής καρυδιάς για τό μαύρο, οί άγζίες για τό κίτρινο, ή φλούδα τού πεύκου για τό ανοιχτό καφέ, τό λουλάκι για τό γαλάζιο ..... "Επιτυγχάνονταν έτσι στερεοί χρωµατισµοί. αλλά παρουσίαζαν δυσκολίες στήν εύρεση τού ακριβούς τόνου. Οί καιρικές συν- θήκες τής χρονιάς, ή σύσταση τού έδαφους, ή σκληρότητα τού νερού, έπιδρού- σαν στήν περιεκτικότητα τού διαλύµατος σέ χρωστικές ούσίες. "Έτσι οί συν- ταγές δέν ήσαν σταθερές καί ή έπιτυχία τής βαφής έξαρτώταν από τήν ίκανό- τητα τής τεχνίτρας να βρεί τό σωστό τόνο. "Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν οί µπογιές τού έμπορίου, πού, όταν είναι καλής ποιότητας, δίνουν σίγουρο καί σταθερό αποτέλεσµα. Για τή σταθεροποίηση τών χρωμάτων γινόταν τό «στύψιασμα», δηλαδή τελικό λουτρό τών βαμμένων νημάτων σέ διάλυση στύψης. Μετα τό στέγνωµα, τό νήμα είναι έτοιµο για τήν ύφανση, πού γίνεται στον «ξύλινο» αργαλειό. ,Από τούς τρείς τύπους αργαλειού, τόν «πλαγιάστό», τόν «όρθιο» καί «τού λάκκου» στή Θεσσαλία χρησιμοποιείται κυρίως ό πλαγιαστός. Στηρίζεται σέ τέσσερα κά- θετα ξύλινα πόδια πού συνδέονται χαµηλά µέ τέσσερα χοντρά σανίδια καί άλλα τέσσερα στήν κορυφή τους. "Επάνω στό απλό αύτό σύστημα τοποθετούνται τα πολυάριθµα έξαρτήματα τού αργαλειού. Λεπτοµερειακή περιγραφή τών διαφό- ρων έξαρτημάτων καί τής λειτουργίας τους, είναι έξω από τούς σκοπούς τού σημερινού κειµένου. "Ανάμεσα σέ διπλή σειρα νημάτων, τών «στημόνιών», κι- νείται παλινδροµικα ή σαΐτα από τήν όποία ξετυλίγεται, κάθετα στα στηµό- νια, άλλο νήµα, τό «ύφάδι». Μετά από κάθε διαδροµή τής σαΐτας, οί δυό σειρές τών στηµόνιών διασταυρώνονται µέ είδικό σύστημα κι έτσι τό ύφάδι πλέκεται µέ τα στημόνια. Τα δόντια ένός έξαρτήµατος τού άργαλειού, τού «χτενιού», πού κινούνται αναμεσα στα στιµόνια, παρασύρουν κάθε σειρά τού ύφαδιού καί τή φέρνουν να ακουμπά στήν προηγούµενη κι έτσι τό ύφασμα γίνεται πυκνό. "Από τήν άποψη τού σχεδίου τα ύφαντα διαιρούνται σέ δυό κατηγορίες πού καθεμιά τους έχει ίδιαίτερη τεχνική ύφανσης, στα «ριγωτα» καί στα «κεν- τητά στον αργαλειό». Τα ριγωτα αποτελούνται από αλλεπάλληλες λωρίδες χρω- ματιστές. Αύτό έπιτυγχάνεται μέ τήν αλλαγή, κατά διαστήματα, τού χρώματος τού ύφαδιού. "Όσες περισσότερες σειρές ύφαδιού περάσουν, τόσο φαρδύτερη γίνεται ή χρωµατιστή λωρίδα. Στά κεντητά στόν αργαλειό ή τεχνική είναι πε- ρισσότερο πολύπλοκη καί δύσκολη αλλά καί τό αποτέλεσμα πολύ πιό ένδιαφέ- ρον. Τα διακοσμητικά θέματα δηµιουργούνται µέ τήν κατάλληλη συνεχή έναλ- λαγή τού χρώματος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρα. Τα διάφορα χρωµατιστά ύφά- δια θελιάζονται μεταξύ τους για να μή χωρίζει τό ύφαντό. Προσεκτικά μετρή- ματα έπιτρέπουν στήν ύφάντρια ή στόν ύφαντή να δημιουργεί πάνω στήν έπιφά- νεια τού ύφαντού ποικίλα πολύχρωµα πλουμίδια: γλάστρες, πουλιά, ανθρώπους, βάζα, γεωµετρικά σχήματα. Συχνή είναι ή παρουσία μικτού είδους, όπου για ώρισµένο µήκος έφαρµόζεται ή τεχνική τού ριγωτού, ύστερα γίνονται κεντητά στόν αργαλειό καί οί δύο τεχνικές έναλλάσσονται o" όλο τό μάκρος τού ύφαν- τού. "Ιδιαίτερη τεχνική άπαιτεϊ ένα άλλο είδος ύφαντών, τα «φλοκάτα». Σ"αύτά, κατά τήν ύφανση, τοποθετούν σ'" όλη τήν έπιφάνεια άστριφτα κρόσσια, πού τα στερεώνουν ανάμεσα στα στηµόνια καί τα ύφάδια. ΄Ετσι όλο τό ύφαντό παρου- σιάζει µια θυσανωτή έπιφάνεια μαλακή καί ζεστή. Τα φλοκατα είναι συνήθως µονόχρωμα. Τών μάλλινων ύφαντών οί χρήσεις είναι ποικίλες: τα πιλίμια, μεγαλύτερα συνήθως από τα άλλα ύφαντά, πού στρώνονται στό πάτωμα, οί μπατανι΄ες, κλι- νοσκεπάσματα, τά χράμια, µικρότερων διαστάσεων καί µέ μακριά κρόσσια,πού στρώνονται καί πάνω στα σαµάρια τών µεταφορικών ζώων τίς έπίσημες µέρες, τα μαξιλάρια, προσκέφαλα, κυρίως για διακοσμητική χρήση, οί τροβάδες, μικροί σακκοι, ανοιχτοί έπάνω, πού χρησίμευαν για τή µεταφορα τροφίμων ή μικρών γεωργικών έργαλείων. Τούς κρεµούσαν από τόν ώμο με, µάλλινο έπίσης κορ- δόνι. Τροβάδες, καµωμένους από τραγόµαλλο, χρησιµοποιούσαν για τό τάγι- σµα τών αλόγων καί τών άλλων µεγάλων ζώων. "Επίσης γίνονταν μάλλινα άσπρα σεντόνια, κάπες, βαριοί έπενδύτες από τραγόµαλλο, σπουτιά, κατώτερης ποιότητας μάλλινα ύφάσµατα καί διάφορα άλλα είδη. Ή σύντοµη αύτή περιγραφή δέ φιλοδοξεί να δώσει μιαν ακριβή είκόνα τής κατεργασίας τού µαλλιού ώσπου να φτάσει στό έτοιµο ύφαντό. Περισσό- τερο Θέλησε να κάνει ένα γενικό σχεδιάγραµµα τής φροντίδας καί τού µόχθου πού απαιτεί τό δύσκολο τούτο είδος τής λαϊκής τέχνης. Κι ακόμα, να προσ- φέρει ένα μικρό φόρο τιµής στό άξιο ανθρώπινο χέρι καί στό έλληνικό µεράκι. τα ύφαντα τής Θεσσαλίας είναι τα σιωπηλά τραγούδια τής απλής χαράς. 'Η αλύγιστη ψυχή τών Θεσσαλών χαμογελάει γλυκά στή ζωή μέ τών ύφαντών τή µουσική. Καθώς ή µατιά περπατάει στό μάκρος τού κιλιµιού, σέρνει μαζί της τήν καρδια απ"τούς ψηλούς τόνους τού κόκκινου στίς βαρειές νότες τού σκουροπράσινου καί τού µαύρου.για να τραγουδήσει τόν Αύγερινό πού βγαίνει λαμπρός πάνω από τόν κάµπο. Κάθε θεσσαλικό ύφαντό είναι ένα τονισμένο χρο- νικό τής µακριάς τοπικής ίστορίας. Μέσα του άντηχούν άρχαίοι παιάνες, βυ- ζαντινές µελωδίες, ανατολίτικοι σκοποί, κλέφτικα τραγούδια, καύμοί καί πόθοι ένός λαού πού έχει τή δύναµη να φυτεύει τό λουλούδι τής χαράς καί τής έλπί- δας στό χώµα τό ποτισμένο µέ δάκρυα καί αίμα. Εδώ ένα πανάρχαιο γεωµε- τρικό µοτίβο έκεί ένα βυζαντινό κόσμηµα. "Αλλού ένα ανατολίτικο στολίδι άπλοποιημένο µια χρωµατική άρµονία βυζαντινής διακοσµητικής φρίζας, μια θαμπή ανάμνηση βγαλμένη μέσα από τήν κασσέλα τού ναύτη πού γύρισε από τα λιμάνια τής Φραγκιάς, σχέδια πού ταξίδεψαν μέ τα καραβάνια τών πραμά- τευτάδων. Κι όλα αύτά όχι σαν δανεικά « ένθέµατα» αλλά σαν στοιχεία μιάς καινούργιας σύνθεσης,πού μέσα στόν περιωρισµένο χώρο ένός ύφαντού κλείνει τό νόημα τής ζωής ένός λαού, καθώς κυττάζεις ένα θεσσαλικό ύφαντό,θαρρεϊς πώς αντικρύζεις από ψηλά τό θεσσαλικό κάµπο, πελώριο κιλίμι, όπου άφησε τίς πατημασιές της ή 'Ιστορία. ΚΙΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣ ERA/mid E Ο Ε.! - .….;.ςζ… έ;?!" !- οχι- ». Ε'," µµ ι' ". , Β14Μ3ιώ.:€ "" . . . ΄΄ . "ι.; -.ι.'. ] :..,ΐ怴΄ |… ι.ι΄ Λεπτομέρειες ύφαντών τής όρεινής περιοχής Καλαµπάκας, από τό χωριό Καστανιά. Κιλίμι Πηλίου από τό χωριό Λαύκος. κεντητό στον άργαλειό. Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου 105 έκατ. ΕΚΔΟΣ Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι Πηλίου. Βρίσκεται στό Μοναστήρι τού "Αη Θανάση, κοντά στό χωριό Λαύκος. Πλάτος φύλλου 100 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. Χραμι Πηλίου, από τό χωριό Μηλίνα. "Ενα φύλλο πλάτους 85 έκατ. ΕΚΔ΄1Σ|Σ ΐ.3.Ε.Χ. Μαξιλάρια Θεσσαλικών 'Αγράφων, από τό χωριό Καστανιά Καρδίτσης. Διαστάσεις: τό έπάνω 58Χ 105 έκατ., τό κάτω 72X 106 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι Θεσσαλικών 'Αγραφων, από τήν Καστανιά Καρδίτσης. ΕΚΔΟΣΙΣ Ε ΄..Ε.Χ. Κιλίμι από τό χωριό Δράκια τού Πηλίου, δίφυλλο. Πλάτος φύλλου 70 έκατ. |||Ό||'|"'ΨΙ|'Ψ τς… . . - …"»……… Κιλίμια Κισσάβου, από τό χωριό 'Αμπελάκια. "Ενα φύλλο πλάτους 75 EKG-r. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Α΄. Χραμάκι από τήν περιοχή Μηλεών, δίφυλλο. Πλάτος φύλλου 42 έκατ. Β΄. Διακοσμητικό θέμα από κιλίµι νεώτερης κατασκευής, περιοχής Τρικάλων. Γ΄. Διακοσμητικό θέμα Πηλιορείτικου κιλιμιού. Δ΄. Παραλλαγή θέματος από Πηλιορείτικο κιλίμι. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. || ,: ΦύνΨΨγΐ Χράμι νυφιάτικο. "Ενα φύλλο πλάτους 110 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι "Ολύμπου, από τό χωριό Λιβάδι, δίφνλλο. Πλάτος φύλλου 51 έκατ. Μ" " , | ……',#|'ίί… _ '… . — Α'… Πολύχρωμη μπατανία περιφερείας 'Αλμυρού. από τό χωριό Φτελιά. Β'… Κιλίμι περιφερεΙας "Αλμυρού, από τό χωριό Φτελιά. "Ενα φύλλο πλάτους 75 EKG-r. . - .΄ . ι . ι ι . ι, . ...,. ....ι.ι'ι'ι.Ο.ι.Ο'ι'ι.ι.Ο .... .=ιιι.ι.ι.Ι,Ωιι.ι,οι.........' .ι.. . "!!!!!!" .ι'ι.|.| .. . .. ...ι .. .. Ο.... . .. '.'ι'Δ'ι'.'Δ. µ Ο 8έξεξέξαξ ΞΛΛΞΞΔΔΞ=ιΞΔιό ιιιιιιιι δεξαξέξε| Μ)» ;ξκιξζξ ).???) ΞςΞξ ΐξξ8ξΞξ δίφνλλο. Πλάτος φύλλου 82 έκατ. χωριό 'Ανάβρα, Κιλίμι περιοχής "Αλμυρού, από τό Μπατανία Πηλίου, από τό χωριό Ζαγορά. Πλάτος φύλλου 106 έκατ. ΕΚΔΟΣ Σ Ε.Ο.Ε.Χ. , Τρία μαξιλάρια τού Θεσσαλικού κάμπου, άπό τό χωριό Βελεστίνο. Διαστάσεις 50Χ85 έως 60X 100 éKorr. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. "Υφαντα από την όρεινή περιοχή τών Τρικάλων: Α΄ Μαξιλάρι δίχρωμο, διαστάσεων 47x90 έκατ. B’ καί Γ΄ γεωµετρικά διακοσμητικά θέματα από μπατανίες. Δ΄ τμήμα κιλιμιού. Ε΄ χραμάκι. ΕΚΔΟΣΙΣ Ε.Ο.Ε.Χ. [… ξΦφφφΦφφΦΦ .. αν νο - """ …και 06% Τρουβαδάκια διαφόρων περιοχών τής Θεσσαλίας. Διαστάσεις 32 X35 έως 50X6O έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. ξξξ _ 222i Ι' , . , ., . . . :"'"'΄'.…-., .… . . . . '1ΏϊΏ1Υώ mm Μ Κ… &!!! κι υπ…" . m It ι» ίι … ια Α΄. Κιλίμι από τό χωριό Πορταριά Πηλίου. Β΄. Κιλίμι από τό Τρίκερι, σέ σχήμα πού λέγεται «σαλό» (τρελλό, ανήσυχο). Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου 72 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E ’- E.X. "ί ; &. …,. . … ……- ….-'Ι, 1… & Κοµμάτια από κιλίµια τού Τυρνάβου. Β' καί Γ΄ δίφνλλα. Πλάτος φύλλου 82 έκατ. ΕΚΔΟΣΙΣ E Ο.Ε.Χ "ως": …ινπ«… Τµήµατα κιλιμιών τού Πηλίου: Α΄ καί Β' από τήν Μακρινίτσα. Γ΄ από τήν Πορταριά. Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου: Α' καί Β΄ 112 έκατ. Γ΄ 82 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X.

01_A_G_931_38st_017.pdf

ΒΑΣΙΔΕωΝ,τΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ , , ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ Εν "Μπο τ…? Οία/Ταφ 'Αοια.π΄οωτ. 315% -.....------..---……-*---- Ποός Τ.όν κ. "ίτσσσ "ακπΞν λ/ντόν ,Όονα;ισυοδ Τειαατεννία€ ΄ΐνταΌθα Διά τΞς ΄ΞκΘέσεως Θόλου πόοεΩλό9ησαν καί διεωπαίσ9πσαν τά έΐαγώνιαα πωοϊόντα, αί υενάλαι καί αΈιόλονοι Τουοιστικαί δυνατότΠ- τες καί % έν γένει παραγωγό τού Νομού Μαγνησίας.΄Η ποοΠολό καί % δια…όαισις όλων των δοαστπόιοτότων τΞς πόλεως καί τΉς πεοιωεοείας υαςζκατα κοινήν αναγνώρισιν,ύπΞοΐεν καί πλόοης καί αώογος,αί δέ εντυπώσεις αοισται καί τά σγόλια λίαν εόαενΉ. Τόν έπιτυγίαν καί λααποάν έυφάνισιν έΡ"σωάλισεν αναμφισΩπτότως & κα9,Βλα έπιαελής, αυτία καί αεθοδικό δονάνωσις καί λειτουονία τΞς έκθέσεως καί των καλλιτεχνικών καί τουριστικών αύτΉς έκδηλώσεων,ή όποία είναι ξρ - γον όλων εκείνων των παραγόντων τΞς ΄Εκθέσεως,υεταΞύ των όποίων καί ύµεΈς, οϊτινες είογασ9πσαν αόκνως νυχθΠυεοόν μέ ζΉΝον,αύωαπάο… νησιν καί αύτοπεποί9Πσιν. ( Η I I ~ Ουτω έδημιουογήΘη η πιστις ότι έτεΘησαν at ασφαλεις Βάσεις I I l s r I r και παοεχεται η ελπις διά τήν αελλοντικόν διεκδικησιν δονανωσεως , , l … , r …. εκθεσεως έν Ήολφ ποοΘολπς και όιαωπυίσεως ού πόνων των δοαστηοιο… τότων τού ΝοαοΌ Μαννπσίας,άλλα εί δυνατόν καί όλοκλόοου τΞς Θεσσα- λικΉς πεοιοχΞς,διά τόν ΄αναζωπύοωαιν τΞς οίκονοαικΞς ζωΉς καί ανο- δδν τΗς σταΘαπς τοΌ πολιτισµοΌ τΉς πόλεως Βόλου καί τΞς πεοιωεοεί- ας του. r … , , … … r , ' Ηµεις δε παρακολου9ησαντες ποοσωπικως την εξαιρετικην | Ν I , , , , I Ν , , , ' Υυων συαΘολην δια τπν πληοπ επιτυγιαν της Οονανωσεως και λααποαν ΄ … , I ~ " , , έαωανισιν της ΄ΐκ9εσεως ηόλου και έκτιαωντες ολως ίδιαιτεοως ταυ- Γ την συγγαίοουεν ΄Υαας καί'εκωοάζουεν τας άπείοους ήυων εύγαριστίαςι… "Ο Νουάογπς Π.ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

01_A_G_928_24_001_005.pdf

APIG. 725 …… 26 OKT. '77 A m. 22 , . ;" ΄ .? … …' | ! …» ‘MAKInAz πεί… …, εξ' : ξ …… ν……" MAIAZIA … Ή; '- ; .… …;, "Η…" . - … … % " "A mm Puma _ p .…" το και…"… …. - - :… mnPEMA-nuvnnBEP ' "Ετος 280 Τεύχος 725 26 'Oxmvflpiou — 8 Noequiou 1977 ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ το ΣΗΜΕΙΩΜΑ TOY EKADTH ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΕΞΏΦΥ-ΜΟ 'Ενα εντυπωσιακό πλεκτό από τη συλλο- γή μος, που ea Βρείτε στίς σελίδες µόδας. Φωτογραφία: Ευσταθία Ναυπλιώτου, 76 ΜΑΤΙ ΝΑΙΝΟΥιΡ!ΓΙΟ: ΤΟ ΦΟΡΕΜΑ-ΠΟΥΛΟΒΕΡ: ΙΚο=µψα καί πρακτικό σπορ σύνολο προτείνουν oi "Ιταλοί μαίτρ. I32 ΠΛΕΚΤΑ TOY XEIMQNA: Διαλεψιµέ'να γιο σάς. ΟΜΟΡΦΙΑ 138 ΜΑιΚ|ιΓΙΑΖ '78: "Ανταύγειες και αρώματα στο πρόσωπο. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ 87 ΤΟΣΕΣ |ΠΟ|ιΚΙιΛ|Ε|Σ ΜΕ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟ: Συνταγές. 92 ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΕΥΚΟΛΟ ΝΤΥΣ|.ΜιΟ: Ξεσηκώστε το. γιά να paws": μόνη σας τα µοντέλα πού σας ταιριάζουν. 96 ΓΥΝΑΙΚΑ…- |ΔΕιΕιΣ: Oi σελίδες με τίς χρήσιµες συμβουλές. 115 ΦΤΙΑΞΤΕ TO IHVE‘PI‘BOAI ΣΑΣ: Κήπος. 120 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: 'H είικόνα τής αποχής μας. 124 IMH ΨΩΝ|ΖιΕιΤΕ ΜΕ ΚΛΕΙΣΤΑ MATIAI Το ΚΕιΠΕίΚ δίνει µερι- κές δασικές ουμδουλες. ΘΕΜΑΤΑ | Z'AIPANITA ΧΡΟΝΙΑ ΠιΡΟΣΦΟΠΑΣ: T00 Κίτσου Μακρή. για τή … διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. 22 ΦΙιΝιΛΑιΝΔΕΖΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ: Μίλησον για τα πρα6λήματα τής χώρας τους. 23 ΟΧΙ ιΠ|Α Α'ΝΑ-ΜΟΡΦΩΤΗΡΙΑ! Mld αµερικανική é‘ralpia νοµικών -ανα.λαµ66νει την υπεράσπιση ανηλίκων κατηγορουµένων. 24 H ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΠΗιΚΕ ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ: Ti uno- ρούµε νο προσφέρουμε στο παιδιά. 26 H ιΚΑΡΟΛΙ|ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕ: 'Αρραι6ωνιοοτηκε έναν κοινό θνητό. 28 O ΛΟΓ|ιΚΟΣ ιΠ.ΑμΑΛοΠοΣ ΙΟΝΕ;ΣΚΟ: Με οι:-Ζήτηση. 31 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ =ΣΥΜ|Π…ΟΣ|Ο» ΠΟΥ El-Fl-E ΠΟΛΛΑ: Συ- ζήτηση; για το µέλλον τής δημοκρατίας. 32 ΣΤΑ 90 ΤΗΣ… ΑΚΟΜΗ ΣΤ|ιΣ ΕιΠΑ'ΛΞΕ|Σ: 'Η Σουζάνα Παναγο. ασύλου. ουινιδιοικτήτρια τής «HBH». 39 AYTH ΞΕΡΕΙ ΤΙ ΘΕΛΕΙ: 'H «θετική» γυναίκα. 4-4 TA XIPQMATIZTA ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥ IKEMI'I ΕΚ: το χρώµα κυριαρχεί. 47 NB OWVMAN: ‘H αγαπηµένη τοι'ι Μπέργκµαν. 52 ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ KAI ZQH: Στο έργο του ιΜπου'Ζιανη. 56 BOTA'N'OOEPAIHEIA: '0 σημερινός άνθρωπος στρέφεται καί πο… λι στο Βότανα με τίς θεραπευτικές Ιδιότητες. 62 ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ lKOZIMHMATA: Τής εποχής µας. 68 TO BANE EAINAPXETAI: Που οφείλεται ιή επιστροφή; 144 ΕΠΙΠΛΑ ΑΛΒΑΡ Α|ΝΤΟ ΣΤΟ ΖΑ|Π|ΠΕ|Ο: Σχεδιασµένο από το διάσηµο Φινλανδό αρχιτέκτονα. 182 Σ|ιΓΟΥΡΕ|Σ ΣΤΟ ΤΙΜΟΝΙ: Για τίς γυναίκες όδηιγούς. 190 'ΚΑΤ'ΑιΡΓΗι΄ΣΤΕ ΤΗ ΖΑΧΑΡΗ: Θ' αποκτήσετε ή σε διατηρήσετε τιή σιλουέτα σας. χωρίς νο «newborn-an. I92 ΠΟΣΟ ΑΛΛιΑΞΕ Η ΖΩΗ ΜΑΣ: Οί αναγνώστες επισημαίνουν. ΡΟΥΜΠΡ|ΚΕΣ 4 ΄Από δώ κι από κεί. 8 "Ακούω καί Βλέπετε. I2 Χρονογράφημα. 14 τα σύκα-σύκα. I26 Το µενού. I72 Νεες κοπέλλιες. 176 Ένας άντρας µεταξύ µας. 179 Πνευματικο παιχνίδια. 198 "Αγαπητή «Ir-u- ναίκοπ. 210 Μι.λοι'ιν τ' αστρα. ΑΝΑΤΝΩΣΜΑΤΑ 148 Μια αλληλογραφία (αίαθ. νου8έ.λα). 160 Επικίνδυνες γνωριµίες ('Α-στυν. διήγηµα). 202 'Η πράσινη σκιά (Aloe. μυθιστόρημα). "Αν... Τα οσα παραινετικά έγραφα στο προηγούμενο τεύχος για τίς γυναίκες έκλογιείς καί έκλόγιμες, πού πρέπει να κινητοποιη- θούν, για να δικαιολογήσουν τήν κατάκτηση τής ψήφου καί το δικαίωμα να εκπροσωπούν το 500) o περίπου τού εκλογικού σώ- ματος στή Βουλή, το είδα περίπου όµοια στο χρονογράφηιμα τής κ. 'Ελένης Βλάχου στήν ι«ιΚωθήµειρινή» τής 9ης τρέχοντος. "Οχι ότι ή εκλεκτή |ο*ηµ.οσι=ογράκρας καί συνάδελφος έκδότις είδε τό... αριστούργημά μου στή ωΓυναίκα» κι έπιασε τήν Πδέα. Προς Θεού, τέτοιο πράμα. "Αλλωστε, το περιοδικό μας κυκλοφόρησε τρείς μέρες αργότερα, στίς 12 τού ίδίου μηνός. M’ Με λοιπον πρέπει να συμπεράνουµε ότι γενική είναι ή απορία, γιατί οί 'Ελληνίιδες µε τα τόσα αίτήματά τους για συµ- μετοχή στα κοινά, με τίς τόσες κινητοποιήσεις για απελευθέρωση από το |ζιυγο τών ανδρών, τώρα πού τούς δίνεται ή εύκαιρία, κα- ταιθέτουν τα όπλα καί τούς αφήνουν ν' αλωνίζουν μέσα στή Βου- λή. Καί νά τώρα, έξ οίκείιων το Θέλη: «Ούτε ένα γράµμα δεν έχει φθάσει στήν εφημερίδα, γράφει ή κ. Βλάχου, πού ν΄ ασχολείται µε τή γυναικεία παρουσία µε τήν Εκλογική αναμέτρηση.. Ούτε μια οπαιδιος δεν ήρθε να προδάλει κάποια ύποψήφια. "Αν οί έκλιογες έπρό'κειτο να λά6ουν χώρα σέ κάποιο μακρινό πλανήτη, δεν θα ύπήρχε μεγαλύτερη αδιαφορία», Καί, παρακάτω, παραθέτει συγκλονιστικούς αριθµούς για τήν εκλογική δύναμη τών γυναικών, πού οπερτερούν μάλιστα αύτών τών ά)Θλίίων ανδρών οί οποίοι, ενώ είναι μειοψηφία, κρατούν ολη τήν τράπουλα στα χέρια τους. Καί τα σπαθιά δικά τους καί οί 6αλοδες καί το δύο το καλο καί το ιδέκα το καλό. Κρατήστε λοιπον τήν αναπνοή σας, ιδια6άζοντας αύτή τήν παράγραφο πού εμπεριέ- χεται στο ίδιο χρονογράφηµ.α: «Στίς 20 Νοεµ6ρίου θα ψηφίσουν ή πιο σωστά Θα έχουν τή δυνατότητα να ψηφίσουν, διότι είναι έγγεγραμμένες στούς έκλ-ο- γικούς καταλόγους, 3.197.631 γυναίκες, περίπου έξι χιλιάδες περισσότερες από τούς 8.191 .624 εγγεγραμμένους άνδρες». Α… πιο ύπερ6αίνει κάθε οριο. Κι εγώ πού το διά6ασα αίσθά- νοµαι τώρα να τμειονεκτώ μια καί "δεν το ήξερα. Καί κάθομαι καί συλλογιί1ζομαι πόσα λιγότερα δεινά θα τρά6αγε αυτος & τόπο-ς, ή "Ελλάδα μας κι & λαός της, άν... "Αν οί γυναίκες με τήν εύφυία πού τίς διακρίνει καί μέ τή θε- τική αντί-λήψη πού έχουν καί στα δυσκολότερα τών πραγµάτων, μετείχαν στα κοινά κι &ναλά'μ6αναν δηµόσιους τομείς στούς δ- ποίους οί άνδρες το κάνουν θάλασσα... "Αν, ένα τή ύπο|θέσει, είχαμε γυναίκα ύπουργιο τών Κοινωνι- κών 'Υπηρεισιών! Ποιός άλλος, παρα ή γυναίκα μπορεί να νοιώ- σει τον ανθρώπινο πόνο κι έχει τον τρόπο να τον απαλύνει; "Av, όχι ύπουργό, αλλά ύφυπουργ.ο τού 'Ε'μπορίου, είχαμε γυ- ναίκα! Φό6ος καί τρόμος στήν πιάτσα: («Για έλα δώ, κύριε έμπο- ρα, πού µού κάνεις ψεύτικες ΄έκπτώσιεις». «Για έλα 'διώ, κύριε χα- σάπή, πού µοι") πουλάς σάπια κρέατα. Θα σε 6άλω να τα φας έσύ, για να καταλ-ά6εις». Καί ούτω καθεξής.… "Αν είχαμε γυναίκες οπουργιο καί ύφυπουργιο τής Παιδείας, πό- σο αύτος & τομέας θα είχε φτάσει στα ανώτατα επίπεδα! Μήπως &… τή μάνα μας δεν έχουμε μάθει τήν πρώτη άλφα6ήτα; Ποιός άνδρας, παρά "ή γυναίκα μπορεί να καταλά6ει τήν ψυχολογία τοι") παιδιού; Αύτή να το 6οη!θιήσει πραγματικά στα πρώτα δήματά του για τή Γνώση κι αύτή έχει τον τρόπο να το ποιδ'ηγετήσει στον κακοτράχαλο ιάνή'φ-ορο τής ανώτερης Παιδείας. Να είναι, λέτε, μόνο αύτοί οί τομείς στούς οποίους ή γυναίκα μπορεί να προσφέρει απ' τα απέραντα αποθέματα τής εύψυχίας τ ς; ηΚάποτε, στήν αύγή τών α'ίώνων πού το ανθρώπινο είδος συνει- δητοποίησε τήν παρουσία του c’ αύ'τον τον πλανήτη, επικρατούσε το καθεστώς τής μητριαρχ'ί.ας. Καιρος είναι νοµίζω, ν, ανακτήσει ή γυναίκα ένα µέρος απ τα δικαιώματά της. "Ενα μέρος, είπα... Ε. ΤερΖόπουλος 3 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ 4o XPONIA ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΄Εργο ζωής έκανε 6 Κίτσος Μακρής τήν παράδοση τού Πηλίου και τή συντήρησή της, συμπληρώνοντας εφέτος τέσσερις μεστες δεκαετίες μελέτης καί έρευνας πάνω σε όλες τις μορφές τής λαϊκής μας τέχνης. 16 πρεπε να ζού|σ-ατε στο Βόλο γύρω στο ’55. Μετά τούς σεισμούς. "Οπου, γιά v’ ανοίξουν δρόμους, έδεναν 15 ένα χον- τα "συρματόσχοινο κάτι αρχοντικά γεµάτα άπό τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα, φεγγίτες καί άλλα άριστου…ργήμιατα. Τά τρά6αγε μια µπουλντό|ζα καί τα διέλυε. "Οχι ένα, ή δύο ή τρία, ή δέκα… 'Ο σεισµός άπλώς έπιτάχ=υνε το ρυθµό τής καταστροφής. Για- τί ή καταστροφή καί πιριουπήρχε τών σει- σμών… καί συνεχίστηκε μετά...». 'H χαρακτηριστική περιγραφή 6156101- σµένων καί άινεύ|θυνων ιένεργειών, πού μας έχουν στοιχίσει τήν ιάνεπανόρθωτη κατα- στροφή άΙμέτιρητων θησαυρών τής λαϊκής πολιτιστικής μας κληρονομιάς, άνήκει στον K1100 Μακρή. Τον άνθρωπο, πού έκανε έργο |ζωής τή συντήρηση καί διάσωση τής λαϊκής τέχνης καί παραδόσεως γενικά καί τής πηλ'ιορείτικης είδικόίτερα. Σαράντα χρόνια (1937—1977) προσ- φοράς στή διαφύλαξη τών στοιχείων, πού συνθέτουν τή συνοπτική ίστοριία τού έ- θνους, κλείνει εφέτος & μεγάλος «λαογρά- φος. Χρόνια γεμάτα μόχθο,-άντιξοότητες ύπιοκειμενικες καί άντικειμενικ…έ.ς, διω- γμούς. Άλλα .καί μελέτες καί έρευνες μο- ναδικές πάνω σε όλες τίς µορφές ΄-χωρίς έξαι΄ιρεοη- τής λαϊκής καλλιτεχνικής έκ- φιρ'ά'σεως: στή "ζωγραφική, αρχιτεκτονική, γλυπτική, ύφαντική,, |ξυλογλυπτική, κερα- μική, ενδυμασία καί άλλα. Καί & αύτά, άπο προσωπική πρωτο6ουλία. Με μοναδικό κίνητρο το πάθος του γιά κάθε τι, πού Βγήκε από τα χέρια τού άγνού λα-'ικού καλ- λιτέχνη: Τυπώνοντας 10‘1 συμπεράσματα τής δουλειάς του -έχει γράψει περισσότε- ρ'α άπο είκοσι 6ι6λία καί δεκάδες άρθρα- από Κυριακή σε Κυριακή στο τυπογραφείο τού πατέρα του στο Βόλο, μια καί τήν ύ- 116101117] έΘδο|μά|δα, το τυπογραφείο δού- λευε τίς έμποιριικές παραγγελίες. Καί &- κό'µ..η, χωρίς τήν παραμικρή κρατική συµ- παράσταση. Με εξαίρεση 20.000 δρχ., πού τού παραχωρήθηκαν στή διάρκεια τών σει- σμών. -- Να σας ιπώ. ”Evin είµαι εύχαρ=ιστημέ- νος, όταν δέν μ' έμπαδίζου.ν στο έργο μου. Δέν φτάνουν οί φιλοδοξίες μου μέχρι τού νά με συμπαραστέκονται, λέει. Κι" όταν παρατηρώ, ότι μια τέτοια ιδή- λωση, κ…ρύδει πολλή πίκρα, δεν διστάζει νά ξιεδ.ι-αίλύνει τή σκέψη του. …Μά, δυστυ.χώς."Οταν & πρώτος, πού διώ- χτηκε στήν έπταετία από τον ,Οιριγαν…ισ-μο Χειροτεχνίας, ήμουν ενώ; - Γιατί τάδωλαν είδικά µε σας; — K011’ αρχήν, γιατί ήµουν καλος ύπάλ- ληλος, πράγµα, πού δημιούργησε θέμα... εξοντώσεώς μου! K1’ έπειτα, γιατί, όπως συμβαίνει παντού, διάφορα άεργα πλουσι- όπαιδα ήθελαν να κάνουν το λάτιρη τής λαϊκής τέχνης ίσως καί τον Μαικήνα της. 'Η ύπαρξη ή δική μου δέδαια στο Πήλιο, κατά κάποιον τρόπο, τούς έδενε 101 χέρια. Γι αύτο κι ένας 0171’ αύτούς, καί το λέω μέ πλήρη εύΘύνιη τών νομικών συνεπειών, νομαρχ-ι'α'κος σύμδουλος τότε, τής δικτατο- ρίας, φρόντισε 1101 0101x111) καί μέ έμμεση προσπάθεια, να ιέξοντωθώ καί φυσικά... Το 1974, αμέσως μετά τή μεταπολίτευ- ση ο Κίτσος Μακρής έπανήλ|θε |στον Ε- …… 10107101111000 'Ελληνικής Χειροτεχνί- ας στον οποίο ε.ίχε διοριστεί το 1962. Αύ- τή τή φορά, ώς διευθυντής για "τή Θεσσα- .λία. Γεννημένος στή Λάρισα το 1917, & Κί- τσος Μακρής μετακόμισε το 1926 οίκογε- …νει…ακώς στο Βόλο, |όπου ο πατέρας του, έκδότη…ς τής λαιρισινής έφη,μερι'δας «Πρόο- δος» καί ί'διιοκτήτης '6ι6λ-ιοπωλείου καί τυ- πογραφείου είχε έγκατασταθεί από το 1925. 'Η μητέρα του, ένας πολύ καλλιεργηµέ- νος άνθρωπος, «καταλ…α'6αίνετε μιά νοικο- κυριά τού 1925 μέ δική της διύλιοθήικη 017110 300 διδλ'ία ήταν κάτι πρωτοφανές», έσπρωξε 101 παιδιά της προς τίς τέχνες καί 101 γράμματα. Καθηγητής τού διολιού στο "Ελληνικό Ωδείο έγινε ο "Αρης. Δη- μοσιογράφος ο Φαίδων (πρόκειται γιά τα μέχρι πρότινος, πρόεδρο τής 'Ενώσεως Συντακτών Θεσσαλίας καί Στερεάς Ήλ- λάδος), λαογράφος καί συγγραφέας & Κί- Ξυλόγλ…η πόρτα στο σπίτι τού Ντίκα - Πορταριά. κάηκε το I943. τινος. "Η άδελφή τους πέθανε πρόσφατα. T0 1937, δεκαεννιά χρόνων έφηδος ο Κ. Μακρής δοηθάει στίς προδολές, «νεαρος έγώ, ασχολούμενος περί 101 γράμµατα», τον αείμνηστο καθηγητή τής ίστορίας τής Τέ- χνης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Δη- μήτρη Εύα-Υγιελίίδη, πού ΄6ρ-ίσκεται στο Βό- ,λο γιά σειρά διαλέξεων. ' -«.'.Μού φαίνεται ότι έζησε ένα διάστημα έδώ & Θεόφιλος. Δέν ψάχνεις 1101 61051; στοιχεία», λέει κάποια στιγμή, στον μέ τίς θολές άκόμα ικαλλιτεχνικές τάσεις, νεαρό 6οηθό του δίνοντάς του, χωρίς 1101 το ξέ- ρει, ένα συγκεκριμένο στόχο. Αύτή ή τυχαία, άύίαστη ύπόδειξη στά- θηκε αφορµή ν" αποδειχτεί, ότι πράγματι ο Θεόφιλος |έζησε 101 τριάντα κυριότερα σέ δημιουργία χρόνια τής ζωής του στο Πήλιο καί ήιάρχή τής σαραντάχρονης κα- ριέρας τού Κίτσου Μακρή. Δύο χρόνια άκρι6ώς, άιριγότερα, το 1939, τυπώθηκε μέ πρόλογο τού ίδιου τού Εύαγ- γελίδη ΚΟ ζωγράφος Θεόφιλος στο Πή- λιο», πρώτο Θι6λίο τού Μακρή καί πρώτη συστηματική μελέτη τού σχεδον άγνωστου άκόµη τότε, ζωγράφου. Οί αντιδράσεις στο 6161110 στάθηκαν ποικίλες καί άντιφατικές. '0 μεγάλος αρχιτέκτονας Δημήτρης Πι- κιώνης, οί ζωγράφοι Έγγονόπουλος καί Χατζηκυριάκος, & γλύπτης Τόμπρος έν- θουσιασμένοι 6οηθούν οίκονομ.ικά τήν έκ- ! | " . Y ,:Η;ω 20 … - 231:» 8ΡΡξ", ΄ ' Τµήµα άπό τοιχογραφία τού 181m τού Πατριάρχη στήν Πόλη. Μοναστήρι 'Αγ. Λαυρεντίου. Κσταστράφψιε. Θεόφιλου: 'Αθαινάσιος Διάκος - "Ανδρούτσος - Μέγας 'Αλέξανδρος. Τοιχο- δοση. "Αντίθετα, ή εφημερίδα «Έστία» φρύαξε μ, 0101011 τον «άθλιο σοδατζή, πού δέν ήξερε 1101 ζωγραφίζει», φτάνοντας v01 µιλήσει καί για «μιά πελώρια άπάτη, πού κρυ'δόταν πίσω σε όλη αύτή τήν 10100101». "Οσο για τον Ζαχαρία Παπαντωνίου τον οποίο 0 ίδιος & Μακρής ξε.νάγησε στο Πήλιο (1939—40) δείχνοντάς του καί δουλειά τού Θεόφιλου, πέρασε το ζωγράφο «γενεές δεκατέσσερις» μέ τρία άρθρα του στο «Βήμα». Πάντως μετά το ξεκίνημα, άνθρωποι 00111 1011 Γ. Σεφέρη, τον Ν. Βέη, τήν "Αγγελική Χατζημιχάλη, τον Γιάννη Κο,ρδάτο, παραστάθηκαν ζεστά στήν προσ- πάθεια τού …έκλεκτού λαογράφου. 'Η πρώτη γνωριμία τού Κίτσου Μακρή µέ 1011 θεόφιλο έγινε στήν 'Ανακασιά, έ- να χωριο τού "Ανω Βόλου. Τα πήγε έκεί, & Δηµήτρης, γιος τού Γιάννη Κοντού, 010 σπίτι τού οποίου ύπάιρχει ένα μεγάλο δω- μάτιο διακοσμηµένο ολόκληρο μέ τοιχο- γραφίες τού Θεόφιλου (το σπίτι σώζεται σήµερα σχεδον άνέπαφο) . Είναι κυρίως ελεύθερα αντίγραφα άπό τίς τοιχογραφίες τού Φον "Ες τού Μονάχου, στολισμένες μέ πλήθος διακοσμητικά, άπό τοπία τού Πή- λίου, θυρεούς καί άλλα. ΄Ιίήν έποχή, πού ο Κ. Μακρής, άπό σπίτι σέ σπίτι κι άπο χωριο σέ χωριο τού Πηλίου, άνακαλύπτει το Θεόφιλο, δέν ύ- πάρχουν διαμορφωμένα κριτήρια σέ 0,11 αιώνα πού παρίστανε τήν πομπή τής (“demons γραφία σέ καφενείο στον Κάραδο Πορταριάς. Καταστράφηκε στο ……6λεµο. 17 άπαρρίίθµ.η,ση τών καταστροφικών γιά τήν πολιτιστική μας κληρονομιά παραγόντων, άναφέρεται στήν|έρήμωση τών σπιτιών,…- τά τον έκπιατρισ'μιό τών παλιών άρχόντων καί τήν έγκατάλειφή τους άπό τούς πολυ- πληθείς κληρονόμους, άπό τούς οποίους κα- νένας δέν παίρνει τήν πρωτοόουλία τής έ- πισκευής γιά νά καταλήξει στο νόμο πού ορίζει τά νέα σπίτια νά χτίζονται στον τοπικό ρυθμό. Μέ έξαί…ρ΄εση «μερικές σεμνές περιπτώ- σεις», τρ-αγικά χαρακτηρίζει 6 Κ. Μακρής τά ιώποτελνέσμ-ατα αύτού τού νόμου. «κυρίως στον "Ανω Βόλο, όπου ιοί κάπως εύκατά- στατοι Βολιώτες θεωρούν άπαραίτητο να κάνουν καί µιά Βίλα σέ τοπικό ρυθμό, χω- ρίς ούτε |έκείνοι νά τον ξέρουν καί νά τον &- γαπούν, ούτε καί οί άρχιτέκτνονες. "Ετσι, 6λέπετε άνάμεσα στά παραδοσιακά σπίτια, ένα πλήθος από γελοιοποιή.σεις τής πα- ρα'δό"σεως, ώστε σκέπτεται κανείς μήπως θά'τ'αν προτιμότερο νά τούς άφηναν νά χτί- ζουν τσιιµ.ε'ντένια κουτιά, παρά αύτά τά φρικτά, τραγικής άσχή'μιας «παραδοσια- κά» λεγόμενα σπίτια. Το μόνο καλό μ" αύ- τό το νόμο, είναι ότι µας γλυτώνει από με- γέθη, πού θά χαλούσαν τίς άναλο'γίες τού χώρου. Δέν μπορεί, άς πούμε, νά χτίσει κανείς ένα όχταώροφο στον "Αν-ω Βόλο. Από αύτή τήν άποψη έχουµε έξ΄ασφαλι- στει». Τή στροφή τού κόσμου προς τή λαϊκή τέχνη δέν τή θεωρεί καθόλου τυχαία 6 κ. Μακρής. ,Αντίίθετα, ύποστη:ρί.ζει ότι είναι μιά άκραία συνέπεια τού τεχνολογιάού πο- λιτισµ.ού. Γιατί οί άνθρωποι έχουν π-ιά κου- ραστεί άπό αύτά τά ψυχρά, ομοιόμορφα, αδιάφορα προϊόντα τής όιο=µ.ηχανικής πα- οποία "Ο δεύτερος λόγος είναι ή άνάγκη νά- χιουμε ρίζες, έξαιτίας τού έθνικού αποχρώ- .ματ'ισμού σέ παγκόσμια κλίµακα: Γιά μας τούς Έλληνες είναι άκριόώς ή στιγμή πού άρχ'ί'ζουιµ.ε νά συνειδητοποιούµ.ε ότι μετα- θαλίλό!μαστε σέ κοσμοπολίτες. Καί θέλου- με νά κρατήσουμε τίς ρίζες μας. "Ασχετα μέ το άν αύτή ή τάση παίρνει συχνά τή 20 µορφή μόδας. "Ασχετα μέ το άν 6λέπουμε τήν έπ»ιφάνεια καί όχι το όάθος, ή τάση είναι γνήσια. Είναι μια μόδα. Αλλά δέν παύει νά προέρχεται άπό μιά ούσ…ιαστική άνθρώπινη άνάγκη. -'Επομένως, ή συντήρηση τών στοιχείων πού συνθέτουν το λαϊκό μας πολιτισμό εί- ναι άπολύτως απαραίτητη… τονίζει 6 Κ. Μακρής. Γιατί αύτά είναι οί κρίκοι, πού µάς συνδέουν μέ ολόκληρο το παρελθόν μας. Γιατί κανένας λαος δέν μπορεί νά ζήσει χωρίς ί.σ:τορική μνήμη,. "Ας μήν έ- πανα'λάύουμε το σφάλμα πού κάναμε, δια- γράφοντας 2.000 χρόνια για νά πάµε πίσω στήν άρχα'ιό'τήτα μέ το ν-εοκλιασικισμό, πού είναι οι… εύρύτειρα κοινωνικό. Καί πού το πληρώσαµε πολύ άκρι6ά. Το κακό είναι ότι καί 6 νεοκ΄λασικισμός τής οδού Πανεπιστημίου δέν ήρθε άπό τήν "Ακρό- πολη στήν Πανεπιστημίου. Από τήν ’A— κροπολη πήγε στή Βαυαρία κι άπό τή Βαυαρία ήρθε στήν οδο Πανεπιστηµίου. Μέ τή φωτογράφο - σύντροφο τής ζωής του καί τή μοναχοκόρη του, άπόιφ.οιτο τού Πολυτεχνείου, ζεί στο σπίτι του στο Βόλο, 6 Κίτσος Μακρής. Διώροφο, φτιαγμένο κι έπιπλωμένο στον τοπικό ρυθμό, είναι σιω- στο μουσείο πηλιορείτικης τέχνης.Γιατί,σ αύτό στεγάζεται ή θαυμαστή συλλογή του, πού πειρι.λα|μόάνε-ι 500 περίπου έργα λαϊ- κής ζωγραφικής (22 τού Θεόφιλου, δο-υ- λειά έπί.σης τών Παγώνηδων, Χριστόπου- λου, Μάργαρη, Κουτσοδόντη κι άθλων. Κι ά)κόιμ.α χάλκινα καί ξύλινα άντικει΄'µ.ενα κι ύφαντά) . "Επίσης, 3.000 φωτογραφίες καί σλάιντς άριστουιργηµάτων πού σώζονται ή έχουν ήδη καταστραφεί. Είναι όλα όποµ.νη- µατισμένα λεπτομερειακά. »… Κ-ί=΄τσο Μακρή έχουν άπονεμηθεί πολλές κρατικές τιμητικές διακρίσεις, &- νάμεσα στίς οποίες, πέρυσι, καί το όρα6είο τής "Ακαδημίας "Αθηνών. "Εχει λά6ε;ι μέ- ρος μέ άνακοινώ…σεις του σέ διεθνή καί έλ- ληνικά συνέδρια. "Εχει συνεργαστεί µέ τά έγκυρότερ'α έλληνικά καί ξένα έντυπα, έ- νώ ή συλλογή του λαϊκής τέχνης έχει έκ- τεθεί στήν "Αθήνα, Βόλο, Θεσσαλονίκη καί Γενεύη. Μέλος τής Διεθνούς 'Ενώσεως Τε- χνοκριτών, τής "Εταιρίας 'Ελλήνων Λογο- τεχνών κ.αί άντιπρόείδρος τής 'Εταιρίας Θεσσαλικών Μελετών, πλούτι'σε το συγ- γραφικό του έργο, το χρόνο πού μάς πέ- ρασε, μέ τό μνημειώδες όιόλίο «'Η Λαϊκή Τέχνη τού Πηλίου» ('Εκδόσεις «Μέλισ- σα»), στο οποίο δίνεται όλόκλη-ρη ή είκό- να τής έξελίξεως τής Τέχνης στήν περιο- χή αύτή. "Αληθινό ίστορικο - πολιτιστικό ντοκουμέντο, τό όι6λίο αύτό, άποτελεί τή συνισταμένη τού σα,ρ.αντάχρονου μόχθου τού συγγραφέα του. Τόσο τά κείµενα όσο καί ή είκονογράφηση, καταγράφουν κι &- ξιολογούν καί τίς πιο μικρές δηµιουργίες τής άγνής κι άνό'θευτης λαϊκής τέχνης, δασικά τού 18ου, 19ου καί άρχών τού 20ού αίών'α. «"Αν αύτή ή έριγασία δέν είναι τέρμα, είναι ασφαλώς, ένας σημαντικός σταθµός», γράφει ο" αύτο το τελευταίο 6ι6λίο 6 Κ. Μακρής. Κι όταν τού διατύπωσα τήν άνη|:υχία μου, σχετικά μέ το νόημα αύτών τών… λέ- ξεων, παραδέχτηκε: -'΄Οταν έΘγ-αλα τή «Λαϊκή Τέχνη τού Πηλίου» αί-σθάνθηκα λίγο - πολύ ένα εί- δος πνευματικού συνταξιούχου. Τώρα, πού το ξανασκέφτο,μαι, λέω ότι έκείνα τά λό- για είναι ένας ύποσυνιειίδητος φό-όος ότι τελει'ώνω, ότι είναι το τέρμα. Βέβαια, 6- πάρχουν μερικότερα θέματα πού μέ άπα- σχολούν τώρα καί θά συνεχίσω, άλλά μέ μικρότερες έργασίες. Σάν αποτέλεσµα τών έιριευνών του στήν "Ήπειρο, 6 Κ. Μακρής, έκφ=ράζει τήν κα- τάπληξ'ή του για τον πολιτιστικό πλούτο τής περιοχής, γιά τον ρυθμό τής κατα- στροφής του, άλλά καί γιά το γεγονός ότι, ένώ ή "Ηπειρος έχει πολλούς λογίους μέ παράδοση, δέν δώθηκε ένας άνθρωπος να αφιερώσει τον έ-αυτό του καί να μας πα- ρου-Μάσα όλον αύτό τον πολύτιμο θησαυ- ρό, πού καταστρέφεται μέρα μέ τή μέρα. -Σέ τί σημείο Βρίσκεται σήµερα ή λαϊ- κή μας τέχνη; τόν ρωτώ, - Δέν ύπάιρ!χει σήµερα λαϊκή τέχνη, λέει. Γιατί αύτή ήταν προϊόν τών μικρών οίκο- νομικών καί πολιτιστικών ένοτήτων, στίς οποίες ήταν χωρισμένος ολόκληρος 6 έλ- ληνικός χώρος. Τώρ-α, έχουμε χειροτε- χν-ία μόνο, πού λειτουργεί μέ τελείως δια- φορ-ετικό τρόπο άπό τήν παλιά λαϊκή τέ- χνη. "Επειδή άπευ'θύνεται σέ διεθνές κοι- νό δασικά, ή χειιρ-οτεχνιία μας χρήσιμο- ποιεί στοιχεία, πού δίνουν περισσότερο χα- ρακτήρα, άς τον πούμε ξωτικό. Γιατί αύ- τοί οί άνθρωποι δέν μπορούν νά συλλά- όουν τίνος νοήματος καί περιεχοµένου εί- ναι φορέας τό κάθε άντι'κείµενο, το κάθε διακοσμητικό θέµα. -Τώρα είμαστε σίγουρα πελαγωµένοι! Τί πιστεύετε; Θά όρού|με το δρόμο μας; Τόν ρωτώ, πρίν άπ-οχαιρετιστούιµ.ε. —— Το έλπόζω. Εύχομαι μόνο να μή γίνει αύτο πολύ άργά, τόσο πού νά έχουμε χά- σει τά χνάρια μας. "Avvu Xéppa -Ζυµσροκη — > 22

01_A_G_196_136_035_047.pdf

52 … - το Τ!!ΐΟΕΛΛΠ*ΐΙΤΟ "ΠΑΜΕ ΚΠΣ 01 Π…"! το? To µ π α ρ 6 κ αποτελεί σηµαντική μονάδα κρούσης στην αντεπίθεση που οργανώνει η Καθολική Εκκλησία κατά της Μεταρρύθμισης. Ξεκινώντας από την Ιταλία/12,117/ξρήγορα ξαπλώνεται σ'ολόκληρη την Ευρώπη και πέρα από αυτη/ΞΞ-ΞΞ-ΞΞ/.Απέναντι στη λιτότητα των προτεσταντικών ναών προτάσσεται µιά τεχνοτροπία πυκνής και δυναμικής έκφρασης.πρό- κειται για κίνημα που γρηγορα αγκαλιάζει όλες τις τέχνες, αρχιτεκτονική/ΞΞ/,ζωγραφική, γλυπτική, µεταλλοτεχνία, πολεοδοµία, κηποτεχνία, έπιπλο/ΞΞ-ΞΞ/,εφαρµοσµένες τέχνες |ΞΞ-ΞΞ/... Με γοργές διαδικασίες γρηγορα χάνει τον αποκλειστικά εκκλησιαστικό χαρακτή- ρα της και γΐνεται καλλιτεχνικός συρμός που επικρατεί σε κάθε µορφή καλλιτεχνικής δη- μιουργίας. Αυτή η µεγάλη διάδοση, κυρίως στην Ευρώπη, δηλαδή σε χώρες µε πολιτιστικές ιδιορρυθµίες, δημιουργεί ένα είδος εθνικών παραλλαγών αν και η κινητικότητα καλλιτεχ- νών και χειροτεχνών περιορίζει σημαντικά τις μεταξύ τους διαφορές. Ιδιότυπη παραλλαγή στο χώρο της νότιας Ήαλκανικής και µέρους της "ικρασίας είναι το λεγόµενο "τουρκοµπα- ρόκ", µείγμα μπαρόκ-ροκοκό στοιχείων και ανατολίτικης διακοσµητικής αντίληψης. άλλωστε. το ροκοκό είναι ακραία συνέχιση του µπαρόκ και μερικές φορές τα δύο συνεξετάζονται/ΞΞ/ Αιαψοροποιημένο παρακλάδι του "τουρκοµπαρόκ" είναι το νεοελληνικό µπαρόκ. Η παρουσία του έχει πολλές φορέςξΐΞξΞ=στη διακόσμηση των αρχοντικών της Έόρειας Ελλάδας/Ξ;,17…12/ όσο και στην εκκλησιαστική ξυλογλυπτικη ολόκληρης της Ελλάδας/12,11/.οστόσο, αν και εύ ναι πιά γενικά αποδεκτός ο όρος "νεοελληνικό µπαρόκ", δεν έγινε ακόµα καμυιά συστηµα- τική προσπάθεια τόσο για την ερµηνεία του φαινόµενου και την επισήµανση των πηγών του, όσο και για τη διατύπωση της ιδιοµορφίας του. H σημερινή εργασία σκοπεύει απλώς να & & σ ε ι το Θέμα. Είναι απαράδεκτο να µένει ουσιαστικά ανερεύνητο ένα φαινόµενο που αφρό γισε την ελληνική παραδοσιακή τέχνη επί έναν αιώνα, χοντρικά από τα μέσα του 18ου ως τα μέσα του 190υ. Κάποιος από τους νέους ερευνητές μας πρέπει να το επιχειρήσει. δεν είναι καθόλου εύκολο το εγχείρηµα. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι µόνο για την επισήµανση των χαρακτικών πρότυπων που προέρχονται από τη Ήιέννη πρέπει να ερευνήσει την ΛΏΉ?Ρ"Ι- ΝΑ µε το ένα εκατοµµύριο χαρακτικών έργων και τις βιβλιοθήκες και αρχεία της Ακαδημί- ας Καλών Τεχνών, της Ακαδημίας Εφαρµοσµένων ?εχνών, τη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Ισ- τορίας της Τέχνης, την Εθνική Βιβλιοθήκη, το "ουσείο Λαϊκής Ψέχνης και άλλα Ιδρύματα µε τις εκατοντάδες ϊιλιάδων χαρακτικών και σχεδίων που διαθέτουν. Κι όλα αυτά χωρίς να γνωρίζει το όνοµα του χαράκτη, οπότε µε βάση τους ονοµαστικούς καταλόγους θα ήταν εύ- gm χοντροί αριθµοί σε παρένθεση παραπέµπουν στον αντίστοιχο αριθµό της βιβλιογραφίας. 'Οταν υπάρχει ένας µόνο αριθµός η παραποµπή αφορά στο σύνολο του βιβλίου, όταν υπάρχει και δεύτερος λεπτότερος μετά από κόµμα παραπέμπει στη σελίδα. Οι πίνακες εκτός κειμέ- νου σημειώνονται με την ένδειξη ΠΣΕ. Θα πρέπει εδώ να σηµειωθεί πως οι παραποµπές σε δηµοσιευµένα έργα ζωγραφικής ή γλυπτιΚ6ς δεν σημαίνουν τη µοναδική πηγή για το αυτό… φέα του άρθρου o οποίος στηρίζεται κυρίως στις προσωπικές του έρευνες σ'ολόκληρη την Ρλλάδα, τις Βαλκανικές χώρες καθώς και χώρες της Μεσευρώπης. 2 κολη η ταύτιση, αλλά µε µοναδικό στοιχείο τις φυτογραφίες των ελληνικών ελεύθερων αν- τιγράφων τους.΄Οπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο δόκτωρ ΡΙσΉΑ?Ώ ΒΟΡΕι, της κτπεοτ1πι, είναι σα να αναζητάει κανείς σε µεγάλη βιβλιοθήκη ένα βιβλίο χωρίς να ξέρει το όνομα του συγγραφέα του αλλά µόνο κάποια παραλλαγμένη σελίδα του. Ωστόσο, η έρευνα αυτή εί- ναι απαραίτητη γιατί χωρίς την επισήµανση των προτύπων είναι αδύνατη η µελέτη των προσ- αρμογών, προσΘηκών και αφαιρέσεων. Κι αυτά ακριβώς οριοθετούν την ιδιαιτερότητα του νεοελληνικού μπαρόκ. Τούτο γίνεται φανερό από τις ελάχιστες περιπτώσεις συγκρίσεων έρ- γων ελληνικής ζωγραφικής, όπως στις απεικονίσεις της Φραγκφούρτης και της Μαδρίτης του σπιτιού Μαλιόγκα στη Τιάτιστα/ΞΞ,367-2,1/, καΘώς και την "Κρίση των Ιουδαίων" στή Δρά- κια του Πηλίου/15,146 και 147/. Αλλά την επίδραση του μπαρόκ στη λαϊκή μας τέχνη δεν πρέπει να την αναζητήσουµε μόνο στην επισήμανση ευρωπαϊκών προτύπων σε ελληνικές τοι- χογραφίες αλλά και μιά καινούργια διακοσµητική αντίληψη µε ανήσυχη εναλλαγή καµπυλών αντίστροφης φοράς και στην απομάκρυνση από τον κανόνα της συμµετρίας γύρω από ένα κά- Θετσ νοητό άξονα, µερικές φορές και από έναν δεύτερο οριζόντιο. To θέµα, π.χ., του το- πίου µέσα σε κυκλικό ή ελλειπτικό πλαίσιο από το οποίο τινάζονται ευκίνητα φυτικά δια- κοσµητικά είναι πολύ συνηθισμένο στη μπαρόκ διακοσµητική. To συναντούμε συχνα και σε ελληνικές τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και των αρχών του 19ου.Ρµφανίζεται και με τη µορφή ξυλογραφικής βινιέτας το 1793 στην "Εφηµερίδα" που έβγαζαν στη ηιέννη οι αδελ- φοί Μαρκίδες Πούλιου, εφηµερίδας που κυκλοφορούσε ευρύτατα στην Ελλάδα και εξακριβω- µένα στα Αμπελάκια. ?δώ πρέπει να σημειώσουµε ότι δεν είναι σωστή η γνώµη ότι οι από- ψεις πλατειών στο σπίτι του Γεωργίου Σβάρτς στ'λµπελάκια απεικονίζουν βιεννέζικες πλα- τείες. Πολυήµερες έρευνες του υποφαινόµενου στη Βιέννη, της οποίας το παλιό τµήμα δια- τηρείται σχεδόν ανέπαφο, απέδειξαν πως μόνο μία, κι αυτή στο σπίτι του Δημητρίου ?βάρ- τς, η οποία έχει πέσει εδώ και πολλά χρόνια, παρίστανε την αυλή του "πελβεντέρε. Ούτε και σε λευκώµατα µε παλιά χαρακτικά απόψεων της Βιέννης συναντούμε κάποια άποψη που να µας πείθει πως υπήρξε πρότυπο από κάποια τοιχογραφία του σπιτιού του Γ. "Βάρτς.?πί- µονες, αλλά όχι εξαντλητικές, έρευνες σε βιβλιοθήκες και πινακοθήκες έδωσαν το ίδιο αποτέλεσμα. Με τον όρο "νεοελληνικό µπαρόκ" χαρακτηρίζουµε το ιδιότυπο κράµα µπαρόκ, ροκοκό και ελληνικών παραδοσιακών στοιχείων που κυριαρχεί στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δε- καετίες του 18ου ως τα μέσα περίπου του 19ου, µε ιδιαίτερη έµφαση στην εκκλησιαστική ξυλογλυπτική και στη ζωγραφική διακόσµηση παραδοσιακών σπιτιών στα δραστήρια βιοτεχνι- κά και µεταπραττικά κέντρα της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας, όπως η ϊιάτιστα, η Κα- στοριά, τα Αμπελάκια, τα Ζαγοροχώρια και το Πήλιο. Επίσης σε πολιτείες και χωριά που βρίσκονται έξω από τα σύνορα του Ελληνικού Κράτουςταλλά κατά την περίοδο που µελετού- 3 µε χαρακτηρίζονται από έντομη ελληνική παρουσία, όπως το Αργυρόκαστρο/231 το "περάτι, το πελένικο, η Φιλιππούπολη/21,242,245,946,250|, η 7τενήµαχος καί άλλα.Υτη Φιλιππούπο- λη πολύ χαρακτηριστικά είναι τα σπίτια του Γεωργιάδη/ΞΙ,265/ και του Κουγιουµτζόγλου /ΞΞ,2?Ο/. Θα πρέπει εδώ να σηµειώσουμε πως η επίδραση αυτή δεν αφορά στο σύνολο του αρχιτεκτονήµατος αλλά µόνο στη διακόσμησή του. Ο τύπος του βορειοελλαδίτικου αρχοντι- κού είναι εξέλιξη της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης/Ξέ,181/. To ίδιο ισχύει για τις ξυλόστεγες βασιλικές της Τουρκοκρατίας και µόνο σε µικρές εκκλησίες παρουσιάζονται ισ- λαµικές επιδράσεις. :εν ευσταθεί η άποψη του Γιάννη Κορδάτου ότι οι ξενητεμένοι έµπο- ροι έφερναν έτοιµα αρχιτεκτονικά σχέδια, έστω κι αν υποθέσουµε ότι αυτά εφαρµόζονταν τροποποιηµένα ανάλογα µε το μέγεθος και την κλίση του οικόπεδου, τον προσανατολισµό του και την ύπαρξη γειτονικόν οικοδοµών. Και βέβαια κανένας δε µπορεί να πιθανολογή- σει πως έστελναν στους Ρυρωπαίους αρχιτέκτονες αποτύπωση του οικόπεδου με τις υποµε- τρικές του καµπύλες, τον προσανατολισµό και το γύρω του δοµηµένο χώρο. Εκείνο που εί- ναι βέβαιο είναι ότι ερχότανε διακοσμητικά πρότυπα, χαρακτικά εργα ή σχεδιάσµατα. Αυ- τό Θα μπορούσε να αναιρέσει ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του µπαρόκ, που είναι "η στενότατη σχέση ανάµεσα στην αρχιτεκτονική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική"/ΞΞ,119/.Λει- τουργεί, όμως, η Θαυµαστή προσαρμοστική ικανότητα των Ελλήνων τεχνιτών.΄Ετσι, ο τρόπος που διακοσμούνται τα ημικύκλια από τους "δοξάτους", τα τεταρτοσφα.ίρια από τις εσωτερι- κές κόγχες, οι προβολές των τζακιών κ.λ.π. αποτελούν υποδείγµατα σωστής διακόσμησης. " φράση του I. Λεονάρδου πως τα σπίτια των Αμπελακίων είναι "κατά τον κάλλιστον νέον Ελληνικόν και Ευρωπαϊκόν τρόπον κτισµένα"/1Ξξ147-τ48/ ασφαλώς εννοεί την ευτυχή σύζευ- ξη τοπικής αρχιτεκτονικής και επείσακτης διακόσµησης. Θα διαφωνήσουμε και µε την απο- Φη του Νικ. !!ουτσόπουλου/ΞΞ,181/ ότι "τα υποδείγµατα αυτά τα μεταχειρίζονταν αμετάπλα- στα στην τοιχογράδηση των σπιτιών". Πρώτα-πρώτα, το κύριο εκφραστικό µέσο της ζωγραφι- κής, το χ ρ ώ μ α ,απουσιάζει από τα χαλκογραφικά πρότυπα ενώ αποτελεί γοητευτικό στοιχείο της λαϊκής µας ζωγραφικής. Υπάρχει, ακόµα, η προσαρµογή στις υποχρεωτικές δι- αστάσεις και το σχήµα των επιφανειών του οικοδοµήματος και που είναι φυσικό να µη συμ- φωνούν με το πρότυπο. Τηµειώσαμε παλιότερα μιά τέτοια περίπτωση/19,98/. Από ορθογώνια πρότυπα ξεκινούν τοιχογραφίες αφιδόσχημες ή στρογγυλές.΄Ρχει επισημανθεί η περίπτωση, μεταγενέστερη αλλά ενδεικτική, από το ίδιο πρότυπο και από τον ίδιο ζωγράφο να γίνον- ται δύο παραλλαγές µε εντελώς διαφορετικές αναλογίες ύηους-πλάτους|12,446/. Αυτό, όµως, απαιτεί αφαιρέσεις ή συμπτύξεις στοιχείων του πρότυπου, προσθήκες άλλων και µετατοπί- σεις των αξόνων της σύνθεσης, δηλαδή µιάν αναδηµιουργία που δεν δικαιολογεί το χαρα- κτηρισµό "αµετάπλαστα".Οι λαϊκοί µας ζωγράφοι χρησιμοποιόντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα δεν ήταν δυνατό να εγκαταλείψουν µονοµιάς τις τεχνικές τους εμπειρίες και την παραδο- ! 4 σιακη ζωγραφική-διακοσμητική αντίληψη. Θα µελετήσουµε το νεοελληνικό μπαρόκ κυρίως στις τοιχογραφίες των αρχοντικών, αφού για την εκκλησιαστική ξυλογλυπτική υπάρχει η σχετική εργασία µας "Ελληνικό Εκκλησιαστικά Ξυλόγλυπτα"|12/καΘώς και αλλες µελέτες, όπως π.χ. του Ευστρ. Τσαπαρλή για τα ξυλόγλυπτα τέµπλα της Ηπείρου. To πρώτο θέµα για εξέταση είναι οι λόγοι αυτης της κυριαρχίας του μπαρόκ για µακριά χρονική περίοδο. 'Ενας πολιτισμός δέχεται και αφομοιώνει εκείνες τις επιδράσεις οι οποί- ες του είναι χρήσιµες να εκφρασθεί όταν οι αλλαγές των οικονοµικών και κοινωνικών δοµών και το επακόλουθο πολιτιστικό κλίµα δεν είναι δυνατό να βρούν την έκφραση τους στα παλιά µέσα. 0 1802 αιώνας είναι πολύ σηµαντικός για τον ελληνικό χώρο καθώς το ενδιαφέρον των Ευρωπαϊκών Δυνάµεων µετατοπίζεται προς τη Μεσόγειο, σπάζει και στην Ελλάδα η κλειστή οι- κονοµία και δηµιουργείται µια καινούργια τάξη πραµματευτόδων και βιοτεχνών που έχει επα- φή με την Τ-*υρώπη. Συγχρόνως αναπτύσσονται ή δηµιουργούνται σε ευρωπαϊκές πόλεις ανθηρ€ς και πολυάνθρωπες ελληνικές παροικίες. Οι µετανάστες δεν κόβουν τον οµφάλειο λώρο με τη γενέτειρα. Οι καινούργιοι όροι παραγωγής και διακίνησης των αγορών δηµιουργούν νεα νοο- τροπία. αντίθετα από τους γεωργικούς και κτηνοτροφικούς πληθυσµούς που στηρίζουν όλη τους την παραγωγική διαδικασία στην προγονική πείρα με αποτέλεσµα το συντηρητισµό και την α- προθυμία σε ανανεώσεις, οι βιοτεχνες, οι ναυτικοί και οι µεταπράττες για να επιζήσουν χρειάζονται συνεχώς ανανεούμενη πληροφόρηση. Να είναι ενήµεροι για τις προόδους του επαγ- γέλματός των, για τις διακυµάνσεις της ζήτησης και των τιµών των προϊόντων, για την ισο- τιµία των νομισμάτων. Χρειάζονται γνώσεις αλληλογραφίας και λογιστικής. Ψαξιδεύουν αλλο- τε για βραχύ χρονικό διάστημα και άλλοτε για μόνιµη εγκατάσταση. "Όλα αυτά δηµιουργούν πολιτιστικό κλίμα ανοιχτό σε ξένες επιδράσεις, ικανό να τις αφομοιώσει δηµιουργικό. Η οικονομική άνοδος επιτρέπει το χτίσιμο µεγάλων και πλούσια διακοσµηµ€νων σπιτιών και εκ- κλησιών, και µάλιστα σε κλίμα ευμάρειας, αισιοδοξίας και επιδεικτικής αρχοντι4ς. Ο δρό- µος για το ευρωπαϊκό µπαρόκ είναι πιό ανοιχτός. "Όπως συµβαίνει πάντα µε τις τέχνες της περιφέρειας, το µπαρόκ/και το ροκοκό/ διαποτίζει την Ελλαδα όταν πιά έχει στερέψει στην πηγή του. Πρώτοι δέκτες τα ανθηρά οικονοµικά κέντρα. And αυτό ακτινοβολεί και προς τον χωρικό τους περίγυρο. Το κίνηµα του Έυρωπατκού Διαφωτισμού βρίσκει μεγάλη απήχηση στούς λόγιους της σκλαβωµ€νης Ελλάδας, κυρίως σ'αυτούς που ξενητεύονται ή κρατούν επαφή µε την Ευρώπη. Πάµπολλες οι συγγραφές ή µεταφράσεις φυσιογνωστικών, ιοτορικέν και γεωγρα… οικών βιβλίων. αυτή η στροφή προς τα δηµιουργήματα της φύσης και του ανθρώπου εκδηλώνε- ται και στην τέχνη. Φα τοπίο, ο άνθρωπος, η πολιτεία, η ιστορική σ ηνή περνούν τώρα και στο Θεµατολόγιό της. To μπαρόκ καλύπτει τις καινούργιες αναγκες. "Φα ενδιαφέρον της τέχ- νης στρέφεται στις καθημερινές όψεις της ζωής και του κόσµου. "80Υραφικ€ς σκηνές -το λε- γόµενο σΕΉΡΕ- ατομικά και ομαδικά πορτρα ίτα, εσωτερικά σπιτιών, απόψεις δρόµων και πολ λά άλλα θέµατα ανταποκρίνονται στις προτιµήσεις των ανθρώπων της εποχής"|ΞΙ,118/. Είναι περίπου, η περιγραφή και των θεμάτων του νεοελληνικού µπαρόκ. ?την Ελλάδα παρουσιάζεται μία ιδιοµορφία. Ενώ γενικά ο Διαφωτισµός κλόνισε τα Θεμέλια του µπαρόκ, εδώ το θεμελί- ωσε. λτην εκκλησιαστική ξυλογλυπτική η επίδραση δεν περιορίζεται στα θέματα αλλά προ- χωρεί και στην τεχνική που εγκαταλείπει το χαµηλό ανάγλυφο για να προχωρήσει σε έντονα εξώγλυφες μορφές και να φτάσει στο "σκαλιστό στον αέρα"ξυλόγλυπτο µε διαμπερή κενά ανά- μεσα στις µορφές. Από πολλούς δρόμους έρχεται το µπαρόκ στην Ελλάδα.΄Αλλοι ξεκινούν από την Ιταλία, ιδιαίτερα από τη ηενετιά, τη Γερμανία και προπαντός τη Βιέννη. Εδώ θα πρέπει να σηµει- ώσουμε πως δίπλα στο επίσηµο µπαρόκ αναπτύσσεται και το λαϊκό που το συναντούμε σε σπί- τια χωρικών καθώς και σε ζωγραφιστά έπιπλα που εκτίθενται στο Λαογραφικό "ουσείο της Βιέννης και στο "ουσείο Κάτω Αυστρίας. Είναι πολύ δύσκολο να εξακριβώσουµε την προέλευ- ση µερικών από τα πιό διαδεδοµένα διακοσµητικά θέµατα, αφού τυπικά βιενν€ζικα μοτίβα τα συναντούµε και στο γερμανικό µπαρόκ, όπως τα αγγελάκια /ΞΖ,ΠΙΗ.ΞΠ|, το ανασυρµ€νο παραπέτασµα /ΞΖ,ΠΙ!!.28/, το σύµπλεγµα µουσικών οργάνων /2Ξ,ΠΙΝ, 50/, την αχιβάδα/ΞΖ, ΠΙΝ.6Ο|, τη µπακλαβωτή επιφάνεια µε ανθάκια στις διασταυρώσεις/ΞΖ,ΠΙΝ.63/,το σύµπλεγµα όπλων |ΞΞ, ”IN. 67/ και πολλά άλλα. Για το πολύ συνηθισμένο θέµα της γοργόνας με διπλή ουρά τα πράγµατα δεν είναι ξεκαθαρισµΞνα επειδή αυτή παρουσιάζεται και σε σήματα τυπο- γραφείων της Ιταλίας των οποίων οι εκδόσεις κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην Ελλάδα, όπως του Γιαννιώτη Νικολάου ?άρου, του ΉΟΕΦΩΒΙ, του ΦΑ"ΌΑΒΑ/Ξ,11-13/. Τπάνια εµφανίζονται και ζωγραφικές αποµιμήσεις της µπαρόκ διακοσµητικής, όπως αλτάριων στο σπίτι του Καλία στούς πεγάδες και στο αρχοντικό Τσαμπαρλή στην Καστοριά ή επίστρωσης εσωτερικών επιφα- νειών τοίχου µε κεραµικά πλακάκια |1,Γ'.ΙΠ.28ρ!τοια επίστρωση, όμως, παρουσιάζετατΒ στην ισλαµική τέχνη' πρόχειρο παράδειγμα το "πλΐΤζαµί της Πόλης. Κύρια πηγή του νεοελληνικού µπαρόκ είναι η Ήι€ννη. Τε ό,τι αφορά την εκκλησιαστική ξυλογλυπτική έχουμε γραπτές µαρτυρίες, όπως η φράση "κατά τον τύπον της Ρι€ννης" σε συμφωνητικό παραγγελίας τέµπλου|ΞΞ,22/κι ακόμα πληροφορίες για παραγγελίες σε βιεννέ- Etna εργαστήρια ολόκληρων τέµπλων ή τµημάτων τους/12,11/. Ct τοιχογραφίες των αρχοντι- κών της ?ιάτιστας, της Καστοριάς και των Αµπελακίων έχουν εντονότερη την επίδραση του βιεννέζικου µπαρόκ. Κι αυτό εξηγείται από το ότι στη µεγάλη αυτή πολιτεία ζεί και ερ- γάζεται πολυάριΘµη και ανθηρή ελληνική παροικία, κυρίως από Βορειοελλαδίτες καί Θεσσα- λούς, στην οποία παραχωρήθηκαν εµπορικά, δικαστικά, εκκλησιαστικά και σχολικά προνό- µια/11,7|.Τπάρχουν ακόμα και σήµερα δύο ελληνικοί ναοί στη Βιέννη, του Αγίου Γεωργίου και ο νεότερος της Αγίας Τριάδας, καθώς και "οδός των Ελλήνων". Πλούσια και η δηµοσιο- γραφική δραστηριότητα με την έκδοση εφημερίδων και περιοδικών/19 - 11/.Πολλά και αξιό- λογα και τα βιβλία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Βιέννη "δεν αναπαράγουν τα παραδοσια- κά βιβλία και τις λαϊκές φυλλάδες της Βενετίας"/Ξ,365-366/. Εκεί εκδηλώνεται και η εκ- δοτική προσπάθεια του Ρήγα µε το "Σχολείον των πτελικάτων Υραοτών", το "Φυσικής Απάν- θισµα", τον "Ηθικό Τρίποδα", τον "Νέο Ανάχαρση" και, σε εκτέλεση του βιεννέζου χαράκτη Φρανσουά "ύλλερ1τη µεγάλη "Χάρτα της Ελλάδος" /1796-9Τ/. ?το βιεννέζικο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου τυπώνονται κρυφά τα επαναστατικά του έργα και στέλνονται σε κιβώτια στην Τεργέστη µε τη γνωστή τραγική κατάληξη. λεν πρέπει όμως να πιστεύουµε πως όλα αυ- τά πραγµατοποιούνται µέσα σε κλίμα πνευµατικής ελευθερίας. Ττενή αστυνοµική παρακολού… Θηση, δυσκολίες για την παραχώρηση άδειας έκδοσης εφημερίδας, καύσεις, κλεισίµατα τυπο- γραφείων, απελάσεις, φυλακίσεις, λογοκρισία είναι µερικά από τα χαρακτηριστικά του κλί… ματος που επικρατεί /11,22,το,71,79,97,123,126/.ο 'ΑνΘιµος Γαζής παρακολουθείται στούς δρόμους της Βιέννης σε κάθε του βήµα. Ο Εούµας καιάλλοι 'Ελληνες φυλακίζονται. Τα μέλη της Εταιρείας των Φιλομούσων, οι φοιτητές,ελέγχονται και στην πιό καθηµερινή τους ασχο- λία από τους "έµπιστους" της Αστυνοµίας" /Ζ,16/:Άς μην ξεχνούμε πως ο Ρήγας και οι σύν- τροφοί του συλλαµβάνονται στην Τεργέστη, που τότε ανήκε στην Αυστρία, μετάγονται στη Βιέννη όπου και ανακρίνονται και τελικά παραδίδονται στους τούρκους. Εντελώς ιδιαίτερες σχέσεις µε τη Βιέννη έχουν τα δραστήρια βιοτεχνικά και µεταπρατ- τικά κέντρα στα οποία εκδηλώνεται εντονότερη η επίδραση του μπαρόκ. Φα Δ μ π ε λ ά - κ ι α µε την περίφηµη ?υυτροφία τους, που ούτε µία ήταν ούτε διακρινόταν για σύµπνοια, διατηρούν το κυριότερο εμπορικό πρακτορείο τους στη Βιέννηι" το πλείστον όµως των νη- μάτων, ως και ο Banana, µετεφέροντο εις Ειέννην και εκείθεν εις τα πρακτορεία"[Ξ,12/. Εκεί εδρεύει και πεθαίνει πάµφτωχος και φυλακισµένος ο ιδιοκτήτης του σπουδαιότερου από τα αρχοντικά των Αµπελακίων Γεώργιος Μαύρος ή Σβάρτς ή Σφόρτσος. Στενές εµπορικές σχέο σεις µε τη Βιέννη, όπως και µε άλλα ευρωπαϊκά κέντρα, έχει και η ? ι ά τ ι σ τ a. Οι έμποροί της εξάγουν γουναρικά από την πόλη τους και την Καστοριά, κρασιά από τη Ριάτι- στα, το Αµύνταιο και τη Νάουσα, νήµατα από τα Άµπελάκια και τον Υύρναβο, µετάξι, λινά- pt, κρόκο, κόκκινο πιπέρι, καπνό, υφάσµατα και είδη χειροτεχνίας. Εισάγουν είδη πολυτε- λείας δηλαδη µεταξωτά υφάσµατα, κρύσταλλα, πορσελάνες, κοσµήµατα/ΞΖ,Α 153/.Έίναι κέν- τρο εξαγωγικό και εισαγωγικό ευρύτερης περιοχής. Αυτό έχει και τον πολιτιστικό του αν- τίχτυπο. "'Οχι ολίγα πράγµατα μας ήλθαν τότε στη Τιάτιστα από τα κέντρα προπάντων της ουγγαρίας και Αυστρίας με τα γερμανικά των ονόματα: η κούχνη |… ΚΓΩΉΕ/, τα φιρχά- νια|"ΠΡΗΆΝΠΈ/, τα στρίφια |ςψρπυροπ|' το χομαστρόφεν/υπ?"Κππ9ΨΡΟΡΨΈΉ * ατόλες του πο?- πιπ| κ.λ.π. /ΞΞ,9|. "ολύ συχνά εµφανίζεται η Βιέννη σε γράµµατα, λογαριασμούς, τιμολό- για του δηµοσιευµένου Αρχείου Ζουπάν-Μωραίτου /ΞΣ,'Α89 - 128/. Φα ίδια ισχύουν και γιά ; την Κ α σ τ ο p t d. Πλούσιοι Καστοριανοί έµποροι διατηρούσαν Οίκους στη Βιέννη. Πολλοί φιλελεύθεροι Καστοριανοί καταφεύγουν στην αυστριακή πρωτεύουσα, ανάµεσα τους και τα α- δέλφια Παναγιώτης και Γιάννης Εμµανουήλ, συνεργάτες του Ρήγα που εκτελούνται μαζί του. To πατρικό τους αρχοντικό, µε πλούσια µπαρόκ διακόσµηση, υπαρχει ακόµα|ΞΞ/Στη Έιέννη συλλαμβάνεται και άλλος συμπατριώτης τους που συνδέεται με το Ρήγα, ο Γεώργιος Θεοχάρης, που όµως κατορθώνει να αποφυλακισΘεί, χωρίς να αποφύγει την εξορία/Ξξ,38|. οι ξενητεµµξ… νοι δεν ξεχνούν και την εκπαιδευτική προσπάθεια της πατρίδας τους /ΞΞ,206/. “ta 1828 για τη συντήρηση του σχολείου ξοδεύονται 4417,4 γρόσια "τα οποία όλα εµβήκαν από τα λασ- σα της Βιέννης"/ΞΞ,45/. "τα 1805 τυπώνεται εκεί το δράμα του Καστοριανού λόγιου Αθανά- σιου Χριστόπουλου "Αχιλλεύς"/ΞΞ,90|. To µορφωτικό επίπεδο φαίνεται να είναι υψηλό. Κύ- πως υπερβολική είναι η πληροφορία ξένου περιηγητή πωςπιεπππιχτκικκΣκχικπκππκπιπκιιπιι Μπιπιχ………π…………η πνευµατική στάθμη των Καστοριανών ήταν γενικά χαμηλή και στα σχολεία η διδασκαλία περιοριζόταν σε απλά στοιχεία της αρχαξ- ας γλώσσας /ΞΞ,394/.Ψουλάχιστον οι πλούσιοι έμποροι μιλούσαν ξένες γλώσσες και σχεδόν όλοι είχαν εξοικειωθεί με τα αρχαία ελληνικά/Ξέ,352/. Χαλαροί είναι οι οικονομικοί δεσ- μοί του Η η λ € ο υ με τη Βιέννη. Η εμπορική δραστηριότητα των Πηλιορειτών στρέφεται κυρίως προς την λίγυπτο, την Κωσταντινούπολη και τη Βλαχία αλλά πραγματοποιεί και µεγά- λες εξαγωγές µεταξιού προς τη Βιέννη. αντίθετα, οι πολιτισµικοί δεσµοί είναι στενοί. 0 Μηλιώτης λόγιος Γρηγόριος Κωσταντάς μαζί με τον συµπολίτη του Αργύριο Φιλιππίδη τυπώνουν στη Βιέννη ~1796— την περίφηµη "Νεωτερική Γεωγραφία" τους γραμμένη στη δηµοτική γλώσσα της εποχής. Tov Κωσταντα βρίσκουμε στην ίδια πόλη και το 1305 /2,16/. Η εκκλησία του Α- γίου Γεωργίου Βιέννης αφιερώνει στα 1814 για την ίδρυση της *χολης Μηλεών πεντακόσια χάρ- τινα φιορίνια/2,21/.0 'λνΘιµος Γαζής γίνεται στα 1389 εφημέριος της ελληνικής εκκλησίας της Ήιέννης. Εκεί εκδίδει το περιοδικό "Λόγιος Ερμής", ένα από τα σηµαντικότερα όργανα του Ελληνικού Λιαψπτισµού, και βιβλία του όπως τη "Γραμματική των Φιλοσοφικών Επιστημών του 'Λγγλου Βενιαµίν Μαρτίνου"και ενεργεί για την ίδρυση της "ηλιώτικης "χολής. "τα 1815 ιδρύεται στη Βιέννη η "Φιλ6µουσος Ειαιρεία". Ανάμεσα στους σκοπούς της αναγράφεται ότι "Η δε του Πηλίου 'Ορους οµήγυρις συγκροτεί εν σχολείον πακτικ6ν κατά µίμησιν των Ακαδη- μιών της Ευρώπης".Ψο ευρωπαϊκό πολιτιστικό πρότυπο λειτουργεί στο πηλιορείτικο χωριύ.πα- ρακάτω προβλέπονται βοτανολογικές έρευνες και αρχαιολογική συλλογή. Φυσικά, η Αυστριακή Αστυνοµία δεν καλοβλέπει τη "Φιλόµουσο Εταιρεία". 7τα 2 α γ o ρ o χ ώ ρ ι α η επίδρα- ση είναι µάλλον έµμεση. έρχεται μέσω της Βλαχίας, εκτός από το σπίτι του Καλέα στους πε- γύδες -1?94- που έχει βιεννέζικη επίδραση. δι αλλες τοιχογραφίες στο ?σεπέλοβο, το Καπέ- σοβο, το Κουκούλι, το Σκαµνέλι, στην Αρίστη, το Δίλοφο, τους Κήπους, είναι νεότερες,των µέσων και του δεύτερου µισού του 190υ αιώνα. Φυσικά, αναφερόμαστε µόνο σε τοιχογραφίες 8 που σώζονται ακόµα ή που πρόλαβα να τις µελετήσω και να τις φωτογραφίσω πριν καταστρα- φούν. λεν πρέπει να ξεχνούµε πως όσα υπάρχουν είναι µόνο µικρό µέρος από το πλήθος των παλιότερων τοιχογραφικών έργων, έτσι η εικόνα που μας έµεινε είναι λειψή πράγµα που πι- θανό να µας οδηγεί σε σφαλερά συμπεράσματα. Η µεγάλη πυρκαγιά, π.χ., της Βέροιας στα 1862 έφερε ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή στην πολιτεία αυτή και τα ελάχιστα παλιά αρ- χοντικά που διασώθηκαν γκρεµίστηκαν αργότερα. Ευτυχώς ο Νικόλαος Μουτσόπουλος διέσωσε σε οντογραφίες, σχέδια και περιγραφή ένα από αυτό, του atop Μανωλάκη,µε τη χαρακτηριστυ κή µακεδονίτικη αρχιτεκτονική του και την πλούσια µπαρόκ ζωγραφική διακόσµηση/ΞΞ/Η οικο- γένεια Θεοχάρους, στην οποία ανήκε, κατέφυγε µετά την 'Αλωση στη Βιέννη. Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα ένας απόγονος, ο Αναστάσης, βρίσκεται στη Βιέννη όπου ίδρυσε µεγάλη Φρά- πεζα. ο γιός του Μανώλης σπουδάζει γιατρική στην αυστριακή πρωτεύουσα. To αρχοντικό χτί- στκε από το Όρηγόρη Θεοχάρους γύρω στα 1830. Τώρα μένει να εξετάσουμε τα κ α ν ά λ ι α από τα οποία τα θέµατα και το ύφος του βιεννέζικου µπαρόκ πέρασαν στην Ελλάδα. ?ίναι εντελώς απίθανη η υπόθεση μετάβασης ζωγρά- φων και ταγιαδόρων στην τ…"υρώπη, ούτε υπάρχει, απ'όσο ξέρω, καµµιά τέτοια µαρτυρία. Για την ξυλογλυπτική είναι λογικό να υποθέσουµε πως πρόκειται για καλλιτεχνικό συρµό που δια δίδεται από τεχνίτη σε τεχνίτη σ'ολόκληρη τη Βαλκανική. Επί πλέον, όπως σηµειώσαµε πα… ραπάνω, έρχονται από τη Βιέννη είτε ολόκληρα τέµπλα είτε τµήματά τους, κι αυτό παίζουν σηµαντικό ρόλο. Λεν αποκλείεται, βέβαια, και η κυκλοφορία κάποιων χαρακτικών προτύπων. Ωστόσο το εκκλησιαστικό µπαρόκ των ξυλόγλυπτων δεν είναι µόνο θέµα σχεδίου αλλά και χα- ρακτηριστικής τεχνικής µε το έντονο ανάγλυφο, τα διαµπερή κενά, τη λειτουργία του καλε- μιού.*τη ζωγραφική το χαρακτικό πρότυπο αρκεί, χωρίς κι εδώ να αποκλείεται η διαδικασία που προανεφέραµε. τη βεβαιότητα χρήσης χαρακτικών προτύπων σταθεροποιεί και η συχνή επανάληψη του ίδιου θέµατος σε σπίτια που απέχου… τοπικά και χρονικά.7υγκεκριµµένη άπο- ψη του Γαλατά της Κωσταντινούπολης συναντούµε στο σπίτι του "ανζή-?αστοριά 1750- του Γεωργίου πράµα -λµπελάκια 1787- και πρό… Κομνενάκη -"6λυΒος 1833. "‘0 ιδιο φαινόμενο παρατηρείται στο θέμα του κοµµένου καρπουζιού με τη φέτα καρφωμένη επάνω του. "τα κατά- λοιπα του Κλεισουριώτη ζωγράφου Κώλτσου Παπαγιάννη βρέθηκαν πολλά τυπωµένα έγχρωμα πρό- τυπα,αυτός όµως ανήκει σε άλλη εποχή και σε διαφορετική τεχνοτροπία. ? συµβολή της ξέ- νης χαλκογραφίας στη διαµόρφωση του Θεµατολόγιου της ελληνικής αγιογραφίας πολυ λίγο έ- χει µελετηθεί.?την αγιορείτικη αγιογραφία έχουν επισημανθεί από ξένους μελετητές επι- δράεις χαλκογραφιών του ΝΑΡ!!λΝτ0"ΙΟ ΡλΙ"ΟΝ"Ι και του τπΡΕΡ, ο Μανόλης Χατζηδάκης δημο- σίευσε στα 194? την αποκαλυπτική εργασία " Η Κρητική 7ωγραφική και η Ιταλική Χαλκογρα- φία" και ο υποφαινόµενος µία περίπτωση τοιχογραφίας στο Πήλιο που προέρχεται από βιεννέ- ζικη χαλκογραφία|14,146-141/. ?τις ελληνικές χαλκογραφίες η πορεία είναι συνήθως αμφί… 9 δρομή.λντιγράφουν κάποιο ζωγραφικό πρότυπο για να γίνουν στη συνέχεια πρότυπα άλλωναγι- ογραφιόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της µορφής του Νεοµάρτυρα Ρεωργίου. Από ζω- γραφικό πρότυπο ξεκινάει σειρά χαλκογραφιύν -1838,1845,1859,1865- που µεταφέρουν το θέ- μα σε πάµπολλες τοιχογραφίες και φορητές εικόνες/11,46/. Από την άποψη των θ ε µ ά τ ω ν το πεδίο του νεοελληνικού µπαρόκ είναι ευρύτατο. ΄?να μέρος αποτελείται από απεικονίσεις πόλεων, άλλοτε πανοραµικές και συχνότερα σε γα- βακτηριστικά τους σηµεία. Η µεγαλύτερη πανοραμική άποψη της Κωσταντινούπολης βρισκόταν στο σπίτι του ?ριανταφύλλου στη Αράκια Πηλίου, έργο άγνωστου ζωγράφου/τέλη 180v αιώνα/. ΄Επιανε μια φρίζα και στους τέσσερις τοίχους του καλού οντά, το µάκρος της έΦτανε τα 15 περίπου µέτρα. To σπίτι αυτό, χτυπηµένο από τους σεισµούς του 1955, έμεινε ανεπισκεύα- στο κι ερειπώθηκε. Καταστράφηκαν οι ωραιότατες μπαρόκ τοιχογραφίες του με καβαλάρηδες, πορτραίτα, λιοντάρια και φυτικά διακοσµητικά. λύθηκε µόνο ένα µέρος, αποτειχισμένο, της Κωσταντινούπολης. "ε διάφορα σπίτια, ανάλογα με τις οικονοµικές και πολιτιστικές επαφές κάθε περιοχής, υπάρχουν απόψεις της Βενετιάς /σπίτι P. Σβάρτς στ'Λμπελάκια/, της Φραγκ- φούρτης /σπίτι Μαλιόγκα στη Σιάτιστα/, της Μαδρίτης /πάλι στον Μαλιόγκα/, της Χαλκίδας /παράσπιτο Ψριανταφύλλου-τύρα αποτοιχισμένη/.λπό ό,τι μας είναι γνωστό µόνο δύο τοιχο- γραφίες παρουσιάζουν τον τόπο όπου βρίσκονται. Είναι µιά απλοϊκή τοιχογραφία του Μετσό- βου µε μπαρόκ πλαισίωση, έργο του ζωγράφου Μαρέτσου καμωμένο στα 1800, και µιά, θαυµα- στής χρωµατικής ευαισθησίας άπιΦη του λιµανιού του Ηρακλείου που τώρα, αποτοιχισµένη, βρίσκεται στο Ιστορικό Μουσείο της Πόλης. Οι περισσότερες από αυτές είναι πλασμένες στο κλίµα ενός απλοϊκού θαυµασµού. Φα παλάτια της Ώενετιάς και το ανήσυχο λιμάνι της, το δά- σος των µιναρέδων της "όλης, κάστρα και γεφύρια και κρήνες είναι τυλιγµένα σε µιάν ατ- µόσφαιρα μαγείας /1έ,16/. ο λαϊκός ζωγράφος προσθέτει και πλήθος από δροσερές λεπτομέ… ρειςς, ανθρώπους, ψάρια, πουλιά, που δεν συναντούµε στο χαρακτικό του πρότυπο όταν αυτό µας είναι γνωστό/2,1; … :Ε,369/.Περισσότερα είναι τα µικρά φανταστικά τοπία. Και σ'αυτό, η βλάστηση, τα κτήρια, τα γεφύρια και άλλα στοιχεία δεν παρουσιάζουν την ελληνική πραγ- µατικότητα της εποχής. 'Υστω και φανταστικά, συγκροτούνται από στοιχεία της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης. Η βεβαιότητα πού είναι φανταστικά και όχι απλώς αταύτιστα προέρχε- ται από την ,κατά κανόνα,διακοσµητική σύνθεσή τους όπου χτίσµατα και δέντρα υπακούουν σε µιά αυστηρά καθορισµένη συµµετρία. ’Exouv σχήµα ρόµβου, κύκλου, έλλειψης και ορθογώ- vtou παραλληλόγραμµου. ?ε λίγες περιπτώσεις η επάνω και η κάτω πλευρά της πλαισίωσης σχεδιάζονται µε παράλληλες ευθείες ενώ οι δύο πλαγινές είναι καμπύλες. Τα µικρά φαντα- στικά τοπεία δεν είναι ανεξάρτητα αλλά αποτελούν αναπόσπαστα τµήµατα ενός µεγαλύτερου διακοσµητικού συνόλου. Ψο τοπίο εµφανίζεται συχνά και'στο τουρκοµπαρόκ/κεντρικό τζαµί των Τιράνων, τζαμί των εργένηδων στο Υπεράτι, Τοπ-Καπί.../. 10 Τοπία σχετικά με τη θρησκευτική ζωή απεικονίζονται και σε εκκλησίες της εποχής του ελληνικού μπαρόκ, όπως το ΄Αγιον ΄Ορος, τα Μετέωρα, το ΄Ορος Σινά /Αγία Μαρίνα Κισσού/, ο Οίκος Δαυίδ/ 'Αγιος Γεώργιος Μυρόφυλλου Τρικάλων/, έπαυλη, περιτειχισμένη πολιτεία | Αγιος Νικόλαος Αρχαγγέλων Αλµωπίας/ και άλλα. Σπάνια απεικονίζεται τ ο ί δ ι ο τ ο ο π ί τ ι όπου υπάρχουν οι ζωγραφιές/ Γεωρ- γίου Σβάρτς, Δηµητρίου Σβάρτς στ'Αµπελάκια/. Σηµαντικό ρόλο στη ζωγραφική διακόσµηση παί- ζουν οι καλλογραμμένες και µερικές φορές πλουµισμένες ευχετήριες επιγραφές, µε φράσεις όπως "Θε΄*Χριστέ. Φρουρός του Οίκου τούτου πάντων δυσχερών και βασιλείας...φύλαττε αεί τους οικούντας"/ΞΞ,9/,"Εύχεσθε φίλοι...ξένοι τοις Κυρίοις μου ζωήν, πλουθυγείαν..δόξαν, πάντων αγαθών ροήν"/1έ,316/,"΄Ας έχει ΘεόΘεν ευφροσύνην πάντοτε των αγαθών"/ΞΞ,317/,"χα- ράν, υγείαν και πάντων αγαθών αφθονίαν"/1Ξ,317/. Ta a v θ o δ ο χ ε ί α είναι το συνηθέστερο διακοσµητικό θέμα. Παρουσιάζεται σε μεγάλη ποικιλία παραλλαγών τόσο στο σχήμα του δοχείου όσο και στα λουλούδια: τριαντάφυλ- λα, µαργαρίτες, τουλίπες, γαρύφαλα... Ανά ένα ή δύο, επάνω σε µπαρόκ έπιπλα, σε συνδιασ- µό µε φρούτα ή µε σχηµατοποιηµέν: φυτικά διακοσµητικά , παρατάσονται στη φρίζα των εσω- τερικών επιφανειών του τοίχου ή ανάµεσα στα τόξα του "δοξάτου".Μερικές φορές ζωγραφίζον- ται και στις εξωτερικές επιφάνειες ανάμεσα στους φεγγίτες. To ανθοδοχείο είναι σχεδόν το αποκλειστικό θέµα στις ζωγραφιστές ποδιές τέμπλων της εποχής. Πολύ συχνά εµφανίζεται σε ποικίλες παραλλαγές και το Θέμα του κ o µ μ έ ν o υ κ α ρ- π ο υ ζ ι ο ύ."Βνα καρπούζι από το οποίο λείπει µιά φέτα που είναι καρφωµένη με µαχαίρι επάνω του |αρχοντικά Πούλκως, Σιάτιστα - Κανατσούλη, Καστοριά - Γ. Σβάρτς, Αμπελάκια - Καλέα, Νεγάδες - Νανζή, Καστοριά -εκκλησία Αγίου Δηµητρίου, Νεοχώρι Πηλίου/. Περιορισμένη είναι η εμφάνιση της ι σ τ o ρ ι κ ή ς ο κ η ν 6 ς , όπως οιγάμοι του Ναπολέοντας και επεισόδεια από τους ναπολεόντιους πολέμους στο σπίτι του Ράδου/Τσεπέλο- βο/, η ανάρρηση του Πατριάρχη Καλλίνικου στο αρχονταρίκι του Μοναστηριού του "Αη Λαυρέν- τη /Δράκεια Πηλίου/, έργο που σώζεται µόνο σε φωτογραφίες /13,167/, Αναφέρουμε, ακόµα, το θέμα του α ν α σ υ ρ μ έ ν 0 U π α ρ α π ε τ ά σ µ α τ ο ς, όπου ένα είδος αυλαίας τραβιέται προς τα επάνω και τα πλάγια για να αποκαλύψει κάποια σύνθεση /σπίτι Ράδου στο ΐσεπέλοβο - Τριανταφύλλου στη Δράκια Πηλίου - Βασδεκά στο Σκαμνέλι Ζαγορίου.../. Μερικές, καταστραμμένες σήµερα, ολόσωµες μορφές στο σπίτι του Τριανταφύλλου /Δράκια/ έχουν σαφείς π ρ ο ο ω π 0 γ ρ α φ ι κ έ ς προθέσεις/15,1?1/.Προσωπογραφίες του Ρήγα και του Υψηλάν- τη φιλοτεχνεί o χιονιαδίτης ζωγράφος Θανάσης Παγώνης στο σπίτι του στη Δράκια |ΞΖ,71/. Σποραδικά εµφανίζονται και άλλα θέµατα, όπως το σ ύ μ π λ ε γ μ α μ o υ ο ι κ ώ ν o p- γάνων/σπίτι Καρανίτσιου, Βράτυρα.-παράσπιτοτΤριανταφύλλου, Δράκια/, το α λ τ ά ρ ι /σπίτια Καλέα, Νεγάδες - Τσαμπαρλή, Καστοριά/, το λ ι ο ν τ ά ρ ι, ο 6 ρ ά κ o v τ α ς, 11 ο δ ι κ έ φ α λ o ς α ε τ 6 ς, το ά ο τ ρ o και άλλα. Μερικά πουλιά µέσα σε πυκνό πλέγµα φυτικών διακοσµητικών δεν θα ήταν άστοχο να θεωρήσουµε ότι προέρχονται από το ξυλόγλυπτο τέµπλο. "ε όλα σχεδόν τα κτήρια µε µπαρόκ διακόσμηση υπάρχουν σε µεγάλη ποικιλία τα τυπικά ανησυχα κοιλόκυρτα διακοσµητικά άλλοτε στα διάµεσα παραστατικών θεμάτων και άλλοε υπο- γραμµίζοντας αρχιτεκτονικά στοιχεία /τόξα, φεγγίτες/ ή ζωγραφικές τους αποµιµήσεις.Βι- εννέζικη προέλευση έχει η επιφάνεια που ορίζεται από ανήσυχο πλαίσιο και γεµίζει από γραμµές σε μπακλαβωτη διαστάυρωση. Στις διασταυρώσεις των γραµµών ή µέσα στις ροµβοει- δείς μικρές επιφάνειες που δημιουργούνται υπάρχουν ανθάκια. To νεοελληνικό µπαρόκ ανανέωσε ριζικά το Θεµατολόγιο της παραδοσιακής μας ζωγραφι- κής. ‘Av και χιλιοειπωµένο, δεν είναι άσκοπο να επαναλάβουμε εδώ πως παράδοση δεν ση- µαίνει στασιµότητα και επανάληψη. Η παράδοση συνεχώς ανανεώνεται, αδιάκοπα δημιουργεί… ται, πλουτίζεται, απορρίπτει, παρακολουθεί το γενικό πολιτιστικό κλίµα της εποχής. Αυ- τή όμως η ανανέωση δεν είναι ευθύγραμµη σε όλους τους τοµείς. Ρυκολότερα και ταχύτερα πραγματώνεται στα θέµατα, δυσκολότερα και µε αργότερους ρυθμούς κυριαρχεί στην τεχνο- τροπία. Οι οπτικές συνήθειες και η προαποχτηµένη τεχνική παίζουν εδώ το ρόλο τους. Βέ- βαια, η "κοσμική" τοιχογραφία των αρχοντικών, όπως τουλάχιστονπξξξ&ΞΐΞξΞΞΐιστα έργα που σώζονται, αρχίζει µε την εµφάνιση του μπαρόκ, οι περισσότεροι, όµως, εκτελεστές τους, τουλάχιστον οι επώνυµοι, υπήρξαν και πγιογράφοι. Ρίχαν, λοιπόν προηγούµενη Θητεία στη ζωγραφική, τη µεταβυζαντινή αγιογραφία, και οι περισσότεροι µαθήτευσαν σε εργαστήρια του αγίου "Όρους. Από το άλλο µέρος, τα καινούργια Θέµατα,τσ νέο διακοσµητικό ύφος, τα ευρωπαϊκά χαρακτικά πρότυπα,για αποδοθούν δεν ήταν δυνατό παρά να προκαλέσουν κάποιες αλλαγές. ηερικ€ς από τις χαλκογραφίες, κατά τη συνήθεια της εποχής, ήταν επιχρωματισμέ- νες µε διάφανες ύλες, ανιλίνη ή ακουαρέλλα, όχι επιζωγραφισµένες. Vat στην τεχνική του νεοελληνικού μπαρόκ έχουµε την κυριαρχία του περιγράµματος που ορίζει οµοιόχρωμες επι- φάνειες /1Ξ,164,167,1?Ό,1?2/. “s µερικές περιπτώσεις το χρώμα εµφανίζεται σα μιά γραµ- µη που ακολουθεί εσωτερικά τις γραµµές του σχεδίου|1έ,183%στα κτήριο με τα τρία αετώ- µατα, αριστερά και στη ρόδα του βαρούλκου δεξιά/.Αντίστ…ιχο φαινόµενο παρατηρείται και σε χαλκογραφίες, ιδιαίτερα στους χάρτες. λργ6τερα, από τις αρχές του 19ου αίύνα. δειλά στην αρχή και τολμηρότερα µε την πάροδο του χρόνου, εµφανίζεται και ο σκιοφωτισμός/ΙΞ, 211, 1?,68|. Άν nat το µπαρόκ χαρακτηρίζεται από ανήσυχη κίνηση, στο ελληνικό του αντί- στοιχο παρατηρούµε κάποια στατικότητα καθώς και δυσκαµψία στο σχέδιο, κυρίως στα παρα… στατικά θέµατα.Π εκτέλεση των διακοσµητικών, και ιδιαίτερα των ανεικονικών, είναι πολύ περισσότερο άνετη. λισθάνεται κανείς το χρωστηρα του ζωγράφου να κινείται γρήγορα και ελεύθερα. δώ o ζωγράφος δεν φοβάται πως κάποιο παραστράτηµα του χεριού Θα βλάψει το 12 έργο του και ευγχρόνως εξυπηρετεί το ύψος του."ε µερικές περιπτώσεις διατηρείται η συµ- μετρία γύρω από ένα κεντρικό άξονα, συµμετρία του δίνει στο έργο στατικό χαρακτήρα /15, 142,143 |, ου παρουσιάζεται ακόµα και σε µικρές τοπιογραφίες/1],ΠΙΠ. 46,5Ο,51/. 'λλλο τεχνοτροπικό σηµείο επαφής του νεοελληνικού μπαρόκ µε το ευρωπαϊκό είναι η συνύπαρξη ζωγραφικής και γλυπτικής. Φα επιζωγραφισμΞνα ξυλόγλυπτα τέµπλα /ΞΞ,101,92/ |, 12,36/, λεσκοτικοί θρόνοι/12,7| ντουλόπια σπιτιών /ΞΞ,88/,ψορητξς σκαλιστ€ς εικόνες /15, 105/, τα χρωµατισμένα λιθανόγλυφα/ΞΞ;26|οι ανάγλυφες γύώινες έγχρωµες διακοσµήσεις της Αγίας Μαρίνας Κισσοί και άλλων εκκλησιών, είναι χαρακτηριστικό δείγματα, τα χρώµατα που κυριαρχούν είναι η ώχρα, το χοντροκόκκινε, το καφετί, το λουλακί και σε μικρότερη κλίµακα το µαύρο, το λαδοπρόσινο και το κόκκινο. To νεοελληνικό μπαρόκ παρουσιάζει άπειρες πλευρές για µελέτη οι οποίες δεν είναι δυ- νατό ούτε καν να αναφερθούν στα όρια ενός άρθρου, ούτε ο συγγραφέας του είναι έτοιµος να τεςαντιµετωπίσει. Ρδώ θίγονται μερικές µόνο από αυτές και επιχειρούνται π ρ & τ ε ς ερμηνείες που δεν είναι αναγκαστικό και οι τ ε λ ι κ έ ς. Γίναι ένα ερέθισµα "Μιτου πε- ριµένει δέκτη. Κ|ΤΣοι Α.ΜΛΚΡΗΣ ΈΙ.ΉΆΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αβραμόπουλος Ριχαήλι Τα Θεσσαλικό Αµπελόκια.Θεσσαλονίκη 1961 2. Βακαλόπουλος Απόστολοςι Ιστορία της Μακεδονίας, 1352 1833. Θεσσαλονίκη 1969 3. Βρανούσης Λέανδρος: Ρήγας. Αθήνα 1953 &. Βρανούσης Λέανδροςι To Βιβλίο Τεκμήριο και Μάρτυρας της Εποχής του. Αθήνα 1982 5. Γαρίδης Ηίλτοςι Καινούργια Χαλκογραφικά Πρότυπα για την Κοσμική Ζωγραφική το 18ο και 190 Αιώνα. Μακεδονικά, τόµος 220ς. Θεσσαλονίκη 1982 6. Γεωργίου !!λίαςι Νεότερα Στοιχεία περί της Ιστορίας και της 7υντροφίας των Αμπελα- κίων.Αθήνα 1950 ?. Ήνεπεκίδης Πολυχρόνηςι Συµβολαί εις την Ιστορίαν των Γυντρόψων του Ρήγα. ΞΞΞΞαλι- κό Χρονικά,?τ΄τδµ0ς. λούνα 1955 8. Ζάρα Πόπη: Η Γοργόνα εις την Έλληνικήν Δαϊκην Τέχνην.λθήνα 1960 9. Καµηλόρης Ρήγας: Ρρηγορίου Κωσταντό Βιογραφία - Λόγοι … Επιστολαί. Αθήνα 1987 10. Κουµαριανυύ Αικατερίνη; "Λόγιος Ερµής". λ6ησαύριστα Κείµενα 1813 - 1814'ΆΘήνα 1969 11. Λότος Γεώργιος: 0 Ελληνικός Ψύπος της Βιέννης απο του 1784 µέχρι του 1821. ιδή- να 1961 12. Λεονάρδος Ιωάννης; Νεωτότη της Θεσσαλίας Χωρογραφία. Πέστη της Ουγγαρίας 1836 13. Μακρής Κίτσος: Οι Φεγγίτες των Αρχοντικών. Από το Ευζόντιο στο Μπαρόκ. πρακτικό 13 του Α΄Συµπόσιου Λαογραφίας.Ι.Μ.Χ.Α. Θεσσαλονίκη 1975 14. Μακρής Κίτσος: Η Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου. Αθήνα 1976 15. Μακρής Κίτσος: Θεόφιλος /1878 - 1934/. :ΞλληνΞς-ΞωγράΞοι, τόµος 1. Αθήνα 1974 16. Μακρής Κίτσος: Βήµατα. Αθήνα 1978 11. Μακρής Κίτσος: Χιονιαδΐτες Ζωγράφοι. Αθήνα 1981 18. Μακρής Κίτσος: Η Λαϊκή Τεχνη της Θεσσαλίας. Θεσσαλικά Χρονικά, τόµος 14ος.ΑΘήνα 1982 19. Μακρής Κίτσος: Εκκλησιαστικά Ξυλ6γλυπτα.Αθήνα 1982 20. ΜΕγας Γεώργιος: Σιάτιστα. Αθήνα 1963 21. Μουρίκη Ντούλα: Αναγέννηση - !!ανιερισμ6ς - Μπαρόκ.Αθήνα 1975 22. Μουτσ6πουλος Νικόλαος: To Αρχοντικό του Σι6ρ "ανωλάκη στη Βέροια. Αθήνα 1960 23. Μουτσ6πουλος Νικόλαος: Καστοριά - Ta Αρχοντικά. Αθήνα 1962 24. Μουτσ6πουλος Νικόλαος: Τα Θεσσαλικό Αμπελάκια. Αθήνα 1966 25. Σιµόπουλος Κυριάκος: Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, πκπκκκπκ 1800 - 1800 , τόµος Γ1. Αθήνα 1975 26. Σιµόπουλος Κυριάκος: Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1810 … 1821, τόµος Γρ. Αθήνα 1975 27. Σύλλογος Σιατιστ€ων Θεσσαλονίκης: Σιατιστέων Μνήμη. Θεσσαλονίκη 1972 28. Τσαµζοης Παντελής: Η Καστοριά και τα Μνηµεία της. Αθήνα 1949 29. Χατζηµιχάλη Αγγελική: LA SCULPTURE SUE BOIS. Αθήνα 1950 30. BASIN GE'RMAIN: BAROQUE AND ΉΟωΟΟ. Λονδίνο 1964 31. ΒΟΞΠΗΚΟΥ ΑΤΑΝΑ5: DIE BULGARISCHE VOLKS KUNST. Δυτική Γερμανία 1972 32. BYSCH HAFALD - ΣΩΗ8Ε BERND: BAUKUNST DES BABOCK IN ΠΤΈΟΡΑ. 7'τουτγάρδη 1981 3.3. DAB GROCHE BILDLEXIKON DEB ANTIQUI'I‘KTFN.Bt€vvn 1977 34. GJIFOKASTFA: 1…ΞΕϊΜ CITY. Τίρανα 1978 35. Ο?ΙΜΞΩΗΙΤ% BRUNO: WIENEF ΒΑΡ.0ΚΡΑΒΆ5ΤΕ, Βιέννη 1944 …"--……---- 36.011…) G: DANZIGW ΒΑΝΟΚ.Φραγκφούρτη 1927 97. (YURI-IT CORNELIOUS : DAS BAFOCK η UNI) FOGOCO ORNAMENT DEUTSCHTANDS. Βερολίνο 1889 38. …Π.ΝΈΉ A. : BAYEBICHES FOKOKO. "Μόναχο 1923 39. BITTER FRANZ : ILLUSI‘FI'RTER KATALOG DER ORNANENTSTICHAWELUNG DF‘S K. K. OST‘ETPFFI-CH MUSEUMS m KUNSI‘ UNI) ΄.[Ι*!ΐ|)Ό3'ΙΨΙΕ΄.Δ Βιέννη 1889 40. ΘΑΝΈΉΤΑ… Η. : ΝΟΉ1])ΕΠΤ30ΗΕ BAPOKMOBLEE. mmxmxm Ελµπερφξλντ 1922 41. 5«'ΈΗ?-ΠΤΖ Η. : ΈΗΤΤ03ΗΕ ΜΟΒΕΙ. DES BAROCK UNI) ROKOKO. Στουτγάρδη 1923

01_A_G_166_141_146_159.pdf

0ΡΙί1|ΒΗ Μορόνι; ι ΚΙΤ?ΟΣ Α. ΜΑΚΡΗ? OI ΤΟΙΧ()ΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ TUITION ΤΗΣ" ΕΡΑΤΥΡΑΣ -?'ΕΛΙ'ΡΓΑΓ- Αυτή η "άγνωστη χώρα", η Ελλάδα, προσφέρει άπειρες ευχάριστες εκπλήξεις στον "ε- ξερευνητή" της, αλλά και Θλίφη μεγάλη από τη διαπίστωση πως δεν είναι µόνον άγνωστη, µα παει να γίνει και αγνώριστη µε το ρυθµό της καταστροφής όλων των στοιχείων που συν- θέτουν τη φυσιογνωμία της. Ιδιαίτερα της λαϊκής ζωγραφικής που είναι από τα είδη τα λι… γ6τερο ανθεκτικά στο χρόνο. Οι τοιχογραφηµένοι σοβάδες, είτε πάνω σε τσατµά είναι είτε σε λασπόχτιστους πετρότοιχους, ξεκολλούν εύκολα και σκορπούν στο δάπεδο. Και κάτι ακό- µα, οι πρώτοι μελετητές της λαϊκής μας τέχνης, ως τα 1939, αγνόησαν τελείως την τέχνη των χρωµάτων. Αλλά και σήµερα ό,τι έίναι γνωστό για την ελληνική παραδοσιακή ζωγραφική περιορίζεται στα έργα του Παναγιώτη Ζωγράφου και των γιών του, στις ζωγραφιές του Θεό- φιλου, στο ζωγράφο του Μακεδονικού Αγώνα Σωτήρη Ζήση, στις τοιχογραφίες των αρχοντικών της Σιάτιστας1, της Καστοριάς2, των Αµπελακίων3, του Μόλυβου και του Πηλίου. To πλού- σιο και ποικίλο έργο των Χιονιαδιτών ζωγράφων µόλις πριν από ελάχιστα χρόνια έγινε γνω- στό και ελπίζω πως δεν θ'αργήσει και η γνωριµία με την αγιογραφία των βλάχων ζωγράφων της ?αµαρζνας. Με βάση μαρτυρίες από αυτόπτες γέροντες χωρικούς σχημάτισα κατάλογο από 167 σπίτια τοιχογραφηµένα που είτε γκρεμίστηκαν, είτε ανακαινίστηκαν, είτε έχασαν το ζωγραφικό τους διάκοσμο από ασβεστώματα. Η φυματίωση, που μάστιζε την πλλάόα προπολε- μικά, έπαιξε και αυτή το ρόλο της γιατί o πιό προσττός τρόπος απολύµανσης των σπιτιών ήταν το γενικό τους ασβέστωμα. "την επιφάνεια των αγιογραφιών σχηµατίζεται λεπτό στα… µα λιπαρής αιθάλης από τα κεριά και το λιβάνι. ΄Ετσι, τα ασβεστώµατα μπορούν σχετικά εύκολα να αφαιρεθούν. Γτις τοιχογραφίες των σπιτιών, όμως, το ασβέστωμα δεν τις σκαπά- ζει, τις σβύνει καθώς καίει τη συνδετική ύλη. Σήµερα επιχειρώ µπα πρώτη παρουσίαση των τοιχογραφιών του χωριού Ξράτυρα του Βοΐου. Μάο δεκαπέντε τοιχογραφηµένα σπίτια σώζον- ται σήµερα, κι από αυτά τα περισσότ ρα σε άθλια καράσταση. Πολλά δεν κατοικούνται πια και είναι κλειδωμένα -αλλά αυτό δεν εµποδίζει την είσοδο γιατί κάποιος τοίχος τους εί- ναι γκρεµισµένος. ΄Λν η παρουσίαση αυτή γίνει αφορµή να εκδηλωθεί έµπρακτη κρατική µέ- ριµνα, τότε Θα έχει εκπληρωθεί ο σκοπός της. "τη σηµερινή εργασία Θα χρησιµοποιούµε το παλιό όνοµα του χωριού, Όέλιτσα, επειδή έτσι αναφέρεται σε παλιά γραφτά και σε υπογραφές ντόπιων ζωγράφων. To όνοµα 'ράτυρα της δόθηκε σχετικά πρόσφατα, χωρίς να υπάρχει σίγουρη µαρτυρία πως η αρχαία πόλη βρι- σκόταν στον ίδιο χώρο. Η σωστή, στη βάση της, µετονοµασία ξενικών και κακόηχων τοπωνύ- μιων παρέσυρε και µερικά που η βαρειά τους ι%ορική σηµασία θα έπρεπε να τα αφήσει άθι- κτα, όπως η Αλαµάνα, το Κιλελέρ, οι Κορυσχάδες. Η Σέλιτσα βρίσκεται στην επαρχία Ανα- 2 σελίτσας του Νοµού Κοζάνης, ακριβώς στην ευθεία που ενώνει δύο µεγάλα ζωγραφικά κέντρα της Ελλάδας, τη Γιάτιστα και την Καστοριά, πιό κοντά στην πρώτη. Ωστόσο, η ζωγραφική της δεν έχει τίποτα κοινό με τις µπαρόκ τοιχογραφίες των γνωστών αρχοντικών των δύο αυτών δραστήριων ορεινών οικισµών. Βέβαια, στα δύο αυτά κέντρα υπάρχουν και άλλα τοι- χογραφικά σύνολα, σχεδόν άγνωστα, µε δικό τους ζωγραφικό ύφος, όπως π.χ. τα σπίτια του Γκουγκουλίδη και του Μούρτζου στη Γιάτιστα. Η ζωγραφική της ?έλιτσας, αυτή τουλάχιστο που απόμεινε, ανήκει στην περίοδο 1796 … 1915. Η ΤΕΛΙ΄Τ'?Α ΄Αν και το όνοµα της Σέλιτσας -παλιότερα 7έλιτζας η Γέλτζας- εµφανίζεται από το 14ο αιώναΛ, μαρτυρίες για τη ζωή της έχουµε από το 17o, οπότε αναφέρονται εμπορικές σχέσεις της µε την Αυστρία, τη Γερµανία, την Πολωνία και τη Βενετιά. 0 Απόστ. Βακαλό- πουλος τοποθετεί την ίδρυσή της στο 16o αιώνα. "΄Ετσι οι ορεινοί και δασωµένοι όγκοι της Μακεδονίας, η Πίνδος µε τις παραφυάδες της...έγιναν οι προστάτες των πλησιόχωρων πληθυσµών...Παρόµοια συνοικίσΘηκαν στη Δυτική Μακεδονία, όπως αναφέρει η παράδοση, η Γαλατινή, το Μπλάτσι...η Σέλιτσα"5. Ακµάζει κατά το 18ο αιώνα, οπότε, εκτός από το εµ- πόριο µε την Αυστρουγγαρία, τη Τερβία και τη Ρουµανία, έχει αναπτυγµένη βιοτεχνία στη βυρσοδεψία, τη σαπουνοποιία, τη βαφική και την υφαντική. Η ανάπτυξη συνεχίζεται και στις αρχές του 19ου. 0 Πουκεβίλ αναβάζει τότε τους κατοίκους της σε δέκα χιλιάδες, υπο- λογίζοντας 300 πατριαρχικές οικογένειες µε τριάντα άτοµα ή καθεμιά6. Πρόκειται ασφαλώς για υπερβολικό υπολογισµό Κάνε άλλο παρά ειρηνική υπήρξε η ζωή της. Απανωτές οι καταστροφές. "ια τέτοια ανα- φέρεται, χωρίς στοιχεία, στα 1616. Ττα 1774 άτακτοι Φουρκαλβανοί προξενούν σοβαρές ζη- µίες και Θανάτους στο χωριό. Αυτόπτης µάρτυς, ο Καλλίνικος, περιγράφει πολύ παραστατι- κά το χαλασµό "αψοδ΄Απριλήου α'ήµέρα δευτέρα γράφο διά θύµησι οπου εγινε ο χαλασµός /λέξη δυσανάγνωστη/ άπό τους ζορπάδες τόν µισαρόν τά όνόµατα ησούφ ο νιβιτζας ό τζα- τζης και Οσµάν µπεκηκξής κέ ό καραµαχµούτης καί χοτοκούλης κε μπεχλούλης καί οί έπίλη- πρι µπαχουρμπασιάδες τό όνόµατα πιός τα ήξεύρη. ήρθαν χιλιάδες δισ κε µησή κέ έµπίκαν κε έσκότοσαν κε όλο το βηός το έμασαν κε έκαψαν όσπήτια κέ αργαστήρια 104 καί έκαψαν ανθροπους κε άπέθαναν κε έπίραν βιός πολήν φορτία άµετριτα και εκάθησαν µέσα ήµέρες 10 κε βγένοντας έπίραν ως σκλαβους τόν κυρ άναγνώστην αλεξιουν κοτζιάµπασιν και έπίλιπου 10 καί έκαψαν τήν έκλισήαν τής άγίας Παρασκεβής κε τόν άγίον Αποστόλον την έκλισίαν και εγινε θρίνος κε οδηρμός κε γραφο δια Θίµησι"7. ?τα 1804 ο Αλή Πασάς κάνει µε τη βία τσιφλίκι του τη Γέλιτσα. Θα την ξαναγοράσουν οι κάτοικοί της, στα µέσα του 19ου αιώνα, µετά το θάνατο του Αλή, από το Σουλτάνο για 228,000 γρόσια. Στα 1824 νέος χα- λασμός, χωρίς ανθρώπινα θύµατα αλλά µε τεράστιες υλικές ζηµίες. ?τα 1877 νέα επιδροµή 3 Γκέκηδωνπρσκαλεί νές καταστροφές στο χωριόΆ. Υτις συμφορές της Υέλιτσας ας προστεθεί και η δραστηριότητα των ντόπιων κοτζαμπάσηδων που, όπως παντού, ήταν άρπαγες και άσ- πλαχνοι. Χαρακτηριστικό είναι το σελιτσιώτικο δημοτικό τραγούδι που δηµοσίεψε ο Αθαν. Γιομπλάκης= -Γιατί είσαι τόσο αµαρτωλός, τόσο κριματισμένος το λάδι δον είναι νερό και το κερί σου ξύλο και το θυµιάμα όπου καίς και τούτο δε µυρίζει -Πγώ ήµαν γκοτζιάµπασης και προεστώς στη χώρα, στους πλούσιους έβανα εκατό και στους φτωχούς διακόσια και μια χήρα κακόµοιρη την είχα πεντακόσια. Την άρπαξα τ'αμπέλι της και στο Έαρκό χωράφι. Ο To τραγούδι είναι ασφαλώς νεότερο γιατί και λόγιες επιδράσεις έχει και οι στίχοι του δεν έχουν στρώσει από την οµαδική κατεργασία στο χρόνο. Είναι προβληµατικό αν μπορού- σε να τραγουδηθεί, ασφαλώς σε δοσμένη παραδοσιακί µελωδία, µε τις στιχουργικές τη" ανω- μαλίες. Μας παραπέµπει, όµως, στις πανάρχαιες δοξασίες για τους οιωνούς κατά τις θυσίει Πυκνές και οµαδικές οι µετοικεσίες των Τελιτσιωτών προς την Γυρώπη και προς διά- φορα μέρη της Τουρκίας, έτσι που o Αλής βάζει όργανά του να εμποδίσουν τις µεταναστεύ… σεις και να ξαναφέρουν τους φυγάδες, χωρίς πάντα να το καταφέρνουν1Ο. Αναφέρεται, μά- λιστα, ένας ζαµπίτης /αστυνόµος/ που επειδή δεν κατάφερε να βρεί τους σκόρπιου;Γείτσιώ τες εγκατέστησε με τη βία οικογένειες από το κοντινό χωριό Κοντσικό, τη σηµερινή Γαλα- τινή. Αυτή η λύση δεν ικανοποίησε τους προϊσταµένους του, που τον ελέγχουν αυστηρά και του συνιστούν: "ιδέ από τ'άλλα χωριά και τους κοντσιότες τράβα χέρι". Για ένα διάστη- µα η Γέλιτσα σχεδόν ερηµώνει. Οικογένειες ?ε ιτσιωτών αναφέρονται στο Κραγιούγεβατς, στο Βελιγράδι, στην Αυστρία11, στην Πόλη....Κατά το 190 αιώνα η μετανάστευση κατευθύ- νεται κυρίως προς τη Βλαχιά και την Πόλη12. Πολλοί από τους µετανάστες αφοµοιώνονται από το καινούργιο τους περιβάλλον13. Αυτή η δηµογραφική αιμορραγία αναπληρώνεται, ως έ να βαθµό.από συνεχείς εγκαταστάσεις κατοίκων άλλων χωριών. Απελπισμένοι απόκληροι κα- ταφεύγουν στη Γέλιτσα αναζητώντας κάποια καλλίτερη τύχη :" ΄Οποιον δεν τον κρατάει η Γη τον κρατάει η Γέλιτσα". Αργότερα, όταν επεκτείνεται η καλ'ιέργεια και επεξεργασία του καπνού, έρχονται και ειδικευµένοι εργάτες ντενκτσήδες, Επειδή η καπνεργασία είναι εποχιακή, οι περισσότεροι µένουν µόνο για ένα διάστηµα, µερικοί όµως εγκαθίστανται µό- νιµα. Αυτή η συνεχής ανανέωση του πληθυσµού δεν αλλοιώνει την πολιτιστική παράδοση τοι χωριού επειδή γίνεται βαθμιαία και σε µακρύ χρονικό διάστηµα και οι καινούργιοι κάτοι- κοι προέρχονται από κοντινά χωριά µε παραπλήσια παράδοση. ΄Έτσι, αφοµοιώνονται ομαλά στον καινούργιο τους κοινωνικό περίγυρο. Από τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα µας σβύ- 4 νουν οι µεταποιητικές και μεταπραττικές δραστηριότητες του χωριού και η οικονοµία του γίνεται γεωργική-κτηνοτροφική. Τύµφωνα με τα στοιχεία της Κοινότητας, σήμερα υπάρχουν 6,000 ζώα, από τα οποία πάνω από 5,000 είναι πρόβατα, 500 γίδια και τα υπόλοιπα βοο- ειδή1Λ. Χαρακτηριστική της βελτίωσης της καλλιέργειας είναι η µέση στρεµατική απόδο- ση των καπνοχώραφων, που από 41,6 κιλά στα 1954 φτάνει στα 169,5 το 1980. Γήαερα ο πλη θυσμός του χωριού είναι γύρω στα 1,500 άτοµα, αλλά με µεγαλύτερη από το µέσο όρο ανα- λογία µεγάλων ηλικιών. Χωρίς να παρουσιάζει ιδιαίτερη έξαρση, αρκετά ζωηρή είναι η πολιτιστική ζωή του χωριού κατά το 190 και τις αρχές του 200ύ αιώνα. Οι κομπανίες των μουσικών που παίζουν στις γιορτές δεν είναι πάντοτε ντόπιες, µνηµονεύονται, όµως πολλοί αξιόλογοι παίχτες του κλαρίνου, που είτε συµμετέχουν σε ξενόφερτες κομπανίες15, είτε σχηµατίζουν δικές τους, που περιλαμβάνουν και χάλκινα πνευστά όργανα16. Τα πανηγύρια και οι γιορτές κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχασαν τον παραδοσιακό του χαρακτήρα17. Τα σπίτια της 7έλιτσας ανήκουν στο "βορειοελλαδίτικο" τύπο που τον συναντούµε και στην περιοχή του Αργυρόκαστρου, στη νότια Γιουγκοσλαβία, στη νοτιοδυτική Ρουλγαρία ως τη Μακεδονία και την ανατολική Θεσσαλία. ΄"ργα ασφαλώς Δυτικοµακεδόνων µαστόρων, έχουν τον κάτω όροφο λιθόχτιστο, καθώς και ολόκληρο το βορεινό τοίχο, και τον επάνω µε ελαφρά υλικά, τσατμά ή μπαγδατί που προστατεύονται από τη βροχή με έντονη προβολή της στέγης. Υπάρχουν, όµως, και αρκετά σπίτια ολόκληρα λιθόχτιστα. ?τα ψηλότερα σηµεία του οικισμού που, κατά την αρχιτέκτονα Δέσποινα Αϊβαζόγλου-Λόβα, φαίνεται πως είναι και τα παλιότερα, υπάρχουν σπίτια με χαγιάτι, που ανήκουν σε παλιότερη αρχιτεκτονική φάση. Σ'άλλα σημεία συναντούμε σπίτια µε σαχνισί, που είναι εξελιγμένος τύπος των σπι- τιών µε χαγιάτι. Παλιότερες χρονολογίες σπιτιών που συνάντησα είναι 1711 στο σπίτι τοι Κεχαγιά και 1732 της Λαζαρίδαινας. Τα τέμπλα των εκκλησιών της Παναγίας, του Αγίου πικολάου και το νεότερο/μέσα 1901 αιώνα/ του αγίου Γεωργίου είναι αξιόλογα δείγµατα ηπειρώτικης εκκλησιαστικής ξυλογλυ- πτικής από το 180 αιώνα κι ύστερα. Αξιοσημείωτη είναι η ικανότητα των μαστόρων τους να συνδιάζουν στοιχεία από τη βυζαντινή παράδοση με τα επείσακτα μπαρόκ φυτικά διακοσ… μητικά , όπως π.χ. στις ποδιές του τέµπλου της Παναγίας το συνηθισµένο στα βυζαντινά θωράκια σύµπλεγµα πέντε κύκλων εδώ αποδίδεται µε περιστρεφόµενα σαρκώδη φύλλα που πε- ριβάλλουν ρόδακα. Το µεγαλόπρεπο τέμπλο του ΄Αη Γιώργη1?, πλουσιότατο σε θέματα, σχη- ματίζει στο κέντρο του τεράστια κόγχη. "τα θέµατα δαίνεται επηρεασμένο από τα ξυλόγλυ πτα του παλιού ναού, που βρισκόταν στην ίδια θέση, αν κρίνουµε από λίγα κοµάτια τους που φιλοξενούνται στο πολύ ενδιαφέρον "ουσείο της "έλιτσας. Λιθανάγλυφα λίγα και όχι αξιόλογα υπάρχουν, αλλά σε πεζούλι γύρω από δέντρο στο παλιό "Παζάρι" υπάρχουν πέντε λίθινα κεφάλια σε μέγεθος µεγαλύτερο από το φυσικό, που ! 5 προβάλλουν από τον τοίχο σε τεχνική ολόγλυφου και με φανερή την προσωπογραφική πρόθε- ση. Τα έργα αυτά, µε σίγουρο πλάσιμο και έντονο ρεαλισμό, πρέπει να μελετηθούν και να γίνει προσπάθεια να εξακριβωθούν τα πρότυπά τους, που ασφαλώς κάποια σημασία θα έ- χουν για την ιστορία, έστω τη "μικρή ιστορία" της Γέλιτσας. ?το Μουσείο του χωριού υπάρχουν και μερικά κεντήµατα , από τα οποία τα περισσότε- ρα ανήκουν στην περίοδο γύρω στα 1900 και είναι επηρεασμένα από τα έντυπα πρότυπα που κυκλοφορούσαν ευρύτατα τότε. OI ΤΩΙΧΟΓΡΑΦΙΕΤ Τα πολύτιµα στολίδια της Γέλιτσας είναι ασφαλώς οι τοιχογραφίες των σπιτιών της. Ωστόσο, και σ'όσα έχουν υπογραφή ή είναι γνωστοί οι τεχνίτες τους, δεν είµαστε βέβαιοι πως αυτοί είναι ντόποιοι εκτός από μία περίπτωση. Πάντως είναι εύλογο να υποθέσουμε πως θα είχαν ανατεθεί και σε ντόπιους ζωηράφους διακοσµήσεις σπιτιών. Αγιογράφοι Γελι- τσιώτες υπήρχαν αρκετοί, κυρίως κατά το 19ο αιώνα. Εικόνα της Γλυκοφιλούσας σε σανίδι, που βρίσκεται στο σπίτι του Μίλιου, υπογράφεται από τον Παναγιώτη Ζωγράφο, Τέλιτσα 1857. Ttnv εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο χωριό Βελίτσι, εικόνα των Τριών Ιεραρχών έχει µόνο τα αρχικά "Γ.Μ.Ζ. εκ Γελίτσης"19. Η κόγχη του καθολικού στο Μοναστήρι της Λα ριούς, κοντά στη Βέρβερη, τοιχογραφήθηκε από τον Πρωτοπαπά Θωμά Ζωγράφο "Τελίτσης" στα 18742Ό.΄Αλλοι ζωγράφοι είναι o Γεώργιος?1, ο Γεώργιος Μανουήλ22, o Αντώνης Καλέτσας, ο I. Καραμήτσος και o Παπαζήκος, που το κανονικό του όνοµα είναι Ζήσης Ζωγράφος, με τους δύο γιούς του Δηµήτριο και Θωµά, που τον συναντήσαμε πιό πάνω κι αργότερα έγινε κληρικός µε τ'όνομα Αγαθάγγελος. 0 Γεώργιος Μανουήλ είναι σύγγαμβρος του Παπαζήκου και εργάσθηκε μαζί του στη Λαύρα του Αγίου ΄0ρους. Ζωγράφοι είναι και οι δύο γιοί του Γε- ωργίου Μανουήλ, ο Ιωάννης και o Εµµανουήλ. Στο τέμπλο της Αγίας Παρασκευής Παλαιού Μυ- λότοπου υπάρχουν µερικές εικόνες λαϊκού ύφους που υπογράφονται από τον Ιωάννη τον εκ ?ελίτσης,1815. O Ιωάννης δεν είναι o γιός του Γεωργίου "ανουήλ γιατί αυτό τον συναντού με µετά µισόν περίπου αιώνα νέον να βοηθάει τον πατέρα του. Για τον Παπαζήκο έχουμε αρ κετά βιογραφικά στοιχεία επειδή o γιός του Θωμάς, ως ΑγαθάγΥελος, Αρχιερατικός Ρπίτρο- πος του Ψεβασμιωτάτου Αγίου Σισανίου, δηµοσιεύει τα "Αποµνημονεύµατά" του, χωρίς τόπο έκδοσης, ούτε χρονολογία, που πρέπει όμως να είναι γύρω στα 1909?Λ. Από αυτά μαθαίνου- με πως ο Παπαζήκος "δεν έσχε το ευτύχημα να αποκτήση μεγάλην παιδείαν, πως έκανε πέντε παιδιά, "διήλθε βίον πλήρη πόνων και βασάνων" και, εκτός από τα ιερατικά του καθήκον- τα και την άσκηση της ζωγραφικής τέχνης, αν και λιγογράμματος, δι ρίστηκε δάσκαλος στι Γέλιτσα. 'Εκανε και τον πρακτικό γιατρό. Παραγωγικότατος τεχνίτης, εργάστηκε στη Βλά- στη, στη Βελανιδιά, στην Καστοριά, στην Κλεισούρα, στο ΄Αγιον ΄0ρος και σε πολλά άλλα μέση. Από τα παραπάνω φαίνεται πως το επάγγελμα του ζωγράφου δεν ήταν αρκετό για να 61 σει την πολυμελή οικογένειά του, πράγμα που τον ανάγκαζε να καταφεύγει σε ποικίλα πα- 1 ραεπαγγέλματα. Οι αγιογράφοι αυτοί ίσως έκαναν και κοσµική ζωγραφική, πράγμα συνηθισμένο στην επτ χή τους, αλλά δεν έχουµε σχετική μαρτυρία. Υπάρχει, όµως, μνεία 7ελιτσιώτη κοσµικού ζωγράφου στα χρόνια του Αλή Πασά. Ο Ιωάννης Φωτόπουλος μεταφέρει αφήγηση γέροντα πως "ο Αλής ελθών εις την Γέλιτοαν εφιλοξενήθη εις την οικίαν του γαλίκη /νυν Γαλίκαινας/, όστις ων ζωγράφος εις τα Ιωάννινα, ήτο ζωγράφος και του Πασά"25. Ζωγράφος στην Αυλή του Αλή Πασά δε µπορούσε παρά να είναι κοσμικός. βίναι γνωστό πως ο νεωτεριστής Τουρ- καλβανός τοπάρχης έχτισε µεγάλα και πλούσια διακοσµηµένα παλάτια. Από περιγραφές ξένων περιηγητών ξέρουµε πως τα διαμερίσματα του Αλή και των γιών του είχαν πλούσια ζωγραφι- κή διακόσμηση µε τοπία, πολεµικές σκηνές, εκτελέσεις Ελλήνων, σκηνές κυνηγιού, προσωπα γραφίες, ουράνια σώματα και άλλα θέματα. Φυσικά, οι κρίσεις των ξένων για την καλαισθτ σία των διακοσµήσεων αυτών είναι συνήθως αρνητικές. O Πουκεβίλ τα θεωρεί έργα Αρμένη- δων "µπογιατζήόων"26. Οι σχέσεις του Αλή µε "Έλληνες κοσµικούς ζωγράδους επιβεβαιώνον- ται και από την αντιδικία του με τον Λευκαδίτη "προφεσόρο" ζωγράφο Υπ. Βεντούρα για τν πληρωμή μιάς προσωπογραφίας2 . Από τις τοιχογραφίες σπιτιών πρώτη έρχεται του σπιτιού ΑαΞαρΞδη, έργο καμωμένο στα 1796 από άγνωστο ζωγράφο. 0 τεχνίτης του φαίνεται πως ήταν αγιογράφος. Το χρώμα τι είναι λιτό και χαµηλότονο, σε συνδιασµούς διαφόρων τόνων του γκριζοπράσινου και του κο φέ σκούρου. Βέβαια, o τόνος των χρωμάτων μπορεί να έχει πέσει από τους καπνούς της θές μανσης και του φωτισµού του δωμάτιου. Επαναλαµβάνει γνωστά θέματα που βρίσκονται κυρί- ως σε εκκλησίες, όπως η αποµίμηση ορθομαρµάρωσης, και µάλιστα σε φρίζα ψηλά δίπλα στο ταβάνι, σε θέση δηλαδή που δεν υπήρχε ποτέ κανονική ορθομαρµάρωση, ο δικέφαλος αετός, το κομμένο καρπούζι µε καρφωμένο επάνω του το μαχαίρι που ήταν παλιότερα συµβολισµός της Αποτομής του Ιωάννη αλλά από το 180 αιώνα ξεχάστηκε το συµβολικό του περιεχόμενο" απόδειξη και το πηρούνι που είναι καρφυμένο στο καρπούζι. Το θέμα το συναντούμε όχι µε νο σε εκκλησίες αλλά και σε σπίτια του Πηλίου, της Γκούρας, της Καστοριάς, της Σιάτι- στας και των νεγάδων. Γυνηθισµένο είναι και το θέμα του δέντρου με καρπούς.΄0λες οι συνθέσεις στο σπίτι αυτό στηρίζονται στην τυπική τριαδική συμμετρία µε κεντρικό κάθε- το ξξονα. ?το δικέφαλο αετό κεντρικός άξονας…σε όλο το ύψος της σύνθεσης.είναι ο αετό. και το δέντρο που προβάλει ανάµεσα στα κεφάλια του. Δεξιά και αριστερά του από ένα δέ τρο. ΄Ετσι υπάρχουν τρία δέντρα με τρείς τούφες φυλλωσιάς το καθένα. 7τα καρπισµένα δ τρα άλλης σύνθεσης κεντρικός άξονας ο κορµός από τον οποίο ξεκινούν τα κλαδιά με τρεί καρπούς το καθένα τους. 7τη σύνθεση του κοµμένου καρπουζιού κεντρικός άξονας οι συνε- χόµενες μορφές του βάζου, του καρπουζιού και του πηρουνιού' δεξιά και αριστερά, συμμε τρικά από ένα πουλί και ένα τσαµπί σταφυλιών. Ανά τρία και τα δέντρα στα µικρά διάµε… σα των συνθέσεων. Το ίδιο ισχύει και για τα διακοσμητικά στα πλάγια του χαμηλού κουµ- , πέ στο κέντρο του ταβάνιού. Αεύτερη χρονολογικά είναι η τοιχογραφία στο ισόγειο του σπιτιού Καρανίτσιου, εκτε- λεσμένη στα 1864 από τους γιούς του Αντώνιου Γεωργιάδη, Αθανάσιο και Γπυρίδωνα. Κατά την τοπική παράδοση, που ενισχύεται και από άλλα στοιχεία, ο πατέρας Αντώνιος είναι ντε πιος και σκάλισε το τέµπλο του Αγίου Γεωργίου με τη βοήθεια των δύο γιών του. Ανάμεσα στις τοιχογραφήσεις των σπιτιών Λαζαρίδη και Καρανίτσιου µεσολαβούν 70 χρόνια. Εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε πως οχτώ χρόνια µετά την τοιχογράφηση του σπιτιού Λαζαρίδη η Γέλι- τσα γίνεται τσιφλίκι ΧόΗΧΧΧή για σαράντα ολόκληρα χρόνια. ΄Αν σ'αυτό προσθέσουμε και με ρικές δεκαετίες για να αναλάβει η οικονοµία του χωριού από το αντίτιμο της εξαγοράς τοι το χάσμα εξηγείται. ?το μεσοδιάστηµα, όμως, αυτό η λαϊκή μας ζωγραφική έχει κάνει ση- µαντικά βήματα. 'Οταν, λοιπόν, συνεχίζεται η παράδοση τοιχογράφησης των σπιτιών,το ύφοι της ζωγραφικής έχει αλλάξει. Αυτό γίνεται φανερό και από την ωριμότητα που παρουσιάζου* οι τοιχογραφίες στου Καρανίτσιου, από την ποικιλία των θεμάτων, το πλούτο του χρώματος και την ατμόσφαιρα παραµυθιού µέσα στην οποία παρουσιάζονται πολιτείες, δέντρα, βουνά, σύννεφα, πουλιά, καράβια, γυναικείες μορφές, μουσικά όργανα... Η Σέλιτσα, ελεύθερη οι- κονομικά, ξανασαίνει και ρίχνεται µε Αζέφι στη δουλειά για την ανάκαμψή της. Γπειδή η ζωγραφιά απλώνεται σε όλη την επιφάνεια του τοίχου δεν υπάρχει η παρατακτική διάταξη που παρουσιάζεται στις ζωγραφικές φρίζες. ΄Ετσι οι συνθέσεις είναι περισσότερο ελεύθε- ρες αλλά και πιό οργανωμένες. ΄Ισως να υπάρχουν χαρακτικά πρότυπα αυτών των έργων αλλά οι τεχνίτες τα µεταπλάθουν σε γνήσια ζωγραφικά έργα. Οι εμαλλαγές του χρώματος στο έδα φος,που περνούν από το σκουροπράσινο στο κοκκινωπό, οι λόφοι, τα ανοιχτόχρωµο κτήρια που έχουν πάντα σκούρο φόντο, τα χόρτα και τα δέντρα που διαγράφονται καθαρά σε ανοιχτ χρωµο βάθος, οι σκιοφπτισμσί στις φυλλωσιές των δέντρων, στα πανιά των καραβιών και στις τούφες των σύννεφων, στοιχεία που επιδιώκουν την αληθοφάνεια, συνδιάζονται µε πα- ράξενα σχήματα γαλάζιων κυλινδρικών λόφων, µε πλήθος μικρών και µεγά)ων πουλιών στον ουρανό, με μεγάλα ψάρια που φαίνονται καθαρά μέσα στα νερά. 'Ολα αυτά, σ'ένα γοητευτι- κό σμίξιμο, δημιουργούν μαγική ατμόσφαιρα παραµυθιού και καθιστούν τις τοιχογραφίες αυτές λαμπρά δείγµατα ελληνικής παραδοσιακής ζωγραφικής. Οι δύο μικρές γυναικείες µορ- φές µε επιγραφή "κοκόνα καλή" και η αβακωτή επιφάνεια ενός καραβιού θυμίζουν έντονα ντ σιώτικα κεντήµατα. Τρία χρόνια αργότερα, στα 1867, άλλος ζωγράφος κάνει σε δωμάτιο του ισόγειου, µέ- σα σε περίπλοκο πλαίσιο που κορυφώνεται από γυναικείο μαόύστο, ένα τοπίο ψυχρό και χρι ματικά φτωχό. "ε άλλο δωμάτιο του επάνω πατώματος μερικά χρόνια αργότερα άλλος ζωγρά- φος φιλοτεχνεί μερικές τοιχογραφίες µε ρωµαντικές-νεοκλασικές επιδράσεις. Μέσα στη δεκαετία 1865-1875 διακοσµείται το σπίτι του Παπαθεοδώρου.Μαθητής ή οπωι δήποτε επηρεασµένος από τους ζωγράφους του σπιτιού Καρανίτσιου, κάνει µια στενόμακρη ! 8 τοπιογραφική φρίζα σε όλο το μάκρος των τοίχων του μεγάλου χώρου στο επάνω πάτωπα. Αυτ τον υποχρεώνει σε παρατακτική διάταξη των θεµάτων του που είναι µεγάλα κτήρια, γεφύρια δέντρα, τζαµιά, καράβια, ψάρια...πάντα µέσα στην ίδιαν ατµόσφαιρα παραµυθιού. Εδώ, ό- µως, µερικές σκηνές καθηµερινής ζωής δηµιουργούν κλίµα οικειότητας: ο γάϊδαρος δεµένος στο δέντρο, ο ξυλοκόπος, το κοµμένο δέντρο µε τα κλαριά του πεσμένα καταγής, ο καρπο- συλλέκυης επάνω στη σκΧέλα, ο πετεινός, άνθρωποι μέσα σε καράβια, το ειδύλιο στην εξο- χή. Ενώ στα τοπία του σπιτιού Καρανίτσιου απουσιάζει σχεδόν η ανθρώηινη µορφή, που µόν µέσα σε µερικές βάρκες εµφανίζεται, εδώ τον βλέπουµε ενταγµένο ενεργητικά μέσα στο το- πίο. Τε όλο το µήκος της φρίζας κυριαρχούν τρείς οριζόντιες ζώνες, η κάτω με τη γή, η μεσαία µε τη φωτεινότητα του ορίζοντα και η επάνω µε το βαθύτερο χρώμα του ουρανού. Οι άνθρωποι και τα γυμνά δέντρα αποδίδονται µε πλακάτο µαύρο χρώµα και προβάλλουν έντονα επάνω στο ανοιχτό γαλάζιο χρώµα που, άλλωστε,σε διάφορους τόνους κυριαρχεί σ'ολόκληρη τη ζωγραφιά. O ζωγράφος δεν περιορίστηκε µόνο στη φρίζα αλλά διαµόρφωσε χρωµατικά όλες τις επιφάνειες των τοίχων και της οροφής προσθέτοντας και μερικά ανθοδοχεία στα χαμηλό τερα σημεία. Είναι ασφαλώς o ίδιος τεχνίτης που έκανε, λίγο μετά το 1865, τις εσωτερι- κές τοιχογραφίες στο σπίτι του To ίκα στη Βλάστη και τις εξωτερικές στο σπίτι του …σ6γ κα στο ίδιο χωριό. *ε στενή φρίζα περιορίζονται και οι τοιχογραφίες στο σπίτι του ϊΞλιΞυ, έργο που πρέπει να έγινε γύρω στα 1870 με 1880. Εδώ, όµως, η συνέχεια σπάζει σε μικρές ενότητες µε άλλη διάθεση η καθεµθά τους και σε διαφορετική κλίµακα. ΄Ρτσι, χωρισµένη από τη λοι πή τοιχογραφία µε ηρικυκλικές πλαγινές πλαισιώσεις, έχουµε την ειδυλιακή σκηνή τεσσά- ρων περιστεριών που βόσκουν µπροστά σε ολάνθιστο βάτο ενώ στα πλάγια απλβ»εται ειρηνι- κό τοπίο. Τα περιστέρια είναι σε άλλη κλίµακα, µεγάλα όσο περίπου τα λιοντάρια που στι πουν αντικρυστά σε άλλο σηµείο της φρίζας. Αλλού, πάλι χωρισµένο με παρόμοια πλαισίωσ1 ένα ρωµαντικό τοπίο. Πάνω από το τζάκι εμφανίζεται το παμβαλκανι ό θέμα του ανασυρμέ- νου παραπετάσµατος, σε άλλα σηµεία µια οπλισμένη στρατιωτική περίπολος, ένα µικρό έ- φιππο απόσπασµα και παλι χόρτα, δέντρα, κτήρια, σύννεφα.. Από την άποψη της τεχνικής δεν διαφέρει πολύ από τις προηγούµενες τοιχογραφίες. 7το σπίτι του Χατζηγιάννη οι τοιχογραφίες ανήκουν σε δύο περιόδους. Οι εξωτερικέ που πρέπει να έγιναν κατά το χτίσιμο του σπιτιού, βρίσκονται ψηλά στην πρόσοψη, ανάµε σα στη σειρά των παράθυρων και στην προβολή της στέγης. Κύρια θέµατα τα αντικρυστά λιοντάρια και τα παγώνια. Λεν είναι εντελώς αβάσιµο να τις τοποθετήσουµε στην πριν απ την τσιφλικοποίηση της Τέλιτσας περίοδο. ?το εσωτερικό οι τοιχογραφίες είναι αρκετές δεκαετίες νεότερες, οπωσδήποτε μετά την εξαγορά του χωριού. Η µεγαλύτερη σύνθεση είνα ρωμαντικό τοπίο, όπου µέσα σε κλειστό κόλπο είναι αραγµένα πλοία ενώ στη στεριά υψώ- νονται βίλλες και κάποιο αρχαίο κτίσμα. ?την κάτω δεξιά γωνία του τοπίου ρωµαντκή σκη- νή βοόκού που παίζει τη φλογέρα του τριγυρισμένος από τα πρόβατά του. ΄Εργο ψυχρό και άχρωµο, pa σωστή όµως γραμµική και ατμοσφαιρική προοπτική. Σε άλλο δωµάτιο, νεοκλασικό σύµπλεγμα από δυό αγγελάκια-ερωτιδείς μέσα σε φυτικό πλέγμα και σε τεχνική που µιμεί- ται πλαστική διακόσμηση. οι εσωτερικές τοιχογραφίες του σπιτιού Χατζηγιάννη µάλλον εί- ναι έργα Κλεισουριώτη ζωγράφου. 'τα κατάλοιπα ενός από αυτούς, του Κώλτσου ΠαπαγιάνΉ, υπάρχει ευρωπαϊκό λιθογραφικό πρότυπο με το ίδιο σχεδόν θέμα και.ελαφρά τροποποιημένο, δικό του σχέδιο σε μεγέθυνση. ?τα 1878 o ντόπιος ζωγράφος Μπαλµάς τοιχογραφεί, σε µεγάλη ηλικία, το σπίτι του Λελήμπαση, καθώς και το παράσπιτο που χρησίμευε ως εργαστήριο γουνοποιίας. To έργο του ν… αυτό, αν κι έχει πια ξεφύγει από το αφελές μα τόσο γοητευτικό κλίμα των παλιότερων λαϊ- κών τοιχογραφιών και είναι πιό "σοφό", δεν παύει να έχει ποιότητα και δροσιά. Στο σπίτι χωρίζει την επιφάνεια των τοίχων σε μεγάλα ορθογώνια που τα γεμίζει pa ένα επαναλαµβα- νόμενο φυτικό διακοσµητικό που στο κέντρο του έχει κύκλο όπου εικονίζονται είτε μικρά φανταστικά τοπία είτε πουλιά επάνω σε ανθισµένα κλαδιά. To διακοσµητικό αυτό σε φόντο ώχρας περικλείνεται από κοιλόκυρτη πλαισίωση, έξω από την οποία το φόντο γίνεται καφέ σκούρο. fro ταβάνι ενός δωµατίου ζωγράφισε τις παράλληλες σανίδες µε φυτικά διακοσμητι- κά. Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του παράσπιτου-εργαστήριου. Πά- λι µέσα σε φυτικό πλαίσιο, πλουσιότερο εδώ αλλά σε χρώµα γαλαζοπράσινο και μέσα σε ελ- λειπτικό σχήμα, ζωγραφίζει νεανικές γυναικείες μορφές ως τη µέση τους, ευρωπαϊκά ντυ- μένες και με περιπσιημένη κύρωση. Η µία, με λουλούδια στα μαλλιά, κρατάει µε το ένα τηι χέρι ανθισμένα κλαδιά και µε το άλλο ένα χαρτάκι΄ ίσως να πρόκειται για υπαινιημό κρυ- φού αισθηµατικού δεσµού. Η άλλη, πάλι pa ανθοδέσμη, κρατάει στην αγκαλιά της σκυλάκι. Η τρίτη, εκτός από τα λουλούδια στα μαλλιά και στο στήθος, κρατάει με το ένα της χέρι ανθοδέσμη και pa το άλλο βεντάγια. Πάνω από το τζάκι, σε αψίδα που σχηματίζουν διπλοί ζωγραφιστοί κίονες και τόξο, µία άλλη νεανική γυναικεία µορφή, σχεδόν ολόσωµη, περιπου είται κάποιο πουλί που το έβγαλε από το κλουβί του. Φιόγκος στα μαλλιά που πέφτουν πΡά σε χοντρές µακρυές πλεξούδες, φόρεμα με πολλές δίπλες, σφιχτό στη μέση. π σκηνή στο ε… τερικό αρχοντικού σπιτιού: σιδερόφραχτο παράθυρο, τριπλό χάλκινο κηροπήγιο, κρεμαστή λάμπα, πλουμιστό φαρφουρένιο βάζο, σκαλιστό τραπέζι... Θέματα και εκτέλεση εκφράζουν κοινωνική µερίδα που πέρασε στη μεταποίηση και το εµπόριο και αστικοποιείται µε δυτικό ευρωπαϊκά πολιτιστικά πρότυπα. Στη δεκαετία 1875 µε 1885, πιθανότατα, ζωγραφίζεται το σπίτι του ΞΞκρή,τώρα εκκλη σιαστική ιδιοκτησία. Οι ζωγραφιές του έπαθαν σοβαρές ζημίες στα χαμηλότερα σημεία του τοίχου. Αυτά που χαρακτηρίζουν τη διακοσµητική αντίληψη του τεχνίτη τους είναι η φρον- 10 τίδα να αναδείξει και να υπογραμμίσει τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του χώρου /τζάκι, κόγ- χη/ και η ζωγραφική απομίμηση πλαστικών διακοσµήσεων /ανάγλυφα, φιλέττα/. ?ι εδώ υπάρ- χει η βεβαιότητα νεκλασικών προτύπων. Μερικά τοπία είναι χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εκτός από την απεικόνιση της Πόλης, που διαφέρει τελείως από τις γνωστές τοιχογραφίες της Τιάτιστας, της Καστοριάς, της Δράκιας, των ιμπελακίωυ και του Μόλυβου. Τ'αυτή, pa— ρικές αναστροφές της προοπτικής, όπως στις γέφυρες του Κεράτιου Κόλπου, και μερικά ζε- στά κόκκινα στις στέγες καθώς και στις τουρκικές σημαίες πάνω στον πύργο του Γαλατά και σε µιναρέ μάλλον του ?ουλεϊμάν τζαμί, ζωντανεύουν κάπως την άτονη τοπιογραφία. Ρί- ναι µεγάλη η πιθανότητα το σπίτι του "ακρή να διακοσµήθηκε από τον ίδιο Κλεισουριώτη τεχνίτη που ζωγράφισε και το σπίτι του Χατζηγιάννη γιατί και η τοπιογραφική αντίληψη είναι ίδια και το θέμα των αγγέλων-ερωτιδέων παρουσιάζει απόλυτη ομοιότητα και στη σύν θεση και στην εκτέλεση. ?τον ίδιο ζωγράφο, με κάποιες επιφυλάξεις, μπορούµε να αποδώ- σουµε και τις τοιχογραφίες στο σπίτι του ΞΞιαπακέ. Στα 1888 διακοσµείται το σπίτι του ΞήΞΞΞ µε μεγάλα συµμετρικά διακοσμητικά χβτς . παραστάσεις, εκτός από έναν αετό που κρατάει στα νύχια του ταινία με την επιγραφή "1888 ΙΟΥΝΙΟΥ 20". Ta χρώματα είναι βαριά κι έγιναν βαρύτερα από µεταγενέστερο βερνί- κωμα. To σπίτι του.Ξικ:-Ξιαφάρα στολίζεται pa απλά νεοκλασικά διακοσμητικά στα 1909 από τους Παπαφώτη και Μουστακλή, κατοίκους του γειτονικού χωριού Πελεκάνος. Τ**: αερικά ακόμα σπίτια σώζονται κάποια κατάλοιπα τοιχογραφιών. ?το σπίτι του ΞΞΞΞΧΞΞΞΖΞΞΞ διατη- ρείται σε κακή κατάσταση μία µόνο εξωτερική παράσταη δύο λιονταριών ανασηκωμένων στα πίσω πόδια τους. Πε το στόμα κρατούν κορδέλλες που ξεκινούν από στέμα με σταυρό. Η προέλευση του θέματος από ευρωπαϊκό πρότυπο είναι πιθανότατη. To σπίτι του Παστρακίλη ήταν κλειστό όσες φορές βρισκόμουνα στη Σέλιτσα, δηµοσιευµένη όµως φωτογραφία τμήματος των λίγων τοιχογραφιών του/περιστέρι/ δείχνει ζωγραφική μέτρια και σε κακή κατάσταση. Γτο σπίτι του &άτσκου,χτισµένο στις αρχές του αιώνα µας, υπάρχουν ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες με τοπία και σκηνές αγροτικής ζωής, ανάµεσα στις οπόίες και αντίγραφο από τις "Σταχυομαζώχτρες" του Ζαν Φρανσουά Μιλλέ /1814-1874/ που κυκλοφόρησαν σε επιστο… λικά δελτάρια στην Ελλάδα τις δύο πρώτες δεκαετίες του 28ού αιώνα. 'Ενα από αυτά ταχυ- δρομήθηκε στις 2 Νοεµβρίου προς το Δημήτριο Τσιόπελα στον Πειραιά. βρίσκεται στο Αρ- χείο μου. Ο Μιλλέ έκανε και χαλκογραφία µε το ίδιο ακριβώς θέμα, αλλά είναι απίθανο να έφτασε αυτή στα χέρια του ζωγράφου της 7έλιτσας. Απ'όσο ξέρω , µόνο ένα αντίτυπο της χαλκογραφίας υπάρχει στην Ελλάδα και βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη28. 'Αλλωστε, o ζωγράφος της Σέλιτσας ακολουθεί το πρότυπο και στη χρωματική απόδοση. Δίπλα στις τρείς γυναίκες υπάρχει και αντρική µορφή, για να απασχολήσει το χώρο επειδή η τοιχο… γραφία είναι αναγκαστικά πιό στενόμακρη από το έργο του Γάλλου χωρικού ζωγράφου. "ε- ρικέςζωγραφιές στο σπίτι του Τσιουπλάκη pa ψυχρή απόδοση συνηθισµένων θεμάτων /ανθο… ' &… , 11 δοχείο, αµφορέας.../ και δύο μισοχαλασµένα τοπία µέσα σε κύκλους στο σπίτι της Μπακάλως συµπληρώνουν τα γνωστά µας κατάλοιπα της σελιτσιώτικης ζωγραφικής. Τέλος, σε δημοσιευ- µένη φωτογραφία της εποχής του ’30 που παρουσιάζει παστάλιασµα καπνού σε αίθουσα του παλιού Παρθεναγωγείου ?έλιτσας, διακρίνεται θαμπά στο βάθος ζωγραφιά που παριστάνει κά- ποια από τις γνωστές αλληγορίες της προπολεµικής ελληνικής Παιδείας - Ελλάδα, Ρλευθερία Λόξα ή κάτι τέτοιο. Λεν θα έπρεπε να κλείσει η αναδροµή αυτή στη ζωγραφική της ?έλιτσας χωρίς να γίνει απλή µνεία δύο θαυµαστών προσωπογραφιών των δωρητών της αγιογράφησης Κρεµαζόπουλων που βρίσκονται στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, έργα του 1737. Παρόµοια προσωπογραφία του δωρητή Γεώργιου I. Κοεµτσόπουλου, έργο του 1736, στην εκκλησία της Ανάληψηςήπεριγράφει λεπτοµερειακά ο Ιωάννης Φωτόπουλος29. Από τις περιγραφές, και περισσότερο από τις φωτογραφίες που δηµοσιεύονται, γίνεται φανερό πως η ζωγραφική των σπιτιών της Γέλιτσας ακολουθεί, στις µεγάλτες της γραµµές τη πορεία της ελληνικής παραδοσιακής ζωγραφικής. Από την περίοδο της κυριαρχίας του µπαρόκ στη Σέλιτσα ξέρουµε µόνο τις τοιχογραφίες Λαζαρίδη, οι οποίες χαρακτηρίζονται από στα- τικότητα αντίθετη προς την ανησυχία του μπαρόκ. Μία, και χρονικά αποµονωµένη, περίπτω- ση δεν αποδείχνει τίποτα. Από τα 1880 και πέρα διακρίνονται επιδράσεις του νεοκλασικισ- µού και του ακαδηµαϊκού ρεαλισµού, όπως και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας30. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω θερµά τον κ. Βασίλη "τρέμπα για την πολύτιµη συμ- παράστασή του, την κ. Βικτωρία Νικήτα που µου έστειλε από το Παρίσι τις έγχρωμες διαφά- νειες pa έργα του Μιλλέ και τον κ. Αντώνη Βουρνά που φρόντισε ν'αποκτήσω τα επιστολικό δελτάρια που κυκλοφορούσαν στις αρχές του αιώνα μας. την… α. Μπο… Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ρ Τ 1. Γεώργιος "έγας, "ιάτιστα, τα Αρχοντικά της, τα Τραγούδια της και η "ουσική της. Αθή- να 1963. 2. “Ln. Vovtoénovxoq, Καστοριά, τα Αρχοντικά. Αθήνα 1962. του ίδιου, Καστοριά, Ιστορία, Μνηµεία, Λαογραφία, θεσσαλονίκη 197A. του ίδιου, Καστοριά, Λεύκωµα. Θεσσαλονίκη 1977 .."-"----…"--…- Παντελής Ψσαµίσης, Η Καστοριά και τα "νηµεία της, Αθήνα 19A9. 3, Μιχ. "ουτσδτουλος, Τα Θεσσαλικό Αμπελάκια, Αθήνα 1966. "ιχ. λ8ραμόπουλος, Τα Θεσσα- λικό Αμπελάκια, Θεσσαλονίκη 1961. πγήνωρ Αστεριάδης, To VKCIL του "βάρτς στ'Αµπελά- -…-------- κια, Αθήνα 1928. 4. Βασίλης ?τρέµπας, Υυνοπτική Ιστορία της Εράτυρας /Υέλιτσας/, Περιοδικό Τα Χνάρια, τετ χος πρώτο, Καλοκαίρι 1980, σελ. 2. 5. Απόστολος Ρ. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 135A — 1833, Θεσσαλονίκη 1969, σελ. 100. 12 6. F. POUQUEVILLE, 70YAGE DANS LA GRECE, PARIS 1820, σελ. 420. 7. Αθανάσιος Γιοµπλάκης, Οι "Χαλασμοί" της Σέλιτσας/Εράτυρας/, Ανάτυπο περ. Μακεδονικά. Θεσσαλονίκη 1968, σελ. 86. 8. Κώστας E. Χασιώτης, Επιδροµή Γκέκηδων στην Εράτυρα το 1877, περ. Τα Χνάρια, τεύχος δεύτερο, Φθινόπωρο 1980, σελ. . 9. Αθανάσιος Γιομπλάκης, Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Βράτυρα επί Τουρκοκρατίας, περ. Τα Χνάρια, τεύχος πέμπτο, 1983, σελ. . 10. Κ. Σιµόπουλος, Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1800 — 1810, τόμος Γ1, Αθήνα 1975, oak. 392 και 395 /απδ το βιβλίο του Ψ.Μ. LEAKE, TRAVELS IN NORTHEN GREECE, LONDON 1835/. 11. Απόστολος Βακαλόπουλος, όπου παραπάνω, σελ. 357 και 360. 12. Βασίλης Στρέµπας, όπου παραπάνω, σελ. 4. 13. Απόστολος Βακαλόπουλος, όπου παραπάνω, σελ. 394. 14. Γιάννης Κάτανος, Προτάσεις για Ανάπτυξη και Βελτίωση της κτηνοτροφίας και ειδικό- 15. Ιωάννης Φωτόπουλος, Ιστορία της Σελίτσης |Εράτυρας/, Αθήνα 1939, σελ. 13o. 16. Ομάδα 'Epauvaa Πολιτιστικού, Δηµοτικές Κομπανίες στην Εράτυρα, περ. Τα Χνάρια, τεύ- χος δεύτερο, Φθινόπωρο 1980, σελ. 15. 17. Αθαν. Γιοµπλάκης, Οι Γιορτές στην Εράτυρα, περ. Μακεδονική Ζωή, τεύχος 25. 18. Δέσποινα Αϊβαζόγλου-Δόβα, Το Τέμπλο της Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Εράτυρας, περ. ΄Επιπλο και Φως, τεύχος 8, Αθήνα 1982, σελ. 70. 19. Λουΐζα Συνδίκα-Λαούρδα, Μία Εικόνα του Αγίου Νικάνορος, ανάτυπο από το περ. Μακεδο- νικά, Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 430. 20. Κωνσταντίνος Σιαµπανόπουλος, Αιανή, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 159. 21. Κλεόβουλος Τσούρκας, Σισάνιον, το Μοναστήρι της Παναγίας, περ. Μακεδονική Ζωή, τ.2' Θεσσαλονίκη 1968. 22. Βασίλης Στρέμπας, Λαϊκό Ζωγραφική της Βράτυρας, περ. Τα Χνάρια,τεύχος πέμπτο, 1983 σελ. 39. 23. Στη Χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Τουριστικός Οδηγός Νοµού Πέλης, 1973, σελ.212. 24. Αποµνηµονεύματα του Πανοσιωτάτου Κου Αγαθαγγέλου Αρχιερατικού Επιτρόπου του λεβά- --.… ..-- µιωτάτου Αγ. Σισανίου. Χωρίς τόπο έκδοσης και χρονολογία. 25. Ιωάννης Φωτόπουλος, όπου παραπάνω, σελ. 93. 26. Κυριάκος Σιμόπουλος, Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1800 - 1810, τόμος Γ1, Αθήνα 197' σελ. 474. Σπ. Αραβαντινός, Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή, Αθήνα 1895, oak. 480, 6. 13 που αυτός τις χαρακτηρίζει "ωραιοτάτας ζωγραφίας". 27. Δ. Θεµελής-Κατηφόρης, Ο Τπυρίδων Έεντούρας και η Αντιδικία του pa τον Αλή Πασά, Επτανησιακή Πρωτοχρονιά 1960, Αθήνα 1960, σελ. 203.0 ?. Λε Βιάζης, αντίθετα, σηµει… ώνει πως όχι µόνο δεν υπήρξε αντιδικία για την αµοιβή αλλά πως ο Εεντούρας " τοσού- τον επιτηδείως την έγραψε /την προσωπογραφία του Αλή/ ώστε ο τύραννος έδωκεν άΧώΧΧΧ αυτώ διπλασίαν τιµήν της συµφπνηθείσης". Υπ. Λε Βιάζης, ΝεοελληνικαίΔξ λπυρίδων Βεντούρας, περ. ΕβδοΞάς, Αθήνα 8 Ιουνίου 1884, oak. 149. 28. Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστημών, Ξένοι Χαράκτες στην Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα 1984, πίνακας 1Δ3. 29. Ιωάννης Φωτόπουλος, όπου παραπάνω, σελ. 94. 30. Κίτσος Α. Μακρής, Η Ελληνική Λαϊκή Ζωγραφική και οι Ευρωπαϊκές Καλλιτεχνικές Σχο- λές, Ανακοίνωση στο 1ο Τυµπόσιο για την Τέχνη που οργάνωσε το Τελλόγλειο ΄Ιδρυμα του Αριστοτέλειου Πανεπ. Θεσσαλονίκης 12 - 14 Οκτω ρίου 1984. Θα δηµοσιευθεί στα Πρακτικά του Ρυμπόσιου.

01_A_G_154_34_180_215.pdf

, ""Κ|ΤΖογ΄ Α. ΜΑΚΡΗ . χ & ΄οΝκΑΔκ τε. z ΖΞι"ΡΑφο( & ?0ω81% ..8! 33? Prior. >ΘΞΈδΒ έξω!!! Ο .. 24€… νδ; 'Η σειρά ""Ελληνική Λαϊκή Ψξχνη" τοπ 'Εκδοτιποσ μας Οίκου προγραµματίσΘηκε µέ τί φιλοδοξία νά &ποτελ€σει όπείΞΏυνη καί Ξρτια είκονογραφημξνη παρουσίαση τών θησαυ- ρών της έλληνικης λαϊκής καλλιτεχνικής παράδοσης.'Εγκαινιάστηπε µέ τη "Λαϊκή Ψ€χν1 το6 Πηλίου" τοδ Κίτσου Μακρή ιοί συνεχίστηκε µέ την "'Ελληνική Λαϊκή Φορεσιά" τΞς 'ΑγγελικΗς Χατζημιχάλη καί τά "'Ελληνικά Παραδοσιακά Κοσμήματα" οσο "Αγγελου µελη. βοριΞ. σε τή μελέτη το6 Κίτσου Μακρή "Χιονιοδίτες Ζωγράφοι" παρουσιάζεται η πλούσια ζωγραφική παράδοση ένος µικροδ δοεινοΞ χωριοΞ της 'Ηπείρου, τών Χιονιάδων. ?οειΞστη. καν πέντε χρόνια συστηματικης Ξρευνας καί µελέτης τον γνωστοδ λαογράφου γιά νά ολο- κληρωθεί τό Ξργο αύτ6. Οί δυσκολίες ύπ5ρξαν πολλες καί µεγάλες επειδη οί ΧιονιαδίΞεε ζωηράφσι άφησαν "εργο σκορπισμένα σέ κάνω άπό έκατό µικρά δυσπρόσιτα χωριάι 'Η πρόθεση της "Μέλισσας" νά γνωρίσει στό έλληνιπό ψιλότεχνο κοινό, τμηµατικά έλ- λΞ συστηματικά, τή λαϊκή µας τέχνη σέ δλες της τίς έκδηλώσεις συνδυΐζεται άναγπαστι- κά µε τη δυνατότητα έξασσάλισης δπε58υνων καί προετοιµασμξνων µελετητδν, πρΞγµα πού είναι πολύ δύσκολο στην &ποσπασµατικη καί &νοργάνωτη έλληνική πνευµατική ζωή. ""τσι, η σειρά παρουσίασης των σχετικών έκδδσεων νά προσδιορίζεται άπό τίς δυνατότητες πού παρέχει η χώρα µας, με μοναδικό γνώμονα την ύψηλή στάΘµη τών μελετών καί την άρτια έκδοτικη έµφάνιση.'Η Διεύνυνση της "Μέλισσας" Exam πλήρη συναίσθηση τών.μεγά!λων δυσχεριδν πού Εµφανίζει µιά τέτοια προσπάθεια, την Ξνναρρύνει οµως η Ξπίγνωση της σπουδαιότητας πού Έχει, εί8ιπά σήμερα, η &σομοίωση τών γόνιµων στοιχείων της ξννι- κής µας κληρονοµιάς. Με την έπιστράτευση δλων τδν πνευµατικδν δυνάµεων πού διαθέτει 'ζ'χώρα µας στον τοµέα αδτδν, μέ την πείρα τών συνεργατδν της καί µέ το σύγχρονο Ego- πλισμ6 της Ξχει την πεποίθηση πώς νά έπιτ6χει στούς µεγάλους της στόχους.Οί τέσσερις πρώτοι τόµοι &ποτελσΒν Θετική έγγύησηγι'αδτδ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ? "!! έργασία αύτή έπιχειρεί µιά πρώτη καί μερική έφαρµογή τής όρχής πού 6 συγγρα. φέας της διατύπωσε στόν πρόλογο τού βιβλίου του "'Η Λαϊκή Ψέχνη τοό Πηλίου". "Έγραφε East πώς " ή µελέτη τής λαϊκής τέχνης µιας Ελληνικής περιοχής δέ μπορεί νά έχει Εστω καί σχετική πληρότητα χωρίς παράλληλη γνώση τής τέχνης όλων τών περιοχών τής χώρας μας καθώς καί τών γειτονικών λαών". Ψεχνίτεςρ µόνοι ή σέ συνεργεία, ξεκινούν άπό διά- φορες περιοχές καί περιτρέχουν όλόκληρη τήν 'Ελλόδα, καί πιό πέρα όκόμα. Οί πιό όνο- µαστοί έκπρόσωποι τής πηλιορείτικης λαϊκής τέχνης έμαθαν τήν τέχνη καί δούλεψαν καί σ'Ξλλους τόπους. 'Ο γλύπτης Ηίλιος πρίν δουλέψει στό συνεργείο τού αρχιτέκτονα Δήμου %ηπανιώτη στό Πήλιο, έργάζεται στήν πατρίδα του Ζουπόνι, τό σημερινό Πεντάλοφο, κι &- νήκει στό συνεργείο τοπ πρωτοµάστορα Γιώργου Κρύστα, όπως &πέδειξαν πρόσφατες έρευ… νες.1 Κι & ίδιος δ &ρχιτέκτονας, όπως φανερώνεται άπό τό έπίΘετό του Ζηπανιώτης, χα- τόγεται άπό τό σηµερινό Πεντάλοφο, ήν καί τόν συναντοήµε σέ κατάστιχο τής έκκλησίας τού ?ωτήρα ταγορΞς, παιδί όκόµα, να προσφέρει χρήµατα γιά λογαριασμό τής µητέρας του Κατερίνας. 'Ο Θεόφιλος πρωτοζωγραφίζει στή Μυτιλήνη, σχηµατίζει τήν είκαστική του γλώσσα στή Σµύρνη, µένει τριάντα χρόνια στό Πήλιο καί ξαναγυρίζει στήν πατρίδα του "υτιλήνη, όπου συνεχίζει νά ζωγραφίζει ώς τό θάνατό του τό Μάρτη τοή 1934.2 "Ο Παγώ- νης έρχεται στό Πήλιο άπό τό ήπειρώτικο χωριό Χιονιάδες έτοιµος ζωγράφος. "Οχι, με… βαια, ώριμος &κ6μα. Κι ό γραφικός του χαρακτήρας γίνεται πιό στρωτός µέ τα χρόνια. 'Από τό πρώτα του έργα είναι καί οί τοιχογραφίες στήν έκκλησία τής 'Αγίας Μαρίνας Κισ- σού -1802- όπου όπογρόφει ώς Παγώνης Χιονιαδίτης, μέ τή σημαντική Προσθήκη "Ex φυλής Πασχαλέδες". 'Επειδή ή θέση τού Παγώνη, καθώς καί τού γιού του 'ΑΘανόσιου, είναι ση- µαντική στή λαϊκή ζωγραφική τού Πηλίου, όδηγήΘηκα στή σκέψη πώς έπρεπε νά &νιχνεύσω τίς ρίζες τής τέχνης του. Κι &κόµα νά ξεκαθαρίσω τή σημασία τής φράσης "Eu φυλής Πασ- χαλόδες", πού γιά νά τή βάλει σέ τόσο έπίσηµη θέση, ed πρέπει να τής έδινε κάποιο ί- διαίτερο βάρος. 'Η έργασία, λοιπόν, αύτή πρέπει νά Θεωρηθεί σέ συμπλήρωμα τής µελέτης γιά τήν πηλιορείτικη λαϊκή τέχνη. "Ετσι άρχισε στό 1975, καί συνεχίστηκε πέντε καλο- καίρια συνέχεια, ή έρευνα στήν "Ήπειρο, τή Δυτική Μακεδονία, τή Θεσσαλία καί τήν 'Α- καρνανία. 'Αρχικός δδηγός ή ώραία συναγωγή στοιχείων γιό τούς χιονιαδίτες ζωγράφους πού έκανε & ντόπιος ίερέας Γεώργιος Παίσιος.3'Αρχειακό ύλικό έλάχιστο βρέθηκε γιατί ή περιοχή δοκιµάστηκε σκληρό &πό τόν έµφύλοο σπαραγµό. Διγοστή καί ή σχετική Βιβλιο= γραφία.'Η έρευνα κάλυψε πάνω άπό έκατό χωριό καί όχτώ μοναστήρια, όπου ύπήρχαν πλη- ροφορίες ή ένδείξεις πώς ύπήρχαν έργα χιονιαδιτών ζωγράφων. Οί πληροφορίες όφορούσαν &ποκλειστικό τό &γιογραφικό τους έργο. "Η "κοσµική" τους ζωγραφική έµενε έντελώς &- µνημόνευτη. Καί πρόκειται γιό τό πιό ζωντανό καί δροσερό τµήμα τής χιονιαδίτικης ζω- γραφικής. Βρέ0ηκαν είκοσιδυό σπίτια διακοσμηµένα, άπό τό όποία µερικά διατηροήσαν τίς τοιχογραφίες σέ καλή κατάσταση, τό περισσότερα σέ μέτρια καί σέ µερικό ύπήρχαν µόνον ίχνη. Γέροντες µας μίλησαν καί γιά Ελλα διακοσμημένα σπίτια πού καταστράφηκαν ή έπι- --ψ: "."-ύ; : ; -; . 2 σκευάστηκαν µέ θυσία τής ζωγραφικής τους διακόσµησης. Είναι πολύ πιθανό πώς ένα με- γάλο µέρος της άνήκε σέ χιονιαδίτες. Παλιές φωτογραφίες, σχέδια, άνθίβολα, έπιστολές, μαγνητοφωνηµένες συνεντεύξεις καί άλλα στοιχεία, έκατοντάδες φωτογραφιών καί έγχρω- μων διαφανειών πού τραβήχτηκαν σέ κάθε τόπο, άποτελούν τό όλικό πάνω στό όποίο στη- ρίζεται ή Εργασία αύτή. Πρώτος ό συγγραφέας της έπισηµαίνει τήν άνεπάρκειά του. Γιά τό λόγο αύτό θεωρεί τό βιβλίο τούτο όχι όλοκληρωµένη µελέτη άλλά έκτεταµένη παραπομ- πή τού βιβλίου του γιά τή λαϊκή τέχνη τού Πηλίου. 'Λπό τό συγκεντρωµένο φωτογραφικό ύλικό δημοσιεύονται έδώ άντιπροσωπευτικά δείγ- µατα άπό άγιογραφίες, έπιγραφές, τοπία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις, άνθογραφίες, πού καλύπτουν όλη τή γνωστή µας περίοδο δραστηριότητας τών χιονιαδιτών. 'Επίσης δη- µοσιεύονται παραλλαγές ένός άπό τά διακοσμητικά θέµατα πού συναντούμε συχνότερα, γιά νά µπορέσει ό άναγνώστης νά διαπιστώσει τό ποσοστό έλευθερίας μέ τήν όποία οί παρα- δοσιακοί µας ζωγράφοι χειρίζονται µερικά σταθερά θέµατα. Θερµές είχαριστίες άπευθύνονται σέ όσους µέ εύγένεια καί προθυµία βοήθησαν τήν έρευνα καί ίδιαίτερα τόν παπά-Γιώργη ΠαΤσιο, τό γιατρό Βασίλειο Χρήστου, τό συνταξι- ούχο δάσκαλο Στέφανο Ζωγράφο άπό τούς Χιονιάδες, τό δάσκαλο Βύρωνα Βαρζώκα άπό τό Κα- πέσοβο, τό γυμνασιάρχη κ. Φραγγούλα καί τόν κ. Βασδεκά άπό τό Σκαµνέλι, τόν κ. Γιώργο Μπαλτή άπό τήν Πυρσόγιαννη, τόν παπά-Δηµήτριο Βουζοπλή άπό τούς Νεγάδες, τό δάσκαλο ' καί συγγραφέα:κ. Κώστα Λαζαρίδη άπό τό Κουκούλι, τή δεσποινίδα Μαρία Παπάζογλου άπό τό Τσεπέλοβο, τήν κυρία Μπακόλα άπό τό Δίλοφο, τόν κ. 'Αντώνη Γεράση άπό τό Γοργοπό- ' ταµο, τόν έπίτιµο γυμνασιάρχη κ. Στάθη Λαµπρίδη άπό τά Πάνω Πεδινά, τή δεσποινίδα Νι- καίτη Κοντούρη, ήθοποιό, άπό τά Κάτω Πεδινά, τό διευθυντή τής "'Ηπειρωτικής ΄Εστίας" κ. Δηµοσθένη Κόκκινο, τήν έπιτροπή τού περιοδικού "'Αρµολόι", τόν πεζογράφο κ. Γιάν- νη Βατζιά άπό τό Μεταξοχώρι 'Αγιάς, τό γιατρό κ. Λάνταβο πού ύπηρετούσε στήν 'Οξύνεια Καλαμπάκας, τό µοναχό Σεραφείµ άπό τήν 'Αγία Τριάδα Βυθού, τό γιατρό κ. Λαυρέντη 'Α- γορίτση άπό τή Δράκια Πηλίου, τόν Πρόεδρο τής 'Βνώσεως Ζαγορισίων κ. Κλεόβουλο Βλαδί- κα, τόν έπίτιµο γυµνασιάρχη κ. Στάθη Οίκονόµου καί όλους τούς ίδιοκτήτες σπιτι"ων δι- ακοσμηµένων άπό χιονιαδίτες ζωφράφους. OI XIONIAAEZ ΑΠΟ TA META TOY 680v AIQNA ΩΣ TA ΜΕΣΑ TOY 2006 T6 µικρό αύτό χωριό βρίσκεται στήν έπαρχία τής Κόνιτσας, κοντά στά άλβανικά σύ- νορα. 'Αφίνοντας άριστερά τό δρόµο Κόνιτσας - Νεάπολης, ένας µέτριας βατότητας έπαρ- χιακός δρόµος φέρνει στήν Πυρσόγιαννη. 'Από έκεί σκυρόστρωτος, όχι σέ καλή κατάσταση, δρόµος περνάει άπό τή Βούρμπιανη καί προχωρεί πρός 16 Πληκάτι. Πρίν φτάσουµε σ'αύτό ύπάρχει άθλιος χωµατόδροµος, πάλι άριστερά, πού όδηγεί πρός τούς Χιονιάδες. 'Από τόν άριθµό τών σπιτιών πού σώζονται ή πού κείτονται σέ έρήπια φαίνεται πώς οί κάτοικοί του ποτέ δέν ξεπέρασαν τούς τετρακόσιους. Τό 'Επιτελικό Γραφείο τού έλληνικού 'Υπουρ- γείου τών Στρατιωτικών µάς δίνει στά 1880 τόν άριθµό τών 348 κατοίφρν.4 'Ασφαλώς στη- η ρίζεται σέ έπίσηµα στοιχεία τουρκικής άπογραφής. "Αλλωστε, ένα χρόνο άργότερα, σέκοι- ___ **… ….-.-…..…….…… 3 νοτικό φορολογικό κατάλογο έμφανίζονται 85 φορολογούµενοι οίκογενειάρχες, πού μέ µέσο όρο 4 µέλη κατά οίκογένεια µάς δίνει τόν άριθµό 340. "Αν 6 μέσος όρος 4 µελών κατά οί- κογένεια φαίνεται μικρός θά πρέπει νά ύπολογίσουµε πώς μερικές οίκογένειες είναι όρφα- νές άπό πατέρα -σηµειώνονται µέ τό όνοµα τής χήρας- καί σίγουρα άλλες θά ήταν καινούρ- γιες, πρίν όλοκληρώσουν τόν κύκλο τής παιδογονίας των. Χαρακτηριστική ένδειξη γιά τή θέση τής γυναίκας µέσα στήν κοινωνία είναι τό ότι οί χήρες δέν άναγράφονται μέ τό βαφ- τιστικό τους όνομα δίπλα στό έπίθετο άλλά µέ τό άνδρωνυµικό, π.χ. Γιώργαινα Μανδρίτη, Νικόλαινα Τζουβάκα, Νικόλαινα Πασχάλη κ.λ.π. καί μόνο μία άπό τίς έξη χήρες άναγράφε- ται µέ τό βαφτιστικό της, ή Δέσπω Χρήστου.5 Δυστυχώς, οί περιπέτειες τού χωριού έξαφά- νισαν σχεδόν όλα τά κοινοτικά καί ίδιωτικά έγγραφα πού θά έπέτρεπαν νά έχουμε πληρέ- στερη είκόνα τής κοινωνικής, οίκονοµικής καί πολιτιστικής ζωής τού χωριού. Πάντως δέ φαίνεται νά παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στήν περιοχή. Θά πρέπει νά σηµειωθεί έδώ ότι στόν τόσο κατατοπιστικό χάρτη τής 'Ηπείρου, πού σχεδιάζει στά 1833 6 Κοσμάς Θεσπρωτός,6 δέν έµφανίζονται οί Χιονιάδες, πού…µόνο στό κείμενο µιά φορά άναφέρονται άπλώς άνάμε- σα στά χριστιανικά χωριά τής Επαρχίας Κολλόνιας.7 'Ακριβέστερα στοιχεία γιά τόν άριθμό τών κατοίκων έχουμε άπό τό 1913, δηλαδή µετά τήν άπελευθέρωση τής 'Ηπείρου. 'Ο πραγµα- τικός πληθυσμός, σύµφωνα μέ τά στοιχεία τής Στατιστικής 'Υπηρεσίας τής 'Ελλάδος, στά 1913 ήταν 300 κάτοικοι, στά 1920: 288, στά 1928: 280, στά 1940: 239, στά 1951: 65 /µε- τακίνηση τού πληθυσμού τών όρεινών οίκισµών πρός τά άστικά κέντρα μέ τόν έµφύλιο πόλε- μο/, στά 1951=105, στά 1971: 14. Στά 1976 βρήκαµε 12 µόνιμους κατοίκους πού στά 1979 έγιναν 9. 'Η είκόνα είναι άποκαρδιωτική. 'Εδώ καί µερικά χρόνια έπαψε νά λειτουργεί καί τό Δηµοτικό Σχολείο τού χωριού. Δέν ύπάρχει ούτε µικροµάγαζο. 'Η οίκονοµία τού χωριού ήταν κυρίως κτηνοτροφική. 'Εν τούτοις, 16 όνοµα τού χωριού µάς παρέχει καί µιά χρήσιµη πληροφορία= χιονιάδες ήταν οί µεταφορείς πιεσμένου χιονιού άπό σκιερές όρεινές τοποθεσίες πού "χορταίνουν τήν πολιτείαν τό καλοκαίρι χιόνια", κα- τά τήν έκφραση παλιού ήπειρώτη λόγιου. 'Η μεταφορά χιονιού άπό διάφορες περιοχές δέν περιορίζονταν μόνο πρός τίς πολιτείες τής 'Ηπείρου καί τά κονάκια τών πλούσιων Τούρκων µά έφτανε ώς τήν Κέρκυρα όπου "κομίζουν χιόνια µέ τό πλοίο, καί πίνουν οί άρχοντες καί εύγενείς Κερκυραίοι τές λείµονάδες καί λοιπά καταψυκτικά καί δροσιστικά ποτά".8 'Εκτός άπό τούς κατοίκους τής Πρεµετής, τών βουνών τής Λιαπουριάς καί τής Χειμάρρας, καί οί κάτοικοι τών Χιονιάδων άσχολούνται µέ τό ίδιότυπο αύτό είδος έµπορίου, ίσως μάλιστα σέ μεγαλύτερο ποσοστό γι΄αύτό καί 16 χωριό τους παίρνει τό όνοµα Χιονιάδες, όπως συμβαί-… νει καί µέ άλλα έλληνικά χωριά, π.χ. Χαλκιάδες, Χουλιαράδες, Καρβουνάδες, Μελισσουργοί. Οί περιορισμένοι πόροι τής περιοχής άναγκάζουν ένα ποσοστό άπό τόν άντρικό πληθυσ- µό νά άσχοληθεί µέ τεχνικά έπαγγέλματα. κάθε χωριό είδικεύεται σ'έναν τομέα, ή Πυρσό- γιαννη καί ή Βούρμπιανη στήν οίκοδοµική, 6 Γοργοπόταμος στήν ξυλογλυπτική, οί Χιονιά- δες στή ζωγραφική. 'Εστίες ζωγραφικής δραστηριότητας ύπάρχουν καί άλλού, όπως τό Καπέ- σοβο, ή Σαμαρίνα, ή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τό "Αγιον "Ορος. Θά ήταν ύπερβολή νά τά χα- ρακτηρίσουμε καλλιτεχνικά κέντρα. Δέ δημιούργησαν καμµιά ίδιαίτερη σχολή στόν τομέα ...........-.....!;ιιιιιιιιιιιΞίΞ;ΞΞ=ι----ι … µ…, 4-4 Γ 4 τους. "Εβγαλαν καλούς, μέτριους καί κακούς τεχνίτες στό ύφος καί στό έπίπεδο άντίστοι- χων δραστηριοτήτων όλόκληρης τής τουρκοκρατούμενης ΄Ελλάδας. Μοναδική, ίσως, έξαίρε- ση οί ζωγράφοι άπό τήν Κλεισούρα τής Δυτικής Μακεδονίας πού έργα τους συναντήσαµε στό χωριό τους, στό Νυµφαίο καί στό Πάπιγκο. Κατά τό δεύτερο µισό τού 19ου αίώνα, κι άσφα- λώς έπειδή δέχονται τήν άκτινοβολια τής πρωτεύουσας τού έλεύθερου "Ελληνικού Κράτους, διαµορφώνουν ίδιαίτερο ύφος, λαϊκό-νεοκλασσικό. XE µερικές περιπτώσεις φτάνει ώς τήν άπομίμηση γλυπτικής, μέ πλασµατικές ζωγραφιστές κόγχες μέσα στίς όποίες άποδίδονται µόνο µέ σκιοφωτισμ6 άρχαιότροπες µορφές. Θεοί, Μούσες, Καρυάτιδες, οί 'Εποχές τού Χρόνου, οί αίσώπιοι µύθοι, 6 χορός τών Μουσών μέ τόν 'Απόλλωνα, είναι τά θέµατα πού τούς άπασχολούν.9 'Επίσης, ή κύρια έπαγγελματική δραστηριότητα τών μαστόρων σκορπίζε- ται πρός διάφορες κατευθύνσεις μέσα καί έξω άπό τήν 'Ελλάδα καί έλάχιστα καλύπτει τίς τοπικές άνάγκες σέ θρησκευτική καί κοσμική τέχνη. Τά σπίτια τής Πυρσόγιαννης καί τής Βούρµπιανης είναι σχετικά πενιχρά µπροστά σέ δημιουργήματα τών µαστόρων τους σέ άλλα μέρη.100ί ζωγράφοι τών Χιονιάδων, µέ τό τόσο πλούσιο έργο, έλάχιστα δείγματα τής τέχ- νης των άφησαν στό δικό τους χωριό: λίγες καί µεταγενέστερες τοιχογραφίες στήν έκκλη- σία τού 'Αγίου 'Αθανασίου, µερικές φορητές είκόνες καί ούτε ένα διακοσµηµένο σπίτι. Τό τέµπλο τής έκκλησίας τού Γοργοπόταµου δέ συγκρίνεται µέ τό θαυµαστό τρυπητό ξυλό- γλυπτο τέμπλο τής Μητρόπολης "Ιωαννίνων πού έγινε άπό τεχνίτες τούυ χωριού αύτού. 'Η είδίκευση κάθε χωριού σέ έναν τοµέα έκφράζεται καί μέ χαρακτηριστικές φράσεις, όπως "Ποιός έχτισε τόν Κόσμο; -Oi nupooy1avvi1cgf", "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι:". Κι έδώ δέν θά πρέπει νά φτάσουµε στήν όπερβολή νά πιστεύουµε πώς όλοι οί "αντρες πού δέν άσχολήθηκαν μέ τήν κτηνοτροφία γινότανε χτίστες, ζωγράφοι ή ξυλογλύπτες. 'ονοµα- στοί καί πέρα άπό τήν περιοχή είναι οί λαϊκοί µουσικοί τής Πυρσόγιαννης καί τής Βούρ- µπιανης. 'Από τήν Πυρσόγιαννη κατάγονται καί άξιοι λιθογλύφοι, οί λεγόμενοι πΞλΞκάνΞι, μέ ίδιαίτερη έπίδοση στίς σκαλιστές προσόψεις τζακιών, όπως 6 Γιάννης Νίτσος, & Baci- λης Στύλος, 6 Γιώργος Παπανικολάου, 6 Γιώργος Βατσκαλής καί άλλοι. ΄Υπάρχουν πληροφο- ρίες καί γιά χιονιαδίτες ξυλογλύπτες. Κατά όμάδες, τά λεγόμενα "µπ'λούκια" ξεκινούσαν άρχές τής άνοιξης γιά νά 6110106- ψουν µέ τό τέλος τού φθινόπωρου. Βασικά χρονικά όρόσηµα ήταν οί γιορτές τών δύο καβα- λαρέων άγίων, τού "Αι Γιώργη τήν άνοιξη καί τού "Αι Δηµήτρη τό φθινόπωρο.'Π άναχώρη- ση τών µπουλουκιών συνοδεύονταν άπό µικρές άποχαιρετιστήριες γιορτές.Τό είδος τής προ- συµφωνηµένης έργασίας καθόριζε καί τή σύνθεση, σέ άριθµό καί είδικότητες, τού κάθε μπουλουκιού. Πολυάριθµα τών χτιστάδων, µικρότερα τών ξυλογλύφων καί µέχρι πενταµελή τών ζωγράφων. Τό γενικό σχέδιο καί ή έπίβλεψη τής όλης δουλειάς άνήκει στόν πρωτομά- στορα. Γύρω στά 1800 συναντούµε γιά τόν πρωτοµάστορα τών χτιστάδων τό λόγιο χαρακτη- ρισµό ά ρ χ ι τ έ κ τ ων /Δήμος Ζηπανιώτης, µοναστήρι 'Αγίου 'Αθανασίου Λαύκου 1795/9 καί τών ζωγράφων i σ τ ο ρ ι 0 γ ρ ά φ o ς | Μιχαήλ, μοναστήρι 'Αγίας Τριάδας Βυθού 1802/. , , … …,- ζ! 5 'Η έπαγγελματική συσσωμάτωση τών χτιστάδων καί τών ξυλογλύφων άκολουθεί τόν παν- ελλήνιο τύπο τού ρουφετιού ή ίσναφιού."Ετσι είναι όργανωμένοι οί "κουδαρέοι"/χτιστά- δες/ τής Πυρσόγιαννης καί τής Βούρµπιανης καί οί "ταγιαδόροι"/ξυλογλύπτες/ τού Γοργο- πόταµου, πού παλιότερα λεγότανε Τούρνοβο.12 Στήν έπαγγελματική συσσωµάτωση τών ζωγρά- φων άπό τούς Χιονιάδες ύπάρχει κάποια ίδιοµορφία πού θά τήν έξετάσουµε άργότερα. ‘H μικρή κοινωνία τών Χιονιάδων δέν παρουσιάζει, τουλάχιστο άπό τό 180 αίώνα πού έχουμε σίγουρες πληροφορίες γιά τή ζωγραφική τους, τή βουκολική γραφικότητα μέ τήν 6- ποία παρουσιάζεται γενικά άπό τούς παλιότερους ίστορικούς ή ζωή τού έλληνικού χωριού, "Εχει τίς κοινωνικές της διαστρωµατώσεις. Αύτές δέν άντιστοιχούν µέ τά στρώματα τού κόντρα-πλακέ, όπου 0i διαφορετικές κατευθύνσεις τών ίνών τού ξύλου συμβάλλουν στή συν- οχή καί στερεότητα τού σύνολου. 0i σχέσεις τών διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων είναι έ- νεργές καί άνταγωνιστικές. Οι κοτζαμπάσηδες παίζουν βασικά, καί γιά δικό τους όφελος, τό ρόλο τού διαβιβαστή τών βαρών τής τουρκικής φορολογίας καί τών έκκλησιαστικών είσ- φορών στά κατώτερα στρώµατα. Στό µοναδικό φορολογικό κατάλογο, πού τυχαία διασώθηκε, τού 1881, παρατηρούμε πώς ή γενική τουρκική φορολογία καταµερίζεται, μέ άστάθµητη σέ μάς άντικειμενικότητα, άνάλογα µέ τήν οίκονομική στάθµη τού κάθε νοικοκυριού. Τά δικαι- ώµατα τού δεσπότη καθορίζονται µέ βάση τά τέσσερα γρόσια καί µέ συντελεστές άπό 1 ώς 3. Πέ άγνωστα σέ µάς κριτήρια καθορίζονται τά άλλα κοινοτικά βάρη, όπως ή κατασκευή γέφυ- ρας, οί δρόµοι, 6 µισθός τού δραγάτη. Σηµειώνουμε πώς οί αύξοµειώσεις στόν καταµερισ- μό τής γενικής τουρκικής φορολογίας κατά νοικοκυριό δέν είναι άκριβώς άντίστοιχες µέ τίς κοινοτικές έπιβαρύνσεις. Οί έπαγγελµατίες πληρώνουν καί φόρο έπιτηδεύµατος χωρίς, πάλι, σταθερούς συντελεστές. 'Από τό φόρο έπιτηδεύµατος φαίνεται πώς οί ζωγράφοι έχουν άπό τά ύψηλότερα είδοδήματα στό χωριό. Μέ τόν τουρκικό Νόµο "περί βιλαετίων" τού 1859 έµφανίζεται καί στούς Χιονιάδες τό άξίωµα τού µ o υ χ τ ά ρ η, οίκονοµικού διαχειρι- στή. Στά 1892 μουχτάρης είναι 6 "Ιωάννης Δηµ. Βούρης, άδελφός τού ζωγράφου Ζήση Δ. Βού- ρη. Φαίνεται πώς oi μουχτάρηδες, κατά κανόνα άπό τήν τάξη τών κοτζαμπάσηδων, έδειχναν μεγάλη σκληρότητα στόν καθορισμό καί τήν είσπραξη τών φόρων. Κυκλοφορούσε στούς Χιονιά- δες, τέλη 19ου αίώνα, ένα καυστικό σατυρικό τετράστιχο " "Ερµο παληκάρι - Πάρε το χαμ- πάρι - Βάλανε µουχτάρη - "Ολα θά στά πάρει". Μόνον έμµεσες καί άσαφείς πληροφορίες έχουµε γιά δυαδική δράση πού ν'άπέβλεπε στήν άρση ή μείωση τών κοινωνικών καί οίκονομικών διαφορών. Αύτές, άκόµα καί στά έξωτερικά, μά τόσο άποτελεσματικά, στοιχεία τους, όπως οί φορεσιές, κατοχυρώνονται καί άπό τήν 'Εκ- κλησία, όπως φαίνεται καί άπό τήν έγκύκλιο τής 24ης 'Οκτωβρίου 1803 τού 'Επίσκοπου Κο- ζάνης καί Σερβίων πού καθορίζει µέ λεπτομέρειες τή γυναικεία φορεσιά τών τριών κοινωνι- κών τάξεων καί άπειλεί µέ άφορισμό καί καταγγελία στίς τουρκικές άρχές όποια γυναίκα ντυθεί μέ φορεσιά άνώτεΡης τάξης.'Επίσης, στίς άπεικονίσεις κτητόρων ή δωρητών έκκλη- σιών ή φορεσιά τών "άρχόντων" είναι έντελώς διαφορετική. Συχνές είναι οί άτομικές προσ- πάθειες γιά µεταπήδηση άπό ένα στρώμα σέ άλλο άνώτερο ή καί γιά µίμηση τού τρόπου ζωής 6 τών άνώτερων στρωµάτων. Χαρακτηριστικό σύµπτωµα στήν τέχνη, κυρίως στή ζωγραφική, εί- ναι ή έπίφαση πολυτέλειας,δηλαδή ή άποµίµηση άκριβών καί δυσεύρετων ύλικών µέ άλλα φτη- νά καί προσιτά. "Eva µέσο διαμαρτυρίας είναι καί ή πολιτική σάτυρα. ‘0 δάσκαλος 'Ιωάν- νης Μ. Καραγιάννης συντάσσει " Εκ τού προχείρου καί µερικά ποιήµατα, έν τών όποίων ά- ναφέρεται είς τήν κακήν διοίκησιν καί διαχείρισιν τών ΐοινοτικών πραγμάτων 616 τής τό- τε Δημογεροντίας" γράφει 6 Γεώργιος Παίσιος. Διαφορετική είναι ή αίσθηση τού χρόνου στά διάφορα κοινωνικά στρώματα. Στούς κτη- νοτρόφους είναι κυκλική καί µικροπρόθεσµη | χειμώνας-άνοιξη-καλοκαίρι-φθινόπωρο/, στούς έµπορους καί χειροτέχνες-ζωγράφους γραµμική /πρίν άπό τόσα χρόνια-πέρισυ-φέτος-τού χρό- νου/ καί στούς κοτζαµπάσηδες κάθετα γραµμική | 6 παραπαπούς µου-ό κακούς μου-ό πατέρας μου- τά παιδιά μου/ έπειδή ένα άπό τά ίδεολογικά στηρίγματα τής κοινωνικής τους έπιβο- 1 λής είναι καί ή "εύγένεια" τής καταγωγής τους άπό "καλή σειρά". . Γιά τήν ύπαρξη σχολείων στούς Χιονιάδες oi κάπως σίγουρες πληροφορίες φθάνουν ώς τά 1826, τότε πού δίδασκε µέ άκτινοβολία καί στά κοντινά χωριά 6 Κωνσταντίνος Δηµητρι- άδης Κοσκινάς. 'Ο Γεώργιος Παίσιοε μάς πληροφορεί πώς σχολείο λειτουργούσε "ύπό τήν ίδίαν στέγην τής παλαιάς ΄Ξκκλησίας άγ. 'Αθανασίου οίκοδοµηθέν διαµέρισµα, Εχον τήν είσοδον έκ τής θύρας τού γυναικκωνίτου, καί τό όποίον κατηδαφίσθη κατά τήν άνέγερσιν τής έκκλησίας κατά τό έτος 1866". Κάποιο σχολικό κτίριο φαίνεται πώς χτίζεται στά 1858 µέ δωρεά τής Αίκατερίνης Χρήστου ΠαπΞ.14 ξάξά τή μαρτυρία τού Γεώργιου Παίσιου είχε µόνο µιά μικρή καί σκοτεινή αίθουσα διδασκαλίας καί διαµέρισμα γιά κατοικία τού δάσκα- λου. Στή θέση τού σχολείου αύτού χτίζεται στά 1905 16 σχολικό κτίριο πού ύπάρχει καί σήµερα. Δύτό χαρακτηρίζεται "εύπρεπέστερον" καί "όπωσδήποτε ύγιεινότερον" άπό τό προη- γούµενο. Είναι στόν τύπο πολλών σχολικών κτιρίων τών τελευταίων χρόνων τής Τουρκοκρα- τίας στήν "Ήπειρο. 'Η χρήση ντόπιων δομικών ύλικών καί μερικά στοιχεία τής τοπικής άρ- χιτεκτονικής τό έντάσσουν άνετα στό ύφος τού χωριού. 'Ο ζωγράφος Παγώνης, πού έρχεται στό Πήλιο γύρω στά 1800, δείχνει άπό τό γραφικό του χαρακτήρα καί τίς άνορθογραφίες του πώς ξέρει κάποια κολυβογράµματα, χωρίς νά εί- ναι βέβαιο πώς φοίτησε 05 σχολείο τού χωριού του ή σέ κάποιο άλλο τής περιοχής. Είναι σχεδόν βέβαιο πώς πολλές φορές στή μαθητεία τής ζωγραφικής περιλαµβάνεται, τήν έποχή του, καί ή διδασκαλία τής γραφής, άπαραίτητη στήν άσκηση τού έπαγγέλµατος. 'Ο γραφι- 16g χαρακτήρας καί ή όρθογραφία τού Παγώνη βελτιώνονται βαθμιαία στό Πήλιο. 'Ο χιονια- δίτης ζωγράφος Χριστόδουλος άντιγράφει στά 1846 τήν "'Ερμηνεία τών ζωγράφων " τού Διο- νύσιου άπό τή Φουρνά τών 'Αγράφων µέ στρωτό γραφικό χαρακτήρα. 'Αργότερα, άπό τό τελευταίο τέταρτο τού 18ου αίώνα, στό σχολείο τών Χιονιάδων γί- νεται συστηµατικότερη διδασκαλία. Δάσκαλοι άλλοτε είναι ντόπιοι καί άλλοτε προέρχονται άπό διάφορα ήπειρώτικα χωριά, τή Ζίτσα, τή Βούρμπιανη, τήν Πυρσόγιαννη, 16 Tofipvoao. Τήν έποπτεία τού διορισμού τών δασκάλων είχε 6 Μητροπολίτης Βελής καί Κονίτσης άλλά ή µισθοδοόία βάραινε τό χωριό. T6 σπίτια τών Χιονιάδων είναι λιθόχτιστα διόροφα, σέ τετράγωνη τά περισσότερα κά- … …. - ". .…-- --…..… τοψη καί μέ σχιστπλιθική έπικάλυψη τής τετράριχτης ξύλινης στέγης. Σπάνια έχουν έ- ξωτερικά κάποια άπλή λιθανάγλυφη διακόσμηση. T6 τέμπλο τής έκκλησίας είναι άπλό ξύλι- νο. Θά πρέπει9 όµως, νά σηµειώσουμε έδδ πώς ή σημερινή έκκλησία χτίστηκε στά 1866, δη- 1006 σέ έποχή παρακµής τής παραδοσιακής ξυλογλυπτικής. Ξέρουμε, άπό πολλές άλλες περι- πτώσεις, πώς τό τέμπλο τής παλιάς έκκλησίας δέν ξαναστήνονταν στήν καινούργια, πολύ περισσότερο άν είχε φανερά σημάδια φοράς από τό χρόνο. Πολλές φορές συναντούμε, σέ νάρ- 0ηκες ή γυναικωνίτες, τµήµατα θαυμαστών ξυλόγλυπτων τέμπλων πού άντικαταστάΘηκαν άπό µέτρια νεότερα. 'Η γυναικεία φορεσιά, όπως φαίνεται άπό ςωτογραφίες τού τέλους τού 1θου αίόνα, άκολουΘεί σέ γενικές γραµμές τή φορεσιά τής περιοχής Κόνιτσας. Κατά τήν ϊ- δια έποχή στούς άντρες έχει έπικρατήσει ή εύρωπαίκή φορεσιά. Προσωπογραφία, όμως, έργο τού χιονιαδίτη Θωµά ΜαρινΞ, παριστάνει άντρα πού φορεί φαρδύ κόκκινο φέσι µέ µαύρη φούντα, άσπρο πουκάμισο, σκουρογάλαζο γελέκι, όμοιόχρωµο έπενδύτη καί ίσως φουστανέλ- λα/άπεικονίζεται δς τή µέση/.1Ξ 'Από τά στοιχεία πού έχουµε σχηµατίζουµε τήν τυπική είκόνα τής ζωής όλων τήν μι- κρόν δρεινδν χωριδν τής 'Ππείρου, χωρίς τή λάμψη µερικΞν ζαγοροχωριδν. Η ΕΠΑΓΓ?ΜϊΑΤΙΚΗ ΣΥΣΣΩΜΑΨΩΣΉ ΤΩΝ ΖΩΓΡΑΦ9Ή Γιά τήν έπαγγελµατική δργάνωση καί 16 διδασκαλία τής τέχνης στούς Χιονιάδες δέν ύπάρχουν παλιές γραπτές μαρτυρίες, πράγμα πού άφησε έλεύΘερο τό πεδίο σέ κάθε μορφής είκασίες, άπό τίς οποίες δέν ξέφυγε παλιότερα καί 8 όποφαινόµενος."Επαγγελματική δργά- νωση καί έκμάΘηση τής τέχνης είναι άλληλένδετες σέ μορφές χειροτεχνικδν συσσωµατώσεων κατά τήν Τουρκοκρατία. T6 έθιµικό τους δίκαιο καθόριζε όχι µόνο τούς όρους άσκησης τού έπεγγέλµατος άλλά καί τίς συνθήκες καί τά στάδια μαθητείας μέ τή βαθµιαία άνάληφη 31o καί µεγαλύτερων εύθυνΞν κατά τήν παραγωγική διαδικασία. 'Ο Εύριπίδης Σούρλας µιλάει χω- ρίς δισταγμό γιά 'Αγιογραφική Σχολή τήν Χιονιάδων.16 ‘0 δρος Γχολή έδδ είναι άβάσιμος είτε μέ τήν έννοια τού 'Εκπαιδευτήριου τήν πάρουµε είτε σά µιά "σχολή" τέχνης µέ πρωτό- τυπο καί ίδιαίτερο ύφος.'Ο ίδιος δέν τό ξεκαθαρίζει. Πιό προσεκτικός καί πλησιέστερος στά πράγματα 6 Γεώργιος Παίσιος µιλάει γιά "µακροχρόνια σειρά τής Οίκιακής 'Αγιογραφι- κής Σχολής τήν Χιονιάδων".1?Μέ τόν 600 "οίκιακής" άποκλείει τό ένιαίο έκπαιδευτήριο. Ούτε µέ τήν έννοια τής καλλιτεχνικής σχολής τόν χρησιμοποιεί γιατί 6 ίδιος μέ πολλή σε- μνότητα σηµειώνει στόν πρόλογο τού βιβλίου του: "Κατά τήν σύνταξιν τής παρούσης, ήμε"ις? µή έχοντες είδικότητα τινά περί τά τοιαύτα, δέν έπιχειρήσαµεν νά έπιφέρωµεν κρίσεις έπί τήν έργων τών Χιονιαδιτδν άγιογράφων. Τούτο είς άλλους έναπόκειται. "Οσα έγράψαµεν καί γράφοµεν σήµερον περί αύτδν, ταύτα άναφέρονται είς τό ίστορικ6ν τής 'Αγιογραφίας µέρος καί άποβλέπουν είς τήν έν µέρει πλήρωσιν ένός κενού, τό δποίον έδηµιουργήΘη άπό τής άρ- χής άκόµη τής έµφανίσεως τής τέχνης αύτής είς τό χωρίον τούτο". Είναι φανερό πώς µέ τόν 600 'Αγιογραφική Σχολή έννοεί τήν άγιογραφική παράδοση, πού πραγµατικά ύπάρχει στό χω- ριό του. ‘0 ίδιος σέ πολχά σημεία τού βιβλίου του άναφέρεται σέ διάφορες "Υ€νΞΞζ" ζω- … ΄γράφων. 'Βπίσης 6 Παγώνης, όταν τοιχογραφεί στά 1802 τήν 'Αγία Μαρίνα Κισοού, στό Πήλιο, , ! ι ? .---.-- 8 γράφει στά κιονόκρανα τής μεγάλης αύτής τρίκλιτης βασιλικής τό ίστορικό τής άγιογρά- | φησης καί δπογράφειι "Χείρ δωρεούντος παγούνι κωσταντί χιωνιαδύτι Εκ φυλής πασχαλάδες". !!ιόφερτος άκόµα στό Πήλιο κρατάει τήν ήπειρύτικη προφορά τού δνόµατός του καί σηµει- ώνει τόν τόπο τής καταγωγής του. 'Αργότερα, όταν έγκατασταθεί μόνιµα στή Δράκια τού Πηλίου, θά όπογράφει ώς "δρακιώτης". Αύτό άλλωστε, τόν διευκολύνει καί έπαγγελµατικά γιατί στή Δράκια καί όχι στούς Χιονιάδες πρέπει νά τόν άναζητήσουν πιθανοί νέοι πελά- τες του. Είναι συνήθεια τόν συγχρόνων του νά σημειώνουν τόν τόπο καταγωγής των. 'H Ρα- λάτιστα, ή "Αρτα, τό Φορτόσι, τό Καπέσοβο, οί Μηλιές, τό Νεµπεγλέρ, τό Λινοτόπι καί πολλά άλλα µέρη έµφανίζονται σέ έπιγραφές άγιογραφιύν.0ί σαµαρινιύτες πολλές φορές βραχυγραφούν τόν τόπο τής καταψνγής των µόνο µέ τά σύµφωνα "σ.µ.ρ.ν.". Οί χιονιαδίτες ζωγράφοι μέ πολλόυς τρόπους σηµειώνουν τήν καταγωγή τους : "Ex κόµης Χιονιάδες", "En Χιονιάδων", "άπό χωρίον Χιονιάδες", "Ex Χιονιάδες", "Χιονιαδίτου", " Χιονιαδίτη", "Χι- ονιάδες","άπό Χιονιάδες τής έπαρχίας τού 'Αγίου Βελάς". Στήν έπιγραφή τής 'Αγίας Μα- ρίνας Κισσού τό πιό Ενδιαφέρον σηµείο είναι 6 προσδιορισμός "Ex φυλής Πασχαλάδες". 'ο Χριστόφορος Περραιβός στήν "!Ιστορία τού Σουλίου καί Πάργας" πού τύπωσε στά 1857, γρά- φει στή σελίδα 17 "Είς τά τέσσαρα ταύτα χωρία ύπάρχουσι διάφοροι φυλαί, φάραι κοινύς όνοµαζόµεναι". Σά άλλα σημεία τού βιβλίου του άναφέρεται στή "Φυλή τόν Εοτσαραίων", στή "φυλή τύν Ζερβαίων" κ.τ.λ. δηλαδή σέ γνωστές σουλιώτικες φάρες. 'Επίσης & Γεώρ- γιος Πα'ι'σιος σόκοΆ΄ά ΄;βι'α44ρΜ ε.…ψά-.ψκ………ω Υψ…άποσθέτει Μ" πλα στά όνοματεπώνυμά τους "Eu τής γενεάς Πασχαλάδων", "Eu τής γενεάς τόν Τσάτσαίων Πασχαλάδων", "Μαρινύς". 'Η έπιτόπια έρευνα, σέ συνδυασµό μέ τίς ένδείξεις τού Παγώνη καί τού Παϊσιου, ξεκαθάρισε τό θέµα. Οί ζωγράφοι τόν Χιονιάδων δέν &κολούθησαν τή συντεχνιακή έπαγγελ- ματική δργάνωση άλλά συνέχισαν τό χωρισμό σέ φόσες, κοινωνικές όµάδες πού στηρίζον- ται στήν κοινότητα καταγωγής άπό τή σειρά τού πατέρα. 'Η "φυλή" τού Παγώνη καί ή "γε- νεό" τού Παίσιου είναι ή γνωστή φάρα µέ τήν έσωτερική της διάρθρωση καί ίεραρχία. Te- λικά άποδείχτηκε πώς οί χιονιαδίτες ζωγράφοι ύς τό τέλος τού 180v αίύνα άνήκαν σέ δύο φάρες, στούς Πασχαλάδες καί τούς Μαρινάδες. Στίς άρχές τού 19ου αίύνα δηµιουργείται ένα παρακλάδι τών Πασχαλάδων, οί Τσατσαίοι ή Ψσατσαίοι Πασχαλάδες. Γενάρχης τύν Toa- τσαίων λογίζεται & "ίστοριογράφος" Μιχαήλ.18Τό "Τσατσαίοι" ξεκίνησε άπό σκωπτικό καί µέ δυσκολία έγινε αποδεκτό άπό τούς ίδιους. Βασικά οί φάρες τόν Χιονιάδων παραμένουν κτηνοτροφικές, μέρος µόνον άπό τούς άντρες τους έπιδίδεται στή ζωγραφική. Γύρω στά 1880 μέ 1900 οί ένήλικοι άντρες ύπολογίζονται γύρω στούς 140 καί οί ζωγράφοι τήν ί-. δια περίοδο είναι 11 ή 12, δηλαδή ποσοστό 8 στά εκατό τού ένεργού άντρικού Ηληθυσμού. Οί Πασχαλάδες κατοικούσαν στή συνοικία πού βρίσκεται βορειοδυτικά άπό τό κέντρο τού χωριού καί είχαν κοινό τους έργαστήριο, όπου γινότανε καί ή µαθητεία τόν νέων ζωγρά- φων, ένα ψηλό κτίριο πού οί ντόπ΄ιοι τό έλεγαν "ή κούλα τών Πασχαλάδων". 'Η πούλα τύν Πασχαλά5ων έπεσε τήν έποχή τού Μεσοπόλεμου καί στή θέση της έχτισε καινούργιο σπίτι …η fit-n ….. παραθερισμού δ συνταξιούχος δάσκαλος Στέφανος Ζωγράφος. ΐύζεται σέ έρείπια τό παρά- σπιτο τής κούλας. 'Από τά μέσα τού 19ου αίώνα πολλοί έργάζονται καί στά σπίτια τους. Σώζεται σέ καλ, κατάσταση τό σ.ι τι όπου έργάσθηκαν οί Παοχαλάδες Ζωγράφοι Γεώργιος, Πατθαίος, Ζήκος, 'Απόστολος, Σωκράτης καί Κωνσταντίνος. Οί Μαρινάδες κατοικούσαν χα- µηλότερα καί σ ζεται, όχι σέ καλή κατάστ «an, τό κοινό τους έργαοτήριο, πολλοί παςρ- ,? ω . νσυν έπύνυμο τό έπαγγελµατικό τους Ζωγράφος. Στίς αρχές το' 900" αζωυ1 έχουµε σςγου- on μαρτυρία πές δ Σωκράτης Ζωγράφος διατηρούσε έργαστήριο καί στά Γιάννινα.19 Στά έβγαστήρια αυτό οί µικροί µαθητευόµενοι ξρχιζαν από βοηθητικές δουλειές, όπως τό τρί… φιμο τήν χρωµάτων πάνω στό µαρµάρινο "τριβίδι" καί τήν προετοιμασία τύν έπινανειύν. "Υστερα προχωρούσαν στό γέµισµα δροιόχρωµων έπιφανειύν Επάνω στό γενικό σχέδιο /ού- β Με, φορεσιές έδαφος..../ καί σταδιακά άναλαβαίναν περισσότερο'ύπεύουνες έργασίςς ύσπου, όριµοι πιά, νά φτάσουν στή σχεδίαση καί στό Γωγοάφισμα λεπτο µερει?υ /πρόσωπα, πτυχώσεις, κεντίδια..../. τό έπάγ ελμα έδινε στούς χιονιαδίτες ζωγράφους άνεση οίκονομιπή που τους έπέτοε… πε νά ζούν µέ κάποιαν άρχοντιά. Μεταφέρω έδύ περιγραφή τού 1947. "?τξ µετ.ςασή µας στούς Χιονιάδες έπισκευΘήκαμε καί τό 'Αρχοντικό τού Ζωγράφου. Σεργιανίσααε το "Αρχον- τικό αύτό, όπως βρισκότανε τήν έποχή έκείνη, τριγυρίσαμε τίς κάµαρες καί τούς όντά- - δες, περ …εργασθΞκ… τήν όµορφη αύλή του πού ήτανε στολισµένη µέ λογιωο λογιζ !! τρ…- - ανταουλλιές , περιεργασθήκαµε τούς ζωγραφικούς πίνακας πού ήτανε &γςµη …µςρ…πΟς &π6 Ω; αύτούς- κρεμασµένοι στούς τοίχους τού μεγάλου όντΞ μέ τά βαρει στρωσίδια καί τά μιν- ' , τέρια του, φάξαµε τις παληές σκαλιστές κασσ Μλ ς πού ήτανε φυλαγµένα δευτΞρια χα: αχ- λα προγονικά κειµήλια... καί σ'δλόκληρο τό χήρο τού σπιτιού περιχυµένη µιά έρχοντιά καί ένα ξεκούρασμα τού µατιού μέ τίς γλάστρες πού ήτανχε κρεµασμΞνες σέ όλα τά παράθυ- ρα τού δντ5, γεμάτες μέ βασ' …ι%Ο"ς πεί παππφΞδες…--" . mKaC στό σημαγ…ένο .- 9γαστήΏι τύν Παρινάδων βρήκαµε τό καλοκαίρι τού 1978 στοιχεία πού έπιτρέπουν τήν άνασύνθεση μιάς παρόμοιας είκόνας άρχοντιάς, τόν µεγάλον δντΞ µέ τά παράθυρα, τήν πλουνισµΞνη ! , * .,΄..΄ ξ»… ,? ,, , άι ! , |. η, προσελα και µεσα της µερικα από τ… κιιμη…ια που χρησιµοποιούνται σ…ήν εργασια µας πα- , τή. Μερικοί άπό α-!τούς εχουν τή δυνατότητα νά σπουδάσουν τά παιδιά τους, µ'όλο το; 21 έχουν πολυµε ,λείς οίκογένειε ς. ! , , Ο… , ; …,, .Οι… , Από τα μέσα τού 190υ αίωνα οι ζωγραφοι νε.αίνουν κοινωνικά και αρχιζουν να παίρνουν άξιώματα. "Ο άγιογράφος Μάνθος Ζωγράφος, "μεταξύ τών ίθυνόντων τού χωρίου", ' πρωτοστατεί στήν έκλογή τής τοποθεσίας όπου θά ΧΏιστεί τό καινούργιο σχολείο στά 1853. 'Ο Μιλτιάδης !. Ζωγράφος κατευθύνει, στά 1905,τήνκίνηση γιά τήν άνέγερση τού νέου διδακτήριου τού Δηµοτικού Σχολείου. "Αλλος δμότεχνός του, 6 Νικόλαος Παπακώστας, είναι ταµίας της 'Βπιτροπής γιά τήν άνέγερση Παρθεναγωγείου στά 1912. Ψωρα πρ έπει νά έξετάσουμε γιατί οί, άρχικά κτηνοτροφικές, "φυλές" τήν Xbovbééwv "|! ο Ο έξελίσσονται σέ µικτές, χειροτεχνικΞς και κτηνοτροφικ ..ς, χωρίς οι ζωγράφοι τους νά ι - " ll όργανωθούν σέ ίσνάφια, έπαγγελµατικές συσσωκατύσεις στίς δποίες κριτήρι.' ει:πετοχ1ς 10 είναι ή όσκηση όρισμ€νου έπαγγέλµατος καί όχι η κοινότητα καταγωγΞς άπό πατρική σει- pa, παρ'όλο πού "στό τέλος του 18ου αίόνα βρισκόµαστε µπροστά στό σαινόμενο= ι κτη- νοτροφική πατριό, ποό η συνείδησή της όταν σχεδόν όποκλειστικό δεσµευμένη άπό τό έν- στιχτο, τώρα κάτω άπό την έπιροη τόν όρεινΞν όστικδν κέντρων, ελευθερώνεται όπό την &στική ίδεολογία".22Είδαμε παραπάνω πώς οί ζωγράφοι &ποτελοόν μικρή μειοψηφία στό σύνολο τόν κατοίκων τοό χωριοδ. Προσθέτουµε τώρα πώς την ίδια µικρή μειοψηφία αποτε- λοΞν καί µέσα στη φάρα τους, &φοό στό συνολικό όριθμό ταν µελ3ν τους πρέπει νά περιλά- βουμε καί τίς γυναίκες ποό παίζουν Ξνεργό ρόλο στην παραγωγική διαδικασία. Δέν £626- βουν από τς φάρα γιατί οότε όλοι οί γιοί κτηνοτρόφων παραμένουν κτηνοτρόφοι -µερικοί τρέπονται πρός τό ζωγραφικη- οδτε όλοι οί γιοί τόν ζωγράφων παραµένουν ζωΥ0όφοι - µε- ρικοί ξαναγυρίζουν στήν κτηνοτροφία. Προφορικές µαρτυρίες γερόντων &ναφέρουν καί περι- πτώσεις ζωγράφων πού, σέ περιόδους αίχμΞς τόν κτηνοτροφικΞν έργασιδν, έγκαταλείπουν για κάποιο διάστηµα τή ζωγραφική.'ο θεσμός τίς φόρας, στεριωµ€νος άπό µακροχρόνια πα- ράδοση, αντέχει 01¢: άλλαγές τα… συν€ηκΞν, έστω κι δν δέν &νταποκρίνεται πιά στίς και- νούργιες άνάγκες. Οί χιονιαδίτες ζωγράφοι, δν καί προέρχονται άπό τρείς φόρες μΞ κοινότητα καταγω- γης από πατέρα, έχουν ποικιλία ξπώνυµων. Α6τό όφείλεται στίς συνηθισµένες την εποχή Εκείνη αλλαγές ξπόνυμου. Μιά μερίδα τους παίρνει τό Ξπόνυµο Ζωγράφος, όπως γίνεται σέ δλόκληρη την "Ελλάδα καί µ'Ξλλα ίπαγγέλματα : ΒαγενΞς, ΧαλκιΞς, Σαµαράς, Σαράφης, Ma— ραγχ6ς κ.τ.λ. "Αλλοι χρησιµοποιοπν τό πατρόνυµο, Κώνστας Θεοδόση, ΖΞκος Γεωργίου. Πολ- λοί Μαρινάδες όπογρόφουν μέ τό έπί8ετο Παπακώστας. Φόλος, Ελλοι κάνουν λόγιες "βελτι- ώσεις" τοδ Ξπόνυµου. 'Απο΄τήν οίκογένεια Καραγιάννη κατάγεται ό ζωγράφος Ήιγαήλ Καρα- γιαννίδης & δάσκαλος &δερφός του προγωρεί περισσότερο, κάνει τό Ξπώνυμο Βελανίδης | χαρΞς, µαπρος, µέλας|. 'Ο γιός τοΞ Παγώνη όπογρόφει γιά ενα διάστηµα Παγωνίδης, γιά νά τό &πλουστέψει &ργότερα σέ Παγώνης.23Ψό όνομα τ€ν'Τσατσαίων ξεκίνησε &πό παρατσού- κλι. 'Ιδιότυποι είναι οί μετασχηµατισμένοι χαίδευτικοί τόποι βαφτιστιεΞν όνουξτων : 'Α- ναστάσιος- Τάτσης, Γεώργιος - Τζότζος, Κωνσταντίνος … Ήτοόλας. Οί σχέσεις &ν5µεσα στίς φάρες δέν είναι ξχΘρικέξ, δν καί σηµειώνονται µερικές φο- ρές €παγγελµατικοί &νταγωνισµοί καί προστριβές.24 Συχνές είναι καί οί έπιγαµίες.25 'Η ιξωγαµςα, δηλαδή & γάµος &νάµεσα σέ ότοµα από διαφορετικές ίνόσεις αίματοσυγγένειας, ηταν σέ παγκόσµια κλίμακα επιθυµητή καί πολλές φορές έπιβεβληµένη γιό λόγους εόγονίας πού είχαν διαπιστωθεί έμπειριπό-26 'Έπάρχουν καί κοινές φιλικές οντογραφίες Μαρινάδων καί Πασχαλόδων, σόν «στη πού δημοσιεύεται στό βιβλίο τοδτο. Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΡΛ?ΤΠΡΙΟΨ?ΤΑΣ ΤΩΝ ΧΙουΙιΔΙΦΩπ ΖΩΓΡζΦΩΗ 'Από τό µικρό αδτό όρεινό χωριό ξεκινάει ένας µεγάλος &ριΘµός ζωγράφων. 'Ο Γεώργι- ος Παϊσιος &ναφέρει 31 δνόµατα καί 251 ίπιγραφ€ς. 'Από τότε & κατάλογος ε6ρόνεται µέ |, , , , " ,. η? τίς δηµοσιεύσεις καί Ελλων Ερευνητδν. Ετσι, προστιΘεται µια ίπιγραφη του 17:9,c µία … 3 ?: 11 28 u - ρ … " | , & 30 a (I του 1785, ουο του 1813,29μία του 1843 και δυο του 1852, χωρις ομως να προσθέσουν . καινούργιο ονομα ζωγράφου. Σήμερα, υστερα από πολλές προσωπικές Ξρευνες, µΞς είναι γνωστά 62 ον6µατα ζωγράφων,31χωρίς νά αποκλείεται να υπάρχουν καί αλλοι. 'Ξπίσης δε- κάδες αδηµοσίευτων έπιγραφδν. τό σπουδαιότερο οµως είναι πως, ξνδ οί χιουιαδίτες ανα- φέρονται παντοδ μόνο σαν άγιογράφοι, σήμερα γνωρίζουµε τό Έργο τους σέ π.πα πλατύτε- ρο φάσµα, τοπιογραφία, προσωπογραφία, νεκρή φυση, &ν80γραφία, διακοσµητική. Μόνο για τούς Παγώνηδες ξέραμε περισσότερα, κι αυτό επειδή δούλεψαν στο Πήλιο. Σε 101 χωριά xaf πολιτείες ξαπλώνεται τό έξαπριβωγΞνο Έργο των χιονιαδιτ6ν ζωγράφων. Κατά τήν &… ρίυµηση.τοδ χάρτη που δημοσιεύεται στο τέλος τοδ βιβλίου, φορητές εΐπ6ν€€ καί τοιχο… γραοίες ύϊάρχΟυν στά ξξΞς µέρη: 1.Αγία Παρασκευή, 1. "Αγία Τριάδα Παλαιοχωρίου, 3."Α- γιου υρος-Καρυξς, 4. 'Αγριά, 5.'Αετόπορτα, 6. ΄Αηδονοχώρι, 7. 'Ανήλιο Πηλίου, 8. "Α- νω Πεδινά ΖαγοριοΞ, 9. "Άργος "Ορεστικό, 10.'Δργυροχώρι Κόνιτσας, 11."Αριζα "Αλβανί- ας, 12."Αρτα, 13. 'Ασπράγγελοι, 14,'Αχερουσία, 15. Βασιλικό, 16. Βήσσανη, 17. Έίτσα, 18. Βλάστη, 19… Βόλος, 20. Βρυσοχώρι, 21.Βυθός Δυτ. Μακεδονίας, 22. Γκοντοβάσδα Κα- λαμπάκας, 23. Γοργοπόταµος Κόνιτσας. 24. Δαφν6φυτο, 25. Δελβινάκι, 26. Δεσποτιπ6, 27. Δίκορφο, 28. Δίλοφο Ζαγοριοδ, 29. Δράκια Πηλίου, 30. 'Βλάτη, 31. "Ελαοος, 32. 'Ελεύ- ιερο, 33. 'Ελεοσσα Πρεµετδς, 34. 'ΒξοΧή. 35. 'ΓΡσέΧα 'Αλ6ανΐ1ςν 36- Ζίτσα, 37: 'Ιωάν- νινα, 38. Καβαλάρι, 39. Καβάσιλα, 40. Κακ6λακπος, 41. Καλλιφώνι Καρδίτσας, 42. Κήπ0ι Ζαγορίου, 43. ιισσός Πηλίου, 44. Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας, 45. Κόνιτσα, 46, Κουπλέ- on, 47. Κουποδλι Ζαγοριοδ, 48. Κουτοελιό, 49. κτίσματα, 50. Κυψέλη ΚΗπ96ροΞς 51. Λακ- κώματα, 52. ΑιγοψΞ, 53. Μαζαρδκι, 54. Μακρινίτσα. 55. Μελισσουργοί 56. "εοδπη/Κάτω/, . ή!) 57. Ηεταξοχώρι ΑγιΞς, ου. Μόλιστα, 59. Μοναστήρι Γιουγκοσλαβίας, 60. "ονοδξντρι πα- γοριοδ, 61. Ήπισδούνι, 62. Νεγάδες, 63. Νεοχώρι "Αρτας, 64. Νεοχώρι Πηλίου, 65. Πικέ- νωρ, 66. Έταµούχαρη 'Ανατ. Πηλίου, 67, 'Οξυά, 68. 'Οξύνεια, 69. ΠΞΆες, 70. Παλαι6µόο- "ως, 71. Παλαιοχώρι, 72. Παλιοσέλι, 73. Πάπιγκο Ζαγοριοδ, 74. Πεντάλοφος Δυτ. ΗαχεΞο- νίας, 75. Πεκλάρι, 76. Πολυγυρος Δωδώνης, 77. Πρέβεζα, Υβ.Πύργος, 79. fiwymvtavfi, 80. Σιάλεσι "Αλβανίας, 81. Σίδερη, 82. Σκαµνξλι Ζαγοριοδ, 83. Xxenanté, 84. ZnaeapaCOL Πάρ- γας, 85. Σταγιάδες Καλαµπάκας, 86. Σταυροσκιάδι Πωγωνίου, 8?.Ψσεπέλοβο Ζαγοριο8, 88. Τσουκαλάδες, 89. Φιλιππιάδα, 90. Χιονιάοες, 91. Ψαρράδες Πρέσπας, 92. Boéppntavna 93. Πληπάτι, 94. Νεστόριο, 95.Δεσαοτιπδ Πρέβεζας, 96. Πυρσογιαννη. 97.Καπέσοβο. 98.Μανα- υπ, 99.Πρεμετή '1λβανίας, 100. Τρίκαστρο Πρέβεζας, 101. Αυλώνα 'ΑλΒανίας.΄Π παράθεση τόσων ονοµάτων, δυο κουραστική κι "αν είναι, δίνει παραστατική είκ6να τής δραστηριό- τητας των χιονιαδιτΞν ζωγράφων. Θα παρατηρήσει, οµως δ αναγνώστης στο χάρτη πως τα µέ- ρη µέ εργα χιονιαδίτικης ζωγραφικής είναι πυκνά γύρω από τό χωριό των ζωγράφων, Βατε- ρα &ραιώνουν για να γίνουν σποραδικά στή Θεσσαλία καί τή Δυτική Μακεδονία. Μέσα στό αλλο κείµενο µπαίνουν µόνο τα ονόματα, οί τόποι καί οί χρονολογίες που χρειάζονται γιά να διατυπωΘοδν καί να τεκμηριωΘοσν οί απόψεις του συγγραφέα. Λεπτοµερέστερα στοι- - ! χεία, καθώς καί τή σχετική …σέ κάθε περίπτωση- βιβλιογραφία θά βρει o αναγνώστης στίς 12 παραποµπές. Πρόθεση τάς σημερινΞς Εργασίας είναι νά δόσει μιά συνοπτική είκόνα καί νά έρµηνε6σει τή χιονιαδίτικη ζωγραφική. σέ ομάδες, τά "μπουλούκια" τόν μαστόρων πού όναλάβαιναν μεγάλα χτίσματα είχαν τεχνίτες μέ ποικίλες είδικεύσεις. Καθένα άπό τά µαστοροχώρια όταν "ξξειδικευμένον είς τάς οίκοδοµικάς τέχνας' άλλο έβγαζε κτίστας, πασταδόρους/διακοσµητάς|, µαρµάρογλύφας, ! άλλο ξυλουργοός καί ξυλογλύπτας, άλλο ζωγράφους". 2'Ωστόσο, ένω οί άλλες είδικότητες άποτελοδσαν ένα συγκρότημα καί ξρΥαζότανε σχεδόν ταυτόχρονα, οί ζωγράφοι πήγαιναν συνήθως υστερα άπό λίγα 6 πολλά χρόνια γιά νά κάνουν τή γραπτή διακόσμηση. "Έτσι, ξνδ τό άρχοντικό τάς Πο6λκως στη Σιάτιστα χτίστηκε άπό μαστόρους τάς περιοχϊς Κόνιτσας στά 1752 µέ πρωτομάστορα τόν 'Ιωάννη Δημητρίου,33 6 ζωγραφικό του διακόσµηση γίνεται στά 1Τ59. Τό άρχοντικό Χατζηµιχαήλ /Κανατσοόλη/ χτίζεται στά 1757 καί τοιχογραφεζται δοτερα άπό 54 ολόκληρα χρόνια, στά 1811. T5 άοχοντικό Μανούση ένω είναι χτισµένο στά 1762 µνηµονεύει σέ τοιχογραφία του τήν έµφάνιση ξνός τεράστιου "όρνηου" πού έγινε στά 1787. Τό άρχοντικό τσιατσιαπά στήν Καστοριά έπισκευάζεται ριζικά στά 1754 άλλά & τοι- χογραφία µε τήν άποψη τάς Πόλης άπό τόν Κεράτειο κόλπο έχει χρονολογία 1798.34 Τά na- ραδείγµατα Θά µπορουσαν νά πολλαπλασιαστοδν. Ψό ίδιο γίνεται καί στίς έκκλησιές. Π.χ. ή 'Αγία Μαρίνα Κισσοδ ύπάρχει Ήδη στά 1741 κά είκονογραφείται άπό τόν Παγόνη στά 1802,3516 καθολικό τοδ μοναστηριοδ 'Αγίου Νικολάου Πάου, κοντά στήν 'Λργαλαστή Πηλίου, χτίζεται στά 1778 καί τοιχογραφείται στά 1792 µέ 1?94.3ΘΒίδικά στίς έκκλησίες, δέν εί- ναι σπάνιες οί περιπτώσεις νά γίνει & άγιογράφηση τµηματικά, κατά άραιά Χρονικά διαστή- ' ματα καί άπό διαφορετικούς ζωγράφους. 'Ακόµα καί όταν οί άγιογραφίες είναι υγεια, ταυ- τόχρονες μέ το χτίσιµο τής έκκλησίας δέ σημαίνει πως καί οί ζωγράφου άνΞκαν τό ίδιο συνεργείο. Αότ6 φαίνεται καί άπό γράµµα τοΠ 1893 πού άπευΘύνεται στό χιονιαδίτη ζωγρά- φο Θωµά Παπακώστα ίΜαρινάε "Φίλτατέ µοι κυρ Θωμά χαίρε. 'Ην πρώτοις μου άναγγέλω ύµάς ] άµα λάβητε τήν παροδσαν µου άµ€σως νά έλθΞται ένας Ex τα. δύο η εσύ % & άδελφός σας διότι σήµερον μέ Ξφώναξεν κάποιος Πέτρος Παπαδόπουλος τραπεζίτης έκ τοδ χωρίου K00086- 10a καί μέ έρώτησεν άπό ποίον μέρος είναι οί ζωγράφοι οί καλοί καί άν γνωρίζω κανέναν έγώ δέ ξσ6στησα 'Υμάς μετά τοδ άδελφοδ σας διά νά έλθητε διότι κάµαν Νέον 'Εκκλησίαν είς τό χωρι6ν τους καί χρειάζονται ζωγράφοι. άμΞσως άμα λάβεται τήν παροδσαν µου νά κινήσετε νά ΞλΘΞτε Ξνας χωρίς άλλο ένταδθα διά νά προβΞται είς συµφωνίας καί μήν άργο- πορείται διότι έτυχε νά άκούσω έσω ένας νά συσταίνει τόν Σαµαρινιώτην ζωγράφου. άλλά έγό άκούωντας α6τό τά λόγια Ξλαβα µέρος πρός δμΞς. σάς περιµένω ταχέως. µή έχων έτερον Διατελδ. ‘0 πρόθυµος φίλος σας Χαραλάµπης Χ. Π/απα/Δόπουλος, Ζαχαροπλάστης".3? T6 γράµ- μα δείχνει καί τόν επαγγελματικό συναγωνισµό άνάµεσα στοάς χιονιαδίτες καί σαµαρινιό… τες ζωγράφους. Οί τελευταίοι, μάλιστα, είχαν όργανώσει δίκτυο πληροφοριοδοτδν-προπαγαν- διστδν στήν περιοχή Ψρικάλων, όπως νά φανεί µέ πολλά στοιχεία όταν δλοκληρώσουμε καί δηµοσιεύσουµε, µέ τή βοήθεια πολύτιµου συνεργάτη, τήν έργασία γιά τούς ζωγράφους τΞς Σαµαρίνας. Αύτό λοιπόν πού σηµειώνει ή 'Αγγελική Χατζηµιχάλη πως "πολλοί άπό αυτούς 13 |τοός µαστόρους/, οί πρωτοµάστοροι, άναλαµβάνουν κατ'άποκοπήν καί τήν ξκτέλεση 105 ζωγραφικοϊ καί ξυλόγλυπτου διάκοσµου 106 0111100“385x51 μερική μόνον έφαρμογή, όπως 1.x. στό σπίτι τοΠ Γεωργίου Σβάρτς στ"Αµπελάκια, δπΟυ σέ έπιγραφή άναψέρεται πώς " Οότος 6 Πεντάγωνος καί περικαλλής Οίκος ξ0εµελιόθη παρά 106 'Ιωάννου Ζερμπήνου έν ότει 1787 Μαίου κ … έχρωµατίσθη παρ'αότο6 κοσμηθείς άλλως παρ'α='1τοΞ".39 Ηπορο5µε λοιπόν νά συµπεράνουµε πώς οί χιονιαδίτες ζωργάφοι ξεκινοΠσαν µέ τοός βοη- θούς τους κι όναλάβαιναν διάφορες τοιχογραφικΞς έργασίες. "Οταν οί βοηθοί ήταν προ- Χ χωρηµ€νοι στήν τέχνη, καί συνεπδς & συμβολή στό Ξργο σηµαντική, στήν έπιγραφή Εμπαι- ναν καί τά όνόµατά τους, µετά τό όνομα τοπ πρωτοµάστορα. Συχνά παρατηρο5με όνοµα πρό άναφέρεται δεύτερο ή τρίτο σ€ µιά ξπιγραφή, οί µεταγενέστερη νά παρουσιξζεται πρό- το, πού σηµαίνει πώς τελειοποιήθηκε πιά στήν τέχνη κι Έγινε πρωτοµάστορας οί δικό του συνεργείο. Πολλές φορές, βέβαια, Έχουµε ίσότιµη συνεργασία δύο όμπειρων ζωγρά- φων. Στήν &κκλησία τοσ 'Αγίου Νικολάου "ελισσουργδν πέντε άδέρφια χιονιαδίτες συνερ- γάζονται στήν τοιχογράφηση/1846/. Φαίνεται πώς µερικές φορές οί βοη€οί ?ηταν άτεχνοι καί αότό δυσκόλευε τό ζωγράφο. 'Ο Θωμάς Ηαρινάς γράφει από τό ρωσικό μοναστήρι τοδ 'Αγίου "Όρους, στίς 2 µαρτίου 1900, πρός τόν άδελφό του Χριστόδουλο: "€ά &ποβάλω καµ- π6σους δεν ήμπορδ νά διορρόνο τεσσάρων άν€ρώπον δργασία ρουχα καί πρόσωπα καί πληκτη- κήν έργασία έκουράσΘην ....Ξάν δέν δργασθδ ποίως Θά τά τελειώοη ό τήχος καί τ'ρα όπου ξγινες καλά νά ΞλΘης. διά τό "ίκο τοδ Γιώργη νά του κάμω τά Ξξωδα καί ρούχα διπλά νά ν ' u... ξχη..". ανας άπό τούς βοηθούς του είναι καί & δεκαοχτάχρονος Νικόλαος Παπακώστας, 106 σέ λίγο προηγούµενο γράµµα τοδ Θωµά πρός τόν όδελφ5 του Χριστόδουλο …23 Δεκεμβρί- I I a ! η l , ., ,… Δ.1 ου 1899-προσθετει με το οικο του γραφικό χαρακτηρα λιγες χαιρετιστηριες λεςεις. Μερικοί άπό τούς ζωγράφους, όταν Έβρισκαν συνθήκες κα Ες µόνιµης έργισίας σέ μιά περιοχή, µένουν ό…ιστικά ξκεί, παντρεύονται ντόπιες, κάνουν παιδιά καί Θεωρο3ν τόν , ? ι ξαυτό τους "πολιτογραφημΞνο" στήν καινούργια τους πατρίδα.Σπάνιες ειναι οί περιπτω- σεις συνεργασίας χιονιαδίτη ζωγράφου με συντεχνίτη του άπό άλλη περιοχή, όπως 105 Ξι- , χαήλ κού στό 1785 συνεργ1ζεται µέ τόν Δηµήτριο Μπορµπουτζιότη /"- άπό 16 'Επταχύρι ΚαστοριΞς/ στήν αγιογράφηση της Μονής "Αγίου 'λΘανασίου στό χωριό "Αγιος 'Ηλίας No- µοί Κοζάνης. "Αλλωστε, καί τά µπουλοόκια τόν χτιστάδων τής περιοχής, µ΄όλο πού οί κου- δαρέοι ήταν δργανωμένοι οί συντεχνίες, "αποτελοΞνταν συνήθως άπό Εδελφοξάδεροα το8 42 , , " Πρωτοµόστορα καί άν περισσευε Θέση έπαιρναν και κανέναν αλλον λίγο πιό ξένο". Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥΣ "Η 'Αγιογραφία. Γιά τίς'ρίζες τής ζωγραφικής τόν Χιονιόδων προτείνονται διάφο- ρες έκδοχές, 106 όμως δεν Ξχουν σίγουρα άντικειρενικά στηρίγµατα. Κατά µία παράδοςη, οί πρώτοι&γιογρόφοι τόν Χιονιάδων όπήρξαν µαθητές τοδ Πανσέληνου. Συγκινητικός πατριω- τισµός κάποιου συντοπίτη λόγιου πού πίστεψε πώς µέ τέτοιο πρόγονο ή &γιογραφία τοδ χω- άποχτοδσε τίτλους εύγ€νειας.'Ήκτός άπό τήν έλλειψη κάθε ίστορικοΞ στοιχείου, ιδια ή τέχνη των χιονιαδιτδν δέ µαρτυρεί τέτοια καταγωγή. "Αλλωστε καί μεταγενέ- 14 εροι ζωγράφοι µέ µαρτυρηµένη µακρόχρονη διαµονή στίς Καρυές δέν έπηρεάζονται καθόλου 6 τήν τέχνη τού µεγάλου τοιχογράφου τού Πρωτάτου."Λλλη παράδοση λέει πως ή τέχνη τους οΠλΘε άπό τήν 'Ιταλία. κτηνοτρόφοι άπό τό χωριό 'Αετοµηλίτσα έγκαταστάθηκαν στούς Χιο- άδες καί όταν κάποιο βαρύ χειμωνα έχασαν τά κοπάδια τους άπό τό κρύο, πήγαν στήν 'Ιτα- α καί έµαθαν τήν τέχνη. '0ρισμένα "φυσιοκρατικά" στοιχεία τής ζωγραφικής τους θά μπο- σαν νά ένισχύσουν µιά τέτοια έκδοχή, άν δέν ήταν κοινά χαρακτηριστικά τού ύφους δλδ- ηρης τής έλληνικής άγιογραφίας κατά τό 18ο καί 19ο αίύνα. Αύτός ό συνδυασµός βυζαντι- στοιχείων μέ φυσιοκρατικά άνταπσκρίνεται καί πρός τίς προτιμήσεις τής πελατείας.Ψ6 ινοτικό Συμβούλιο Καζακλάρ, όταν προσκαλεί ζωγράφους σέ διαγωνισµό γιά είκόνα τής Πα- γίας /1895/, άνάµεσα στούς "άπαραβάτους δρους" πού Θέτει είναι καί & έξής= "..δέον νά γραφίσωσι πάντες οί ένδιαοερόµ:νοι Ζωγράφοι έπί τό τελειότερον, &κολου8ούντες βυζαντι- v ρυθμόν µετά τού φυσικούλ. 'Ππίσης είναι συχνή ή προτίµηση πρός τήν έλαιογραφία ε"ιτε δρους συµφωνιών είτε σέ έπιστολές;"καί τές εζκόνες νά τές ζωγραφίσης καλά κατά τήν φωνίαν νά είναι τού λαδιού". Τέλος, κατά µιά τρίτη έκδοχή, οί χιονιαδίτες κατάγονται τό Βυζάντιο, μετά τήν "Άλωση πέρασαν στήν 'Ιταλία όπου καίξϊηΡεέστηκαν άπό τήν τέχ- τΞς 'Αναγέννησης. 'Αναζητωντας έργασία &ποβιβάστηκαν στήν παραλία τής 'Ππείρου, στήν ιφέρεια 'Πγουµενίτσας, κι άπό έκεί κτηνοτρόφοι τής 'Λετοµηλίτσας τούς µετέφεραν στό ιό τους, όπου ξεκαλοκαίριαζαν µέ τά πρόβατά τους. "Από έκεί of ζωγράφοι πέρασαν καί αταστάθηκαν στούς πιό πολιτισµένους καί έλληνόφωνους Χιονιάέες. Έήν όποψη αύτή ύπο- ,ριζαν καί οί παλιοί άγιογράφοι Σωκράτης Μ. Ζωγράφος, Ρικόλαος Ζωγράφος-Παπακώστας, 43 στόδουλος κας Θωμάς ΜαρινΞς καί & Πολύκαρπος Ζωγράφος. Σεβαστή καί ή΄παράδοση καί φορείς της, μέ δέν ύπάρχουν άντικειµενικά στοιχεία πού νά τή στηρίζουν. 'Έκείνο πού μέ σιγουριά μπορούµε νά δποστηρίξουµε είναι πώς ή περίπτωση τής χιονια- τικης ζωγραφικής έντάσσεται στό γενικότερο φαινόµενο τής έξειδίκευσης δρισµένων χωριδν κάποιον χειροτεχνικό τομέα άπόρροια τής φτώχειας άλλων πόρων. "Ρίγαγη καί λαγούς βγά- ι & τόπος µας" είπε χαρακτηριστικά παλιός χιονιαδίτης. 'Η οίκογενειακή διαδοχή στό έ- γγελµα έξηγεί, ως ένα βαθμό, τόν περιορισμό σέ μιά μορφή άπασχόλησης. Βασικό πρακτικό ς βοήθημα, τουλάχιστον γιά τό είκονογραφικό πρόγραμμα, ή "'?ρµηνεία τών Ζωγράφων" τού ονυσίου. Κυκλοφορεί σέ χειρόγραφα άντίγραφα άπό τά δποία µερικά είδε & Γεώργιος Πατσι- καί ένα ύπάρχει στό σπίτι τού χιονιαδίτη άκτινολ6γου γιατρού κ. Βασ. Χρήστου στήν 'A— 'α.44 'Βλάχιστες φραστικές διαφορές έχει άπό τήν έκδοση τού A. Παπαδόπουλου-ΚεραμΞως, ιΙ6 έγινε στά 1909,"νύν τό πρΞτον πλήρης κατά τό πρωτότυπον αύτής κείμενον".45 Φυσικά, τό κείµενο τού Διονύσιου δίνει τεχνικές όδηγίες, καθορίζει τό θεματολόγιο πολλές φορές µε σχολαστιπές λεπτομέρειες, άλλά έλάχιστα µπορεί νά έπηρεάσει'τό ζωγραφικό ύφος. ME βά- ση τήν ίδια περικοπή τής "'Ερμηνείας" τού Διονύσιου μπορούν νά γίνουν, καί έγιναν, έργα ίντελδς διαφορετικά. "Αλλωστε, όπως θά δούµε΄παρακάτω, ούτε στίς περιγραφές τού Διονύ- σιου έμειναν πιστοί. 86 πρέπει νά &ποκλείσουμε καί έφτανησιώτικη έπίδραση, µ'δλο πού τά 'Εφτάνησα γειτο- 15 ύουν µέ τήν "Ήπειρο καί είναι συχνή ή έπικοινωνία ανάµεσά τους. Στά *Εφτάνησα συντελεί- ι ολοκληρωτική άνατροπή τής βυζαντινής παράδοσης. Τό έργο τόν Δοξαράδων, τού Καντούνη, ύ Κουτούζη καί των άλλων έκπρόσωπων τής έφτανησιώτικης ζωγραφικής δέν έχει ούτε τήν άχιστη σχέση µέ τή βυζαντινή τέχνη. Σ΄αν κύριο έκφραστικό της μέσο έχει τό χρήµα, άντί- Εετα πρός τή γραµµικότητα τής βυζαντινής παράδοσης. Δραµατικές κινήσεις, τολµηρές έφαρ- µογές προοπτικής, θέματα άγνωστα στήν όρθόδοξη ζωγραφική παράδοση. 'Η χιονιαδίτικη άγιο- ιραφία συνδέεται κάπως με τό έργο τύν κρητικών ζωγράφων πού καταφεύγουν στά 'Ήφτάνησα στά τό 170 αίώνα, όπως & 'Ηλιού Μόσκος, & 'Ιωάννης Μόσκος καί ίδίως & Θεόδωρος Πουλά- Inc, τού όποίου επίδραση συναντούµε περισσότερο στούς σαµαρινιύτες &γιογράφους. 'Η λαϊκή γιογραφία τού 18ου καί τού 19ου αίύνα "εχει άρχίσει άσυνείδητα αύτό πού άπό τά μέσα τού 19ου αίώνα θά πάρει πιά τό χαρακτήρα προσπάθειας γιά "βελτίωση" τής βυζαντινής ζω- γραφικής, άρχικά στήν 'λΘήνα μέ τό Θείρσιο46κι άργότερα σ'όλόκληρη τήν 'Ελλάδα. Οί διά- φορες συγχωριανές όαάδες -χιονιαδίτες, καπεσοβίτες, σαµαρινιώτες κ.λ.π.… δέν εξέφραζαν όιαίτερες τάσεις, πέρα άπό µερικές µικροδιαφορξς. Τό ζωγραφικό ύφος τής ξλληνικής άγιο- γραφίας έπηρεάζεται άποφασιστικά άπό τά άγιογραφικά έργαστήρια τού 'Αγίου " Όρους. T6 cog τής άγιορείτικης &γιογραφίας καί πρίν άκόµα άποσαφηνιστεϊ καί κωδικοποιηθεί άπό τό Εργαστήριο τύν 'Ιωασαφαίων, έπηρεάζεται όλο καί βαθύτερα άπό τή νεορωσική &γιογραφική σχολή. "Εχει πιά ξεΘυμάνει καί στή μεγάλη αύτή όρθόδοξη χώρα ή παράδοση τήν μεγάλων &Υι- ωγράφων όπως & Ρουµπλιήφ47 καί & Θεοφάνης & "Ελληνας.48 'Η αύστηρή τέχνη πού έκρωσίζει τή μεγάλη βυζαντινή παράδοση δέν &ποτελεζ πιά πρότυπο των άγιογράφων τού 19ου αί6να. οί µορφές των άγίων, κάτω άπό δυτικοευρωπαϊκές επιδράσεις πού έντείνονται κατά τήν περίοδο τού Μεγάλου Πέτρου, άρχίζουν νά παίρνουν έγκόσμια φυσικότητα. Τήν αύστηρή χρωματική κλί- µακα διαδέχονται βαθµιαία γλυκύτερες συγχρωµίες, Κατά τό 19o αίόνα ή ρωσική αγιογραφία Επηρεάζεται άπό τή Σχολή των Ναζαριν5ν τής Πετρούπολης. 'Η Σχολή αύτή ίδρύθηκε άπό τό ζωγράφο "Αλεξάντρ 'Ιβάνωφ, παλιό στέλεχος τής "άδελφότητας τού Λουκά" τής Ρώµης. '0 Θείρ- σιος, πού τόν άναφέραµε παραπάνω, µαθήτευσε στό ναζαρηνό ζωγράφο 'Ιούλιο Σνόρφ φόν Κάρολ- φσεντ. Θά διαφηνήσουμε µέ τήν άποψη τού Δηµητρίου Παπαστάµου πώς ή ναζαρηνή ζωγραφική στήν 'Ελλάδα "παραμερίζει τή μεταβυζαντινή καί λαϊκή παράδοση καί άνοίγει καινούργιο δρό- µο στήν &γΘοφραφία"49 άφού, άπό άλλο δρόµο, ή-λαϊκή άγιογραφία έχει δεχτεί τίς ΐδιες &- πιδράσεις. 'Η επίδραση αύτή τής νεορωσικής ζωγραφικής έχει έπισηµανυε'ι έδύ καί πάνω &- πό 50 χρόνια."Ψό δραστηριότερον κέντρον άσκήσεως τής ζωγραφικής είναι τό πασίγνωστου των 'Ιωασαφαίων...άληθής μοναχική σχολή όγιογραφίας, τής όποίας at είκόνες κοσµούν έκ- λησίας τού "Αθωνος καί άλλων ελληνικών χωρών ...'Η άγιογραφική αύτη σχολή έλευθεριάζει διότι είς τά παλαιά βυζαντινά είκονογραφικά θέµατα έφήρμωσε τήν Εύρωπαϊκήν καί νεορωσσι- 50 κήν τεχνοτροπίαν". Είναι βεβαιωμένα πώς οί περισσότεροι χιονιαδίτες ζωγράφοι γιά τούς δποίους ύπάρχουν βιογραφικά στοιχεία, τελειοποιούνται στήν τέχνη µέ άσκηση στό "Αγιον "Ορος. Στή βιογραφική σύναξη τού Γεωργίου Παίσιου συχνά συναντούμε τίς φράσεις "µετέβη μετά τού άδελφού του είς "Αγιον "Ορος, "οπου είργάσθησαν άμφότεροι έπί µίαν σχεδόν εί- η 16 ; οσαετίαν", "ούτος άηότερον µετέβη καί είς "Αγιον "Ορος έργασΘείς έκεί έπί σειράν έτών", ετξβη καί ούτος είς "Αγιον " Ορος όπου παρέµεινε έργαζόµενος κατά διαστήματα έπί µίαν καετίαν", "άργότερον µετέβη καί ούτος όπου είργάσθη έπί έτη όλόκληρα", "έκμαθών τελεί- τήν άγιογραφίαν παρ'αύτού έν 'Αγίω uOch". 'Εκτός άπό τήν έπίδραση τών άγιογραφικών έργαστηρίων τού "Αγίου "Όρους, θά πρέπει σημειώσουµε καί τίς ρωσικές χαλκογραφίες, καί άργότερα Έγχρωµες λιθογραφίες, πού κυ- οφορούσαν εύρύτατ4στήν 'Ελλάδα. Στό ρηµαγµένο Εργαστήρι τών Μαρινάδων βρήκαµε τό μισό 8ς ρωσικής λιθογραφίας µέ τήν Παναγία Ραλακτοτροφούσα τού 1893 καί µία ρωσική χαλκο- φία τού 'Αγίου "Όρους. Στό µικρό έργαστήριο τού Θωµά Χρήστου στό χωριό 'Αγία Παρασκευή άρχει άχρονολόγητη ρωσική έκδοση μέ άγιογραφικά πρότυπα. Θά πρέπει νά προσθέσουμε καί ; χιλιάδες τών ρωσικών φορητών είκόνων πού βρίσκονται σέ πολλά µέρη τής 'Ελλάδας. 'Η έπίδραση τής νεορωσικής άγιογραφίας έξηγείται πρώτ'άπ'όλα άπό τή σημαντική της 'χγςου "Όρους. 'Η, τσαρική τότε, 1…-'-'ωσία σέ µιά προσπάθεια έπιβολής βολή στό χώρο τού στό "Αγιον "Ορος διοχετεύει ένα χείμαρρο άπό χρυσάφι, πολύτιμες πέτρες, είκόνες καί ΄βλια. Πρίν άπό τόν πρώτο παγκόσµιο πόλεµο ή ρωσική µοναστηριακή περιουσία τού "Ανω ολογίζεται σέ 125 έκατοµρύρια δραχµών τής έποχής. 'Ρκτός άπό αύτό, ή Ρωσία είναι ή µό- , µεγάλη όρΘόδοξη χωρα μέ τό ίδιο, σέ µεγάλο ποσοστό άγιολόγιο, άντί0ετα μέ τήν Καθολι- ' 'Ξκκλησία πού έχει τό δικό της. Μή καί σ'άλλες παραστάσεις πού Ξγουν σχέση μέ τό δόγ- ύπάρχουν διαφορές άνάμεσα στήν δρθόδοξη καί τήν καθολική άγιογραφία, όπως π.χ. στήν ράσταση τής 'Αγίας Τριάδας. ΤΞλος, κάποιος άπόηχος άπό τίς Ξλπίδες γιά τό "ξανθό γένος" ,ταίνει άκόμα τίς καρδιές τόν άλύτρωτων. " Ούτος |6 Ειχαήλ Κ. Ζωγράφος/ είς τό άκρον νικιστής καί σφόδρα άγαπών τήν Ρωσσίαν είς τήν δποίαν ήλπιζε τήν άπελευθόρωσιν τής ύ- 06λΟυ τότε πατρίδος Μα€"ο5?Όστ660 Ξ!!€686 %αί Έμµεσες έπιδράσεις έρχονται καί άπό τήν ταλία. Τό γενικό πνεύµα τής έποχής µέ τήν άνάπτυξη έµπορικών καί ναυτικών κέντρων, τό ' νοιγµα τού ύπόδουλου έλληνισµού πρός τήν Ρυρώπη καί τά Βαλκάνια, τά καινούργια ίδεολο- κά ρεύµατα καί τήν …λλαγή τής μορφής τής Θρησκευτικότητας, στρέφει τήν άγιογραφία πρός .. - ο , . _ φυσιοκρατική άπόοοση των µορφων.'Από τά πρωτα γνωστά εργα χιονιαδίτικης ζωγραφικής, ως είναι ή άνυπόγραφη είκόνα τού 'κγίου "Αθανασίου καί τά Έργα τού Κώστα Θεοδόση ώς , , ιό τοπία τού Παγώνη στήν "Αγία Μαρίνα Κισσού και τις τοιχογραφίες τού ίστοριογράφου Μι- χαήλ στήν 'Αγία ?ριάδα Βυ€ού µεσολαβεί µισός αίώνας στα€ερής άνόδου µέ μερικά στοιχεία "ξγκοσµιοπσίησης" τής άγιογραφίας. "Υστερα άπό άλλα πενήντα χρόνια οί τοιχογραφίες στό 8εΐζοχώρι "Αγιάς δέ-χνιτνν µιάν έλαφριά ι'πποχώρηση πρός τή γλυκερότητα. ]*ρισκόµαστε τώρα στά µέσα τού 19ου αίώνα. Στίς άρχές τού 2Οού, µέ χαρακτηριστικό παράδειγµα τίς τοιχογρα- φίες τού 'Αναστάσιου Μ. Ζωγράφου, ή άγιογραφία είναι πιά μιά ζωγραφική µέ θρησκευτικά δέματα.Στόν επόµενο µισόν αίώνα ή τάση αύτή έκφυλίζεται σέ γλυκερή πλαδαρότητσ, μέ μεριΐ . πές µικρής έκτασης άντιδράσεις, κυρίως άπό τούς άδελφούς Χριστόδουλο καί Θωµά Παπακώστα. Κοσµική ζωγραφική. Πολύ πλατύ είναι καί τό πεδίο δραστηριότητας τών χιονιαδιτών ζωγράφων στήν κοσµική ζωγραφική, µέ τοιχογραφίες στά Ζαγοροχώρια κυρίως καί στό Πήλιοτ τοπία, νε- 17 ρές φύσεις, προσωπογραφίες, ίστορικές σκηνές καί διακοσμητικές συνθέσεις. Πολλοί χιο- ιαδίτες είναι συγχρόνως καί &γιογράφσι καί διακοσµητές σπιτιών. Δυστυχώς ή ξρήµωση τών ρεινών χωριών, οί πολεµικές περιπέτειες καί ή άγνοια µας στέρησαν όπό τό µεγαλύτερο µέ- ς των δροσερών αύτών έργων. Σέ πολλά χωριά άκούει ό έρευνητής πώς ζωγραφιές στόλιζαν γκρεµισµένα σήμερα σπίτια ή πώς τοιχογραφίες καταστράφηκαν άστοργα σέ έπισκευές. "Αλλού τό έργα έχουν ότογραφές καί χρονολογίες κι άλλο" είναι άνυπόγραωα. 'Υπ0γραμΜένες είναι …! τοιχογραφίες στά σπίτια: Γκινόπουλου, Ήεγάδες /χείρ Νικολάου Πασχάλη 1836/, Εαδδέκη, καμνέλι /χείρ Γεωργίου K. 1857/, Tnénn, Σκαµνέλι/Λιάτσης 1863/, Γεννάδιου, Σκαυνέλι χείρ "Αλεξίου Π.Κ. 1878/, Πολυχρονιάδη, Μεγάόες / Μιχ. K. Καραγιαννίδης 1869/, Βακόλα, ίλοφο| χείρ 'Αδόµ καί 'Αναστασίου Βούρη 1885/. ME γνωστό άπό άλλες πηγές τόν τεχνίτη ίναι οί τοιχογραφίες στό παράσπιτο Τριανταφύλλου στή Δράκια/Παγώνης 1832/ καί στά απί- τια: µέσου, Ψσεπέλοβο /'Αναστάσιος Παπακώστας Μαρινάς µέσα 19ου αίώνα|, Σαραβάνη, Δράκια ηλίου / 'Α8ανάσιος Παγώνης γύρω στά 1870/, I. Φιλίδή, Καπέσοβο | 'Ιωάννης 1925/ καί ή ζωγραφική διακόσμηση στό τζάκι τού Μιχαήλ Λούρα στήν Πυρσόγιαννη | Θωμάς Χρήστου 1930/o έ βάση τεχνοτροπικά καί θεματολογικά στοιχεία, καθώς καί άπό πληροφορίες τών νοικοκυ- έων τους,.σέ χιονιαδίτες άποδίδουµε τίς τοιχογραφίες στά σπίτια! Γεωργίτση στό καπΞσο- ο, Π5γολου, Βάσω, Έζάνογλου, Κοντοηώτη καί Παπάζογλου στό …σεπέλοβο, Πλακίδα καί Κόκ- ορη στό Κουκούλι, Έαρζώκα στό Καπέσοβο, Στούπη καί Κοντούοη στά Κάτω Πεδινά. 'Λπό τά . κινητά Ξργα, αν καί &νυπόγραφα, µπορούµε µέ άπόλυτη σιγουριά νά αποδώσουμε στό Χριστό- δουλο Παπακώστα τίς δύο προσωπογραφίες, άντρική καί γυνακεία, πού βρίσκονται στό σπίτι . τού Γ. Παίσιου στά Γιάννινα, στό Θωµά Παπακώστα τήν προσωπογραφία τής 'τασινής Παπακώ- στα πού βρίσκεται στό σπίτι τού Στέφανου Ζωγράφου στούς λιονιάδες καί στό Θωµά Παπακώ- στα τήν προσωπογραφία τοϊ Γιαννούλη Παπαχρήστου πού βρίσκεται στό σπίτι τού 'Αντώνη Ρε- ράοη στό Γοργοπόταμο. Προσωπογραφικό Ξργο πρέπει νά Θεωρήσονμε καί τήν πρώτη αγιογραφία τού Πεομάρτυρσ Ρεωργίου, πού έγινε άπό τό χιονιαδίτη.ΖΒκσ Μ'>Θΐξ…ιόεκατρείς μόνο μέρες , : - .! … 520 ,: : ο , µετα τό µαρτυρικό θανατο του νεαρού ηπειρωτη ίπποκόυου. Η δπειπονιση ένος προσωπου που µόλις πρίν 5πό µερικές µέρες κυκλοφορούσε ζωντανό στά Γιάννινα είναι άσφαλώς προσωπο- γραφία.Τό θέµα θά γίνει αγιογραφία όταν ξξαπλωθεί από τή Ρούµελη ώς τή Φιλιππούπολη.53 -…. Στό ζωγράφο Σωκράτη Ζωγράφο άνήκει καί µιά ζωγραφιστή παρόλα στό σπίτι του ιτέφανου Ζω- γράφου, Χιονιάδες. ‘H έρευνα στα χωριά τής "Ηπείρου δ€ απορεί νά Θεωετθεί Ξξαντλητιπή γιατί πάµπολλα σπίτια είναι κλειστό, άλλα µισογκρεμισμένα καί σέ µερικά, γιά τά όποία ύπάρχουν πληροφορίες ότι είναι ζωγραφισµένα, δέ µάς ξφησαν νά µπούμε. 'Ωστόοο, τα έργα κού γνωρίζουµε δέν είναι ζνπελώς ανεπαρκή γιό vi σχηµατίσουμε τήν είκόνα τής χιονιαδί- τικής κοσµικής ζωγραφικής. Κάλύπτουν µιά περίοδο εκατό περίπου χρόνων, άπό τά 1836 ώς τά 1930, "Οπως θά πρόσεξε & αναγνώστης, τό µεγαλύτερο ποσοστό σπιτιών µέ ζωγραφική δια- κόσµηση βρίσκεται στά Ζαγοροχώρια. Είναι ή περίοδος πού οί κάτοικοί τους ξενητεύονται , στή Ρουµανία ή στή Νότια Ρωσία, πλουτίζουν ξκεί µά δεν ξεχνούν τήν όρεινή τους πατρίδα. ? _ ~ u * - ,. 'Εκεινο πού κάνει έντύπωση ειναι ή έπίδραση του εύρωπαικου µπαρόκ καί του ροκοκό υ 18 ή διακόσµηση σπιτιών καί ξκκλησιδν. T6 φαινόµενο δεν παρατηρείται µόνο στούς χιονια- ες ζωγράφους 0610 άποκλειστικά στή ζωγραφική. 'Λσφαλδς 16 πρότυπα είναι χαλκογραφί- . "Εχουµε !πισηµάνει τό εόρωπατκό χαρακτικό πρότυπο τοιχογραφίας 106 1844 σε σπίτι 16c z1101ac,54ptflc 6ysoypa0txfig σύνθεσης 106 πατέρα Παγόνη καί 660 προσωπογραφιδν 106 60- ση Παγώνη.55'Βπίσης, & Εµφάνιση τοπ ίδιου θεµατος σε άποµακρυσµΞνους μεταξύ των τόπους διαφορετικός χρονολογίες καί άπό πολλούς τεχνίτες, δείχνει πώς σίγουρα δπάρχουν χαρα- ά πρότυπα. τό Θέµα π.χ. 106 κοµ!νου καρπουζιοό µε τή ψ€τα καρφωµίνη Επάνω του τό αντο6µε στό Πήλιο, στη Σιάτιστα, στ"Λμπελάκια, στήν ΄00ρυ καί 016 Ζαγοροχώρια. T6 ίδιο - συμβαίνει καί µ! όρισµίνη άποψη τΞς πόλης πού τή βρίσκουµε στό σπίτι 106 Γεωργίου .ρτς 1798, 106 Δηµητρίου Σβάρτς 1811, 106 Κοίλη Κοµνενόκη στό Νόλυβο Μυτιλήνης 1838, -6 πιτς" στην Καστοριά, της Ποίλκως στή Σιάτιστα. Στό βιβλίο 10610 δηµοσιεύονται πα- λαγίς, άπό χιονιαδίτες ζωγράφους, Ενός άνΘοδοχείου πού µπαίνει άπό κάτω µέσα σε κυ- ό σχήμα Ενώ δεξιά καί άριστερά ξεπετάγονται άνήσυχα µπαρόκ διακοσµητικά. 'Η £06600- ποθ μπαρόκ Εκτείνεται σ'όλόκληρη τή λαϊκή μας ζωγραφικό, Εκτός άπό μετρηυΕνες ξξαιρέ- , µπαίνει στό χώρο τΕς ξκκλησιαστικπς ζωγραφικής διακόσµησης, στόν Εκκλησιαστική ξυ- ΄ υπτικ6,56 στούς φεγγίτες, στά φευτοπαράΘυρα καί στό κ!ντηµα. ΣΕ όλους τούς τομείς τίχνης παρατηροδνται παράλληλα οαινόµενα. πΕσα στό γενικό πολιτιστικό κλίµα όναπτόσ- ' & τό δραστηριότητά τους καί οί χιονιαδίτες ζωγράφοι. ' : 'H δπαρζη χαρακτικΞν προτύπων άπό τό εύρωπατκό µπαρόκ συνδέεται μέ τήν Εμφάνιση καί δοση όρισµξνων µοτίβων, άλλά δίν ΕξηΥεί τό φαινόµενο. 'Λσψαλδς, τουλάχιστο κατά 16 ' ι…αίόνα, δεν Ηταν άπρόσιτα καί άλλα πρότυπα, κυρίως νεοκλασσικά με την πρόσθετη 611L- άζλία τής "!πίσημης" τίχνης 106 νίου Ελληνικο6 Κράτους. 'Ο νεοκλασσικισµός, µ'ΕΒο ποθ χεται κατά την όΘωνική περίοδο άπό τή ΒαυΈία, παρουσιάζει μιάν Επίφαση δντοπιότητας βαδίζει παράλληλα µέ τόν καθαρευουσιανισμό. "Ας σηµειωθεί 868 πώς τήν ίδιαν Εποχή … δηµιουργοσνται µερικό άπό τά ώραιότερα δηµοτικά µας τραγοόδια, όλοι οί λαϊκοί ζωγρ&- : Επιγράοουν καί δπογράσουν στόν καθαρεύουσα. Νοµίχω πώς τό ψαινόµενο συνδέεται 111113 ;;..ρ. µε τόν Επίδραση 106 λογιοτατισµοσ καί περισσότερο με τή βυζαντινή-ξκκλησιατική "ίσα, άφοσ οί γνωστοί διακοσµητ€ς σπιτιδν είναι καί &γιογράφοι. Χαρακτηριστικό είναι .ς…σΕ σπίτια διακοσμημξνα άπό χιονιαδίτες ύπάρχουν δπογραφξς στόν τόπο "χείρ...", όπως αµε παραπάνω καί µόνο στή νεοκλασσική ζωγραφική 106 σπιτιο8 106 Γιάγκόυ Μπ€ζη στην π 00600, 6 ντόπιος ζωγράφος όπογράφει " Ηικόλαος Παπαγιάννης Εποίει" σε τοιχογραφίες ΐ…παταστράφηκαν κατά τή µετατροπή 106 σπιτιού σε ξενοδοχείο. v000 κι άν τό πρότυπο είναι ξενόφερτο, 6 Επιλογή του άλλά καί η συµπεριφορά 0'06- έξαψη"… άπό ίθαγενείς παράγοντες. Συνεπδς αδτό πού Εχει σηµασία είναι 6 λόγος 'ς προτίμησης µπαρόκ ξ ροκοκό διακοσµητικδν Θεμάτων καί δεύτερο & συμπεριφορά σ'αότά, αδή ό τρόπος µε τόν όποίο 16 χειρίζονται καί ποιες θεληµατικΕς ξ άθίλητες άλλαγξς 'Ερουν σ'αυτά. Τελος, νά Ερμηνευ0εί η συμπεριφορά αδτή. " , , Η & πιστεύω πώς στήν ξπιλογή 106 θέµατος τόν κύριο λόγο Εχει & πελάτης και γιά τόν τρο- 19 το άπόδοσής του την εόθόνη Έχει & ζωγράφος. Οί νοικοκυρέοι τόν ζωγραφισµξνων όπό χιονια- 'ίτες όρχοντικδν είναι, κατά κανόνα, μετανάστες στη Ρουμανία καί στό νότια Ρωσία.Πολλξς είναι οί μαρτυρίες γιό Ζαγορίσιους πρό φεύγουν όπό Eva κοινωνικό περιβάλλον με κλειστό κτηνοτροφική οίκονοµία, έργόζονται, µορφώνονται καί πλουτίζουν στίς 'Ηγεμονίες. Οί τσε- τελοβίτες 'Αναστόσιος Τσολάκης καί "Αναστάσιος Τσοόφλης πλουτίζουν στό Κισνόβι καί άφί- 57 . . . .'Από τό Κουκουλι "οί Πλακιδαιοι ταξιδεύ- ονταν στό Εεσσαραβία, όπου πλοότισαν καί όπόχτησαν τεράστια κτηματική περιουσία"…58 Ρε- νουν σηµαντικό ποσά για έκπαιδευτικοός σκοπούς. νικά δε ζοόν τόν περιθωριακό βίο τοδ μετανάστη. 'Ηπειρότες συμµετέχουν στήν όναγΕννηση ' τξς ρουµανικός λογοτεχνίας. 'Ο µεγάλος πρόδρομός της, & 'Ιωάννης 'Ηλιόδης-Ραντουλ€σκου, γιός έλληνίδας καί έλληνοµαθής, μεταφράζει τό λυρικό ποόµατα το!! ήπειρότη "Αθανάσιου Χρι- στόπουλου.59'Ιδρυτ6ς τοό ρουμανικοό 'ΕΘνικοό Θεάτρου είναι & "Ελληνας Κ. 'Αριστίας. 'Ο Ξσκαλος τοδ.Γένους Γεώργιος Γεννάδιος, άπό τό Δολιανά, μορφόνεται στό ξακουστό ξλληνικό |1ολείο τού Βουκουρεστίου, τήν περίφηµη "ΑόΘεντικ6 Σχολή" πού είχε σχολάρχη τό ζαγορίσιο είσπρο Φωτιάδη. Στό Γαλάτσι καταφεύγει, στό χρόνια τού ΑλΞ Hana & οίκογένεια τού Κων- ττιντίνου Ρόδου, δωδεκόχρονου τότε. 'Ο µικρός φυγάδας µπΞκε στό σχολείο τΞς πόλης αότΞς 'γιά νά συνεχίσει & ληνικές σπουδές".6ο Ήνηµονεύουµε έδδ καί τό γεγονότα στό 'Ιάσιο καί τό Δραγατσάνι στά 1821. 'Εννοείται πώς στό ζαγοροχώρια, από τίς άρχΕς τοδ 1Βου αίόνα .] !τ3ρχαν σχολεία καί βγΞκαν σηµαντικοί λόγιοι. 'ΥπΞρξε, μάλιστα, όπόφαση καί προσπάθειες -' πιό τήν ίδρυση στό 1815 Πανεπιστήμιου στό μοναστήρι τοδ Ρόγκοβου, κοντό στό Έσεπ€λοβο.61 ' "Ολα τό παραπάνω ποΧό άπΕχουν άπό τό να δώσουν υιόν ξστω καί άχνό είκόνα τϊε ζω6ς . Ιτό ζαγοροχώρια. 'ΑπλΞς ξεχωρίζουν µερικό στοιχεία πού && µΞς βοηθήσουν νά πλησιάσουμε τόν πρΞτο παράγοντα, τόν πελάτη καί τίς…προτιµ6σεις του. εύγει &πό τό χωριό του νέος, Ξιι χωρία κάποια παιδεία, από ενα περιβάλλον µέ άργή Ξξξλιξη, συντηρητικό καί όπρόΘυµο ττήν &φοµοίωση ξένων πολιτιστικών στοιχείων. Στά όστικά κέντρα τΞς Ρουμανίας καί τίς νό- τιες.Ρωσίας τό γο6στο που διαµορφώνεται άπό ίνα καθυστερηµένα "περιφερειακό" εόρωπαϊκό :παρόπ. λδτό μεταφέρει καί στόν τόπο του. Είναι καί Ένα στοιχείο κοινωνακΞς διάκρισης. ι!ν είναι &πλΞς ό εόπορος πού διακοσµεί πλούσια τό σπίτι του, είναι 6 ταξιδεµένος µε τό λεπτό "εδρωπαϊκό" γοόότο. Ζτό συνολιπό πολιτιστικό πλαίσιο δπόρχουν, βέβαια, τό ίδιαίτερα στρωµατικό στοιχεία,… όπΙρχουν όμως καί τό κοινά, τό όποδεκτά άπό όλα τά στρώµατα, όπως είναι οδ.ΧΏρΟί καί τό τοαγοόδια, τό σπίτι καί οί κατασκευαστικές του µέθοδοι, δρισμ€να Έθιμα, φυσικά η γλώσσα καί η θρησκεία, παράγοντες ΞΘνικΞς συνοΧΞς σφυρηλατηµξνοι άπό τό χρόνο καί ίόιαίτερα είσ8ητοί σ€ συνθήκες Τουρκοκρατίας. Τά κοινό αότό διαστρωµατικό στοιχεία λειτουργοόν μέ τό δύναµη τής παράδοσης καί συνυπάρχουν µε τά &πείσακτα. "Ετσι, & µπαρόκ διακοσµητική ίσιρµόζεται σέ παραδοσιακός άρχιτεκτονικΞς σπίτια, στολισµένα µε ντόπια όφαντά καί άλλα ταραδοσιακά.στοιχεία.Από ξδδ καί πέρα όρχίζει & ρόλος τοό δεύτερου παράγοντα, τοδ ζω- τσόσου. 'Η σωστή Ενταξη τόν διακοσµητικών Θεµάτων στό συγκεκριµµΞνο χδρο καί ό κάποιος *. Έγπλιματισµός τους τό κάνει νά µήν.ξνοχλοδν σΞν ξένα σώµατα, µ'"ολο πρό δέν ξχει όλοκλη… ll εί άκ6μα η άφοµοιωτική διεργασία πού συντελείται βραδύρυθµα στά Θέµατα πού είσάγον- l | στή λαϊκή μας τέχνη. 'Η εύκινησία τών µπαρόκ καί ροκοκό διακοσμητικΞν συγκρατείται , … μετριάζεται άπό μιά παραδοσιακή λαϊκή άντίληΦη. Ψά χρώματα τού φόντου είναι κάπως ι., &. ά, συνήθως σκούρο λουλακί % άχρα. Δέν πρόκειται γιά άνοιχτό καί διάφανο.γαλάςιο πού Γι' .νακαλούσε στη µνήµη τήν άπεραντοσύνη τού ούρανού. αίν όπορακρύνει δπτικά τά χρωµα- | Ενη &πιφάνεια διευρύνοντας τό χώρο, μά τήν…κρατάιι στά Θέση της μ! κάποια βαρειά καί …… ς πρωτόγονη αίσθηση. οί χειροτΕχνες ζωγράφοι ξπηρεάζονται άπό τό πολιτιστικό κλίµα τάς κοινωνίας μξσα . όποία έργάΓονται, γι'αύτό καί τά θέματά τους Εχουν άλλη μεταχείριση στά 3αγσροχό- . 'καί άλλη στά υεγάλα …άστικά …ύ ηµιαστικά κέντρα µε µεταποιητική καί μεταπραττικη δρα- ΄ ριότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα τό τοπίο. Στά άρχοντικά τάς Τιάτιστας, της Καστο- ' Αµπελακίων, τού Μόλυβρυ καί τού Πηλίου συναντούµε τη συγκεκριμµ€νη πολιτεία , τσν "πανοραµική άποψη. Είναι η Πόλη, η Βενετιά, & Φραγκφούρτη, η 'Λταλάντη κ.λ.π. νά τοπία ά άποτελούν αύτοτελείς άνότητες μ!σα στην όλη διακόσµηση,.άνδ παράλληλα ύπάρχουν καί &? .. ρά άνωνυμα η φανταστικά τοπία πού άπασχολουν ρόµβους, ελλείψεις, κύκλους η διαχωρι- χει ταινίες, σχήματα ίνταγµίνα σε κάποια διακοσµητικη σύνθεση. 'Λντίθετα, στά Ζαγο- 'ώρια ύπάρχει μόνο τό άποσπασματικό φανταστικό τοπίο, συνήθως λίγα δέντρα, ίνα κάστρο, . σπίτι, σε μιά τυπική άπόδοση βασισµξνη κατά κανόνα οί τρείς όριζόντιες χρωµατικξς … ίες, πού περιβάλλονται άπό πλαισίωση. T6 τοπίο ύφίσταται µόνο σάν τµΞµα συνόλου, σε i τουργεί µόνο του. Θυµίζει τά φανταστικά τοπία των εύρωπαϊκόν διακοσµητικόν πιάτων, : . ? ' ίσως δεν είναι &σχετο μ'αδτάι ΄ … ΄ τα άνθοδοχεία, θεµα τόσο συνηθισµένο στή λαϊκή μας τέχνη.-€νύ στή ζωγραφικά τού - … ίου, της Σιάτιστας καί τάς…Καστόριάς είτε άκουµπάει σχεδόν στην κάτω Επιφάνεια τού ναίοιου είτε στηρίζεται σέ κάποιο βαρύ Έπιπλο, στά Ζαγοροχώρια στέκεται µετξωρο Η &" -υµπάει σε κάποιο άνάλαφρο διακοσμητικό γυτικό θέµα. "οπωςετό τοπίο, Ετσι καίττό άν- . ' '? " οδοχείο. στά άστικά καί ήµιαστικά κόντρα & όργάνωση της διακοσµηµίνης όπιφάνειατ εί- ' ία ι περισσότερο λογικη καί µε συγκεκριµµ€νες… άναφορξς. Τό τοπίο Εχει τάύτότπτα. τίς πι- # σσότερες φορ€…ς… είναι… ενα… …άπό τά λιμάν…ια τάς ναυτικός καί Εµπορικός δραστηριότητας |1… &…: (,…ι-΄… - 'Ελληνων. αντιθετα, …στά Ζαγοροχώρια η όλη …σύνρεση βασίζεται οί διακοσμητικά -δ…ιά- "ί "…'… . ετσι νά πληροφορησει -η νά όπενθυμίσει,µ€… Θέµατα πού λειτουργούν Ρ.ι εση πού δέν… ίνδιαφξσ ο.;μ.Ι ι΄ικ' . - ' στολίδια, όχι σάν ταρ,...σ..ς. ,'λπουαιάζουν οί χαριτωυ€νεε καί εύλύγιστεε πλαισιώ- κ,…»(λ η,|,…'. .εις …µέ…τό παχγνίδι τξν κοιλόκυρτων γραμμων)που,δινουν κίνηση καί…… Ελααρ…άδμ……ψά πλα΄ίσια Ο! ων χιονιαδιτων ειναι τετράγωνα, κύκλοι, ίλλείψεις …καί ρόµβοι - σπανιότερα αύτοί. Πρό- θεση κοµψότητας φανερωνουν τά ζωγραφισµένα πάνινα παραπετάσματα, τραβηγρ€να… γσρι' άπό την πλαισιωση, π…ού τά συγκρατούν κορδόνια νδ φούντες στην άκρη, 'θξµα πού …τό'σνναντούµε -' "Η' ' καί …σε αλλες …βαλκανικίς χωρες,62 Κι ξ-δω η άπόδοση εχει κάποια δυσκαμψία, µάλιστα πιό ίσθητη δπειδη μαντεύεται προσπάθεια χάρης. '0 χειροτεχνης ζωγράφος, πού ερχεται άπό τό- -ρεινό κτηνοτροφικό χωριό του, δίνει τη δικη'του Ερμηνεία στό ξενόφερτο διακοσμητικό ,η Καί πρέπει νάγπαραδεχτούµε πώς η άντινοµία αύτη Ξχει άρκετη γοητεία. Είναι άξιο- ωτο πές νωρίτερα, κατά τά τελη τού 18ου καί τίς άρχξς τού 19ου αίύνα, χιονιαόίτες …ιοι, καί κυρίως & Μιχαήλ Μιχάλη Επιχειρούν µπαρόκ πλαισιύσεις σξ…ξπιγραφίς Εκκλη- ΄ οπως στόν "Αγιο 'Λχίλλειο Πεντάλοοου,177/4; [ καί στό µοναστήρι τύν Σταγιόδων, "Αργότερα & ίδιος στην 'Αγία τριάδα ΒυΘού, 1802, άποδυναµύνει τη µπαρόκ πλαισίω- ς |π5Υ9αφης περιβάλλοντάς την µε σ!0νρσκόκκινη παραλληλόγραµµη 1211 δεύτερη πλαισί- ] 'λργότερα 6 26:31 Ρικζ6λ δπιχειρεί μπαρόκ πλαισίωση Επιγραψύν στόν "Αγιο Γεώργιο " -χωριού, 1843, καί στήν Αγία Παρασκευή τού ίδιου Χωριού, 1852, άλλό µξ…βιαστικ!ς - µας πινελιίς. :α προσωπογραφία έχει κάποια δόση στήν Ελληνική λαϊκή ζωγραφική, κυρίως ο! τούς ΄ρες η δωρητές Ξκκλησιύν. Στήν κοσµικό λαϊκή ζωγραφική σπάνια Ξχουµε όπζεύθείας …πογραψίες. 'Από.όεύτερο χέρι είναι ο! µορφές τού Ρήγα καί τού Σουλτάνου…στή σύνθε- ' Παναγιώτη Ζωγράφου…" Πτύσις τής Κωνσταντινου|όλεως" η1838- καί τού ίδιου τά πορ- τού τσάρου Νικόλαου, τύς αύτοκρότειρας Βικτωρίας καί τού βασιλιά τός Γαλλίας Φί- στη σύνδεση "'Η δικαία άπόψασις τού Θεού διά την…άπελευθ€ρωσιν της 'Εχλάδος", &- .ίόια σύνθεση.ό "Όθωνας καί η…'Λμαλία µπορεί ν; Εγινανόπό τό φυσικό.,'Επίσης άπό . 'εο,χ[ρι είναι λ σκηνή τύν γάµων τού ΝαπολΕοντα, στό σπίτι τού Ράδου…στό…!σεπ€λοβο, δν Ξ.!ΐ!ίύΞ!ΞΙ Παπακώστα. 6; Τό ίδιο ίσχύει γιά τίς µορφός τού Ρήγα καί…τού 'Υφη- - …άπό τό Θανάση παγόνη στό σπίτι του στό Δρόκια.'Λντί0ετα, οί προσωπογραφίες πού . ; α "8" ' - s . … …ονται στό σπίτι τού Κανατσούλη -Σιότιστα 1811; είναι όπωσδηποτε άπό τό φυσικό, εί- ,- … ιστικ€ς καί σανορόνουν όξιόλογη δεξιότητα. … 'Η.προσωπογραφία, άκό τά Ξργα τουλάχιστο πού μάς είναι προσιτά σηυερα. όρχίζει νά . …ρχείται…άπό τούς χιονιαόίτες ζωγράφους γύρω στά 1900. Είναι συνολικά τ!σσερες καί την.ξπό…δύο στούς συνεργαζόµενους άδελαούς ζωγράοους Χριστόδουλο καί Θωμά Παπακύστα, &, , λ' δες. Πρόκειται…γιά πολύ άζιόλογα εργ. πού είναι χαρακτηριστικά {fig στρξφύς τύν - …Άιτύν αύτύν πρός ύφος περισσότερο "λόγιο", "όπως συμβαίνει την ίδιον Εποχή καί :ρσωπογραφίες χαιροτεχνύν ζωγράφωνιάπό άλλες περιοχές, όπως τού Ήρωα τύςµ!!ηλιορεί-- '|πανόστασης τού 3818 Νικολάου Ραντςοπούλου, πού βριίσκεται στά γρασεία,τύς Κοινό- τΙακρινίτσας, έργο άγνωστου πηλιορείτη ζωγράφου, πιθανότατα τού Νικόλαου !. 'Λνα- - "τη, καθός καί τού Οίκονόµου άπό…τά ?λµπελάκια Κισσόβου, ίδιοκτησίας οίκργόνειας "'η… . :. '… ' '… -‘ ι …. - ΄.Ωί δύο προσωπογραξίες τού…Σριστόξουλου Παπακ'ωστα παριστάνουν δύο γεροντικά πρό- . , . …ξντρικό καί γυναικείο, σε κροτσρή…καί, κατά τό σηµερινό-ίδιοκτητη τους παριστάν 3…τοός γονιούς τού…ρωγράσου 7αναστάσιο καί Χρύσω. T6 ότι οί δύο ζωγραοι!ς άκοαελούν , µι όποδεικνύεται καί όπό τίς ίόίας άκριβύς διαστάσεις τους, 53 Σ 37΄ξκατ. τού µ!- …τό όµοιόµοργσ ξλλειψοει6Ες καστανόχρωµο σχηµα µεσα στό όποίο τοκόιετσ8νται οί ΧΙ! ; καί τό γαλάζιο 3ρύµα πού σκίκξξει την δπόποιπη Επιφάνεια τού πίνακα. [οί τά δύο . ΐτόνονται κατά πρόσωπο µ! μιάν'ξλαφρότατη στροφή τού άντρικού πρός τά δεξιά καί τού ,η &, . ι ι . ' | | .; Ώ J PI . I ! ' & J ο I " . .Ψ' «' ι ι I | ι . ' . ι .. ο ( ,... ΙΧ… : " » : | " & . . . η . ι ο . ι I s . …κι . | ' : . . ι . .» | . J ι . | ; ο 4 ι : . &» ! κ » ι | ».. ο & ! J ! 3 " ι ο …. & . J ι ο ι ! & Ψ ! ι & ο ι ' " | α : & .l u I ι! & . α…. ι ! . ' ι ο Η . » ι .! Ώ . Ν . ι ! . ,. : ! ι κ ; ι ! ο | ι ! &… ι ι π * ' J J 22 '€ν'*' γυναικείου πρός τ'&ριστερό, Ετσι δατε, δπως 06 είναι κρεμασµένα τό ενα δίπλα ελλ., τα βλέματα να συγκλίνουν καί να'δημιουργείται ενα δέσιμο οίκειότητας αναµεσα δυό ζωγραψιΕς. * τό ίδιο ελλειψοειδές σχήµα περιβάλλει καί τίς δυό, ανεξάρτητες µεταξύ των, προσωπο- …ες τοπ αλλου αδελψοδ, τοό ΘωμΞ Παπακώστα. Είναι στίς ίδιες περίπου διαστάσεις µε τά τοό Χριστόδουλου, 55 Χ 45 ή προσωπογραφία τής Στασινής Παπακώστα καί 59 X 49 του ινοδλη Παπαχρήστου. 'Εδδ οί µορφίς είναι εντελώς κατά πρόσωπο καί τα δύο χρώµατα τοό αν είναι διαφορετικά. 'Η δργ6νωση τής ζωγραφικής Επιφανειας με μιαν ελλειψη πρό εγ- ' ται μέσα σε παραλληλόγραµμο δεν είναι αγνωστη στήν Ελληνική παράδοση. Χαρακτηριστι- ιραδείγµατα τό έργα " T6 προπατορικόν αµάρτηµα" καί " 'Η Ξζωσις από τόν Παράδεισο" Γ. Καστροαύλακα στόν "Αγιο ΉηνΞ τοπ 'Ηρακλείου, µέσα 1Βου αί., τό σχεδιο "έ. Φεραίοςΐ Ηικ. "οσχοβόκη, µέσα 19ου at. καί πολλά χαρακτικά, όπως ή "Παναγία Θεοτόκος "Ελευθ- 106 ξερομόναχου Γαβριήλ από τή Σκόπελο-1819, καί "Τόν ΄Δγίων Πάντων ό Θειότατος Χο- . τοσ Παναγιώτη Μυτιληναίου -1858, καθώς καί µια ανώνυµη παραλλαγή τής χαλκογραφίας …, πρό βρίσκεται στήν "Εθνική Πινακοθήκη.64 'Ωστόσο µεγάλη διάδοση παίρνει κατά «& τοπ 19ου αί6να µε τίς χαρτονένιες πλαισιόσεις φωτογραφικών πορτραίτων, ποθ ερχονται ες από τη Δυτική Εύρώπη' πολλ!ς Εχουν σήµατα παριζιόνικων Οίκων. "Η σόγκριση των ποτραίτων α6τδν µε &γιογραφικό εργα τόν ίδιων ζωγράφων δείχνει πώς 'εδΘείας !παψή μ! τό ζωντανό πρότυπο τοός όδηγεϊ ο! ρεαλιστικότερη απόδοση. 96 χρδµα χασει τή γλυκερότητα των &γιογραφιδν τους καί γίνεται αόστηρότερο, αποδίδονται µε λεια οί ρυτίδες του προσώπου, οί τενοντες τοπ λαιµοό, οί λεπτοµ€ρειες τής φορεσι8ςι .τηριστική τής "λόγιας" επίδρασης είναι καί ή προσπάθεια φυχογραοίας µε τό σφιχτό -α τής Χρόσως Παπακώστα, ή κουρασμ€νη !κφραση του 'Λναστόσιου Παπακώστα, τό δφος …εποίθησης 106 Γιαννούλη Παπαχρήστου καί ή συγκρατηµένη αδταρ€σκεια τής Στασινής Πα- τα. Οι δύο χιονιαδίτες προσωπογράφοι δεν φαίνεται νδ όγνοοόν τελείως τό Εργο τόν ,οων τής 'λθήνας. Σαφείς λόγιες Επιδράσεις εχει καί ό 'Δναστάσιος Μιχαήλ Ζωγράφος πού στα 1902 τοι- φεί τό πρόστωο τής εκκλησίας "Κοίμηση τής Θεοτόκου" στό χωριό ΠΞδες. 'Η Quota 106 κ από τόν πατέρα του, ή "πλ&σις" τοδ 'Δδάμ καί τής Έδας, τό προπατορικό αµάρτημα, - ση από τόν Παράδεισο καί οί συνεπειξς της διαδραµατίζονται σε λιτά τριδιόστατα 1o- τα γυμνό κορμιά εχουν ξεφύγει &πό τήν παραδοσιακή σχηματοπο(ηση, οί πτυχώσεις τόν ότων είναι µαλακές καί πέφτουν µ! φυσικότητα, & ουρανός πίσω από τόν 'Λβραόμ µε τα ωτά ώχροκόκκινα σύννεφα Έχει δραματικ6τητα. ΄ H χιονιαδίτικη ζωγραφική ξεκινάει από Ένα καθαρό λαϊκό δφος µε Έντονες βυζαντινές 'αεις, περνάει βαθµιαία στό "βυζαντινοαναγεννησιαπ6", όπως το χαρακτήρισε νεότερος ι€ίτης ζωγράφος, πιό σωστα σε ενα κρόµα,παραδοσιακδν με νεορωσικό καί δυτικοευρι - Γστοιχεία για νό καταλήξει σε µια προσπαθεια "λογιωοόνης" πρό κραταει, όµως, όρκε… .σιε καί αλήθεια. Παραλληλη είναι & πορέ€α΄δλδκληρης σχεδόν τής ανεπίσηµπς έλλπνι- ' . '. ο! λ' .. ,?!) ζωγραφιµΞς. > .- … 'Απ6 τήν τρίτη δεκαετία τού 2005 αίόνα &ραιώνουν ραγδαία Οί χιονιαδίτες ζωγράφοι σ , . αί ή τέχνηχξόσξ€ήόός µιόν εύκολη και πλαδαρή &ραιοφόνεια. Λύτή ή γλυκερότητα ύπηρχε :… . - ' -1 α' J …Ξ J 3 " σέ παλιότερες γενιές σε πολύ µικρότερο βαθμό. "Αν δέν ύπήρχε τό όργο τύν νεότερων, . J .." L. g! λ ="… : Γ " ' ο '" 3? μεγιστοποίησε καί Εκανε &ναήρομικά αίσθητ€ς τίς &ουναμίες αύτΞς, ή γενική είκόνα…τής :" ΄ ' -"4 " " ιαδίτικης ζωγραφικής θά ήταν καλλίτερη καί δεν θά ξπΞσυρε τίς αύοτηρξς κρίσεις τού .ΐλ… ?" & Κόντογλου πού, σέ γράµµα του πρός τόν Rani-“atone τούς διαγράφει όλουςιΨ οί συγχω- ”of σου δεν ήξεραν να α»γραφίςουν". ϊήµερα πού γνωρίζουµε καί τίς παλιότερες οάσεις χιονιαδίτικης όγιογραφίας καί τίς &ξιόΝογες διακοσμήσεις σπιτιύν καί τό Ξργο τδν κισυίνων ξκπρόσωπων τής χιονιαδίτικης ζωγραφικής µπορούμε νά κρίνουμε πιό δίκαια Η! & |. J . νά πούμε στό σεβαστό γέροντα τύν Χιρνιόδων "οί συγχωριανοί σου ήξεραν νά ζωγραφίζουν". ΦΕΓΡ-??Σ κανατπΡΙ…πΜ ΠΕΡΙΠΝ?… ' *Η δλλοτε πρόσκαιρη κι Ξλλοτε μόνιύή Εγκατάσταση των χιονιαδιτδν ζωγράφων οί µεγέ- ταση τού !λλαδικοσ χώρου είναι ξπόµενο νά Επίδρασε τόσο στό ζωγραφικό τους ύφος αί οτί θέµατά τους. "Οπως σηµειόσαµε, τό μικρό όρεινό χωριό τους &ποτελούσε τό όσ- ριο άπό τό όποίο, ύστερα΄&πό μιά περίοδο µαθητείας, ξεκινούσαν γιό τήν όσκηση τής ς τους. T6 πολιτιστικό κλίµα τής περιοχής πού εργαζονται, τό Ξθνικ8 καί κοινωνικα ροβλήματα. Η θέση και ή ίδεολθγια τής πελατείσς διαµορςωνουν τα εργο τους. Θα στα- . «aunt σέ τρία χαρακτηριστικα Έργα χιονιαδιτων ζωγραφων : στόν "' Αγιο Γεωργιο εξ 'Ιω- . νων τού…ζψ1838, στούς "Γάμους τού ΠαπολΞοντα" τού 'Λναστ. Παπακώστα γύρω ,- 1850, στό "Ψοπίο τού θεσσαλικού κάµπου" τού 'λθαν Παγωνη περίπου στα 1870, χα( σε σχέδιο.0ί τίτλοι των "Γέρων" καί τού "τοπίου" δεν ανήκουν στούς ζωγραφους, τούς δω- µε βάση τό θέµα. ϊτό 1838 Εχει συντελεσθεί ή δηµιουργία τού µικρού ξλληνιτού Κράτους, & πρδτος του ρνήτης είναι πιό ξήύ καί &φτό χρόνια νεκρός ζπό τό δολοφονικξ χέρια τύν &ντιπξλων. ή πρωτεύουσα Ξχει μεταφερθεί &πό τό παύπλιο στήν 'Λθήνα καί ό "Όθων µέ τούς Βαυα- , διοικούν τήν 'Ελλόξα. "Ωστόσο ή Θεσσαλία, ή "Ηπειρος, ή Μακεδονία καί πολλά νησιά .υν κάτω όπό τήν τουρκική κατοχή. Έρισκόµαστε στό Γιόννινα, τήν πρωτεύουσα τής 'Ηπεί- Have 16 χρόνια από τό θάνατο τού "Αλή Hana, τού -Ξστω καί &πό πολιτική σκοπιμότη- 8νεξίθοησκου. Υδρα "ού ύπ&ρχει τό ελληνικό Κράτος οί τούρκοι επιχειρούν νά €κτουρκί- όλους τούς ύπηκόους των γιό νδ µήν ύπόρχουν !λληνικ€ς διεκδικήσεις στό Ξδόαη πού χουν. "Η παλιό πληγή τού ήπειρωτικού Ελληνισµού, ό ξξισλαµισµός, παρουσιάζει Έντονα τάµατα ξαναζωνταν€µατος. 'Αποδίδει ή δοκιμασµένη µ!θοδος, ό συνδυασµός πιξσεων καί χΒν. "Τό θρησκευτικόν καί Εθνικόν αίσθημα λίαν ήσθενΞς συνεκρότουν τούς χριστιανούς τής πατρίους πε:εοιθήσεις, καί at figmuéaaug ξγξνοντο σωρηδόν. Είς τούτο δέ, τα μεγι- συν!τεινεν καί ή µεγαλη &µ&θεια κλήρου καί λαού, ή γενική ξλεεινή οίκονοµική κατα- ις τόν χριστιανδν καί ή πολλαπλδς όλική όνακούοισης των ξξωμούντων". "Οσο κι αν … 31) µτ΄ . ε . ι . : J & . . . . . , & . . ! . . . . .. . , .! . . ι . . …' : & . . . Ώ . - >…- . . . . - . | J J γ . . Ώ . . ' ' 3:κ . Ν | - . . . . 1 . . : ' . 5 . . . . Ν . . .! Ώ . ' - Με»; µια… , . & . . . . & . . & . ' . ., . ι . J ε - . . '! | χο… … . . & I ι . - . . . ' Ι ο ι . . . ι . . . | | Β . . , . ι . . . . ς, . | , 24 , ο Dc , ΄ - ' 4 αι ό Εξωυ6της νπτοχριοτιανύν" -&οφαλδς ύπήρξαν καί τέτοιες περιπτωσεις κανόνας ειν ρ … : Ο , … & ' σικό και ή &ντίδραση, διάχυτη μ γίνεται σκληρό όργανο τού κατακτητή. Υπάρχει, αν , 16 6 Υ ξνη ΏΏως Οζ κάθε &ντίδραση πρός τήν 'Βξουσία, Έτσι κι &δΒ, δηµιουργειται Β' P. ανωµ . τ" 90 . Ψ ' . . υ !!- E τό &πό τόν Κοριό τ6ν'λίτωλ6, οί ΝεομΞρτυρες Κωνσταντινος από τήν Υδρα, ι κ ς , | ο . , , . - μ." 'λγιο Ααυρίντιο τού Πηλιου, Νικολαος…&π6 10 Μξ . " , . , . , . 1 6 | . > . Ο -νιαδίτης ζωγρόοος Ζήκος Μιχαήλ δεκατρείς µέρες μετ&'τό θάνατο τού Γεωργίου καί 2005- .νια πρίν τον ανακηρύξει ή 'Εκκλησία "Άγιο, τόν ζωγραφίζει με αωτοστξφανσ κα στ" ; ,αίρος τής είκόνας γράψει τό πρδτο σύντοµο Συναξάρι με τολµηρές ξκορξσεις,…:πωζδ , Ε- ίος κηρίτι τόν Χριστόν Θεόν &ληθινόν, καί δι'αύτό καταδικάζετε διό θάνατον . τα…µ … & ιου…είναι µι! υρκική πολιτική τού Εξισλαµισμού. 'Η ζωγραφιά αύτή.τοδ νεοµ&ρτυρα Ρε ργ ιραλΕα πολιτική πράξη τόσο τού ζωγρ&οιυ 600 καί 105 ΧρύσαυΞου Λαϊν8 πού τή, παρ:;γιιΐΞ;' τα &π6 αύτό, 16 εργο κατέχει σηµαντική θέση στήν ίστορία της λαϊκής µας ζω;ρ;φιταΞ Ζου είσαγει τή οουστιν!λλα στήν &γιογραοία. Βέβαια, & Ζήκος Μιχαήλ δεν τίνος. ρωκ ταν- . ν&ει τή φουστανΕλλα στό χωρο τής ξκκλησιαοτικής ζωγραφικής. Προηγείται Έσποο ζνσ νος &πδ 16 Φορτόσι τής… Ηπείρου, πού στά 1788 ζωγραφίζει "στανικως" τό λήσταρχοοσι:π6- τη Σκότουλα µ!σα'στήν…!κκλησία τής Κοίµησης τής θεο;όκζυ στό:χωριΐ ι:Ξζ;χ:;;ι; ξ;ήν :? 65 ,αύτό Ζμεινε &γνωστο στό β&Φος μι ς κκλησ ας ο | , ;:Ξ;έ ΛΞΞ.!;Ζ;λΐΐωΐΛντί8ετα, τό Εργα τοσ…χ,,νια6ίτη ζωγράφου γνωρίζει τεράστιζ"ΞιαΞοζ- ο! χιλιαδες χαλκογρεοίες καί ζωγραφικές Επαναλήψεις.'ιπανωτξς οι Εκδόσειε;χ:ι6λγ:τΞ ν σχεδόν πανοµοιότυπες με 16 Έργο τού Ζήκου, &πό τό οποίο προέρχονται: ζου ακων "τε "38, τού Κύριλλου µοναχού στά 1845, του Παναγιώτου Κ. στό 1859, τού ';ω ννουε κα; ή ,- 65. 'Bla10v1661g οί τοιχογραφίες καί οίοορητΕς είκόνες. ΚαΩιΞρόνεται ρισζι;δν τόπο κα- ορική &να4ρίβεια "& Εξ 'Ιωαννίνων" Ενω όλοι οί νεοµάρτυρες αναφερονται µ…έ… & ασ" αγωγής των καί όχι τού μαρτυρίου των. Στήν είκ6να & 'Αγιος καρουσι&ζεται ο κήτ εσ:ηπε- -υστανΕλλα καί κόκκινο οίσι. T6 φόντο είναι γαλαζοπρ&σινο καί διακόπτεται, στ Ι:ανν(- που του .υΦρυς τής είκόνας, &κ6 οριζόντια ςωνη µε σχηµατική παρίστασταση τΕν τ τνποπόί- ί τήν περίπτωση τού 1εωρχιου παρατηρείται 16 γενικότερο φαινόμενο ή…ς ι'Κ. Ο Ιανό καί ρεα- ξς Επαναλήψε.ις τό αρχικ&"&ιν ' ετων. !!! τίς διαδοχικ "του &γιογρι'ικων θεα "# ζ I "Κική ΈβδτΌΉ΄ & Χ""6 ιταλ. , "" . , "Π , ιδια &µιτ&βλητος &γιογριοικός- ξκαναλαµβαν6μενος τύπος. ……, ' Β' 5 ) ' ϊς» ? …) αν:νι Ξ)? ΄ η » . … ξ . να 3 ' ι93- * ι ι.- , . . !, α . . ;, η :. … ο". 'ν' ο, 00- 3 ο & ν|1γο,'1/| κι' ιοΙνι' ςιδιΞ If. Οι" σπ 1! ΄…ΐδ΄΄ '» ' ο, : … 25 ΝαπολΕσντα, !ργο τοσ Χιονιαδίτη :Αναστάσιου Παπακώστα-μαρινΞ, γύρω στό 1850. Κατέχει δεσπόζουσα Θέση στόν όλη διακόσμηση. T6 Θέμα προξρχεται σίγουρα όπό χαρακτικό πρότυπο πρό δέν βρέθηκε μεχρι σήµερα. 'Η σύνθεση είναι µ€σα σε ηµικύκλιο πού περιβάλλεται &π6 τό συνηθισµένο στούς χιονιαδίτες µοτίβο τΞς τραβηγμΕνης µε κορδόνια κουρτίνας καί πλαι- σιώνεται άπό πολύχρωμο σχηματοποιηµΕνο οδράνιο τόξο. '3 010106000 αδτ6 χρησιμοποιείται κυρίως στίς ξκκλησίες γιό νά περιβόλλει τόν Παντοκράτορα καί συνεπδς φανερώνει µεγάλο θαυµασμό πρός τό Ναπολέοντα. Είναι γνωστό πώς πρίν Ξπό την "Επανάσταση τοπ 1821 οί "Βλ- ληνες καρτερο6σαν τό Ναπολέοντα ώς Ελευθερωτή, 300 αίτός ξξ€ψραζτ τό πνε8µα της Γαλλικ5ς 'Βπανδστασηςι 'Ο Χριστόφορος Περραιβδς τυπώνει στην Κέρκυρα -1798- & -Υμνο εγκωµιαστ…χ6 πρός 16 "novanap1t", & Κοραής όποβάλλει 6πόµνηµα πρός τό µεγάλο Κορσικανό καί ζητάει "τήν ΕλπιζοµΕνην 6π'αδτοσ απελευθέρωσιν της 'Ελλόδος". Στό Παρίσι, όπως σηµειώνει ό ?"- σας,"µυστικη Εταιρεία συνεστη, όδεία καί !µπνεόσει 106 ΝαπολΕοντος, µονοµερ5…σκοπόν Excu— σα την &πελευο€ρωσιν της 'Ελλόδος". 'Ο 9. Κολοκοτρώνης αφηγείται πώς όταν οί…Γόλλοι κατέ- λαβαν τά 'Βπτίνησα "&πεφαρίσαμεν νά δπόγωµε είς τό Παρίσι διό νδ εδρωµε τόν Βοναπάρτε". ΄Μακρός µπορεί νδ γίνει & κατάλογος τόν ξλληνικόν ένεργειδν καί Ελπίδων μ! κξντρο 16 Na. πολξοντα.'Υπόρχσυν, όµως, καί οί &νοιχτοµότηδες πού καταλαβαίνουν πόσο µάταιες καί απο- ξπροσανατολιστικΕς είναι τετοιες Ελπίδεςα 'Ο 'Λνόνυµος "Ελληνας στήν "ΦΕλληνιχή Νοµαρχία" έτου βροντολαλείι" Τήν είσθε, Ξδελφοί µου; τόσον είκολόπιστοι....'Ιδετε καί τό τωρινό πα- ;ραδείγµατα όπου & πολυποίκιλος στροφή 13€ γαλλικης…στόσςως µες παραστΕνει. '0 δυνάσςης των μ! ταξίµατα µεγάλα καί μέ τοιαστα µ€σα &πόκτησεν όσα κατά τό παρόν ε,.τ-ζ66 'Η ζωγραφιά τοπ τσεπ€λοβου γίνεται 20 μΕ 30 χρόνια µετά τό θάνατο 106 Ναπολέοντα. Πρίν πεθάνει είχε διαφε6σει τίς Ελπίδες πού καί & γαλλικός λαός καί Ελλοη σκλαβωµΕνοι εί- χαν στηρίξει σ'αδτόν. Γιατί λοιπόν συναντοσµε στό Τσεπέλοβο αδτη τήν καθυστερηµένη εκφρα- ;ση λατρείας πρός τό Ναπολέοντα; , 'ο Κωνσταντίνος Ράδος γεννήθηκε στό ΤσεπΞλοβο στό 1875 καί Εµαθε τό πρδτα γράµµατα εστό περίφημο σχολείο του. ΐΛπό ξκεί ουνΕχισε στό Γιάννινα τίς σπουδ€ς.του, μό στά 1787 &,Εξ: ξναγκόζεται νδ φύγει γιό τό Γαλάτσι τ6ς Ρουμανίας Επειδη ό καποδς-του Βασ. Ρξδος πιάστηκε γκαί σκοτώθηκε &πό τόν 'ιλη ΠασΞ, τοδ όποίου τόν τυρρανική διοίκηση κατίκρινε καί 0010006- σε. Χτό Γαλάτσι συνεχισε τίς ξλληνικΕς σπονδξς του καί παράλληλα μάθαινε ίταλικό καί γαλ- λικ&. 'Λπό !κεί, μετά τό θάνατο τοδ πατίρα.του, πηγαίνει στην ϊίζα της 'Ιταλίας κι Εκεί &νακατεόεται στό λαϊκό Επαναστατικό κίνημα τόν καρμπονόρων. Κατά τό Ραλλορωσικό πόλεµο &- κολουθεί τίς δημοκρατικξς στρατιές τόν Γ&λλυν. Είναι & πρώτος ποθ συνίλαβε την ίδία µυστι- κής !παναστατικης όργόνωσης για την &πελευΘξρωση της 'Ελλ86ας καί τη ρίχνει στό ΣκουφΞ πού "πρώτη σορό στη !!όσχα, στό 1812, κάποιο βράδυ σ'Έναν κύκλο 'Ελληνων, όκούει τόν Κων- [" σταντίνο Ρόδο νδ µιλάει γιό Εθνικόν &γ6να".υ' 'Ο σπόρος γιό τή Φιλική 'Εταιρεία είχε πέσει. Αραστήριο μέλος της καί ό Ρόδος. Μετά την κήρυξη της 'Επανάοτασης &ναλαμβόνει συµφιλιωτι- ! Ες πρωτοβουλίες μεταξύ τδν όπλαρΧηνδν καί διορίζεται ΐπαρχος στην "Άνδρο καί την Τρίπολη. ετό την δπελευθ€ρωση γίνεται προσωρινός Διοικητής Ναυπλίας καί δύο φορές ώηφίζεται πληρες- ι ' » Υ v | & & ο Z -‘ : γ .? : ο . ." ΄ι ! … : .νΡ' .. ι ! . ι 4* | - ' Ώ ι Ρ . | . . :: Ο'! ν ζ.»! . »; . . ; δ .. ο. ' Ψ J ι… . » " ] Ψό΄ …! 5 3 . πι ια .Ι ; .I s . " 6 "Ο ο & J -ψ . χ &. Ο .. . : : ο '- 'Ο ", ξ … ι » I- , Ψ & | 3 . : - ο . , ,! - . Δι. ι ο: . ., ς ι . ο ι . α ! v ‘r J 1 ;! …,» ! χ . | Q \ J ( ] |» , . Ώ . 3΄ .… ι ι l‘ … 26 .! Άι .ιος στή Συνέλευση τού "Άργους. nag λοιπόν Ξνας δημοκράτης σάν τό Ράδο ζωγραφίζει στό σπίτι του τή µορφή ξνός όπο- Ώ ' . τη τύν δημοκρατικδν ίδεδν; Δυστυχός ή γενική ξκτροπή τού 'Λγύνα άπό τή λαϊκή δηµο- τική του κοίτη καί οί Εξελίξεις τού.νξου ξλληνικού Κράτους παρασύρουν καί τό Ρόδο, γίνεται άντισυνταγµατικός καί μετά τό Θάνατο τού Καποδίστρια άναγκάζεται νά παραι- τ ο ,; & …ι γιατί "οί νίοι κυβερνήτες ήταν συνταγµατικών άρχδν"."8΄Ηί τ!τοια ίδεολογική Eat- Εν , _ ; ήταν φυσικό νά µήν &πογοητευθεΐ άπό τό Ναπολξοντα, τόν άνθρωπο πού θαύµαζε στά νιά- Ο". ν . , ο… . … …Ψό έργο είναι άπό τά ώραιότερα δείγµατα τής λαϊκής ζωγραφικής τού 19ου αίύνα. Στίς .? Ώ " . . ληλες όµόκεντρες ήµικυκλικίς ζωνες που.περιβάλλουν τό θεµα Εναλλάσσονται, σε διάφο- 'ι ' …" ' ' . , … . τόνους' το ώχροκοκκινο καί το γαλαζοπράσινο. Μέσα ο! ούδ!τερο γκριζοπράσινο φόντο : . | , | . " " . ! =άλλουν εντονα οί µορφές τού Βαπολ€οντα καί της 'Ιωσηφίνας, στίς όποίςς πυριαρχεζ & & σπρο τού φορέµατος εκείνης καί τού παντελονιού Εκείνον. Οί φιγούρες είναι σχετικά πές, πιάνουν τό µισό περίπου τού όσους τύς ζωγραφιάς καί τό όγδοο τού πλάτους τηςι 'Ξχουµε ξδδ τήν Εξαρση, μέ τό µεγεθος, τον κύριων προσώπων τής σύνδεσης. Οί λαϊκοί εωγράφοι, όταν τό Ξργο τους δεν Εχει άλλα στοιχεία ή πρόσωπα γιά νά φανεί ή διαφορά 'ξκας άκό τούς ήρωες, τότε τούς ξξαίρουν σχεδιάζοντάς τους µεγάλους σχετικά µξ τίς .τάσεις τού Έργου, Ετσι πού τά πόδια νά άκουμπούν στήν κάτω πλαισίωση καί τό κεφάλι λησιξζει τήν !πάνω. Κάποιαν άμΌΧανία.προκάλεσε ή Ξνταξη τού, άσφαλδς παραλληλόγραμ- &, >" : ! χαρακτικού πρότυπου στό ήµικυκλικό σχήµα τού δπανω µίσους της άΦίδας στό σπίτι τού -….,Προσο€τει δεξιά καί άριστερά δύο άσαφή καί μονόρωαα άρχιτεκτονικά µέλη, Ετσι πού 4…ύριο θεμα παραρίνει σχεδόν τετράγωνο. 'Η ξκτΕλεση είναι ξπιµελημ!νη καί µε άξιόλογη ΄μτική εύαισδησία. 'Ο λόγος τού κεφαλιού τού Πα ολΕοντα πρός τό κορµί δέν ξεπερνάει 1 πρός 5. ΄ 'ο 'ΛΘανάσιος Παγώνης, στά 1870 περίπου, διακοσµεί τό πατρικό του σπίτι στή Δράκια. δωμάτιο όποδοχής, τόν "καλόν όντά", ζωγραφίζει διάφορα µπαρόκ διακοσμητικά , τίς ωπογρ1φίες τού Ρήγα καί τού 'Υψηλάντη καί µερικά τοπία τού Θεσσαλικού κάμπου. Ψό ο…καταστράφηκε άπό τούς σεισμούς τού 1955, όταν πιά τό σπίτι ήταν ίδιοκτησία Σαραβά- . εκτός άπό µερικά τµήµατα πού διασώθηκαν καί βρίσκονται στή συλλογή Μακρή στό Βόλο. :Ξς άπασχολήσουν 865 τά τοπία τού θεσσαλικού κάµπου. Τόν ήξερε καλά ό ζωγράφος τόν το αύτό γιατί κάθε καλοκαίρι τριγύριζε στά καμποχώρια καί πουλούσε φορητίε είκόνες …τίς Ετοίμαζε τό χειμώνα. Πήγαινε µετά τόν άλωνισμό, τότε πού οί χωρικοί είχαν χρή- I, 'Ώϊως Εγραφα παλιότερα παρουσιάζοντας τήν τοιχογραφία αύτή, "ό ΄λθανάσιος Παγώνης ,…µ€ κοφτερό μάτι τό καμπίσιο τοπίο. Τά χαμηλά σπίτια τόν κολίγων µισοσκςπάζονται &- …ούς µαλκ€ύς κυματισµούς τού !δάφους. 'Η ταπεινότητά τους τονίζεται καί κ! τήν άντί- Ή…πρός τά φηλά δέντρα καί τόν πύργο τού τσιολικΞ, πού ύαώνεται άλαζονικός στήν άκρη ;…χωριού". 'Ο ζωγράφος μας Έκανε καί τίς τοιχογραφίες στό µοναστήρι της Φανερωµένης ς…χωριό Καλλιφόνι στόν κάµπο της Καρδίτσας. Οί τοιχογραφίες αύτ€ς Εχουν σχεδόν κατα- - -.' …κι- - - . ισπ.". Δ-|-,.Μ' -'ν…'.Π1ψτ*|-,-"Ψ"ιπ'γ΄ι'-ψ"…µ'"-ρ ε…! 27 -φεί άπό νεότερες οίκοδοµικές έργασίες στό καθολικό τού µοναστηριού. Είναι φυσι έζησε κάµποσον καιρό έκεί καί νά συνέλαβε τό ύφος τού τοπίου ώστε νά µπορεί νά 1 ώσει. 'Ο Κωνστ. Παπαδημητρίου, µιλόντας γιά τόν παλιό Δήµο Καλλιφωνίου γράφει επ τό 1881 µόνον ή κατοικία τού µπέη /τό Κονάκι/, διεκρίνετο άπό µακράν ώς λαμπρό )'όµηµα μετά τύν έντός τού περιβόλου άποθηκύν".69 Οί μακρινές άλλά συγκεκρξμµένες "πολιτείες τού θρύλου" στά άρχοντικά τύν βορειο- δίτικων άρχοντικύνΐίΞΞλΞίό;ΐξύξϊνές πολιτείες καί τά γνώριμα τοπία τού 19ου στό ιο, οί φανταστικές διακοσµητικές µικροτοπιογραφίες των σπιτιύν τού Ζαγοριού, έχφρά- τό πολιτιστικό κλίμα κάθε τόπου καί έποχής. 'Ο "Αθανάσιος Παγώνης ζωγραφίζει τό το- 0616 γύρω στά 1870, όταν ή νέα πόλη τού Βόλου μέ τή ζωηρή έμπορική καί βιοτεχνική κίνηση δίνει τόν τόνο τής ζωής σέ όλη τήν περιοχή. 'Η λαϊκή τέχνη τού Πηλίου είχε ίσει τή θαυμαστή άνθισή της µέ Eva πνεύµα αίσιόδοξης στροφής πρός τό οίκείο καί τό …μερινό. Τό συγκεκριµµένο, τό άπτό, τό άπευθείας γνόριµο άντικαθοστά τό µακρινό, τό ΄ δεύτερο χέρι. Στά πρωτοπόρα σχολεία τού Πηλίου έδύ καί δεκαετίες έχουν έδραιωθεί πρατήρηση καί τό πείραμα. 'Ο 'Αθ. Παγώνης παρατηρεί καί καταγράφει, όχι βέβαια µέ φυχρή ματιά τού έπιστήµονα, περιγράφει χωρίς πρόθεση μετάδοσης γνώσεων. Τό έργο του έχει µόνον άλήθεια, έχει ζωντάνια, κέφι, µέθεξη. Δέν καταγίνεται σέ λεπτομερειακές γραφές. Τά σπίτια του άποδίδονται περιληπτικά, τά ζύα του είναι µονόχρωµες σκια- ίες, τά δέντρα κρατούν µόνο τά καίρια χαρακτηριστικά τους. Βλέπει τό θεσσαλικό το- µέ κάποια είρωνική διάθεση, αγαθή όµως καί καλωσυνάτη. Μ'ύλο πού πολλά άπό τά έκ- .τικά του µέσα τά κληρονοµεί άπό τόν πατέρα του, πού ύπήρξε καί & δάσκαλός του στή ραφική, δηµιουργεί ένα άνανεωµένο ύφος. "Από τά τοπιογραφικά έργα τού πατέρα του, ς άρχές τού 19ου αίώνα, "ως τίς δικές του τοιχογραφίες µεσολαβούν άρκετές δεκαετί- "ο,τι στίς πρύτες δεκαετίες τού αίόνα άρχισε νά σχηµατίζεται, στίς τελευταίες εί- πιά µορφοποιημένο καί σταθερό. Στούς Χιονιάδες, μέσα στό ρηµαγµένο έργαστήριο τών Μαρινάδων βρέθηκε πρόσφατα, &- εσα σέ πολλά άλλα στοιχεία, καί ένα σχέδιο σέ χαρτί, διαστάσεων 33 Χ 44 έκατ. µέ παράσταση τής γέννησης τής Θεοτόκου. Κάτω άπό άπανωτά στρώµατα µολυβοκόντυλου ύπάρ- λεπτόγραμµη χαλκογραφηµένη σχεδίαση, άπόδειξη πώς ή σύνθεση άντιγράφονταν µηχανικά ς ίδιες διαστάσεις γιά φορητές είκ6νες. Τό σχέδιο δέν έχει φωτοσκιάσεις, φωτοστέφα= καί λεπτομέρειες σέ φορέματα καί σκεύη. 'Η τεχνική τής έποχής νά γεµίζονται µέ &- όχρωµη µπογιά πρύτα οί μεγάλες σχετικά έπιφάνειες καί ύστερα νά ζωγραφίζονται οί τομέρειες καί τά "φύτα", καθιστούσε Εκρηστη, άν όχι άρνητική, τήν άρχική σχεδίαση τομερειύν καί φωτοσκιάσεων. Τό χρυσό τού φωτοστέφανου έµπαινε στήν τελευταία φάση , Εργασίας μέ φύλλο καθαρού χρυσού καί τό κυκλικό του περίγραµµα σχηµατίζονταν µέ αίχρηρό διαβήτη, τό "κομπάσο". Μέ βάση τό σχέδιο αύτό έγινε ή φορητή είκόνα "Γεν- *ιον τής Θεοτόκου" πού βρίσκεται στό παρεκκλήσιο τού 'Αγίου Παντελεήμονα στή Βούρ- ανη, στίς ίδιες άκριβύς διαστάσεις καί μέ τήν έπιγραφή "1822 Χιονιάδες". Είναι σχε- ll ΛΨΛι-ι,Γ-'11πΓι|ιπι -ι ιιι ι -ιιΛΡ Ρ. ιιιιιΠιι 28 σίγουρο πώς τό σχέδιο χρησιμοποιήθηκε όχι µόνον άπό μιά γενιά ζωγράφων. '0 χειρο .ς Χαρακτήρας τής χιονιαδίτικης ζωγραφικύς έπιτρέπει τη µηχανική &ντιγραφή τού ίδι …τ0ς άπό πολλούς ζωγράφους. Δ€ µπορέσαµε νά βρούµε άλλο άντίγραφο γιά νά φανεί ή πγ ική συµβολή τού κάθε εκτελεστή στήν ποιότητα τού χρώµατος, στή σχεδίαση τών λεπτοµε , στή φωτοσκίαση καί στήν άπόδοση τού βάθους …τό σχέδιο προδίδει τρισδιάστατη άντί . "Αλλωστε καί ή σύνθεση χωρίζεται σέ τρία έπίπεδα βάθους αντίστοιχα µέ τρείς, i06- ες σχεδόν, ξπάλληλες ζώνες τΞς έπιφάνειας.Πρώτο πλΞνο…κάτω ζώνη: ή σκηνή τού λουτρού µικρής Μαρίας. Δεύτερο πλάνο-µεσαία ζώνη: ή αγία "Αννα µισοξαπλωµένη, δίπλα της 6 κείµ, τό τραπέζι καί δύο κοπέλλες. Τρίτο πλάνοοέπάνω ζώνη: ή µισανοιγμένη πολυτελής ή καί τα κτίρια. 'Ο Διονύσιος έκ ΦουρνΞ περιγράφει Ξτσι τή σύνθεση "Σπίτια καί ή &- "Αννα κειµένη έπί κλίνης μέσα είς παπλώματα, ακουµβίζουσα είς προσκεφάλαιον' καί δύο ΄τζια όπισθεν βαστάζουσιν αύτήν, καί Ξυπροσθέν της άλλο κορίτζι ριπίζον αύτήν µετά δίου΄ καί άλλα πάλιν κορίτζια έβγαίνουν άπό πύλας βαστάζοντα σαγητό, καί ύλλα πάλιν ότωθεν αύτύς καθήμενα πλύνουσι τό παιδίον είς λεκάνην' καί ύλλον πάλιν κουνεί τό ίδιον έν ώ εστί τό παιδίον". Τό σχέδιο δέ συµφωνεί µέ τήν περιγραφή, κι ές Έχουν οί νάδες στό έργαστήρι τους τήν "'Βρµηνεία" τού Διονύσιου, ήντιγραµµένη΄μέ τό χέρι ξ- &πό αύτούς. Στην περιγραφή δέν αναφέρεται ή παρουσία τού 'Ιωακείμ, ένώ στό σχέδιο 'χει. 'Αντίθετα, άπό τό σχέδιο λείπουν τά δύο κορίτσια πού κρατούν τήν "Αννα, καθώς έκείνο µέ 16 "ριπίδιον". Τέλος, & Διονύσιος µιλάει μόνο γιά σπίτια ένώ στό σχέδιο χει καί κωνική σκηνή. Ε Π Α O Γ Ο Σ " Γιά νά μπορέσουµε νά σχηµατίσουµε γενική είκόνα τύς έλληνικύς λαϊκής ζωγραφικής ι άπαραίτητο νά προηγηθούν Ξρευνες σέ όλα τά κέντρα της καί νά δηµοσιευθούν οί σχε- ς μελέτες, πού κι αύτές αργότερα µπορεί νά αναθεωρηθούν μέ βάση τή γενική είκόνα ή ιγενέστερες µονογραφίες. 'Εκείνο πού δέν πρέπει νά φοβόμαστε είναι & απόριψη & µερι- ίναθεώρηση, όπό µας τούς ίδιους € από Ξλλους, παλιότερων απόψεών µας. Στήν "Ελλάδα, ., Ψάχνουμς 01E τυφλά καί άβοήθητοι, τά ξεστρατίσµατα είναι πιθανότερα άπό άλλες χώ- ……µέ συγκροτηµένη πολιτιστική ζωή. Τώρα πού τελείωσε ή μικρή αύτή έργασία βλέπω πώς ερικές λεπτομέρειες ύπάρχει διαφορά µέ προηγούµενες θέσεις µου. Τό µόνο πού ζητώ ι τόν άναγνώστη είναι νά µού εύχηθεί ν'άξιωθώ νά &ναθεωρήσω καί τή σηµερινή έργασία. Η Α Ρ Ά Η Ο Π Π E Σ ικτωρία Ηικήτα-Σκαρτάδου, 'Ο γλύπτης Μίλιος στόν τόπο του.'Ανάτυπο άπό τό περιοδι- . "'Αρµολόι", "Οκτώβριος-Δεκέµβριος 1977 Ιϊτσος 'Α. Μακρύςν ΞΞέΞξλος."Βκδοση " "Ελληνες ζωγράφοι", έκδ. οίκου ΝΕΛΙΓ"Α, 'Αθή- να 1974, σελ. 440 Γεώργιος Παίσιος, ίερεύς, 'Αγιογραφία καί αγιογράφοι τών ξιονιάδων.'Ιωάννινα 1962 |," Ι "ΓΙ,Ι-Ι΄ΠΓΙ'ΙΙΙΙ -ι|ιιιι--ΙΠ- Ι-ΙΙΙΙ'ΙΠ" .πιτελικ6ν Γραφεΐον 'Υπουργείου των Στρατιωτικδν, 'οδΟιπορικά 'Ηπείρου καί Θεσσα ….'ΑΘήνσ, 1880, σελ. το; κογενειάρχες υποκείμενοι σε φορολογία κατά τό τελευταίο τέταρτο του 19ου αίόνα: μήτριος Ησνδρίδης, Γιώργαινα Μανδρίδη, Ζήσης Τολη, Νικόλαινα Τζουβάπα, Δημήτρης Ρ, .-ος, 'Οδυσσεύς Τζουβάπας, Θεόδωρος Σίμου, Ν. Παπαϊωάννου, "Αναστάσιος K. Ζωγράφος, εώΜ…ς Φίλος, ϊ>…6λαος Φίλος, Λάµπρος Φίλος, Ζήσης I. Μάτσα, 'Ιω6.υνης Η. Μάτσας, Ιωάννης Η. Ματσος, πιπ6λαος Δ. Ρούρης, Λημήτριος Ροδρης, Ήικδλαος Γ. "έτος, 'Ιωάν- ης Γ. Εσόρης, 'Αδάµος Δ. Έο6ρης, Δημητρης Α. Ήο6ρης, Γεώργιος Α. Ρούρης, Θανάσης K. οδλας, 'ΑγγελΞς Ι. Φίλης, Δημήτριος δίλης, !!ιχαήλ Ζωγράφος, ΘωµΞς Ήτούλας, Δημήτρης σχαλης, 'Αποστολος Ντούλας, Γεώργης Πασχάλης, Νικόλαινα Πασχάλη, Νικόλαος Δ. Διά- «ης, Γεώργης ΤζΞφος, 'Αποστολος Τζξφσς, Νικ5λας ΤζΞφος, Κώστας Θανάση, Γεώργης Η. του, Δημήτρης Η. Χρήστου, Γρηγόριος !!. Χρήστου, Νικόλας Η. Χρήστου, Δηµήτρης Άστον, '4ναστάσιος Δ. Χρήστου, 'Αποστολος π. Ζωγράφος, Υιλτιάδης Κ. Ζωγράφος, Δηµ€… ης Τόλη, '4ριστοτξλης Τόλη, 'Αποστολος Θεοδοσίου, Κώστας Παπακώστας, Χριστόδουλος νακώστας, Διονύσιος ΕξαγΞλου, Γεώργιος Βλάχος, Δηµ€τρης Σαπούλης, Κώστας Θεολ6γης, ι6τριος Η. Παϊσίου, Νικόλας N. Παπακώστας, 'Ιωάννης Παϊσίου, Κώστας Κυρζίδης, Χρι- έδουλος Κυρζίδης, Μήτσαινο Καραγιάννη, Κώσταινα ΚαραγιΞννη, Χριστόδουλος Τόλη, Σταδ- , Οίκονδυου, 'Αλ€ξιος Λξντζος, Ευάγγελος "Ξωάννου, 'ΛρσΞνιος Χριστοδούλου, Ρεύργιος . Δεντζος, Όε6ργιος Θανάση, Κώστας Τόλη, Δημήτρης Π. πόνος, Τόλης Καραγιάννης, Λη- ,ριος 'Εξ&ρχου, 'ϊωΞννης Ρ. Σπουρτης, Χαράλαµπος Ρ. Σποδρτης, Γεώργιος "Α. Δηµητρι- …ς, Δέσπω Χρήστου, πένθος πόνος, Ευθύμιος "Αργύρη, Γεωργιος Κώτας, Ξενοφών Διδασκά- υ, Θεολόγος 'Αργύρη. Κώστας Έσδλας, Τόλης Ψζέφος, Χρηστος Ρ. Κορµάζος,τ|ςΡμώ τιξ>.; µε Θεσπρωτοδ … 'ΑΘανασίου Ψαλίδα, Γεωγραφία 'Αλβανίας καί 'Επείρου."Έκδοση ΄Ετσι- ας 'Ηπειρωτικδν ΗελετΞν, 'Ιωάννινα 1964, χάρτης έκτ6ς κειµένου. …υ παραπάνω, σελ. 9 pi Θεοπρωτοσ, σελ. ??α καί 22β χειρογράφου του. … Τουρξτσογλου, Γραπτή Λµαζών ξπ "υµφαίου.΄Αρχακλογικά 'Ανάλεπτα ΄Αθηνδν, 1968/3/, ντοπίζεται το πρότυπο -'Αµαζδνα ΖΑΤΤΉΙ- τοιχογραφίας στο αρχοντικό "ιχαήλ Ν. …. -υ ρλη.- Ήικ. Φίστα,Τ6 τέλος ένος βιβλίου.Θεσσαλονίπη 1971, οπου επαναλαµβάνονται οί "τηρήσεις του 'Ι. ΤουρΞτοογλου, χωρίς αναφορά της πηγης, καί προστίθενται περισσό- -ες πληροφορίες γιέ τή ζωγραφική των αρχοντικων τού Νυµφαίου. - Ευδοκίας "Ιωάννου, Παπαγιάννης, & κλεισοΞριωτης ζωγράφος τοΞ Νυµφαίου. Περ. "Μακεδονική Ζωή", Μάϊος ΄8, τεξΧΟζ 132, σελ. 45 . οιοδιπδ " '1ρµολδι" ΛεκΞµβριος 1976, σελ. 28-30 ριοδικ6 " 'Αρµολ6ι" Δεκέµβριος 1976, σελ. 9. 'Αποστ6λου Βακαλοπούλου, 'Ιστορία του Νέου 'Ελληνισµοσ. Β΄Τουρκοκρατία 1453-1669. αλονίκη 1964, σελ. 311 γίου Παϊσίου, ίερΞως, τα σχολεία των Χιονιάδων επί Τουρκοκρατίας. ΧΆΙΙΙΙΠΣζΨµΜΏγ ΙΙΠτΠΓΙ΄ΓΙΙΠΓΙ "ΙΙΙ -ι΄ιιι--ΠΙ- Ι-ΙΙΙΙΙΠΙ| 30 Ιωάννινα 1966, σελ. 7 -. ΄Ιωάννου Λαµπρίδου, Περί τόν εν 'Ηπείρω 'Αγαθοεργηµάτων.1880, σελ. 191 …. 'Ανήκει στον κ. 'Αντώνιο Γεράση, Γοργοπ6ταµο, παλιά Φούρνοβο. -. Ευριπίδου Σούρλα, 'Η 'Αγιογραφική Σχολή τδν Χιουιάδων, 'Ξπαρχίαε Κονίτσης.Περιοδι- κό "'Ηπειρωτική 'Ηστία", 'Οκτώβριος 1954, τεδχος 30, σελ. 929-933 .. | " . …. … '. Γεωργίου Παισίου, ίερέως, 'Αγιογραφία καί Αγιογράφοι των λιονιάδων, 'ιω&ννινα, 1962, σελ. 8 !. όπου παραπάνω, σελ. 20 , '. Ηαγνητοφωνημξνη συνέντευξη µέ τον τελευταίο χιονιαδίτη ζωγράφο Θωμά Χρήστου, Α5… γουστος 1978. 'Αρχείο Κ.Α.Μακρή, Βόλος '. Ευριπίδου Σούρλα, οπου παραπάνω, σελ. 931 1. Παράδειγµα & πατέρας τοσ δάσκαλου Στέφανου Ζωγράφου. ΓεννήΘηκε στίς 13 Φεβρουαρίου 1876, παντρεύθηκε στίς 26 "Ιουλίου 1898, στίς 5 'Ιουνίου 1901 άποχτάει τήν πρώτη του κόρη 'Αγλαία, στίς 23 Δεκεµβρίου 1903 τή Μογδαλινή, στίς 14 Αύγουστου 1005 τήν 'Αρετή, στίς 30 Νοεµβρίου 1906 τό Στέφανο, τήν 1 Δεκεµβρίου 1910 τήν "Όλγα. . Χριστ. ΠερραιβοΠ, :ΞΞΞΣΞΞ:Πρ6λογος Πίκου ΒΞη, 'Επιµέλεια-σχ6λια Η.Ή.Παπαϊωάννου. 'Αθήνα 1956, σελ. 83 , . +. Κίτσου Α. Μακρή, 'Η λαϊκή τέχνη τοδ Πηλίου. 'ΑΘήνα 1976, σελ. 209 4. Μαγνητοφωνηµένη συνέντευξη μέ τον τελευταίο χιονιαδίτη ζωγράφο Θωμά Χρήστου, 18- γουστος 1978. 'Αρχείο Κ.Α.Μακρή, Βόλος . Κίτσου 'Α. Μακρή, Οί "φυλές" τΞν Χιονιάδων καί ή ήπειρώτικη χειροτεχνική ζωγραφι- κή.'Εφηµ. T0 ΒΗΜΑ ,15 Μαίου 1977. 'Αναδημοσίευση στο περ. "΄Αρµολ6ι", άριΘ. 4-5. Αυγουστος - Σεπτέµβριος 1977 '-. Φρειδ. "Ένγκελς, 'Η καταγωγή τής οίκογένειας, τής ατομικής ίδιοκτησίας καί το!! Κράτους.'Αθήνα 1966, σελ. 100, 103, κ. a. "?. Κίτσου 'Α. Μακρή, Γλυκειά ζωή στή Γκοντοβάσδα, 'Εφηµ. TC ΒΗΜΑ, 28 ,Ιουνίου 1979 . Δημ. Μακρή, 'ΗπειρΞτες &γιογράφοι. Περ. "Μακεδονική Ζωή", τεδχος 93, 1974, σελ. 52 .. Δημ. Μακρή, Δύο Θαυµάσια εκκλησιαστικά μνημεία τής Κλεισούρας. Περ. "παχε&ονιπή Ζωή", τε6χος 138, Ποξμβριος 1977, σελ. 34 . Δηµ. Κ. 'λγραφιώτη, ‘0 χιονιαδίτης άγιογράφος Ειχαήλ Ζήκος καί ή συντροφιά του στό Μεταξοχώρι 'Αγιάς.Περ. "'Βπειρωτική "Εστία" τεδχος 303…304, 'Ιούλιος=Λδγουστσς 1977, σελ. 507 - 521 .1. Κατάλογος χιονιαδιτΠν ζωγράφων με µία ενδεικτική χρονολογία. Κώνστας Θεοδόσι,1Τ47 - Κωνσταντίνος,1760 - Κωνσταντίνος Ήιχαήλ,1764 … 'Ιωάννης 'Α- θανασίου,1793 - 'Αναστάσιος 'Αναγνώστη,1793 - Παγώνης Κωσταντή,1801- Ήιχαήλ Κων- σταντίνου, 1802 - Μιχαήλ 'Ιωάννου,1805 - Γεώργιος Μιχαήλ,1812 … Γεώργιος,1813 - Ζήκος, 1822 - Γεώργιος Ζήκου,1828 - Γιώργις δάσκαλος Μιχαήλ,1824 - Ζήκος Ζωγράφος, -Ζξχος Γεωργίου,1828 - 'Ιωάννης Πασχάλης - Νικόλαος Πασχάλης, 1838 - Ματθαίος Γε- |' " Tn τ'ι1ι-ιι πΓ1"|ιιι -- επι . "-..Πι- ". nun-unnu- 31 Γεωργίου,1838 - Χριστόδουλος Γ. Δ. ,1846 - Κωνσταντίνος Γεωργίου, 1846 - 'Ιωάννης κου, 1857 ~ πικολαος Γεωργίου, 1847 - Ξ;;;ξλΞέη=ου, 1852 - Γεώργιος Κ.,1857 - Μιλτιξ 6ης Δ.Ε.,1857 - Αναστάσιος Κ. Παπακώστας,1856 - Νικόλαος Γ. Πασχάλης,1861 - Λιάτι 1863 - Μιχαήλ Κωνστ.Ζωγράφος,1867 - Μιχαήλ Καραγιαννίδης,1869 - 'Δναστάσιος Μιχ. Ζ. γράφος,1863 … 'Αποστολος 11ατθ. Ζωγρξφος,1872 - 'ΑΘανάσιος Κωνστ. Ζωγράφος,187Ο - Κω σταντίνος Κωνστ. Ζωγράφος - Δημήτριος "ικ. Πασχάλης,1877 - Ματθαίος Γεωργίου,1878 - 'Αναστισιος Κ. Ζωγράφος,1878 - "Αδάµ Βούρης, 1885 … Ζήσης Δηµ. Βούρης,1885 - 'Αναστά- οιος !!. Ζωγράφος,1872 - Παντελής Π. Ζωγράφος,1872 - Στέφανος Η. Ζωγράφος,1871 … ’A- στάσιος Κωνσταντίνου,1882 - Χριστόδουλος 'Αναστ. %ωγράφος,1885 -'Αθανάσιος Παγώνης, 1885 - ΠαΌλος ’I. Γιοδατάπουλος - Σωκράτης Η. &Δγράφος,1875 - 'Αλξξιος Ν.Κ.,1878 - Κωνσταντίνος ΄Ααοστ. Ζωγράφος,1892 … Νικόλαος 'Ι. Παπακώστας,1906 - Πολύκαρπος 'Αν. Ζωγράφος,1895€ξ Θωµάς 'Αν. Ζωγράφος,1923 - 'Ιωάννης,1925 - Σωκράτης Χιονιαδίτης,1926 -"ε&ργιος Η. "Έξαρχος,1932 - Θωµάς Εδαγγ. Χρήστου,1966, 'Αθανάσιος Διάτσης,1966. ϊερικΞς φορές στον κατάλογο εµφανίζεται το ίδιο 6νοµα δυό φορές καί σε κοντινές χρο- νολογίες. Στίς περιπτώσεις αύτές τό ονοµα µπήκε γιά δεύτερη φορά μόνον στον ήταν σί- γουρο πάς πρόκειται γιά δυο συνονόματους ζωγράφους. Π.χ. & Κώνστας,1747 καί & Κων- σταντίνος,1760 δέν είναι το ίδιο πρόσωπο, οπως υποθέτει & Γεώργιος Παϊσιος, γιατί τά Εργα τους Ξχουν σηµαντικές τεχνοτροπικξς διαφορές. 'Βπίσης & Γεώργιος,1813 δεν είναι & ίδιος µε το Γεώργιο Εήκου,1824 γιατί στο µοναστήρι τδν Γενεσίων τής Θεοτόκου δια- 'µάζουμε τήν επιγραφή "διά χειρός ζωγράφων Γεωργίου καί Γεωργίου ξκ Χιονιάδων τής έ- παρχίας τοπ 'λγίου Βελλάς εν Ξτει σωτηρίω 1813" καί σέ φορητή είκ6να το6 ίδιου µονα- στηριοΕ=" Δξησις τον δούλον του Θεοδ Μιχαήλ ίστοριογράφου. 'Ιστορήθη δέ διά χειρός Γεωργίου καί Γεωργίου τδν αύτοδ Ηα8ητάδων εκ Χιονιάδων". 'Ο Παδλος Γιοδατόπουλος κα- τάγεται άπό τό γειτονικό χωριό ΄Ασηµοχώρι, άλλά υπήρξε µαθητής χιονιαδίτικου εργαστή- ριου. Γεωργίου !!€γα, Σιάτιστα." Αθήνα 1963, σελ. 11 Γεωργίου Μέγα, όπου παραπάνω, σελ. 10 Βικ. Κ. "ουτσ6πουλου, Καστοριά, Τά 'Αρχοντικά.'ΑΘήνα 1962, χωρίς σελιδαρίΘμηση.οδλ- ασ 20β Κίτσου "Α. Μακρή, Δύο λαϊκοί ζωγράφοι..Β5λος 1952 -, σελ. 19 καί υποσηυεί.ωση 28 Χαρ. Χαρίτου, 'Η µονή ΄Αγίου Νικολάου Πάου 'ΑργΞλαστήε. Βόλος 1972,σελ. 61-62 Γεωργίου Παϊσίου ίερ€ως, "Αγιογραφία καί 'Αγιογράφοι των Χιονιάδων. ΄Ιωάννινα 1962, σελ. 105 'Αγγελικής Χατζηµιχάλη, Λαϊκή 'Αρχιτεκτονική καί Τέχνη.Περίληψη οµιλίας στον "Κυ- ιλο Τεχνικών" τήν 29-5-42, δημοσιευµένη στό Δελτίο του Κύκλου αήτοδ άριΘ. 28 'Αγήοορώ- ίτσονριάδη,αΈδησπί6λοςου Σβάρτς στ 'Αμπελάκια. 'ΑΘήνα 1928, σελ. 17 Αρχείο Κίτσου Α. Μακρή, Βόλος II Λ1"λΨΙ|Ι-!ΙΛΨ'ΤΠΙ| -ιιιιι-ι-Λ'- ΡΠΙΙ|Ι|Λ.| …. ΧΧ 32 fl L Άρχε ο Κίτσου '4. ΝακρΞ, Βόλος . Γιάννη Μαυρομάτη, τό ξεκίνηµα των µαστόρων της Πυρσόγιαννης ΆονΕτσης.Περιοδικ6 "' πειρωτική 'Κστία", Μαϊος…'Ιούνιος 1978, σελ.341 3. Γράμµα τοδ απογόνου τους Βασιλείου Κ. Χρήστου, γιατροδ, 1? 'Ξανουαρίου 1978. 'Δργει Κίτσου "Α. 'ακρ5 . Χάρτινος δερµατόδετος κώδικας σέ μέτρια κατάσταση, διαστάσεων 19,5 I 14 εκατ. Τελίδε 356 καί τρείς μέ μεταγενέστερα συµπληρώματα. ‘0 αριθμός των σελίδων µονος γιατί & σε- λίδα 351 είναι δυο φορές. "'Εγράφη διά χειρος Χριστοδούλου Γ.Δ. 18Δ6 απριλίου 25". "Έχει μικρές διαφορές μέ τό δηµοσιευµένο τις τον Ηαπαδ6κουλο…ΚεραρΞα κείµενο. Π ν ο,. ο , "Πίνεξ της παρούσης βίβλου" γίνεται ατ6 Χριστόδουλο "Πιναξ ακριβής της βίβλσυ". Παρα- , & , η…. α , , | ._ ,… … : " |]? , ι Ο .. . λειπει την .φιεςωεη 1η τεστοκςκαι αειπαρΘινω Lap α . …πισης παραλειπει το Πασι τοίς των ζωγράφων παισί Προγυµνασία καί Παιδαγωγία". 'Απλοποιεί καί τή γλωσσα. Γράφει κ ο ν τ & άντί π λ η ο ί ο ν, Ξ ξ ω αντί ? Γ ω & ε 9, δ ε ί ν ν 0 n ν &νςζ & ε ι- , [Κ , ι ' : , . : , κ ν υ ο υ ν, β ο 8 ι α αντι β 0 α ς, κ & µ ε αντι ποι η ο ο ν, φ α λ α κ ρ ό ς αντί ' . φ α ρ α κ λ ό ς κ.λ.π. Στην περιγραφή του Αγίου Βασιλείου παραλειπει τ6ν, &σφαλδς ακατανόητο σ'αδτόν, χαρακτηρισμό "µιξαιπ6λιος". "?χει καί µερικές προσΘΞκες π.χ. δν- ΄ " ο " λα 1 ΄ ο 5 τα" ν ΄…ι ο δν λα π ' καί τολυτελ" woof v " " 'Ο "Α τι φ ρων …μ|ρα φ ρ.µα ι …ραγε Lap ρ… ……μ ρα . … | η … ….μςτα , : ,γιος ΘεαγΞνης έν Θαλασρει ρισΘείς τελειοδται" γράφει " 'Ο αγιος Θεαγένης Ξν βάθει Θαλάσσης ' ριφΘείς τελειοσται". οι " … | ΄,ς Τέχνης, καί αι κύριαι αυτης | » n . Διονυσίου της εκ ΦουρνΞ, :Ερμηνεία τΞς Ζωγραφικ πηγα , εκδιδομΞνη µετά προλόγου νυν τό πρδτον πλΞρης κατά τό πρωτότυπον αυτΞς κείμενσν, στο τοδ 'Α. Παπαδοπούλου-ΚεραμΞως. 'Εν Πετρουπ6λει 1909 Νίνα - Μαρία 'Αθανασογλου, 'Ο ζωγράφος Γικηφ6ρος Λύτρας.'Αδηνα 1936, σελ. 10 Ι.Ν. Λαζάρεφ, 'Αντρέϊ ΡουμπλιΞΞ.ϊδσχα 1960 /ρωοικα/ ΗΙδξΕΣΞΧΧΆΧ1ΈΧΧΆΜ13 Ε.Ν. Δαζ5ρεφ, Θεοφάνης & "Ελληνας.Μ6σχα 1961 /ρωσικά/ Alum-“1".- Δημήτριος Παπαστάρος, 'Η επίδραση της Ναζαρινης σκέψης στη νεοελληνική έκκλησιαστι… . κή ζωγραφική. Αθηνα 1977, σελ. 19 . . Η , Ν . Γεγάλη 'Ξλιηνική 'Έγκυκλοπαίδεια "Πυρσου", λήµµα ΑΘΩΣ, Αθήνα 192? - ι . , . - ή . Γεωργίου Παισιου ίερ€ως, (αγιογραφία καί Αγιογράφοι των λιονιάδων. Ιωάννινα 1962, σε). . 26 , , , ο! -. l I | ,. . Δηµητριου Σ. Σαλαααγκα, ' Ηεοµάρτυς Άγιος Γεωργιος ΙωΞννίνων. Αθήνα 1924. ωτο- γραφία τοδ Ξργου στη σελ. ?, περιγραφή του στη σελ. 160 Κίτσου 'Α. ΠακρΉ, ΟΗΑΈΟΟΠΡΑΡΠΙΞΘ ΠΓΒΟΩΠΞΞ ΔΕΚ PAYS ΕΛΣΚΑΠΙΠΠΈς ΡΈΈΏλΕΨ LE XIX SIECLE. Ανακοίνωση στό Βαλκανικό Συνέδριο της Έάρνας. Θεσσαλονίκη 1976 . Κίτσου 'Α. Μακρή, "Ενα ευρωΈαϊκ6 πρότυπο βορειοελλαδίτικης τοιχογραφίας. '?φηµερίδα ' ΒΗΜΑ, 'ΑΘήνα 25 'Ιουνίου 1978 . 'πιπικπςΧεπκκκκηεΧππκκΧκκκκεκει Κίτσου ' . κακρΞ, 'Η λαϊκή τέχνη του Πηλίου. 'Αθήνα 1976, σελ. 146, 147,270 IIATAFI/F‘IflrTnll -ι an: . ι-ιιΛ- Ι.. ΙΙ ΙΙΙΛΙ| 33 "Ελλαδος, Επιµξλεια Στέλιου Παπαδόπουλου,? 1εοελλ. ,νικη Χε "(. "Έθνικηε Τρ" απεζης τις τεχνία. Κεφάλαιο "Ev λογλυπ κη Κώστα Η. Λαζαρίδη, 'Ο εθνικός ΣΙΧΧΕΧΕζΣΧΣΕΧ3ΧΣΙπξ "αγωνιστής Κωνσταντίνος Ράδος , . , καί οί ξ6νικοι ευεργέτες από τό Τσεπέλοβο. Γιάννινα 1971, σελ. 34 καί AS "| " του Κίτσου gA. Maxpfi. 'Αθήνα 1969, σελ. 62 , , | . , » Κόστα Π. Λαζαρίδη, 'Η οιαΘήκη τοπ Ευγενίου Πλακίδα κα τό Κουκούλι - Ζαγοοιου. Γι νινα 1969, σελ. 1O Δημητρίου Έ. Οίκονοµίδου, Περί ταν πρωτεργατ1ν της ρουμανικΞς λογοτεχνίας.ΐΑθηνα Κώστα !!. Λαζαρίδη, 'Ο Ξθνικός αγωνιστής ..ωνσταντινος Ραό ος καί οί εθνικοί ε6εργξ- τες από το Τσεπέλοβο. Γιάννινα 1971, σελ. 9 , . Πληροφορίες για την πνευµατικη ζωή στα Ζαγόρια1 Κ.Π.Λαζαρίδη, Φδ πνευματικό Ζαγόρι. ΄ . . … | Γιάννινα 1969. 'Βπίσης:"ανΘου Οίκονόμου, "εγξ#ςς. Αθήνα 1977 ΞλΞπε Ε χρωμες όναπαραγωγΞς στό βιβλίο ΑΤΑΥΟΞ ΓΟΞΟ!!Ο?, ΓΙ? 9ΓζνζΡΙΈ ) "ΓΟΙΚ" ΨΠΝΞΤ, Δυτική Γερµανία 1972, σελ. 265, 269. 'Επίσης ΨΌΏΥ Α"? Τ" ΓΓ"ΑΓΙλ, Βουκουρέστι 1955, .- . ".- .... .- ". ι…- .... -ι:- ..…- .. .… .... - . .. I ι . . είκόνα σΞ γυαλί &π6 την Γρανσυλβ ανία, 190ς αιώνας. Πινακας εκτός πειµξνου χωρίς &- ριτ…ο . …ιηση . Κίτσου 'Λ. ΚακρΞ, "Οταν οί "Ε.λληνες περίµεναν τό Μα ολεΟντα &. ελευθερωτ΄. 'Έφημ. το κυρα, 14 'Iovxcou 1963 . ΐτξλιου Λυδάκη, "Η ίστορία τΞξνεοελληνικΞς ζωγραφικΞΞ."Έπδοπη ΚΠΕλισπα", "Αθήνα ,» 1976, σελ. 4.29 . Κίτσου 'λ. Τακρη, 'Εζωγραφίσθη στανικδς. 'Ρφηµ. ΤΟ Τ""Λ 11 "ε …ττ Μι ΡρίΜ υ 1966 . "Ανωνύµου το!! "Ελληνας, Ελλη ικη Νοµαρχία. ?ν 'Ξταλία 1806. Ε΄"Γ ΠπΕοπη 'ΑΘήνα 1948, σελ. 165-166 . Γ. Λααπρινοδ, 'ορφές του Ει …ο ιένα. 'Αθηνα 19Δ5, σελ. 22 … - ο ο . Κώστα Π. Λαζαρίδη, O εθνικό Μ&γωνισ ης Κωνσταντινος Ράδος καί οί εθνικοί εεργΞ- τες αν 55 τό Τσεπελορο. Γιαννινα 1971, σελ. 1? , τ' , _ | | . Κωνστ. Παπαδημητριου, 'Γπαρ ία Καρδίτσης. "Θεσσαλι,κα Χρονι:15", εκνακτη εκδοση. Α- θηνα 1955, σε,. 219 II λΨλΨΙ/Ι-!ΙλΨΤΠΙΙ -ι III - ——Ilf\— Ι.. ΙΙ|Ι|Λ'|

01_A_G_102_17_010_011.pdf

κή άρχονιιά καί µι=ε΄ρια µικροα6ιική... IIIIIIIHIIIIIllllllllllllllllllllllllllIlllllllllllllllllIllllllllllllIllllllllllllll" MEPEMETIA ΗΜΙΣΠΑΣΤΩ΄Ν ΑΡΜΜΩ τόν αναγνώστη νά διαβάσει πρώτα τό σηµερινό σημείωµα κι ύστερα νά σχο- λιώσει τόν τίτλο του. Θά θυμίσω µόνον πως παλιότερα Επλεξα τό εγκώμιο των σολοικισµά στίς έ…. γραφές των λαϊκό… έργων καί βρή- κα πολλές περιπτώσεις πού τό σό- λοικο ήταν έκφραστικότερο άπό τό γλωσσικά 6966. Πρόχειρο παράδει- γ.µα 6 …ατσνηθείς» τού Θεόφι- λου, εκφραστικότερος 6116 τό σω- στό εώοκτανήσας). Καί, γιά νά τάειώνου.με µέ τόν τίτλο, ήµίσπα- στος σηµαίνει μισοξεκολλημένος, µισογκρεµισ.µενος. ...... --.... ιιι .. Πολλές οι αµαρτίες τού νεοελλη- νικού μας πολιτισμού, κυρίως άπό τότε πού ή Έπανάσταιση των Ma- κρυγιάννηδων έγινε Έλεύθερη 'Ελ- λώδα τόν υροκορδάιων. Από τό ένα µέρος µιά, Ολικά καί ηθικά ΜΜΜ αλλά χωρίς απόδοση, ε- πένδυση σέ πανάρχαιους τίτλους καί από τό άλλο πρόχειρο μπάλα)- μα. όπως - όπως. µε πράσινα, ξενόΦερια στοιχεια. Τό μόνο πού αγνοήθηκε ήταν ή ζώντα… καί ό- λόδροση πα η στή γλωσσα, …στήν τέχνη, στό ήθος. Ουτε τά αι- τια ουτε τούς καρπούς τους στό σύνολό τους πρόκειται νά εξετάσου- 16 δικό του τμήµα Εγινε χαµηλότε- ρο, έκλεισε τό χάσµα τού παλιου τµήµατος µέ τοιχο από τσιμεντόλι- θους καί Kai µιά χαρακτη- ριστική λεπτοµέρεια. Έπειδή ή πόρτα τα"; αρχοντικού βρέθηκε στό δικό του κοµµάτι, τήν ενσωµάτωσε στό µοντέρνο κτίσµα καί στό πα- Μιακό τµήµα, πού Εµεινε άθι- κτο, τοποθετήθηκε µιά μοντέρνα πόρτα. Γιά όσους επιθυµούν πλη- Τού Κ|ΤΣΟΥ ΜΑΚΡΗ ρέστερη ενημέρωση ύπάρχει όλό- κληση σειρά οωτογραοιων τής περί- εργης αύτης εγχείρησης "Ας μή δι- αστούµε νά τό …ρίξουμε στήν «ίδια,- ουρία των αρµοδίων). Πρέπει να ξέρουµε … 6 τότε Νοµοµηιχανι- κός κ. Πιτούλης κατό6αλε κάθε προ απάθεια γιά ν' αποφευχθει αι'πή ή άσκήιμια, µά δεν είχε καµµιά νοµι- κή. κάλυψη γιά νά εµποδίσει κάτι πού τόν έκανε νά έξοργίζεται. ...... ι-οιιι Περίπτωση δεύτερη. Κοντά στό χωριό Σαρακίνι: τού Νοµού Τρικά- 'Η γέφυρα Σαρακί.νας Νοµού Τρικάλων. Τά γκρεμισμόνα τό- ξα αντικαταστάθηκαν µέ κσλωνες καί τσιμεντένια πλάκα με εδω. Θά μάς φτάσουν μερικά παραδείγματα ,6116' ένα μόνο φαι- νόµενο, κάτι σάν τό νύχι τού λιον- ταριού. Πρόκειται γιά µερικούς μοργανατικούς γάμους ανάµεσα στόν παλιά λαϊκή άρχοντιά καί στό µίζερα χρησιµοθηρικό μικροαστι- σμό µας 6 φαινόµενο είναι £096- τερο. Η 6έδηλη έπέµ6αση σέ πό- λεις, χωριά καί τοπία, πού τή συ- «πιούμε τόσο συχνά, έπαψε πιά νά "µας προκαλει .άγανάκτησ.η΄. Μι- λων ύπηρχε .… ά µεγάλη γέφυρα µέ επτά τόξα, πού δρασκελούσε έναν φαρδύ χείμαρρο. Τό άνοιγµα των τόξων μεγάλωνε συμµετρικά πρός τό κέντρο τής γέφυρας, δίνοντας ε΄- 10I Kai 9I6v αρµονική καμπύλη στό κατάστρωµα. Κάποτε χάλασε ένα τμήμα τού γεφύρια"; κι έπρεπε νά ξαναγίνει γιατί από από περ- νούσε δρόμος πού ένωνε πολλά χω- I9I6 τής περιοχής. Κι έγινε, αλλά πως; Οχι συμπλη.ρωνοντας τό χα- τ.... ..... .-.. "|... . .- ΝΑΝΑ ο…" τού 'Μίω …ίου ε!- ναι ενας χωρος μοναδικός γιά τή δημιουργία.. .. &δηλώσεων». ’A116 κάποια- διαίσθηση διατύπωνα τότε μερικές ευχές καί ανησυχίες. «Θά πρέπει νά διατυπώσουµε τήν εύχή νά δοθεί µεγάλη προσοχή στό ξα- ναχτίσιµο τής παλιάς εκκλησίας πού καταστράφηκε 6116 τούς σει- σµούς ξίναι απαραίτητο νά προ- σεχτεϊ ή διατήρηση τού αρχιτεκτο- νικού τύπου τής πηλιορείτικης 66- σιλικής, ή χρησιµοποίηση ντόπιων ύλικων (όσων τουλ ιστον είναι Φα- ιερά) καί ό σεδασµός στή διαρρύ- Θµιση τού χώρου. 'Ολα εκεί είναι τόσο σοφά, στήν άπλότητά τους, πού όποιαδήποτε παραΜία θάε ναχλει πολύ». Λοιπόν, ή έκκλησίΞα έγινε σέ ρυθμό εντελώς ξένο πρός τόν τοπικό, πανύψηλη µέ τρούλα, µέ σειρές διακοσμητικών τούό καί τό κυριότερο, πολύ µεγαλύτε- ρη, καί κατέλα6ε όλη τήν πλατεία µπροστά στό άμφι%ατρο πού τό ό- πνιξε κυριολεκτικά. ΄Ετσι ό χωρος καταστράφηκε βάναυσα. Φυσικά, oi έπεµ6άσεις δεν σταµάτησαν ε- δω: επεκτάσεις, σέ άλλο σηµείο τού ίδιου χώρου, πλακόστρωτο… σκαλοπάτιζιν μέ τσιμεντένια, κατα- στροφή µιάς ωραίας λίθινης βρύ- σης καί αντικατάστασή της. σέ άλλη θέση, µέ µιά κακόγουστ-η και- νούργια άπό τήν 6110ia δέ λείπει καί ή γνωστη καρκινικ-ή γραφή µέ χαρακτή-ρες διαφήµισης άπορου- παπικού κλπ. 'Ο θλιδερός κατάλογος Θά µπο- ρούσε νά πάρει µεγάλο µάκρος, 96 σήµερα δέν έπιχειρούµε καταγγελία όρισμένων περιστατικών αλλά τήν επισήµανση ένός ευρύτερου φαινό- µενα). "Αλλωστε 16 παραδοσιακό περι6άλλον δέν κινδυνεύει μόνον ά- πό όσους τό προσ'δάλλουν φανερά. AI'JTOiI, στό κάτω - κάτω τής γρα- φής, (πάσχει πιθανότητα νά δη- µιουργήσουν εύεργετικε΄ς αντιδρά- σεις. "Αρχίζει τώρα νά διαφαίνεται ένας καινούργιος κίνδυνος 6116 έ- κείνους πού δήθεν τό σέδονται. Ξε- ουτρώνουν νέα χτίσµατα σε παρε- ξη.γηµένο τοπικό ύφος, χωρίς σεμνό- τητα, καί ευαισθησία. A916 κάνουν µεγαλύτερο κακό γιατί διασύρουν τή σε6άσµια κληρονομιά. «Θεέ µου, Φύλαξέ µε 6116 τούς φίλους μου, … τούς έχθρούς µου ωλάγομαι μόνος μου». το BI-IMA ΤΗΣ κτΗΔκππ …ΚυριΜ 2° '10υλίου I975 T6 αρχοντικό τής Βολίτσας τό 1935 (demo-11:96) καί τό ίδιο άρχοντικό µετά τήν πρόσφατη «µοντερνσποίησπ» ένός τμήματός του Τό αμφιθέατρο τού ΄Αγίου Λαυρεντίου πρίν άπό τήν έπέμ6αση. Δεξιά ίδιος χώρος μετά τό χτίσιµο τής καινούργιας εκκλησίας Τό διοικητικό όύόιπιια ιών άµερικιινικών πανεπιστημίων MIA ΣΥΓΚΡΙΣΗ ME ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ «ΣΥΝΤΕΧΝΙΑ ΤΩΝ κΑθΗΙΉΤΩΝ» ΠΟ 8 µέχρι 13 ΄|συνίου δηµο- σιεύΘηκε στό «Βήµα» μιά Ερευ- νό μας γιά τή διοίκηση και τήν δργάνωση των 'Ανωτάτων Σχο- λών µας, µέ τόν τίτλο «'Η συντε- χνία των ΚαθηγητΣιν». Αύτή ή έρευνα έξόργησε τούς «συντεχνίτες» —- άλλά µόνο αύτούς. 'Αντί άπαντήστως στούς έπικριτές, καί γιά νά ύπάρξη Ενα πρότυπο μέτρο συγκρίσεως, δη- µοσιεύουμε παρακάτεω µιά άνάλυση τού όργανοδισικητικού συστήµατος τών άμερικάνικων Πανεπιστημίων. Διδσ-οκαλική αύτονοµίσ ζη κάθε ακαδηµαϊκό δάσκαλο άπό δια- δολές, τρικλοποδιές, 'ι΄ντρικες καί παντός είδους παρασκηνιακές ή προ- σκήνιακές άνοµίες. Πρέπει νά ση- µειωΘή ότι στήν παραπάνω Έπιτρσπή µπορεί v6 προσφύγη ό όποιοσδήποτε, ασχέτως τίτλου. καί 6618900, 11696- κάµπτοντας τούς σκοπέλους πού 66- ζει µιά «΄ι'εραρχική ε'πίδοση τού αί- τήµατος». 'H 90VI9611110. ‘H δεύτερη δασική διαφορά δινό- µεσα στά ως. καί στά εκεί έχει σχέ- ση µέ τή µονιµότητα. 'Εδό ή μονιµό- ζητήσεις πού προκαλούν, καί στίς &- πιθέσεις κατά τού ύποψηφίου). Τό ποσοστό μονιµότιιτας Πέμπτη διαφορά: Είπαµε πως ή ίεραρχία δεν εµποδίζει τή μόνιµο- ποίηση ενός 'dKQSq-pa'ixoo δασκάλου. "Ομως, oi µόνιµοι ενός Πανεπιστη- µίου δέν πρέπει νά ξεπερνούν τό 25% τού συνόλου των διδασκόντων, &": νά γίνεται δυνατή καί εύκολη ή άνανέωση... 'Ξντούτοις, τό 11696- πάνω 6910 κορεσµού προσεγγίζεται δύσκολα διότι, καθώς τό ψάξιμο γιά καλύτερη αµοι6ή είναι µέσα στό ai- τές άλιλά καί οί φοιτητές τούς και θη.γη.τές, Στό τέλος κάθε. άκσδηµα΄ι΄- κού όπως οί φοιτητές καλούνται v6 συμπληρώσουν Eva μακρύ 1390.111196- τολόγιο πού ε΄χει Eva καί μόνο a16- χο: v6 «δγάλη στή φόρο» τήν διδα- σκαλική επάρκεια ή άνεπάρκεια τού δασκάλου. 'Στά περισσότερα ερωτηματολόγια δέν ύ=πάρχουν ερωτήσεις σχετικές µέ τήν επιστημονική ίκανότητα τοι"; κα- 6η,γηιτή. Αύιή θεωρείται δεδοµένη. "ο- µας, ή ί'κανότητα τού διδάσκειν εί- ναι τόσο άναγκσία όσο καί ή γνώ- ση. ΄Αλ.λοίιµονο στόν καθηγητή γιά τόν "οποίο θά απαντήσουν λιγότεροι άπ' ' και: 'Η µάθπόπ καί ή διδαχή E FIEPIOAO ΚΡ|Σ l MH, σάν κι αύτή πού περνα ή Παιδεία στή χώρα µας σήµε- ρα πού τά παλιά σχήματα έχουν ξεπεραστει καί τά καινούργια εί- ναι αόριστα καί άδοκί.µαστα, στήν ωρα τού προδληµατισιµού για τήν «είκόνα» τού άνθρωπον πού θέλομε νά διαπλάσωμε, όσοι καταπιάνον- 10' µέ τήν εκπαιδευτική αναμόρφω- ση ξέρουν (ή πρεπει νά ξέρουν) ότι 6 οόιλος τους είναι δύσκολος καί ή εύΘύνη τους τεράστια. κάθε ανθρώπινο έργο, είτε στή θεωρία ανήκει είτε στήν τεχνική, έχει χρονικά πλαίσια καθορισμένα 6116 τή στιγµή τής δηµιουργίας του ως τή στιγµή τής οράς του. Στή διαδροµή αυτή αύτόµατα γί- νεται καί ή αξιολόγηση του. Στήν περίπτωση όμως τής παιξείας, i- διαίτερα στόν συστηματικό καί 69'— Tfiq KAM. MOYITAKA γανωιµένο τοµέα της. πού είναι ή εκπαίδευση, τό άνθρώπινο έργο δέν έχει καθορισμένα πλαίσια, ούτε χρόνου ούτε έκτασης. Γιαιί ένα εκπαιδευτικό σύστη- µα π.χ., πού όργανώνεται Kai ε΄- εκφράζεται σέ κάποια τομή χρόνου καί είναι κατάλληλο γιά κείνη τήν εποχή αποκτά ιπποδύναµη άθροι- στική καί διάρκεια άναπαραγόµε- νη. ’AB90I01IKI’1 είναι ή επίδρασή 100 άπό μέρα σέ μέσα, άπό χρόνο σέ χρόνο, πάνω στά ίδια τά 61096 πού τό ύφίστανιαι καί άναπαραγό- με… ή διάρκειά του άπό τήν επί- δραση τής ανθρώπινης γενιάς, πού πλάστηκε μέ την ίδεολογία του, πάνω στίς επόµενες. Γιατί ένα ε΄κ- παιδευτικό σύστηµα δεν πλήττει (στήν πραγματική καί µεταφορική σηµασία τής λέξης) 16 άτοµα ή τίς οµάδες µόνο τής εποχής του, δημιουργεί ατµόσφαιρα ζωής πού δύσκολα αλλάζει, καί πού τρα6ά σέ μάκ..ρος Σέ προηγούµενο 69990 (11.4. 1975) άναφέρθηκσν περιληπτικά τά καυτά προδλήιματα της εκπαι- δευσης σήμερα. "Eva άπό τά σπου- δαιότερα είναι τά ολικά 1190- γράµµατα, πού άοορουν 16 TI Kai 16 ΠΩΣ τής εκπαίδευσης. Κι έ- δω µπαίνουν τά δύσκολα ερωτή- 9610-: ——Ti θά διδαχθεί καί τί θά µά- θουν τά παιδιά; Στή δική μας σχολική io-ropia ή μιά λειτουργία δεν προυποθέτει πάντα τήν άλλη… Πολλά διδάσκον- ται 16 παιδιά άλλά λίγα µαθαί- νουν. Τί φταίει; "Ορισμένα πάλι παιδιά μαθαίνουν πολλά, πού πο- τέ δέν τά διδάχτηκαν. Πώς γίνε- 1aI; Η εξήγηση καί γιά τά δυό βρί- σκεται εύκολα άν σκεφτούμε ότι μαθαίνει κανείς. καί τό µαθαίνει Φυσιολογικά καί άόίαστα, αυτό πού πέφτει στήν αντίληψή του Kai 6016 γιά τό όποίο έχει ενδιαφέρον. Κάτω άπό τήν άμεση αντίληψη των παιδιων βρίσκεται όλόκληρος 6 κοσμος πού τά περι6άλλει. ’A116 τά Όλικά πράγµατα, άπό τά έµ6ια όντα καί άπό τίς ίδέες, πού τόν άποτελούν, ξεχωρίζουν όρισιιέν,α 'Η προσπάθεια αύτή 610K611:- ται µε τόν "Ερδαρτο πού αποθεώ- νει τήν τεχνική τής διδασκαλίας Kai τή γνωστική λειτουργία, από τήν 61roia πιστεύει ότι πηγάζουν ή βούληση καί τό συναίσθηµα. E- ποµένως γιά τόν "E96691o ή διά- πλαση όλόκληρης τής προσωπικό- τητας εξαρτάται άπό τίς γνώσεις Kai άπό τόν τρόπο πού διδάσκον- ται. Τελείως άντίθετη πρός τήν 'ED- 6α.ρτισνή είναι ή έκπαιδευτική Θε- ωρία τού John Dewey, πού τό 189 ίδρύει τό πειραµατικό σχολειο του πάνω σέ εμπειρικές βάσεις διδα- σκαλίας καί άνοίγει τίς πόρτες του στήν Κοινότητα. κάτι πού άκόμη ως σήιµερα τηρειται στά προοδευ- τικά σχολειο: όλου τού κόσµου 'Η άπτότοµη n της "* χνολογίας στήν εποχή μας κάνει παντοδύνσµα 16 μαθηµατικά Kai τίς φυσικές επιστήμες. Τά επιτεύ- γµάιά τους προκαλούν τέτοιο δέος, πού πολλοί €'ρεωρη:ι…ικι:>ί΄ τής εκπαί- δευσης άγωνίζονται νά στηρίξουν τούς στόχους Kai τή διδαχή τού σχολείου 016 καινούργιο αύτό ίν- δαλμ a. Η ύπερ6ολή τους ειναι άσυγχό- ρητή. Γιατί ή μονομέρεια στούς στόχους τής εκπαίδευσης είναι σύμΦοοη, άναχρονιστι΄κ… καί άπό"- θρωττη. ’A069-609n Kai άναχρονιστι- …ή γιατί δηµιουργεί πνευµατικά µονοδιάστατους άνθρώπους σέ μιά εποχή πού σκοπός τής άγωγής θε- ωρείται ή πολύπλευρη ανάπτυξη τού πνεύµατος όπως καί τής προ- σωπικότητας. ΄Απάνθρωπη γιατί έπιδάλλει "ένα μόνο τρόπο σκέψης καί έτσι ίσοπτεδώνει πνευµατικά τούς µαθητές. 'Α…λλ…΄- ακόμη Kai άν μόνο & τρό- πος εργασίας στό σχολείο 01an- χθεί στίς µεθόδους των Θετικων ε΄- πιστη:μων όλοκληρωτικά καί άπο- κλειστικά, πάλι τό κριμα θά είναι μεγάλο. Γιατί, πώς θά ξέραμε άν aI'rré πού είναι κατάλληλο γιά,Ξνσ: τομέα γνώσης εΤναι γιά όλονς' . Πως µπορούµε νά σποτάξουμε τίς Θεωρητικές επιστήμες καί 16 άντι- κείµενό τους στίς µεθόδους των θε- τικών. οί όποιες δηµιουργήθηκαν επειδή άκριδώς τό δικό τους ά…- κείµενο ήταν τέτοιο, δηλαδή θετι- κό Kai πραγματιστικό; Βέ6αισ, δανεισμός μεθό άπό τίς θετι- κές στίς θεωρητικές επιστήμες Kai σέ μικρότερη" εκταση καί αντίστρο- …. γίνεται Kai είναι άναγκσιος, αλ λά μόνο στούς τομείς πού προ- σοέρονται γιά τήν εφαρµογή τους. "Επειτα δεν πρέπει νά ξεχνάµε 511 Kai στήν άνάπτυξη των θετικό… !- πιστευω… πρωταρχικό ρόλο παίζει η αν ρωπινη Φαντασία. "Οσοι θεωρούν τίς θετικές επιστή- μες καί τίς µεθόδους πού χρησιμο- ποιουν πανάκεια Υ|ά την εκπαίδευν ση πιστεύουν ίσως πως έτσι 16 στοιχεία τού K60900 μπορούν νά µεταφερθούν ανέπαφα στό σχολείο Kai έπομένως νά προκληΘει τό ε΄ν- διαφέρον των µαθητων καί νά γί- νει σωστή Kai άξιόλοΥη µάθηση. Πλάνη γιά τρείς λόγους. ‘0 Eva: είναι om 16 στοιχεια τού κόσµου δέν παρουσιάζονται στή Φυσική τους µορφή ούτε μέ τίς µεθόδους των τεχνικών επιστημων, γιατί σύ- τές δουλεύουν κυρίως μέ σύμδολα. 'Ο δεύτερος είναι ότι ό κόσμος, αύ- τόε πού πεοι6άλλει τά παιδιά καί 'Η χώρα Σαρακίνας Νομού Τρικάλων. Τά γκρεµισμένα τό- ξα αντικαταστάθηκαν μέ κολωνες καί τσιµεντένια πλάκα με έδω. Θά µάς φτάσουν µερικά παραδείγµατα από ένα μόνο φαι- νόμενο, κάτι σάν τό νύχι τού λιον- ταριού. Πρόκειται γιά μερικούς µοργανατικούς γάµους ανάµεσα στην παλιά λαϊκή άρχοντιά καί στο µίξερ: χρησιµοθηρικό µικροαστι- σµό µας Τό φαινόµενο είναι ευρύ- τερο, Η 6έ6ηλη έπέµ6αση σέ πό- λεις, χωριά καί τοπία, πού τή συ- ναντούμε τόσο συχνά, έπαψε πιά νά µάς προκαλεί άγανάκτηση Μι- θριδατισµός τής άσκήμιας. "Υπάρ- χουν, όµως, µερικές περιπτώσεις όπου τό ίδιο κτίσμα ή άρχιτεκτο- νικό σύνολο ή έπέμ6αση φτάνει σέ τέτοιον έξοργιοτικό βαθµό πού καί ό μακροχρόνια έθ.σµός µας΄ δέν αντέχει. "Ας όπλισΘούμε μέ αντο- λων Μύρα µ… ά µεγάλη γέφυρα µέ επτά τόξα, πού δρασκελούσε έναν φαρδύ χείµαρρο. Τό άνοιγµα των τόξων μεγάλωνε συµμετρικά πρός τό κέντρο τής γέφυρας, δίνοντας έ- τσι, καί μιάν αρµονική καµπύλη στό κατάστρωμα. Κάποτε χάλασε ένα τµήµα τού γεφυριού κι έπρεπε νά ξαναγίνει γιατί από αυτό περ- νούσε δρόµος πού ένωνε πολλά χω- ριά της περιοχης KI ένα. αλλά πως; ”Ox: συμπληρώνοντας τό χα- λασμένο κομµάτι στόν ίδιο ρυθµό καί μέ ανάλογα υλικά, αλλά προσ- Θέτοντας ένα παράτανρε τσ: μεικτέ- ν-.ο συ", τ"ρω'.;α .;έ ευθύγραμμα κολόνες. '.'-καν στά '.άγα κα σιδερένια κάνα). Ia. κατα- στράφηκε 1’] οµορφιά τού γεφύρια": "Ξ"…σ χή χιά νά ιδουμε τρεις µόνο τε;,ρωΜψµ θψΜΜά,ωαε-- τοίες περ"ιπτώσεις Δίπλα στήν πλατεία τής Βυζί- τσας ύπήρχε ένα παλιό αρχοντικό τού 180u αίώνα, άλη.θινό αριστούρ- γημα τής παραδοσιακής αρχιτεκτο- νικής, μέ Φεγγίτες, σκαλιστά τα- 6άνια, ξυλόγλυπτες πόρτες καί πλούσια άλλη διακόσμηση. Τήν εύ- γένεια τής πρόσοψης του μέ τήν ήρεμη άρμονία των γραµµων καί των όγκων του άποθανάτισε 6 φα- κός τού παλιου βολιώτη. φωτογρά- φου Κώστα Ζηµιέρη. …) καί µε- ρικά χρόνια έγιναν ίδιοκτήτες του δύο σύγγαμ6ροι πού, γιά λόγους δικούς τους, Θέλησαν νά ξεχωρίσουν τίς ιδιοκτησίες τους. Προτίμησσν τή σολομόντια λύση τού κάθετου διαχωρισμού. Ώς έδώ καλά. Μόνο πού 6 ένας άπό τούς δύο θέλησε νά έκμοντερνίσει τό δικό του κοµ- μάτι. Γκρέμισε κάθετα τό µισό άρ- χοντικό ως τόν πρώτο όροφο καί τό διαµόρφωσε σέ «μοντέρνο» χτίσµα: μέ τετράγωνα παράθυρα καί πιτσι- λιστή επιφάνεια… T6 αποτέλεσµα φαίνεται στή φωτογραφία. Έπειδή κτηµατα, για τη σύγχρονη συγκοι- νωνία, ενός γεφύρια? τού χτίσθηκε γ & πεζούς κα "χι-νι… .,ς:- νότητα καί τό χωρίς δρατότητα κα- τάστρωμα… Περισσότερα σχόλια δέ χρειάζονται. "Ας θυμηθούµε μό- νο δυο λιγότερο έντυπωσιακές, μά τό ίδιο απαράδεκτες έπεμ6άσεις στά γεφύρια τής Έλασσόνας καί τού Βο'ι'δοµάτη όπου οί καινούργιες κατασκευές έγιναν δίπλα άκρι6(3ς στίς παλιές. ...ι.…ι ...... Περίπτωση τρίτη καί τελευταια (γιά σήμερα). Στό χωριό τού Πη- λίου Αγιος Λαυρέντιος υπηρχε έ- να λαµπρό (αµφιθέατρο µέ εννιά φαρδειές τοξοειδεις αναδαθμίδες. Μεταφέρω εδώ αύτό πού έγραφα σέ χρόνο άνύποπτο, στά 1958: «Στρωµένες (οί άνα6αθµίδες) µέ πηλιορείτικη πλάκα καί χτισµένες µέ ντόπια πέτρα προσαρμόζονται περίφηµα στον περίγυρό τ.ους Kc'x- τω απλώνεται εύρύχωρη ή πλακό- στρωτη πλατεία, καί ό ανατολικός τοίχος δηυιουργέΐ" ενα ίδεώδες φόν- .το πού δέν άφίνει τά µάτια καί τήν προσοχή νά ξεµακραίνουν… Τό άμ- .-- ...-- …. 11'] σε6άσμια κληρονοµιά. «Θεέ μου, ώλαξέ µε από τούς φίλους μου, & τούς έχθρούς µου φυλάγοµαι µόνος µου». &… ." ν.….. T6 άμφιθέατ-ρο τού Αγίου Λαυρεντίου πρίν άπό την έπέμ6αση. Δεξιά 6 ίδιος χω: 16 χτίσιμο τής καινούργιας εκκλησίας Τό όιοικ1πικό όύόιπµα τών άμερικανικώι9 π'αυεπιόιπμίοι "|…"||Ι||Ι||||||||Ι|||Ι||ΙΙ|ΙΙ|ΙΙ||||||Ι|ΙΙ|ΙΙ|||||ΙΙΙΙΙ|Ι|||Ι||||Ι|Ι|ΙΙ|||ΙΙ|ΙΙΙ|Ι||ΙΙΙ||||Ι||Ι|||Ιί…|ΙΙ|Ι||Ι|…!ΜΉίί…ί||ίίί…Η]…||||||Ι||ί!|||||Η…||||||Ι|ΙΙ||Ι||Ι|ΙΙ|ΙΙ||ΙΙ|||| MIA ΣΥΓΚΡΙΣΗ ME ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ «ZYNTEXNIA ΤΩΝ ΜΜΕ…… no 8 μέχρι 13 '|ουνίου δηµο- σιεύθηκε στό «Βήµα» μιά έρευ- va µας γιά τή διοίκηση καί τήν όργάνωση των 'Ανωτάτων Σχο- λων µας, μέ τόν τίτλο «Ή συντε- χνία των Καθηγητών». Αύτή ή έρευνα και…" τούς «συντεχνίτες» — άλλά µόνο αύτούς Αντί άπαντήσεως στούς επικριτές, καί γιά νά υπαρξη ένα πρότυπο µέτρο σνγκρίσεως, δη- µοσιεύουμε παρακάτεω µιά ανάλυση τού όργανοδιοικητικού συστήματος τόν άµφικάνι…ι Πανεπιστηµίων. Διδασκαλική αυτονομία καί Μ.…" &… ά- εδώ τ."ε'.":Ξι.'π.κ'ζ κατα- τά Git-La τ-ι άποικο- στασΗ καί "αν net-"Imam! ένα: από πο.- θά …σε" να σπορά…" καίτο- κµία τής διδασκαλίας». Βε΄6αια, κι' &… ύπάρχουν τίτλοι καί ίεραρχικές βαθµί6|.ς=άλλά αύτές δέν Έχουν κα- µιά σχέση μέ τήν άξία, τή σημασία καί- τή σπουδαιότητα του ;. …;α.:ε πού &, τήν άποχτά εξ άπλωσε, άνάλογσ μέ τή θέση 10C- διδάσκον- τος pica στήν ίεραρχία. Στίς ΗΠΑ Eva; τακτικός, Eva; έκτακτος, ένας έπικουρικός κλπ. καθηγητής είναι α- πολύτως ίσότιµοι μεταξύ τους, όσον άφορ& τή διδασκαλία. "Ετσι, κανείς διδάσκων δέν ΄έχει κανέναν πάνω άπ΄ τό κεφάλι του γιά νά παίρνη έντολές γιά τό τί θά πή στό μάθηµα καί γιό τό πάς θά τό πή. ΄Η ίερσρχία παίζει ρόλο μόνο στό µισθολόγιο καί που- θενά άλλού. Μέ τόν τρόπο αύτό, ή άκαδηµαϊκή Ελευθερία άνάµεσα στούς διδάσκοντες εξασφαλίζεται 611016- 1I.);, καί ό άκαδηµα'ι'κός δάσκαλος δέν έχει νά δυσσσδομή στό παρασκήνιο γιά τό σκαρφάλωµά του στήν ίεραρ- χική κλίµακα. Στήν περίπτωση πού, παρόλα ταύ- τα, δηµιουργηθεί θέμα ίεραρχίας (ϊ- νεκα µισθού) ή ό,τι άλλο, ό όποιου- δήποτε άκαδηµα'ι΄κός δάσκαλος ό- ποιουδήποτε βαθµού μπορεί νά προσ- φύγη στήν 'Επιτροπή 'Ακαδημα΄ι'κής ΄Ελευθερίας καί Μονιµότητος, δου- λειά τής όποίσς είναι νά ύπερασπί- BNIT‘IE χιλιάδες άρχιτεκ.τονήιµα- Η το, πού έχουν άµεση σχέση με τόν πολιτισμό τής χώρας µας κινδυνεύουν νά καταστραφούν από τόν χρόνο καί από τήν έλλειψη φροντίδας καί προστασίας. Μιά σειρά 6:116 µεγάλα καί µικρά «άρχιτεκτονικά θαύµατα», άρχίζον- τας άπό τό συγκρότηµα τής 'Ακρο- πόλεως καί φθάνοντας µέχρι των σπιτιών τής Μακρινίτσας, είναι ε΄κ- τάιµέινα στόν κίνδυνο τής φθοράς. Αρχαία μνηµεία, 6υζοιντινε΄ς έκ- ηλικίες, µεσαιωνικά India-1pc, παλιοί πύργοι καί νεώτερα χτίσµατα, πού άποπελούν ίδιαίτερους στώµούς τής διαδρομής τού πολιτισµού σ΄ αύτή τή χώρα, ζητούν προστασία. Σ' «ξυρισµένα ο…" αύτό γίνονται Εργασίες γιά τή διάσωση καί τή συν- τήρησή τους - άλλο πάντα σ' 3- να στενό πλαίσιο δαπανών, σε α' άλλα δέν γίινεται τίποτε, Κι' σπόρ- χει τό παράδειγµα τής Παραπορτια- κής τής Μυκόνου, πού ό Λι΄; Κορµπυ- ζιέ όνόµασε «νεώτερο Παρθενώνα», όπου ή συντήρηση, περιορίζεται σέ επιστρώσεις άπό άσ6έστη... "Ολ' αύτά τά "Ελληνικά άρχιτς. κτονήµατα προκάλεσαν τό ω…ψέ- ρον τής O‘YNIEIIIIKO πρίν τόν Σε- πτέµ6ριο Θά στείλη εκπροσώπους της γιά νά όξετάσουν τίς δυνατό- τητες προστασίας τους. Κι αύτό γιατί ό παγκόσµιος ΄Οργανισµός χαρακπήρισε αύτό τά χτίσµατσ σάν παγκόσμια άρχιτεκτονική κληρονο- µια. Kai άπό τήν "Ελληνική πλευρά, ό ύπουργός Πολιτισµού καί 'Ε|πιστη. µων κ. Τρυπάκης ΄σπεσήµανε στή Βουλή ότι αύτό τά 5000 κτίρια «πρώτης σημασίας» απορρέουν! ΄Ε- ξη…,γώπτας ό "ίδιος ύπουργός τήν έλ- λειψη συ…ηρήσεως ούτδν των µνη- µείων παρετήρησε: «Δέν ύπάρχουν ούτε χρήµατα, ωστε τό προσωπικόν τό έξοιδιικενµέιον, τό από… ήιμπο- poi νά άπ…κριθή είς αύτό τό αϊ- τητα». Αλλά, όπως όξινη" & κι. Τρυπάν- κης πρός τό «Βήµα» κάτι πύει νά γίνη στόν τοµέα τής προστασίας οι"… των των µνημείων. Τό πρίν… δήµο είναι ή ίδρυση 'Εφοριόν Νεωτέρου Μνηµείων σ' & λες τίς περιοχές τίς χώρας µας. πού θά λειτουργούν άνεξ,άψτητα ά- πό τίς ΄Αρχαιολογικές ιΥπ=ηρει:ιίες. Σκοπός το. "Εφοριδν αύτό… Θά είναι ή προστασία, φροντίδα καί συν- τήρηση όλων των νεωτέρων 60x”:- κτονηµότων: 'Ξκκλησιων, µεσαιωνι- κών Τυχόν, κτιρίων καί παραδοσια- κών απ…… Οί ιΕταιρείες Νωτε΄ρων Μνηµεί- ων θά επανδρωθούν µε οδικούς έπι- στήµονες, πού θά µελετούν τά νεό- τεµ ιµνη,µεία καί θά ιµεριµνούν γιά τή συντήρησή τους. OI ΄Εφορίες σι'πές θά Μάγονται σέ οδική Διεύθυνση Νεωτέρων Μνη- μεία, πού θά ίδμιθή στό ύπουργεϊο Πολιτισµού καί "Επιστηµών. ΄Επί- η; & ίδρυθή ειδική Διώνη Λαϊ- Κάθε χρόνο… «πέφτει» κι ένα κάόιρο… IIIlfllllllllllllllllllllllllIllIllIllIIIlllllllllllllIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll KINAYNEYOYN NA ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΟΥΝ 5.000 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ κού Πολιτισµού, πού θ΄ άσχολήται ιµέ τή συλλογή καί διάσωση άντικει- .μένων λαϊκής τέχνης. Αύτά προ6λιέπονται άπό τόν νέο 'Οργανισμόν τού σπουργείου Πολιτι- ομού πού έχει συνταχθή, άλλά πρέ- πει νά υπάρξουν ωρισµένες 11poi'mo- θέσεις γιά νά τεθή σ' εφαρµογή. Γιά τήν ωρα 0| αρχαιολογικές ύ- πηρεσίες εκτελούν έργα προστασίας καί συντηρήσεως σε I30 Ελληνικά άρχιτεκτονήµατα. «'Α-νάγκη Genetic; έχουν τά κτί- Τοι'5 ΓΙΑΝΝΗ ΦΑΤΣΗ pIa τής Ακροπόλεως καί 6 ναός τού Έπικουρίου Απόλλωνος στή Φιγά- λε…» είπε 6 x. I'moopyé; Πολιτισμού σέ συνέντευξή του πρός τό «Βήµα». "Ηδη έχουν συγκροτηθή δύο έπι- τροπές πού έχουν άναλά6ει 16 ερ- 'γο τής μελέτης γιά τήν προστασία των μνηµείων αύτων. Παράλληλα σ΄ αύτή τήν περίοδο ατελούνται έργασίες συντηρήσεως στά ακόλουθα κτίρια: . Στά τείχη τής θάσου, τής Θεσσαλονίκης, στό Κάστρο τής Μυ- τιλήνης, στόν Πύργο τού Κάστρου τής Ρόδου, στό Παλάτι των '|ππο- των τής Ρόδου, στά βυζαντινά τεί- χη τής Νικοπόλεως, στό Φρούριο Χλεμωτσίου κ. ά. . Στή µονή Ρυσσιάτου ":… Με- τεώρων, στήν "Αγία Σοφία Θεσσα- λονίκης, στή Ροτόντα τής Θεσσα- λονίκης, στό ναό Μεταµορφώσεως τού Χορτιάτη, στή Χολο6ιώτισσα τής "Αµοργού κ.ά. . Στά αρχοντικά Βούρκα τής Κο- ζάνης, Νεραντζοπούλου καί Μανού- ση τής Σιάτιστας, στά σπίτια Ζορµπά καί Θάνου τής "Αρτας κ.ά. Γύρω στά 130 είναι τά 6px”:- κτονήµατα πού «δέχονται Βοήθεια» αύτόν τόν καιρό. 'Αλλά δις τά 5.000, πού ό 'I'5Io; 6 άρµόδιος ύπουργός επισημαίνει ότι διατρέχουν τόν κίν- δυνο καταρρεύσεως; Τί θά γίνη µε τά ύπόλοιπο; (Απαιτούνται πόρα πολλά έ- κατοµµύρια γιατί όρισμένα τμή- ματα ":… µνηµείων αύτό… πρέπει νά δισνοιχθούν καί νά ξαναμπούν στή θέση τους», έπεσήμανε 6 κ. Τοσκάνης. 'Η µεγάλη δαπάνη έξήγησε άφορδ στίς άποζηιμιωσεις γιά τίς απαλ- λοτριόσεις «ορισμένων χτισµάτων ή χώρων. ιΥπάρχουν στήν "Ελλάδα πολλοί παραδοσιακοί οίκισμοί, πού πρέπει νά διατηρηθούν στή σημερινή μορφή τους καί νά ουντηρηθούν «Δέν µπο- ρούμε ν' άφήσοι:με τό Πήλιο νά κα- ταστραφή, παρετήρησε 6 κ. Τρυπά- Γι' αύτό άλλωστε τόν λόγο µιά ΄Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων θά ί- δρυθή στόν Βόλο, πού θά λειτουργή άνεξάρτητα άπό τήν 'Αρχσιολογική 'Υπηρεσία. '|διαίτε,ρη φροντίδα θά εκδηλω- θή καί γιά τά χωριά τής 'Ηπείρου, πού αποτελούν άρχιτατονικά σύνο- λα, µοναδικά στόν κόσµο. Τό 'ι΄διο, άλλωστε, ίσχύει καί γιά πολλά νη- σιά τού Aiyaiau. «Νά μή χαθή δ τόνος ξνός οί…- οµού, δ ιδιαίτερος χαρακτήραςτου» είπε στή. συνέντευξή του πρός τό «Βήµα» 6 κ. υπουργ-ός Πολιτισµού. Κι' άνέφερε τά παραδείγματα τής "Υδρας, ξυρισµένο" δ,…… οίκισµόν καί τής Πλάκας. Είδικά γιά τήν Πλάκα θ' άναλη- φθή µιά προσπάθεια γιά τήν εξαφά- νιση τού «δήθεν λαϊκού χρώματος» στά μαγαζάκια καί στίς τα6έρνες καί γιά τήν άπόδοση τής παλιάς γνησιότητας σ' αύτό τά κτίσµατα. «΄΄Ολη ή ιΕλλάδα άποτελεί Eva σύ- νολο µνημείων, όπως παρατηρήθηκε. 'Αλλά γι' αύτό ίσως είναι μεγαλύ- τερη ή εύθύνη μας γιά τή διατήρηση αύτό… τόν µνηµείων τού Πολιτισµού. ,Αλλά τό Βλέπουµε: κάθε χρόνο «πέφτει» κι "ένα κτίριο στήν 'Ελλά- δα. ’A11’ αύτό τά κτίρια, πού χα- ρακτηρίσθηκε… ως «άρχιτεκτονικό θαύµατα». ζη κάθε ακαδηµαϊκό δάσκαλο άπό δ.σ- δολές, τρικλοποδιές, ε...: «ε: καί παντός είδους …σΙ".'-ΞΜ( -… τσο- σκηνιακές ανο;ίες. …? 11-- µειωθή ότι στο. "ορατά… Ε' "ντ' µπορεί νά "φραση". : ασχέτως τίτλ:.… κι:ΐ καµ'ττοιτσς ΤΟ΄.ζ τις . ζε 'ως: «..…η "Μ τα τηµατοςι 'Η μονιμότπτο… "Η και" "ο &… ο… -.ωαστ:ΘιοίσταώΕ……- ηµτι …και… "αίμα.… T06 ΒΑΣ. ΗΟΜΜΕ" τητα είναι τήν ίεραρχική κλίµακα: 'Εξσσφαλί. ζε. τι "...αυτό με. απαλλάσσε- σα--΄π' το "να Με; - κό… &- ταν περισωδής τελικά καί φθάσεις αί- σίως στόν έπίζηλο τίτλο τού τακτι- κού καθηγητή. "Εκεί, όλοι οί 6:681]- µαίκοί 6αθµοί όδηγούν στή µονιµό- τητα πού αποκτάται όταν έκπλη- μ.3νονται (ορισµένοι WpGKTIKai, KU- ριως, που &… πΧ τά Χρόνια ύπηρεσίας στόν ίδιο 6οθμό. Προύπόθεση γιά µιά µονιμοποίη- ση είναι ή έγκρισή της άπό τήν 'E- πιτροπή ΄Ακαδηµα'ι'κής ΄Ελευθερίας καί Μονιμότητος. 'Αξίζει νά σηµειω- θή ότι στήν έν λόγω ΄Επιτροπή πού άνανεώνεται κάθε χρόνο μετέχουν καί φοιτητές. Τά Μόλοιπα µέλη είναι καθηγητές όλων τζιν αµερικανικών Πανεπιστηµίων. Τά φώτο των πρόσθετων 'Η τρίτη δασική διαφορά ανάμεσα στά πανεπιστημιακά ήθη τής Έλ- λάδος καί τής 'Αµερικής άναφέρεται στούς τίτλους τού «επισκέπτη κα- θηγητή» καί τού «πρόσθετου καθη- γητή». (Στήν "Ελλάδα λέγεται «Εί- δικός 'Επιστή.µων», ένω πρόσθετος σηµαίνει έκτακτος στήν κυριολεξία: προσλοµ6άνεται γιά Ενα ορισμένο χρονικό διάστημα). Στήν ΄Αµερική αύτοί οί δύο τίτλοι, όπως καί δ- λοι οί άλλοι είναι στη… 6616m- μοι. Δηλαδή, ό καθηγητής πού έρ- χεται άπό τό ενα Πανεπιστήµιο στό αλλο γιά περιορισµένο χρόνο (επι- σκέπτης) καί ό καθηγητής πού προσ- λαµ6άνεται γιά όρισµένο διάστημα γιά νά έπιστρε΄ψη στήν δουλειά του µόλις τελειώση τόν κύκλο µαθηµάτων πού διδάσκει στό περιθώριο τής κύ- ριας άπαοχόλησής του (πρόσθετες), έχουν τίς δικές τους τάξεις, τούς δικούς τους φοιτητές, καί γενικότε- ρα Exouv όλα τά πλεονεκτήµατα .τ&ν άλλων καθηγητών, μέ τή διαφορά πώςιό Πρόσθετος δεν έχει δικαίωµα νά προσφύγη στήν Έπιτροπή 'Ακαδη- µαϊκής 'Ελευθερίας καί Μονιμότητος. Οί Πρόσθετοι είναι έπιστήμονες μεγάλης φήµης πού γιά ένα διάστη- µα είναι δυνατόν νά έγκαταλείψουν τήν ελεύθερη ένάσκηση τής επιστήμης τους προκειμένω νά προσφέρουν τά φώτα τους στούς φοιτητές. Κατά κα- νόνα, παίρνουν μισθό πολύ µεγαλύ- τερο 611' όσα κέρδιζαν σάν έλεύθε- ροι επαγγελματίες. ("Ισως γιαυτό στήν φτωχή 'Ελλάδα 6 Θεσµός τοι? Είδικού Έπιστήµονα είναι κενό σχή- µα λόγου). Σέ έξαιρετικές περιπτώ- σεις τά άμερικανικά πανεπιστήμιο προσφέρουν στούς Πρόσθετους καθη- γητές διδακτορικά διπλώματα «τι- μής ένεκεν». (Έκεί τά διδακτορικά διπλώματα δέν μοιράζονται µέ τό κιλό). Ουσιαστικά προσόντα Τέταρτη διαφορά: Παρά τή σηµα- σία του, τό διδακτορικό δίπλωµα στήν 'Αµερική δέν είναι (nay-mic προκειμένου νά διδάξη κανείς aé Πα- νεπιστήµιο. Μιά Έδρα είναι δυνατόν νά δοθή καί σέ κάποιον πού δέν δια- Οε΄τει τό τυπικό πλεονέκτηµα τού δι- δακτορικού διπλώµατος, διαθέτει 5- μως άλλα, περισσότερο ούσιαστικά προσόντα, όπως π.χ. επαγγελµατι- κές έπιτιύξεις, δημοσιεύσεις, συστά- σεις, προύπηρεσία καί «γενική μόρ- φωση». ('Η τελευταία άρχισε νά συ- νυπολογίζεται σχετικά πρόσφατα]. Οί έπιτροπές πού ελέγχουν τούς ύ- ποψηφίους καί πού σχηματίζονται κατόπιν ψηφοφορίας άποτελούνται άπό καθηγητές καί φ ο I 1 η τ έ ς, ενώ 6 ύποψήφιος θά άποτύχη, όσο καλός παπαγάλος κι' άν είναι, άν δέν έντυπωσιάση στίς διαλέξεις πού θά δόση είδικά γιά τό σκοπό αύτό καί άν δέν δείξει τί αξίζει στίς συ- ζητήσεις πού άιολουθούν. Πρέπει νά σηµειώσουμε δτι τό Πανεπιστήμιο πληρωνει ο΄λα ανεξαίρετα τά έξοδα τού ύποψηφίου, είτε πετύχει είτε ό- χι, καί ότι όργανώνει τά πράγματα Ετσι, ωστε να': επωφεληθούν οί πάν- τες 611’ τίς διαλέξεις, καί τίς καλές καί τίς κακές. (Στήν τελευταία πε- ρίπτωση, χάρις στίς Θυελλώδεις συ- έννοια συνυφα΄σύένή'"υΞ΄ %… … πιστοποιητικού τής ζητησα; - … και στις & πιΜιις μετά τη"; .…ιωι. Το ποσοστό µονιµότπτος .Ξ.'τα.ι πως ή ΄;. τη μόνιµο- &: ιού δασκάλου. . οι θα: µας Πανεπιστη- μιου &. "τι .ά ξεπερνούν τό 25% -ι:Ξ Ir." «μια; των δι-δωκόντων, ώστε γι- ε.-:: δυνατή καί εύκολη ή ….. Εντούτοις, τό παρα- πάνω από κορεσµού προσεγγίζεται δύσκο'*ι: διό? , καθώς τό ψάξιμο γιά καλά…" :": 61] είναι μέσα στό αί- µα 10-..- Αμερικανού, ό ακαδηµαϊκός δάσκαλος συνηθίζει πολύ τίς µετα- κινήσεις 616 Πανεπιστήµιο σέ Πο- vane-Mime, κι' έτσι ξεµπλοκόρτ.ται αύτόµατσ ό δρόμος γιά τήν καριε- ρα των έπιδο ων καθηγητών Οί µόνιµοι παντως δέν σας"… uni; µετακινήσεις, εκτός κι αν "θ-ζ ΜΜ:ξ- 6m":- η΄: Θεοί: : β., Το… ο." Ετ"Η -.…τ .-. as άς τις &- πιτξιγουν διοτι ή µισθολογική δισ- … των είναι µεγάλη, καί εν πάση οι: "πιέσει όχι τέτοια ωστε νά άν- π-..-τα6μίζη τίς σκοτούρες. Δέν αποκλείεται καί ή περί…» " Eva; µόνιμος νά πάη σ' άλλο Πα- κπιστήμιο επίσης σάν µόνιμος. 'Αλ & σ΄ αύτή Τήν περίπτωση πρέπει νά είναι άποδεδε…ιγμένη διάιοια, lO κα- ένας ειναι, πάντως, νά σταµαιή.ση ή περιπλάνηση τή στιγμή τής µονι- µοτοίησης, πράγμα πού ειναι, σί- γουρα, ένα είδος σ…ηρητισμού. 'Έδρες γιά όλους "Έκτη διαφορά! Δέν είναι ανάγκη νά είσαι ]Α…υερικονός Μήκους γιά νά γίνης καθηγητής σε" αμερικάνικο Πανεπιστήµιο. Με τόν τρόπο ούτό, οί "Αμερικανοί είσάγουν εύκολώτατα εγκεφάλους ό,τι-' τό Εξωτερικό. Στήν περίπτωση πού υπάρχουν περισσότεροι του ένός ύπσψήφιοι µε ισα προσόντα, προτιµαται ούτός πού άιήκει σέ µιά απ' τίς παρακάτω Κατηγορίες: α) Είναι γυναίκα. 2) IEivaI νέγρος. 3) Είναι μεξικσνοαµε- ριιανός. 4) EivaI '|νδιάνος. 5) Εί- va: Πορτορικάνος. Εί5ικός Νόμος έπι6άλλε.ι σ' όλα τά Πανεπιστήµια νά ψάχνουν όπι- στσµένως γιά υποψηφίους των πιο- ραπάνω κατηγοριών. "Αλλος Νόµος όπι6άλλει στά Πα- νεπιστήμια νά γνωστοποιούν, δικό- µα καί νά διαφηµίζουν τήν πρός κά- λα… κενή έδρα… Βάσια, µιά δηιµο- σίευση στήν ΈΦηιμερίδα τής Κύθηρ- νηψως, η µιά µικρή αναΚοίνωιση στά κψιλά» τού ή…µερήσιου τύπου, όπως γίνεται εδω, δέν έχει κανένα ούσια- στικό νόηµα. ΄Επιπλέον, άν & κωµήτωρ πληρο- φορη5ή καθ' οίονδή:ποτ-ε. τρόπο (από. µα καί άπό φήμες) ότι ύπάρχει ύ- ποφήφιος πού άνή.κει σέ µιά απ τίς κατηγορίες πού άποριθµήσαµε πα- ροιιτάνω πρέπει νά τού στείλη προ- σωπικό γράµµα, ένθαρρύνοντάς τον νά ταση µέρος στό διαγωνισµό! Συνεττεια τής τακτικής πού περι- γράφαμε είναι καί ή κατάργηση τού οτρστολογίας: Μπορείς νά γίνης καθηγητής άκό.μα κι άν δέν πήγες στρατιώτης, άκόµα, κι όταν είσαι άνυπότακτος (καί &… σύλληπτος!). Πρόκειται γιά µιά πα- νεπιστημιακή ούτονομία πλήρη καί Ρ|ζ…΄ι- 'Ο φοιτητής 6οθµολογεϊ τόν καθηγητή "Εδδοµη διαφορά: Δέν δοθµολο- γούν μόνο οί καθηγητές τούς φοιτη- « ΤΟΜΕΣ » (Τεύχος 'Ιουνίου) Κυκλοφόρησε τό 6ο τεύχος τού περιοδικού ΤΟΜΕΣ, πού εκδίδει ό εκδοτικός οίκος ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ καί διευθύνει ό ποιητής καί δοκιμιο- γραφεις Δηµήτρης Δούκαρης 'Ανάµεσα στήν ποικίλη καί σε… φέρουσα ύλη τού περιοδικού ξεχωρί- ζει ένα µοναδικό κείµενο τού Κώστα ΄Αξελού μέ τίτλο «Σχήµα τού 11m- χνιδιού» καί μιά µονογρφία τού συ- νεργάτη τής παρισινής «MONT», Ζάν-Μισε΄λ Πολμιέ, είδικά γραµμέ- νη γιά τό περιοδικό ΤΟΜΕΣ, μέ τίτλο «Κώστας 'Αξελός, τέλεσ- ταίος των φιλοσόφων». "Eva άποκαλυπτικό κείμενο τού ΄Έριχ. Φρόµ γιά «τή συµ6ολή τού Μάρξ στήν κατανόηση τού 'Ανθρώ- που». '΄Αγνωστες σελίδες τού Γιώργου Σεφέρη καί χαρακτηριστική µελέτη γιά τή μέθοδο τής έργσσίος του άπό τόν Κώστα Γ. Παπαγεωργίου. Ποιήµατα τού Νικηφόρου Βρεττό- κου καί τού Κώστα Στεργιόπουλου. Λεπτοµερέστερη ανάλυση τής «οί- κονοµικής έπανάστσσης» στήν Πορ- τογαλία άπό τήν Ζακελίν Γκραπέν. Τα] Γερµανού καθηγητή Ρούντολφ Μπέρλινγκερ ή κ'Αντι- Είκόνα». τές αλλά καί οί φοιτητέ θη-γητές. Στό τέλος κάθε κού έτους οί φοιτητές κο συμπληρώσουν Ενα µακρύ πλάγιο πού έχει Ενα καί χο: νά «Βγάλη στή φόρο); σκαλική επάρκεια ή οι… δασκάλου. Στά περισσότερα έρωτι δέν υπάρχουν ερωτήσεις ο την επιστηµονική ίκανότη θη,γηιτή. Αύτή θεωρείται δεί μως, ή ΄ικανότη.τα τού δι! ναι τόσο αναγκαία όσο I or]. Αλ.λοί.µονο στόν καθηγη όποιο Θά απαντήσουν λιγι τό 60°a το. φοιτητών. T0 νει ότι τό µε… α του 1 )ου6εΞ ,ο-ο το πολε.πο . δ'; στ. :) |… … κάτι)! Φ.… ι=ι πληκτ.κ:ς, ζοφι …. ".σή …ο µε". Ταϊτή ες ν I π ιμστε; παραπάνω καταστροφής γ … … I καί σά oxb‘ µεσο πιεση πάρη δρόµο τό ταχύτερο! 'Αξίζει νά ση,µειω0ή ί άγά'πης καί σε6ασµού Υ|ι λό δάσκαλο είναι νά τόν κ πάρτυ καί τίς κάθε ε΄ι'δου νά τού άνοι3έτουν τήν έπινε …γι…… λόγων (γιαυτό ζουν µόνο οι φοιτητες), -. ρακαλούν νά κάνη Μακ: ξτ.ις, κτλ Είχαμε προτείνει την πουσιολογίου άπ' τούς φοι τούς καθηγητές. Δεν ξέρο µέτρο αυτό εφαρµόζεται ή5 μερική, παραλλαγμένο: '( τής. κάθε μήνα, υπογράφε δήλωση για τίς παρουσίες περισσότερο Πανεπιστήμιο τερο; από δώδεκα άποψή! v0 δεσµού-πω άδικαιολόγη τεµπέλης ή πολυάσχολος σε: ύποστή σο6.:ρι΄πατες κυρίως οίκονοµικής φύσεως 6αίιει κανείς τί σημαίνου- κυρώσεις αν πάρη υπ΄ οψ 6 Αμερικανός καθηγητής δικαίωμα νά δουλεψη έκτό στηιµίου (π.χ. άν είναι γ ασχολείται μόνο µέ τούς . τής πανεπιστηµιακής κλι δέν Θά δέχεται πελάτες a1 x10, άλλωστε, ίατρείο τοι Οί φοιτητές - 6- ΄΄Ογδοη διαφορά: Τό διδακτικό προσωπικό (& δοηΘοί, κτλ.) δέν έχει καμ σχέση ιµέ τό πρόσωπο τ καθηγητή, πού δέν είναι του νά διαλέξη τόν A κο Β δοηθό. Αύτοί πού 6οηθούν τόν καθ' οίονδήποτε τρόπο εΤι τές πού κάνουν µεταπτυχιε δές-καί τίς κάνουν µέ ξ ‘H εύνοιοκρατία κό6εται χαίρι καί στή ρίζα της. "Αλλωστε, όλόκληρο τό νικο διοικητικό παιεπιστη στηµα στηρίζεται στήν άξ πράγµα πού έξηγεί "ίσως κ 6 Μαρκούζε καί ή Ντσίη6ι είναι) πανεπιστηµιακοί δέ Βέ6αια, είναι όπως ι δλη.µα τό ότι τό «σύστηµς τρόπους νά αύτοαμύνετσιι τασκευάζη «µονοδιάστατου κράτες γιά νά κάνη τή δο Πάντως, αύτό τό πρόδλη.µι πει νά συγχέεται µέ κείνο τελεί τό θέµα µας καί πε όντως ύποδειγµατική (μέ µας µέτρα) οργάνωση τον νικών πανεπιστηµίων. Πα; οί 'Αµερικανοί φοιτητές καθόλου εύχαριστημέινοι - πού τό δείχνουν καί οί οι τητικές ταραχές-καί ζη' φασιστικο΄τερη συµµετοχή κηση καί περισσότερες & ελευθερίες. "Av oi Έλληι τίς είχαν σήµερα τίς έλευ( είχαν οί ΄Αμερικανοί ο τους πρίν άπό 20 χρόνοι ι νά είναι πανευτυχεϊς! Έπικύρωοπ "Ενα µεγάλο µέρος τόν νω πληροφοριών τίς παίρι Eva κολακευτικά γράμµα τ νοαµερικανού κ. ,Α-ντώνη l νιάδη σχετικό µέ τήν έρευι τίτλο «'Η συντεχνία το των». Γιά τήν εγκυρότητα ροφοριων έγγυώντοι οί ίδιό ’AIv1va68II]: Είναι άρχι πολεοδόμος, τακτικό µέλος λόγου ΄Αµερικαν&ν 'Αρχιτεκ κτικό µέλος τού Συλλόγο ικανών Πολ-εοδόµων, καί μ Συλλόγου Καθηγητών 'Αµε Πανεπιστηµίων. Σήµερα τριετίας είναι καθηγητής νεπιστή*μιο τού "Αρλινγκτο ξας, καί διευθυντής Σπ΄κ Περιδάλλοντος στό ίδιο π µια. Πρίν, δίδαξε δύο xp- Λονδίνο καί 1pia χρόνια Μεξικό. 'Αποφοίτησε άπό χιτενκιτονική τού ως, ΠΩΣ τό 1965, καί άπό τότε duper-min του, προφανώς ] ρε τί τόν περιµένει στόν

013_d_010.jpg

& ;ων αρ- ,κα- της. πει για σα- …νε- … ης 3. ιοί- >ξη τον και lKl- με- Ι.Κ. τα- έλ- ως Κυ- ίνα ?? Σ ……ψµ- ΥΝΕΔΡ|ΑΣΕ Χ ΕΣ Θέµατα του Παν/µίου Θεσσαλίας συΖτ΄ππσε το Δυµοπκό Συµδούλιο . Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ Κ. ΑΡ. ΛΑΜΠΡΟΥΛΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Δ.Ε. Με ενηµέ ωση του Δηµάρ- χου κ. ΑρισΡτΈδη-Άαμπρούλη προς το Δηµοτικό Συµ8ουλιο για την πρόσφατη συνεδρίαση της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστηµίου Θεσσα- λίας, άρχισε χθες η συνεχιζό- µενη συνεδρίαση του σώµα- τος. 0 δήµαρχος ανεκοι'νωσε την έναρξη της λειτουργίας πανεπιστη- µιακ ν τ στων το ερχοµενο Ακαδημαϊκό έτος του πανεπιστη- µίου Θεσσαλίας. Α…νε' ερε ότι το υπουργείο /7_ ' "* πό την Διοικούσα Επιτ on ' ε ' να πληροφορηθεί ποτε αυτή aka- πτεται v’ αρχίσει εναρξη τμημάτων και ποιών για το έτος 1988 — 89. H Διοικούσα επιτροπή πρότεινε στο υπουργείο va λειτουργήσοΜ, τμήματα, δύο κύκλων σπουδών, των Ανθρωπιστικών (νηπιαγωγών - παιδαγωγών) και παραγωγής (μηχανικών - γεωπονίσς) που εδρεύουν στον Βόλο, ενώ ταυτό- χρονα πρότεινε να θεωρηθεί το 1988 χρόνια της Λάρισας με εγκα- τάσταση πανεπιστημιακού γραφεί- ου στην πόλη. Με πρόταση δε του δημάρχου Λάρισας να δημιουργη- θεί ειδικό…κλιμάκιο με στόχο να εξσφαλίζει την έναρξη της |ατρικής Σχολής στην Λάρισα για το ακαδη- µαϊκό έτος 1989 — 1990 και ταυτό- χρονα να φροντίσει και για την θε- σμική κατοχύρωση άλλων τµημά- των. Επίσης στην συνεδρίαση της Διοικούσας Επιτροπής διαθΞστηκε εγγραφο µε τις απομεις του ημου και της πόλης ΜΜΜ για την παιδαγωγική και την γεωπονική …λή αλλά δεν συζητήθηκε. Πάντως ο κ. δήμαρχος πήρε την υπόσχεση του προέδρου της διοι- κούσας ότι στην επόμενη συνε- δρίαση της Διοικούσας το άλλο Σάθθατο θα καθ ' ιθής, η μέρα συνάντησης της επιτροπής της πόλης με τον πρόεδρο της διοικούσας. Ανεξάρτητα πάντως an‘ αυτό ο κ. δήμαρχος σκοπεύει αύριο που θα ενημερώσει για την επίσκεψή του την επιτροπή της πόλης να προτείνει να κατέθει …στην Αθήνα και να επιδιώξει επαφή. 0 K. Σωτηρίου πρότεινε να ζητη- θεί να συνεδριάσει η διοικούσα στην Λάρισα µε θέμα την παιδαγω- γική και την γεωπσνική σχολή. Επίσης διατυπώθηκε η άποψη από τον κ. Δήμαρχο και τον κ. Μη- λιώνη να υποβληθεί πρόταση συ- νεργασίας σε κοι ' σ δριάση του Δημοτικού 'ou και της Διοικούσας για όλα τα προθλήμα- τα που α προκύψουν ενόψει της λειτουργίας τµηµάτων του Θεσσα- λικού Πανεπιστημίου στην Λάρισα." Το θέμα Βρίσκεται σε εξέλιξη. Η τροποποίηση προύπολογισµού του δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Λάρισας οικ. έτους 1987 καθώς και η τροποποίηση του προύπολογισμού Δηµοτικής Πινα- κοθήκης Λάρισας Μουσείο Γ. |. Ka- τσι΄γρα για το οικ. έτος 1987 εγκρί- θηκαν ομόφωνα. Το θέµα το σχετικό µε έγγραφο της κίνησης για τον εκδηµοκρατι- σµό των ενόπλων δυνάµεων ανα- θλήθηκε λόγω του ότι τα μέλη του σώµατος δεν είχαν διαθάσει το σχετικό νομοσχέδιο. Η συνεδρίαση συνεχιζόταν µ΄ χρις αργά. ,- -ιιιι |Λ|Δ Μ? τα ρί κό or

012_d_016.jpg

Μα…… ω…Ριιοι κΑΘΗΜΕΡιΝΗ 'Ηµερομηνίσ Το Ταµείο Αποκατα- στάσεως του Συµβουλίου της Ευρώπης (ΤΑΣΕ) χο- Χ ρήγησε πρόσφατα δάνεια προς τον Οργανισµό Σχο- λικών Κτιρίων και σε Α- νώτατα Εκπαιδευτικά Ι- δρύµατα,της χώρας συνο- λικού ύψους 2,375 δισ. γιεν για τη χρηµατοδότη- ση " του Προγράµματος βελτίφσης υλικοτεχνικής υποδοµής του εκπαιδευ- τικού συστήματος του υ- ΄πσυργειου Παιδείας. Ειδικότερα:' - 1,5 δισ. γιεν στον Οργανισµό Σχολικών … Κτιρίων 125 εκατ. γιεν στο . Πολυτεχνείο Κρήτης χ- 250 εκατ. γιεν στο … Μάτε… Πανεπιστή- -µΨ ΜΗΝ - 250… εκατ. γιεν στο Πανεπιστήµιο… Αιγαίου και .; … .-… 250 ΄εκατ. γιεν στο , -.παν…τήµιο Θεσσα- (' Η…" ".. If‘ . ' . τγγ… -.

012_d_004.jpg

' Κ AGHMEPINH . . ι..ι". …. ν"-' ;. ξζΥ . …,- \ )‘J, ., ω των φοιτητών ‘ &… κπαιδευτικών . .. . δάζει στο Πανε- . ζ. …- Αθήνας και της ., και τα δυο αυτά . ι ουν αντί- &Πανεπι- … ικά Με- :'-ΞΉµεροµηνΐΟ ................ ζ+?-…θΚ """ ...΄ " ' . κη ανακοίνωσε πρόσφατα την συγκρότηση ομάδας εργασίας υπο την προεδρία του ειδικού γραμµατέα του ΥΠΕΠΘ κ. Γεωργίου Καραμπατζού, η ο- ποία Θα ασχοληθεί με το όλο πρόβλημα και μέσα σε έξι μήνες θα πρέπει να εχει ολοκληρώσει τις εργασίες της. Οµως δεν είναι μόνο αυτοί οι λόγοι που οδήγησαν το ΥΠΕΠΘ στην προώθηση του θέματος: Πολλές πόλεις της χώρας ζητούν να ιδρυθούν στις περιοχές τους Πανεπιστήμια ή πανεπιστημιακά τμήµατα, όπως η Σπάρτη που ζητεί ίδρυση Φιλοσοφικής Σχο- λής, η Μυτιλήνη με αίτημα για το Παιδαγωγικό τμήµα, ενώ υ… Της ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΑΛΕΞΑΚΗ πάρχει και το γνωστό αίτηµα για την ίδρυση Πελοποννησιακού Πανεπιστηµίου". Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ι- ' '… . δρύματα της χώρας διακρίνο- . νται σε δυο είδη μεγεθών: Δ - Οτο µέγεθος τμήµατος που α- Με στο πλήθος των φοιτητών ι οποιοι κατά την διάρκεια των Μονό… τους χρησιμοποιούν µ…ολης που αφορά στο πλή- ίδιους χώρους σπουδών και µεγεθος της πανεπιστη- &… φοιτητών οι οποίοι χρη- "ζούν όχι µόνο τους ίδιους " ψευδών αλλά και τους ι *.-…κ6ινδκρησ΄τους χώρους. ένας, που βρίσκονται ωρα, εστιατόρια, (penn- A 0ζιπατα προβλήµατα από ν ανισοκατανοµή των ΑΕΙ .… ". . ΄, ) ΄…» πω…: AIEKAIKOYN THN ΙΔΡΥΣΗ IIANEIIIETHMIAKQN και… στην ίδια πόλη. Σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν γίνει και έχουν παραδοθεί στο υπουρ είο Παιδείας, το βέλ- τιστο μέγε ος της ομάδας φοιτη- τών που διδάσκεται ή ασκείται θα πρέπει να είναι για εργαστη- ριακές ασκήσεις 29 άτομα και για φροντιστήριακές ασκήσεις, για… τις οποίες δεν χρειάζονται ειδικοί χώροι 40 άτομα. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες η ομάδα εργασίας του υπουργείου Παιδείας θα ε- ξετάσει κυρίώς τα εξής. . Την αναθεώρηση της όλης χω- ροταξικ ς κατανομής των Ανω- τάτων κπαιδευτικων Ιδρυμά- των, κυρίως σε σχέση με την ίδρυση νεων ΑΕΙ ή νέων τμηµα- τωνΑΕΙ. . Την επιδίωξη μιας πλέον ισόρ- ροπης ανάπτυξης των ΑΕΙ μετα- ξύ των διαφόρων περιοχών της χώρας, με τόνωση των περιφε- ρειακών ΑΕΙ. .Την αντιμετώπιση της περί- πτωσης κατατμήσεων των Πανε- πιστημίων Αθηνών και Θεσσα- λονίκης, τα οποία παρουσιάζουν πληθυσμιακό γιγαντισμό, σε επί μέρους Πανεπιστήμια. Τα νέα αυτά Πανεπιστήμια προφανώς θα περιλαμβάνουν τµήματα α- ντίστοιχα με αυτά του αρχικού Πανεπιστημίου, θα είναι δε πι- θανή η ένταξη σε αυτά και άλ- λων ανωτάτων εκπαιδευτικών ι- δρυµάτων που εδρεύουν µέσα στην περιφέρεια του αρχικού Πανεπιστηµίου. ,. . Ψ

Results 31 to 40 of 42