που; Με: …. KAI’ ΘΕΜΑΤΑ Νικ. Χριστόπουλου: Συνοδεία νηοποµπής στό πέλαγος 1941 ΑΠΟ ΤΟ 1821 MEXPI TO 1940 Τό Πολεμικό µας Ναυτικό κι' ή λαϊκή ζωγραφική µας ΣΥΓΧΡΟΝΗ ζωγραφικ…΄ , άν δέν" έχει καταργήσει τελείως τό «θέµα», τό έχει παραµερίσει ή τό θεωρεί σόι μιάν απλή Μοριά δηµιουργίας Από τήν αντίληψη αύ'τή 1101011100606- νοι καί µεϊς' πλησιάζουµε τή λαϊκή ζωγραφική σάν ένα αύτοτελιές αίσθητικό γεγονός. Δέν συµ6αίνει, όµως, έτσι. Γιά τό λαϊκό ζωγράφο καί γιά τούς άνθρωττους πρός τούς όποιους απευθύνονταν, τό «θέµα» έχει µιάν έντελως ίδιαίτερη όαρύτητα. Η ανάλυση τού φαινομένου θά µάς παρέσυρε μακριά από τό ση- µερινό μας θέμα, γι, οστό τήν ά- φίνω γιά άλλη εύκαιρία. ,Εκτός άπό τόν τρόπο τής ζωγραφικής απόδοσης, τούτο έκφράζεται καί από τούς μεγάλους τίτλους των έργων καί, πολλές φδ"ρ…ές σέ πολυ- πρόσωπες συνθέσεις, από τήν άνα- γραφή τού όνόματος τού ήρωα δί- πλα στή φιγούρα του. Δέν θά αναφερθώ στόν Πανα- γιώτη Ζωγράφο, πού εϊκονογρά- φησι: 1d: 'Αποµνηµονεύµατα 106 στρατηγού Μακρυγιάννη µέ μάκρο σκελεϊς διηγηιµατικούς τίτλους. "E— νας &… αύτούς αποτελείται από 282 λέξεις, άπό τίς δποϊες οί SID είναι δώματα τόπων καί ανθρώ- πων, ΄Εκεϊ τό φαινόµενο µπορεί νά έξηιγηιθεϊ από τό χαρακτήρα τού έργου, πού έχει σκοπό νά κάνει περισσότερο άντιληπτό 16 κείιµε. νο καί νά αποδοθεί στόν αποµνη- -.. µονευματογ-οάφο. Σέ πάµπολλα έργα λαϊκής ζω- γραφικής, στίχοι δηµοτικών ή λό- γιων τραγουδιών; φράσεις πού ει- πώθηκαν κατά τήν ίστορική σκηνή πού απεικονίζεται, ακόµα καί ζη- τωκραυγές σι:πληρώνουν τό έργο. «Ζήτω ό Μέγας Αλέξανδρος, ό Αύτσκράτωρ τού κόσμου όπως έ- λεγε: ,Αγαπηµένοι Ελληνες Mo:- κεδόνες ή τάν ή έπί τάς» κραυγάζει σέ ένα του πίνακα 6 Θεόφιλος. .... .... .... .... .... ... ΄΄Ενας από τούς πιό ένδιαφέ- ροντες θεµατικούς κύκλους τής λαϊ- κής µας ζωγραφικής ειναι ή πολε- μική θαλασσογραφία. Πολλοί πα- ράγοντες συνετέλεσαν σ αύτό. Πρώτα 0:11" όλα γιατί ή λαϊκή µας τέχνη είναι τέχνη π 0: τ ρ I ω τ ι- K ή.'1κανοποιεϊ τίς καλλιτεχνικές ανάγκες των Ελλήνων αλλά καί ανταποκρίνεται στήν έθνική περη- φάνεια. "Υστερα, γιατί ή θαλασ- σογραφία γενικά αποτελει αγαπη- µόνο θέμα των λαϊκων ζωγράφων. Λιµάνια καί άρµάδες, καρά6ια καί θαλασσινούς θρύλους συναντού- με σέ πάµπολλες τοιχογραφίες καί πίνακες σ όλόκληρη τήν Έλ- λάδα. 'Ενας τρίτος λόγος ειναι ή υπαρξη προτύπων από τήν επί- η τ΄ ψ ντεω &γ… ιδιαιτερη όψη στο κύκλο αύτό έχουν 16: κατορθώμα- τα των έλληνικων ναυτικων δυνάμε- ων κατά τήν Επανάσταση τού 1821 Αν στούς στεριανους αγω- νες τήν πρωτη θέση έχει 6 ήρωι'κός ος τού Διάκου, στούς ασ- σινούς τήν ιδια θέση κατέχει ή πυρπόληση τής ναυαρχίδας τού Καρά Αλή 6:116 τόν Κανάρη. Α- πό τίς πολλές «έκδόσεις>> τής σκη- νής αύτής παρουσιάζουµε σήμερα μιάν άνέκδοτη ζωγραφιά τού Νι- κόλαου Κουτσοδόντη, καµωμένη στό Βόλο έδω καί έξήνια άκρι6ως χρόνια. " Είναι νερόχρωιµα σέ χαρτί, δια- στάσεων 751Χ45 έκατοστ63ν τού µέ. τρο-υ. “O µακρύς της τίτλος, τα. λαιπωρηιµένος από τήν καθαρεύ- ουσα, είναι΄ . «IH I'IYPIH‘OAIHZIX ΤΟΥ OGDMAINIIKIOY NIAYAIPXOY KAPA AAH EN XI!) 1822 ΥΠΟ ΤΟΥ ΠΥΡΠ'0ΛιΗΤΙ Κ… KIAINAIPH HATPII ‘PAPA ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ ΥΠΟ In. HIATATOY K‘OY. Φαϊνων…ται κάτωθεν Πτέρα- φόρα Πλοία "Ελλήνων είς Χίο ΄Ο΄πού Πυρφόρος… Ε)νΘεν; καί Ε) νΘεν; ) Πρώτα Τρικρότου Κοΐ- τος Των Θαλάσσια». Τό κέντρο τής άνήισυχης αυτής σύνθεσης κα. τέχει ή του…ρκική ναυαρχίδα ‘H & ρήξη σπάζει στά δυό τό τεράστιο πλοίο ενώ οί µπουρλιοτιέρηεδες άπο- µακρύνονται 6ιαστικά. Τό έργο χω- ρίζεται σέ τροϊς δριζόντι-ες ζώνες. Μία στενή Επάνω μέ τίς ανατολι- Ki; ακτές τής Χίο-υ, όπου είκονί. ζεται ή Χώρα µέ τό λιμάνι της καί σηµειώνεται µέ γράµµατα 16 χωριό «ΒΡΟΝΤΑΔΟΣ», µία φαρ- διά στή µέση µέ τή θάλασσα γεµάτη από 10': πλοία, καί µία στενή κάτω µέ τίς µικρασιατικές ακτές, όπου σηµειώνεται: «ΤΣΕ- Ξ ΣΜΕ» καί «ΑΝΑΤΟΛΗ». Στό κλίμα των παραµονων τού 12 µας φέρνει ένας ναυτικός σά- κος, ζωγραφισμένος από τό Θεό- φιλο στά 1911. Σέ ωραία διακο- Τού συνεργότου μας κ. KITZDY A. MAKPH σμητική σύνθεση εικονίζονται τά τρία, καινούργια τότε, αντιτορ-΄ πιλλικά «Ιέραξ», «Λέων» (, ) καί «Ναυκρατούσα>>. 'Επάνω, αμέσως μετά τίς πα- ρυφές τού άν-οίγιμιατος τού σάκου, ύπάρ…χει νησιώτικο τοπεϊο μέ σπί- … καί άνεµσ΄μυλους ‘H εύΘεία κά… γραµμή της ζώνης αυτής, µε΄ τή σειρά των παρατεταγµένων σπιτιων, καί η ρυθμικά κυματιστή έπάνω γραµμή, µέ τούς τρείς &- νεµόµυλους στίς κορυφές ":… λό- φων, δίνουν τήν αίσθηση δαντέλ- λας Έπάνω οπή γαλάζια επιφά- νεια τής θαλασσα; -ά τρία πολε- | δένουν θαυμάσια '16 ναυτικού σάκο… συγχρόνως όλο σχήµα τού Τό έργο αύτό, από τήν αποψη τής διακόσμησης συγκεκριμένου αντικειμένου, ανήκει στίς ειπυχέ- στερες στιγμές τού φουστανελλά ζωγράφου ’Av0:00:0'61’11n10: πρώτη προσφο- ρά τής έλληνικτ"ις συμμετοχής στίς ανθρώπινες καί ύλικές θυσίες τού Δευτέρου Παγκοσµίου πολέµου είναι 6 τορπιλλισμός τής «"Ελλης» στό λιμάνι τής Τήνου, KI’ άς "πανε δυόμιση μήνες πρίν από τήν στί- σημη κήρυξη τού έλληνοϊταλικού πολέμου. Κατά χιλιάδες κυκλοφό- ΘΕΟΦ1ΛΟΥ Ναυτικός σάκκος ρησαν οι λαϊκές Θογραφίες µέ τή σκηνή τού τορπι λισμού. Παραλ- λαγές τού θέματος αυτου έγιναν αρκετές άπό λαϊκούς ζωΥΡάΦους, πού, όμως στό μεγαλύτερο µέρος τους καταστράφηκαν κατά τήν πρώτη περίοδο τής Κατοχής. ‘H συνοδεία των νηοποµπών αποτέλε- σε σημαντική, όσο καί έπικίνδυ- νη, συμ6ολή τού ελληνικού πολε- μικού ναυτικού στόν συμμαχικόν αγωνα. θαλασσογράφος Νικό- λαος Χριστόπουλος ζωγραφίζει στά 1956 µία συνοδείανηοπσµπής. Τό έργο είναι καµωμένο μέ λα- δομπογιά πάνω σέ χαρτόνι δια- στάσεων 3όΧ4ό έκατοστων. Μπροστά τό Ελληνικό άντιτορ- πιλιικό - διακρίνεται καθαρά ή σηµαία του - καί πίσω ή σειρά των εµπορικών καρυδιά", ‘0 ού. µάνος µονόχρωµα γκρίζος καί ή θάλασσα 6σιΘειά γαλάζια δίνει τήν αίσθηση τού ανοιχτού πελάγσυ. Μαύροι πυκνοί καπνοί ενώνουν άπό τίς "σιµινιέρες.. ‘H 6:106- σφαιρα είναι γεμάτη από όπου, καί Θανάσιµη αγωνία. Τό έργο χαρακτηρίζεται 6:116 τή γνώριμη στό Χριστόπουλο έ- πιµέλεια καί αγάπη τής λεπτο- μέρειας. ,Αντίθετα, στό χρωμα των πλοίων δέ µένει καθόλου πιστός στήν πραγµατικότητα. Τό πολεμι- κό ζωγραφίζεται σκούρο πράσινο καί μέ 6αθειούς τόνους 16: έµποροι κά σκάφη. Έδώ πιά στό ρόλο του άφηγητή έπΞµ6αίνει 6 ζωγράφος, πού αγαπάει τίς έντονες αντιθέ- σεις. Αν 6:116 τήν άποψη τής ναυ- τικής τακτικής έπιδιώκεται ή έξο- μοίωση τού χρώματος των πλού ων μέ 16 γαλάζιο τής θάλασσας, 6:116 τήν πλευρά τού καλλιτέχνη έν… διαφέρει ή τονική διαφορά "Av ψάξει κανένας στίς γνω- στές συλλογές δηµοτικών τραγου- διων σπάνια θά συναντήσει τρα- γούδια άφιερωµένα στά πολεµικά κατορθώµατα των ναυτικών μας. ’AIK60n καί στά νησιά τραγουδούν γιά τούς καηµούς τής θαλασσινής ζωής, γιά τή νοσταλγία τού γυ- ρισμού, γιά τα λογής καλά πού φέρνουν Kama-10’:va καί ναύτες στα σπιτικά τους µά σπάνια Υίά τις µάχες μέ τούς κουρσάρους καί αργότερα μέ τούς Τούρκους. Μά καί στίς λίγες περιπτώσεις πού ύμνούνται τά κατορθώματα τού Μιαούλη, τού Τοµπάζη καί αλλων, λοτερο από 10: α O: τραγούδια. Στίχοι σάν τόν έεήξ «Μπουρλότο τούς µολήσανε - στήν πρύμνη, πλήν τό 0660:1116)- δέν αντιπροσωπεύουν, 6έ6αια, τό µέσο έπίπεδο των κλέφτικων. των ακριτικό», των παραλογών, των µοιρολογιων καί των άλλων δη- µιουογιών τής δημοτικι'ις ποίησης Τά έργα. ομως, τής πολεμικης θαλασσογραφίας 6ρίσκονται στό ιδιο έπίπεδο μέ τήν αλλη λαϊκή ζωγραφική, καί πολλές φορές έκ- προσωπσύν τίς καλύτερες στιγµές της Κ1ΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣ .1 Νοεµβρίου 1964 Me': όφορµή ένα θεατρικό έργο 0 WHEN)!!! ΥΜΕ? ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ”RIMS Μιά βίαιη όπίκρουσπ καί µιά & λ λ n όψη τού ζητήματος ΒΟΝΝΗ, ,Οκτώδσιος E ΛΙΓΕΣ ήμέρες οί άν» θρωποι τού Θεάτρου θά παρουσιάσουν στόν κό- σμο τήν «Περίπτωσιν '΄Ο΄τπτενχάϊ- μερ>>. Συγκεκριμένα, αμέσως µε- τά τήν πρώτην παρουσίασιν 10:; νέου αύτού έργου τού Χάιναρν Κνίππαρντ στήν Γερμανία, τό ?- διο δράµα θά {III/066011 καί ό Ζόν Βιλάρ στό θέατρο «'Ατεν΄Θ των Παρισίων. (Η Θεατρική σύτή µεταφορά των στενοψρσφιη|µένων πρακτικό… τής δι΄- κης τού διασήµου ατοµικού επιστή- μ-σνιος Τζούλιους Ρόµπερτ ΄ΟππΘχάϊ- μερ, έχει όλα 16: στοιχεία γιά νά συγ- κινήση τό µεγάλο… κοινό… στίς σύγ- χρονες πρωτεύουσες. Πραγµατικά, Θριίισκοι κανείς σ' αυτό τίς πέντε «Ξ. ωστοσο» της ωχρό: νου τραγωδίας ή τού συγχρόνου τσίρκου Τόν διωγµό των Ε- 6ραίων, τήν 0011000:- χία Η.Π.Α, — E. Σ.Δ., τά αστατικά ή λυσσαλέα πλήθη, τούς πανταχού παν ρόινΤΣς κατασκόπου καί τόν σύγχρονο α τό µύθο, τό ”A1000 Ποιός όμως είναι &, …… αύτός ό «"Αµ λετ τού Πρίνσετον>>, πού θέλουν νά τόν υ- φιόρο… στήν θέσι έ- νός άπό τούς µεγα- λύτερους ήρωες όλων των όποχων; ‘H καρριε΄ρ-α του συγχέεται στήν άρχή της µέ τό Γκαίττιν- γιων καί τό Καίµ- πριτζ, όπου 6 Αμερικανός αυτός &… πόφοιιτος τού Χάρ6αρντ έρχεται νά µελετήση κοντά στίς πηγές τής Φυ- σικής, στόν Μάξ Μπόρν (µαζί µέ τόν Βίγκ*νι;ρ, 16v Ζίλλαρντ καί τόν Τέλ- hp) καί στόν Ράδερφ*.ορντ "Ολοι σύ- τοί θά συµ6άλουν μελλοντικά στήν αµερικανική νίκη κατά τόν πόλεµο καί αργότερα στην ανακάλυψι τής όόµόας ύδρογόν.ου Καί ή «Σχολή» έπεκτείνεται άκόµη καί στήν 206::- τική Ει"νωσι µέ τούς Λαντάου και Καπίτζα. Δίπλα στούς κολοσσούς αύτούς,ο "Οππι (τό αµερικανικό ύπ-οκοριστικό του)δε:ν µετέιχ-: ι ούσισστικά στήν δη- µιουργία τής συγχρόνου Φυσικής, δέν άναπτύσσει µεγαλοφυεϊς θεωρίες, αλ- λα δουλεύει συνθετικά στό «Εργα- στήριο-ν Ακτινοόολίας», κάτω από τήν κστεύθυνσι τού Λωρενς. Αύτή ή έργασία του, ή όργανωτική του ικα- νο΄τητα καί ή πλευρά του «άνθ…σς δηµοσίων σχέσεων», ενδηγουν τόν στρατηγό Γκρούός, ύπούθονο τού Σχεδίου M0I~vx6110w (κατασκεωοπή τής ’AI'I'IoIIIIKfiIg Βάρδας), στήν άπό- φασι νά τον χρησιµοποιήση ‘0 ΄Οππενχάι'µερ άναλαµ6άνει νά όργανώση ένα Υπέρ - Εργαστήριο στό Λός ΄΄.Αλαμος Από τήν στιγµή αύτή γίνεται & «µάνατζερ» τού έρ- γοστασίου «του», τής µελλοντικής σε µόας «του» Κατορθώνει να συγ- κεντρώση τούς άσσους τής ατοµικης έπιστήµης (ανάµεσά τους καί τόν μεµψίµοιρο Τέλλερ), 300 έπιστήμο- νες, 7.000 τεχνικούς, 150.000 όση- θητικούς ύπαλλήλους, τόν ένα «γιατί πρέπει νά ρίξουμε τόν Χίτλερ», τόν αλλον για΄ τήν «δόξα τής Φυσικής). 'Απο΄ τήν στιγµη αύτή άρχίζει µήν΄ κατ…… ένα άτοµικό πολε- µικό διπλο, αλλά να γίνη «µιά ένδει- ξη χωρίς θύματα, µπροστά 0' έναν διεθνή 'Αρειο Πάγο». Ο πραγµατι- κός «πατήρ τής ατομικής διασπά- σεως» είναι 6 Ενρίκο Φέρµι, αλλά ή «Χιροσίµα» θά άποτελέση τό «&…- κητικόν έπίτευγμα» τού ΄Οππενχάϊ- "Ομως, οί θεοί τού νέου 'Ολύμπου ζητούν κεραυνούς όλο ίσχυρότερους, μετά τήν ατοµική ζητούν τήν ιδιόρρ- γονική 66060. ςΟ "01111: αρχίζει νά διστόιζη, οί ύπηρεσίες τού "Άλλεν Ντάλλες 16v παρακολουθούν ήδη-. Θέ- - γ μποργκ, οί όποίοι µάταια ζητούν να AMI-'11:; νά διατηρήση άκόμη κάποια έλαβαν… και νομίζοντας τόν Ξαυτό τον απαραίτητο, 6:6αιώινιει ότι κή 6606c: ειναι τεχνικως άδύνατηο> μέσα στά χρονικά όρια πού τού θέτουν. 'Ο "Εντουαρντ Τέλλερ μετατρέπει, τότε, τό αρχικό σχέδιο, έπιτυγχανει τήν κατασκευή τής όόµι6ας τόν Οκτώ- όρων τα": 1952 καί κατηγορεί τόποι- νά τόν Ό…νχάϊµερ ότι «καθυστέ- ρησε τήν ΄Αµερική κατά τέσσερα x96- νια στόν ζωτικό άγωνα δρόµου γιά τήν δόµ6α ύδρογόνου»! Δέν χρειαζονται περισσότερα γιά νά χαρακτηρισθή ό Οππενχά΄ι'μερ «πράκτωρ τής Σοδιετικής ζΕνωστως» καί νά αναγκασθή νά «καταφύγη» ότι? έδρα του, στό Πανεπιστήμιο Naive-51w. ', Κομµουνιστής ό ,Οππενχά'ι"µερ; Έ- λ&τε &! ζΑπλώς Ένας πολιτικός τής έπιστήµης, θύµα τής 'ι΄ντριγκας καί των άν- ταγωνισµων. ‘H έπί- θεσις τού Τέλλερ τόν έρριξε «6006» στήν Επιτροπή τού Μάκ Κάρθυ. Μπροστά στίς άνακρίσεις αύτές πού διήρκεσαν δύο «σίδ- νες», πως νά μή συγ- …κινηθή κανείς; ] ‘H «σκοτεινή» όμως πλευρά τής ίστορίας Βρίσκεται στά «110:- ζαρεύµατα>> πού έγι- ναν γύρω από τήν πε- ρίφηµη αύτή δίκη. «Παζαρεύοντας>> ή ’A- µερικανική ΄Επιτροπή Ατομικής Ένεργείας «παρέδωσε» τόν ’011- πενχά΄ι΄µερ στά χέρια τού Μάκ Κάρθυ γιά νά διαφυλαχθή από τίς έρευνές του, «ποζαρεύοντας» KI’ 6 ίδιος «κατήγγειλε» τούς φίλους του Λόµανιτζ καί Χάρκων Σεβαλιέ. Ποιός νά τού συγχωρήση αύτή τήν άτιμία; 'Ο Σε6αλιέ ήταν καθηγητής τής Γαλλικής Φιλολογίας κι' ένδια- φερόταν µόνο για τόν Προύστ, KI’ όµως τόν έδιωξαν άπ΄ τό Πανεπιστή- µιό του, τόν κατέστρεψαν, τόν ανάγ- κασαν νά µεταναστεύση στό Παρίσι, όπου γιά ένα µεγάλο διάστημα έξα- κσλούθησε v’ άγνοή τόν ρόλο τού ,Οτπτενχάϊµερ. Με αύτό 16 τίµηµα & Οππένχάϊ- μερ, «ακίνΞυνος>> πιά, αφήνεται v6: έ- πιστρέψη στίς αγαπηµένες του µελέ- τες «Λεπτοµέρειες»! θά πή κανείς "Οµως αύτή ή «εύλυγισίω> τού ”011- πι αποκαλύπτει Ένα χαρακτήρα, µιιά πολιτική αντίληψι. Βέ6αια, ολα «τε- λειώνουν καλά»: Μετά τήν λήξι τού µοακσρθισµού, ό Κέννεντυ τόν δέχε- ται, 6 Τζόνσον τού δίνει 50.000 δολ- λάρια καί παράσημο. , Σέ µιά «συγκινητική» τελετή, 6 Τέλλερ σφίγγει τό χέρι τού «άποικο- τοστ:θέντος»: «Τζούλιους, µού άρε- σε πολύ & λόγος σου». KI’ ό ΄΄Οππι απαντά: «’Ev'r, είµαι εύχαριστη…μένος πού ήλθες...». (Ο ΄Οππενχάϊμερ κέρδισε έτσι τήν παγκόσμια φήμη του σάν σοφός καί µιά Θέσι στήν ίσ1ορία σάν «πατέρας τής Χιροσίµα», Kai σήµερα, εκείνος πού πασά λίγο νά γίνη 6 Ντρέύφους τής εποχής μας, παίζει τόν ρόλο τού «Μπάνι…» «χαμένου στό αγ- γόµα, (μπάλα) παιδιού», καθηγητού πού απαιτούν 16: γυναικεία περιο- δικά! . … 6 « ΄ σωστά…. 6… («Μ. …Μ- που… ούσιαστικά πολυ μικρότερος όπιο τόν ΄΄ μύθο, του καί ό πρωτεργάτης τής 110- λιτικής" έπιστηµονικής ως ο) όλον τον κόσµο, είναι ένας &… πως πού ένδιαφέρεται οπωσδήποτε περισσότερο v6: επιµεληΘή τής …ης καί τής καρριέρας του, παρά v6: 6:- ψηφήση στ αλήθεια τά ίσ'χυρά συµ- φέροντα τής διομηιχανίας καί τού πολέμου. Πως όµως νά τόν κρίνουµε; 'Ο κα- τάσκοπος Σόργκε, πεθαίνοντας, είχε πή: «Μας οδηγει µιά δαιμονική λογι- κή, πού µας κατευθύνει πρός τήν κα- ταστροφνήρ>. JEAN MARABiNi |δεώδης έτοιµη τροφή για έκδροµες, για µεζέδες για δραδυνό φαγητό Τ; γι?ι ΤΗΝ ΓΚ νια τήι τον"… ξένισαν πολλού τής γαλλικής ι όλωσδιόλου νέο προσέγγιση τοι Τά Ολικά τού ΄ γανα τής έπιστήι λεσµα τής δουλε v6: μεταδώση τήι ν΄ούργιου΄χώρου τι γύρω 6:116 τόν 6': εί-σαγωγή τού έπ λείου. Η άντίληιι μέ τήν ανανέωση φ…(λοσοφία καί να ρες δυνατότητες € τόν καινούργιο δι ται σήμερα στήν Στήν έξέλιξη τ κολοι΄ιΘησε τρία ο χρησιµοποιόντας ο ρεωµένες σέ κομμ τασκευάζει ένα οί νοµάζει «Σήιµαιτα> φοσιώνεται &…… έχουν τήν στάση κόνα) καί άνακαλ νατότητες των ήλ δίων. Στήν περίο ζει συνδυασµούς ι νοµάζει «τηλεµαγν µιά σειρά άπό «' να» µέ ϊδιάζοιυισα τού καλλιτέχνη δέ κό χαρακτήρα, δι -Τοδ- ΜΑΝΩΛΗ M άπλή λειτουργική στόν ανάλογο άρχ σύγχρονης κοινων΄ διαφέρουν ούσιαστ θειες τής «Και… τίς δπτικοαικσυστ παραπλησίων συσι κυρίως µελέτες άντικειµένων µέ ση, πού έπιδιωκσι τά ύλικά τής Επι σουν άντιπροσωπε τόν αύοιανό χωρο προ6λέπει καί 6p ξη της την…… ληνα καλλιτέχνη ( το : δτι χρησιµα μέ Ξδιότητες κα… τιµες νέες, δεν ό &… τους κα." µης τους. Κατά ι τικείµενα τού Τά όπονοούν καί ότι… μπορούρε γιά τού συµµετεχουν στην 'Η προσπάθειι φυσικά άσχετη µ αντίληψη τού Όλι» νούργια περιεχόι χνικού spyou. "AI χη δράματα ποι΄ πίπεδο των άν€ καί αφορούν τήι θήκη τού σήµερ… αιωνα τής έπιστι σεις του µαζί ' Θά χρησιμοποιη« µέ αύτό τό όρο 16 αποδώσουν. | 110, δέν ζούµε µό* δράτων καί των των: 6 σηµερινόι pa? σχέσεις μέ < καί φυσικούς νόµ στημα καί τόν Kc’ πού όποδύεται τι λης. ‘H έννοια τ έχει αλλάξει: 6 μόνο 16 σύνολο καί των άοράτι προύποθέτουν τή ΥΠ0ΥΡΓΕ|0Ν ΕΕ ΠΡΟΚ' Προκειιµ€νω νά διορισμού" α! κενού -."... Alanna-xi.

'Εµ6όσματο - ΠορσγγελΔ'ες: !. Βόρλαν (Μπρνο 26 - Άξονας). ο ΑΙΩΝΑΣ MA}: ΓΡΑΦΕΙΑ: ΟΔΟΣ MAPNH 26-ΑΘΗΝΑ Σ υ ν 8 ρ 0 µ έ ς: Έσωτερικοδ : Ετησ[α : δραχ. 36.000 - 'Εξάµηνη : δραχ. 18.000 "Εξωτερικού: ΄Ετησία: Δολλάρια 10, Λίρες 3. Χειρόγραφα: Κόσταν Δαρρίγον . Είκόνες - Σχέδιο; Σπύρον Βόρλαν . 'Δρχιτεκονικδ Όλη: Σόλ. Κυδωνιότην ΛΕΩΝ ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ . ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΣ ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ . JEAN MOREAS . ALBERT THIBAUDET ΚΩΝΣΤΑΝΤ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ : Π. Ν. ΚΟΥΤΣΗΣ Γ. Μ. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ. . Δ. Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ: ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ G. PAPINI ΚΩΣΤΑΣ ΣΟΥΚΑΣ . ΑΠΣ ΘΕΡΟΣ . . ΛΕΩΝ ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ . ΑΡΗΣ ΔΙΚΤΑΙΟΣ . . ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΣΤΕΡΙΑΔΗΣ ΤΩΝΗΣ ΣΠΗΤΕΡΗΣ . . ΑΛ. ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ. . ΛΑΚΗΣ ΘΡΥΛΟΣ Γ. ΚΟΤΣΙΡΑΣ Α. ΤΑΣΣΟΣ . Α. ΑΣΤΕΡΙΑΔΗΣ . Φ. ΖΑΧΑΡΙΟΥ . ΟΡ. ΚΑΝΕΛΛΗΣ . Β. ΣΕΜΕΡΤΖΙΔΗΣ Κ. ΘΕΤΤΑΛΟΣ . . . ΕΡ. ΦΡΑΤΖΙΣΚΑΚΗΣ . Γ. ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ ΜΠΟΥΖΙΑΝΗΣ . Γ. ΒΑΚΑΛΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τέσσερα Ποιήματα «Μ' έναν κάποιο τίτλο» (διήγηµα) «"Όνειρο» (ποίηµα ανέκδοτο) 'Από τίς «Στροφές» (Μετ. Γ. Σταυρόπουλος) «'Η 'Εκάτη με τα τρία πρόσωπα» (Μετ. Χρίστος Ρήγας) «'΄Απειρος χώρος» (ποίημα) «'Αγωνία» (ποίηµα) «Στην κοιτίδα τοδ πρώτου πολιτισμοί) τής Οίκουµένης» «Ι. M. Παναγιωτόπουλος, ό Ποιητής» «Παραλλαγές ένος ζωγραφικοδ θέµατος» «'΄Ενας ξοφληµένος άνθρωπος» (Μετ. Κ. Λασσιθιωτάκης) ΑΠΟ ΜΗΝΑ ΣΕ MHNA «'Επικαιρότητες. . .» «"Ενας µεγάλος φίλος μας» Τό Θέατρο: «Τα παιδιά τοι") )Εδουάρδου - «Έγώ καί το κου- νέλι» — «Χρυσό µου» - «Παπαδόπουλος καί Σία» — Τό v00 σου στήν 'Αµέλια»-«Θεατρίνοι» το Βιβλίο: Ι. Μ. Παναγιωτοπούλου: «Σκαραβαϊος ο 'Ιερός» Γ. Θέμελη: «'O "Υμνος είς τήν Έλευθερίαν», Γ. Σταυ- ρόπουλου: «Λάμπρος Πορφύρας». Μουσική: G. Ve‘rdi: «Messo do Requiem». V. Prihodo Ζωγραφική: "Η έκθεση της «Στόθμης» «Salon de Moi» 'Επιστολή στον «Αίώνα µας» » » » Βιβλία καί Περιοδικά Ε I KO N E Σ ΕΚΤΟΣ KEIMENOY «'H λύρα» «Σύνθεση» «Σπίτια στο λιµανάκι» «τό παιδί που σπάζει τό κλαδί» «Χαράδρα 'Αργιθέας» «Θεσσαλικό τοπίο» «Νεκρά φύσις» «Δυο γυναίκες» «Φιγούρα» …το: KEIMENOY «Κόκκιν' άχεϊλι έφίλησα» Δώδεκα είκόνες στη µελέτη «Παραλλαγές ένος ζωγρα- φικοί) έργου» ι ιιιιιιιι uunu ιιιιιι "nun-I ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι ιιιιι ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι In ”NO'H'RE $§ECLEH REVUE MENSUELLE RUE MARNI 26 - ATHENES GRECE τιμή φύλλου δρχ. 3000 uuunnnnnn MHNIAI ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Σ΄ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΙ- ς Γ. ΒΑΚΑΛΟ & »»//»»/» "…ο … & "Τ? … 1. PK 0 "Α µ |ΤΕ η ς …..τ , | Ο Α Η I: Σ Ν NNA I M H Φ »» oov .: »%//%» Απο .Λ. Η Χ Α .… Κ κ O …λ ,». /»,. ξ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝ|ΚΟ ΠΕΡιοΔικο KAI »»»/» % Ξ ΚΩΣΤΑΣ ΔΑΡΡ|ΓΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΒΑΡΛΑΣ . . . ΞΗ Γ. ΒΑΚΑΛΟ ΜΗΝΙΑΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝ|ΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝ|ΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Παραλλαγές ένας ζωγραφικού Θέματος περίπτωση που εξετάζεται, στη μικρή αυτή με- λέτη, φαίνεται σα να είναι πολυ περιωρισμένη. Πρόκειται για μια λιθογραφία, καμωμένη από (| Ε' \ , | 9 Χ \ r I I \ εναν ελληνα στο εξωτερικο, απο την οποια ξεκιναει μια .. … . , . .… μακρια σειρά λαικων καλλιτεχνηματων, με διαφορετικες τεχνικές καί σε ποικίλα υλικά. Αυτή η έπανάληι|ιη του EEK. Α. 174 ίδιου είκαστικοϊι θέματος γεννάει πολλά προβλήματα, κα- θαρά τεχνολογικά. "Από 11‘) σημείο αυτό θα ξεκινήσει καί …ή εργασία αυτή. "Οµως, πέρα &…» το είδικο τεχνο- λογικό ενδιαφέρον, οί περιπέτειες του θέματος θίγουν ένα ουσιαστικό ζήτημα της καλλιτεχνικής δημιουργίας : 1:1‘1 θέση της προσωπικότητας μέσα 011‘1 ζωντανή καλλι- τεχνικη παράδοση, το ρόλο της ατομικής προσφοράς στην εξέλιξη μιάς ομαδικης τέχνης, όπως ειναι 11 λαϊκή. Στην περίπτωση που εξετάζεται εδώ, μας είναι γνωστα όχι μόνο τα ονόματα από τους περισσότερους τεχνίτες αλλά καί πολλά περιστατικά της ζωής τους. "Ετσι μπο- ρουμε πιο σίγουρα να έπισημάνουμε 11‘1 διάθλαση 1101‘) υφίσταται 1(‘) αρχικό θέμα, καθώς περνάει από 11‘) πρί- σμα της προσωπικότητάς τους. Ό,τι, όμως, είναι πιο ουσιαστικό, στην περίπτωση αυτη, ξεκιναει από 11‘1 διαπί- στωση πως όλοι τους έμειναν πιστοί 011‘) πνευμα της λαϊκής μας τέχνης. Νομίζω πως δεν υπάρχει για τον άνθρωπο 1111‘) ψηλό "ιδανικό από 11‘) να είναι μια δλοκλη- ρωμένη προσωπικότητα, συντονισμένη με τον όμαδικο ρυθμό του τόπου του καί της εποχής του. Αυτόν τον ρυθμό που είναι αϊσιΙητος όχι μόνο στην είκαστικη δη- μιουργία, μα καί 011‘1v ποιητική έκφραση και 011‘1 ζων- τανή ίστορικη παράδοση. Οί λαϊκοί τεχνίτες δε νοιάζονται καθόλου για 11‘1v πατρότητα του θέματος 1101‘) δουλεύουι, κι= αγνοούν όσα εμείς πρεσβεύουμε για την πνευματική ίδιοκτησία. Χω- ρίς καθόλου να νομίζουν πως κάνουν κλοπή, παίρνουν Eva θέμα καί το επαναλαμβάνουν, προσαρμόζοντάς το -κά-ι'Ιε (ωρα- στίς δυνατότητες της όλης που μεταχει- ρίζονται. "Οπως πολλές φορές, ως τώρα, σημειώθηκε, δεν πρόκειται και*Ιόλ…ι για δουλικη αντιγραφή. '1‘1‘) 1190— 101111 είναι η αφετηρία. "() καλλιτέχνης ξεκινάει, πολλές φορές, με 11‘1 συγκινητική πρόθεση να κάνει ένα άπλό αντίγραφο. =Εδώ όμως επεμβαίνουν άλλοι παράγοντες (όπτικές συνήθειες, προαπο"|…τημένη τεχνική κτλ.) 11011 κάνουν τήν πρόθεση τοι"! τεχνίτη να λοξοδρομίσει. "Ακρι- βώς στό λοξοδρόμισμα αυτό βρίσκεται ή αξία 101) λαϊκοί… καλλιτεχνήματος γιατί έτσι πραγματώνεται ή προσωπική συμβολή 101) τεχνίτη, 1101) είναι φορέας τών δμαδικών τάσεων. ΄Ενα μεγάλο μέρος τής λαϊκής μας τέχνης ξε- κινάει από πρότυπα της επίσημης τέχνης. Ο υποφαινό- μενος έχει δημοσιέψει μερικες τέτοιες περιπτώσεις, από τίς άπειρες 1101) έχει έπισημάνει. Μέσα στο κείμενο (Είκ. Α καί Β) βλέπει δ αναγνώστης τήν περίφημη «Σφαγή τής Χίου» 100 Ντελακρουά καί τήν ξυλογραφική της παραλλαγή από άγνωστο λαϊκό τεχνίτη. tH ξυλογραφία αυτή δημοσιεύθηκε στό βιβλίο «Οί θρίαμβοι τών ήρώων c13111111011) κατά τόν Γιερόν υπέρ έλευ…θερίας αγώνα» 101) υπολοχαγού Νικολάου Β Βουτυρα, 1101) τυπώθηκε στήν ζΕρμούπολη, στα 1.885 Η μορφή της γυναίκας, 11011 κυττάζει με απόγνωση, αφαιρέθηκε από το πρώτο επί- πεδο, καθώς επίσης καί η ά…… μορφή τοι") σκεπτικοι"ν πολεμιστή. cO Τούρκος, 1101) διακρίνεται πίσω από τα… πρόσωπα τής σύνθεσης, στό έργο τού Ντελακρουά 1190- χωρεί κρατώντας τό τουφέκι του. Ο Έλληνας όμως ξυλογράφος, για να τονίσει την αγριότητα του, τόν παρι- στάνει να πετάει με 11‘] λόγχη του στόν αέρα ένα βρέ- φος. "Επίσης έβγαλε τό φόντο, καί μια σκηνή σφαγής τή μετέθεσε -τροποποιημένη… στήν άκρη τής εικόνας. Αυτό τό έκανε γιατί, με τή τεχνική 1101) έργάζεται, δέ θα μπορούσε να ξεχωρίσει τή σκηνή τοι") φόντου από τή σκηνή τού πρώτου έπιπέδου. Με τή μετάθεση τής πρώ- της στήν άκρη αριστερα αποφεύγει τή σύγχιση. ‘H κατεργασία 1101) παθαίνει τό αρχικό θέμα είναι στό μεγαλύτερο μέρος της ασυνείδητη. "Οταν βλέπουμε τό λαϊκό ζωγράφο, καθώς αντιγράφει ένα κοινό καρτ- ποσταλ 1101) παριστάνει τή γέφυρα της Λάρισας, να σχε- διάζει έντελώς όριζόντια τή λοξή προοπτική γραμμή της κουβέρτας καί να ζωγραφίζει ημικυκλικα τα γοτθικά της τόξα, τότε καταλαβαίνουμε πως οί αλλαγες αυτες είναι αθέλητες. Οταν όμως τόν βλέπουμε να τροπο- ποιεί μια σύνθεση ανάλογα με τήν επιφάνεια 1101‘) δια- κοσμεί, να προσθέτει ή v” αφαιρεί πρόσωπα, ν" αλλάζει τήν προοπτική, δέ μπορούμε παρα ν" αποδώσουμε τίς τροποποιήσεις αυτες σε θεληματική ενέργεια. Τό θέμα που θα μας απασχολήσει σήμερα είναι η σκηνή τής σύλληψης του Αθανασίου Διάκου. Ο λιθο- γράφος Δημίδης τήν έπλασε σύμφωνα με διηγήσεις. "Από τό γεγονός (1821) ώς τή λιθογραφική του αποτύ- πωση (1841) μεσολαβούν μόνο είκοσι χρόνια. Μαρτυρίες από αυτόπτες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τόν λιθο- γράφο στή σωστή αποτύπωση τής σκηνής. Καί φαίνεται πως αυτό έγινε σε πολλές λεπτομέρειες. "Οπως πολλες φορες συμβαίνει, χρησιμοποίησε μια σύνθεση 1101) δεν ειναι πρωτότυπη. "‘lI] συναντάμε πολλες φορες στή γαλ- λική τέχνη. Ακριβώς τή χρονια 1101) γίνεται 1°] λιθογρα- φία του Δημίδη, έπισκευάζεται καί τό περίφημο κεντητό χαλί τής Bayeux 1101) έχει μιαν ανάλογη σκηνή (Είκ. Γ). 'Ο Δημίδης προσαρμόζει τή σύνθεση στίς ανάγκες του θέματός του, όπως ότι φανεί πιό καθαρά από τήν περι- γραφή τής λιθογραφίας. Τό Μουσείο Μπενάκη, στή σειρα τών λιθογραφιών του από τήν ]Ξπανάσταση του 1821, διατήρησε (συλ- λογή λιθογραφιών αριθ. 169, φάκελ. 7) τή λιθογραφία τού Ι]. Δημίδη, στα όπου ξεκίνησε ή ωραία σειρα τών λαϊκών καλλιτεχνημάτων. "Εγινε στο Παρίσι 010 1841 στό λιθογραφείο Lemercier Benard & Comp. είναι μονόχρωμη, διαστάσεων 42 X 341/2 έκατοστών του μέ- ΕΙκ. 2. 175 176 6 ΑΙΩΝΑΣ μας τρου (Είκ. 1). Τί] μέ- ση τής σύνθεσης κατέ- χει ]"'] μορφή τοι"; Διά- κου με φουστανέλλα καί >…) μαλλιά. Στό δεξί του χέρι σφίγγει τό σπασμένο του σπα- θί. Τόν κρατούν τρείς Τούρκοι, ένας δεξια καί δυό αριστερά του, ένώ ένας τέταρτος κεί- τεται νεκρός στα πόδια του. Μια πιστόλια εί- ναι πεταγμένη μπρο- στα στα πόδια τού Διά- κου. Στό βάθος δια- κρίνονται τούρκικα στρατει΄ιματα καί μια σκηνή. Είναι καταφα- νερη ή έλλειψη έπαφΓ]ς με την πραγματικότη- τα: ('1 διάκος είναι E- νας ντε/ιικατος Ευρω- παίος με ξανθό μου- στακάκι, φρεσκοξυρι- σμένος καί φοράει μια πεντακάθαρη καί κα- λοσιδερωμένη φουστα- νέλλα. 'Η λιθογραφία είναι λεπτοδουλεμένη με κραγιόνι. Οί δια- βαθμίσεις τών τόνων ΙΙ ΜΑΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΕΙΣ ΤΡΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ vno AEONTOZ M EAA .. . ... ... ... . ιΟι':δέν τισλυτιμοτερον άµ€πτου συνειδότοςι ιΟύδ' άλλο τι γλυιυτερον πατρίδος ελευθέραςι ΞΙΒΛ|ΟΠΩΛειοΝ ΜΙΧΑΗΛ I. ZAAIBEF’OY οΔοΣ ΣτΑΔιογ 14-ΑΘΗΝΑ| Είκ. & μαλακές. Με "ιδιαίτερη φροντίδα καί αγάπη αποδίδονται οί λεπτομέρειες καί τα κεντίδια της φορεσιας καί τών όπλων. Από τή λιθογραι]ία αυτή 6 Σπύρος Χρηστίδης κά- νει μια δική του τρίχρωμη (μπλε- κίτρινο- κόκκινο) με μελάνι. (Είκ. ?) Εδώ όλα αντιστρέφονται: ό Διάκος κρατάει τό σπασμένο σπαθί με τ" αριστερό του χέρι, οί τούρκοι που τόν κρατουν είναι ένας αριστερά του καί δυό δεξιά του κλπ. Ο λόγος είναι φανερός. Ο Χρηστί- δης αντέγραψε τό έργο στη λιθογραφική πλάκα όπως τό έβλεπε, καί με τό τύπωμα έγινε ή αντιγραφή. Οί" τόνοι είναι σκληρότεροι, συνδυασμοί τών τριών χρωμάτων τί]; έκτύπωσης δημιουργουν κι άλλα πολλά χρώματα. Τα κεντ]΄]δια έχουν απλοποι1]θεί καί γίνεται έπιτυχημένη εκμετάλλευση τών πλεονεκτημάτων πού δίνει ή τρίχρω- ]ιία. Τό πρόσωπο το]? Διάκου προσαρμόζεται στό ίδεώ- δες αντρικης όμορφιας που έχει 6 έλληνικός λαός. τό μάτι ζωηρεύει, τό μουστάκι είναι πλουσιο καί στριμμένο προς τα επάνω, η έκφραση αντρίκια. Οί διαστάσεις τής λιθογραφίας είναι 11 Χ 16 1/2 έκατοστα τοι") μέτρου. nAvrirmro βρίσκεται στή συλλογή Κ. Α. Μακρή, στό Βόλο 'Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος πολλές φορές ζωγρά- φισε αότό τό θέμα. “H είκόνα πού παρουσιάζουμε (Είκ. 3) είναι μια τοιχογραφία στό σπίτι του κ. Λυκιαρδοπού- λου, στήν "Ανακασιά του Πηλίου, διαστάσεων 1. 95Χ85. ΄Εγινε στα 1912. Ο τοίχος που έχει να διακοσµήσει δ >ΟΝΝ(.…. .< "Ανω; Α. ΑΣΤΕΡΙΛΔΗ: ΣΥΝΘΕΣΗ ΦΩΤΗ ΖΑΧΑΡ|ΟΥ: ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΟΡΕΣΤΗ ΚΑΝΕΛΛΗ: ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΣΠΑΖΕΙ ΤΟ ΚΛΑΔ| Β. ΣΕΜΕΡΤΖ|ΔΗ: ΧΑΡΑΔΡΑ ΑΡΓΙΘΕΑΣ (Λαδοτέµπερα) "ΣτΑΘΜΗ… Κ ατο) ΚΩΣΤΑ ΘΕΤΤΑΛΟΥ: ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ll Σ T Α Θ Μ Η ΓΙΩΡΓΗ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ: ΔΥΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΖΑ (Τέμπερα) " Γ. ΦΡΑΤΖΙΣΚΑΚΗ: ΝΑΤΟΥΡ ΜΟΡΤ ΦΙΓΟΥΡΑ ΜΠΟΥΖΙΑΝΗ ι ΦΙΓΟΥΡΑ Είκ. 6. Θεόφιλος είναι στενόμακρος, ανάμεσα 0E δυό πόρτες. Γι! αύτό τα πρόσωπα τής σύνθεσης είναι πιό συμμαζε- μένα, δέν ύπάρχει φόντο στα πλάγια τους καί τό E00— φος μπροστά τους αύξαίνει. 'Ο 5Αθανάσιος Διάκος πα- τάει χαρακτηριστικα πάνω στό πτώμα τού σκοτωμένου Τούρκου. Προστίθεται καί μια γραφική λεπτομέρεια: τό μισό τού σπασμένου σπαθιού κείτεται χάμω, δίπλα στήν πιστόλα. Τό σπαθί ξαναγυρίζει στό δεξί χέρι καί οί τούρκοι στίς αρχικές τους θέσεις. Αύτό δείχνει πως ό Θεόφιλος 0Ev πήρε τό θέμα του από τή λιθογραφία τού Χρηστίδη. ”E061 όλα είναι ζωγραφικα. ' Τό χρώμα τό φώς, η σκιά, οί διαφορές τών τόνων, ]] ατμόσφαιρα αποδίδονται με ζωγραφικα μέσα από τήν "ιδιοσυγκρασία τού Θεόφιλου. Σέ αλλο κλίμα μας μεταφέρει τό ανάγλυφο 0E πέτρα, που βρίσκεται στό κτήμα τού =Αργε΄ντη στή Χίο. (ζΕ"ικ. 4) Τό φόντο είναι έντελώς έπίπεδο χωρίς καθόλου να {1:10- δηλώνεται τοπίο. Διατηρούνται μόνο τα τέσσερα κύρια πρόσωπα τής σύνθεσης. Οί μορφές είναι πιο χοντρε: καί στέρεες καί ξεχωρίζουν έντονα. Τονίζεται ίδιαίτερα 11 πτύχωση -στίς φουστανέλλες κυρίως- ή σχηματοποίηση είναι πιό έντονη. Είναι φανερή ή φροντίδα για τό παι- χνίδι τού φωτός πάνω στήν κυματιστή έπιφάνεια. Τό κό- σμημα πού περιβάλλει τή σύνθεση, καί πού ασφαλώς τό έχει ξαναδουλε΄ψει προηγούμενα 6 τεχνίτης, είναι κάμω- μένο με περισσότερη εύκολία καί έλευθερία. Στήν κάτω πλευρά ύπάρχει απομίμηση στενόμακρης λωρίδας χαρτιού ή μεμβράνης με τίς ακρως γυρισμένες. =Εκεί ασφαλώς θα ύπήρχε γραπτή έπιγραφή, που τήν E06008 δ ήλιος καί ή βροχή. Με μεγαλύτερη έλευθερία δουλεύει τό θέμα 0 ξυλο- γράφος Κ. Χατζηφίλος, όταν κοσμεί τό έξώφυλλο τού βιβλίου τού A. Μελά «"Αθανάσιος Διάκος» (Είκ. 5). "Η ξυλογραφία του χρησιμεύει σαν κόσμημα κι δ τρόπος πού χειρίζεται τό θέμα έξυπηρετεί τό σκοπό αυτό. Φόντο δεν υπάρχει καί οί μορφές ξεχωρίζουν ζωηρά πάνω στό ασπρο τού χαρτιού. Οί Τούρκοι μένουν δυό, ένας τους από κάθε πλευρά τού Διάκου. "Ετσι κρατιέται ή συμμε- τρία τού κοσμήματος. Τά άσπρα κενά, πού σχηματίζον- ται ανάμεσα στό Διάκο καί τους Τούρκους, έχουν περί- που τό σχήμα ρόμβου. ‘H διάταξη τών ποδιών είναι ρυθμική. ΏΑνάμνηση τού Τούρκου, που λείπει, διατη- ρείται με τό τουφέκι του, που βρίσκεται 7.1” 01’110 πε- ταγμένο στό έδαφος. εΥπάρχει κι" έδώ ή λεπτομέρεια τού μισού σπασμένου σπαθιού, που βρίσκεται χάμω. N0 είναι, αραγε, απλή σύμπτωση 11E τό έργο τού Θεόφιλου; Τό σχήμα τού βιβλίου είναι 16° καί οί διαστάσεις τής ξυλογραφίας 6.5 X 7.5 (27.010010 τού μέτρου. cO Γερμανός Κλάους Φρισλάντερ, πού έζησε πρίν από τόν πόλεμο στήν Ελλάδα κι ασχολήθηκε με τή λα'ική τέχνη, διέσωσε, 0E μια του ξυλογραφία, μια ρε- κλάμα καμωμένη από τόν καραγκιοζοπαίχτη Σπαθάρη 0E μια μάντρα τής Νέας '΄΄Ερυθραίας. (Είκ. 6) AE μπο- ρούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε τήν προσωπική συμβολή τού ξένου καλλιτέχνη, ούτε τίς αλλαγές πού έπέφερε ή μεταφορα τής ε"ικόνας από τήν τοιχογραφία στήν ξυλο- γραφία. Από ό,τι βλέπουμε μπορούμε να συμπεράνουμε πως ό Σπαθάρης στάθηκε πιστότερος στό αρχικό σχέδιο, τό έκανε όμως περισσότερο στατικό καί σχηματοποιη- μένο. =Αντίτυπο τής ξυλογραφίας τού Φρισλάντερ, δια- στάσεων 14 Χ 20.5 Ex. μέτρου, βρίσκεται στή συλλογή τού K. Μακρή, στό Βόλο Μια χάλκινη παλάσκα, γιαννιώτικης τέχνης, πού ανήκει στόν κ. Νίκο ”A0011, Νέα Υόρκη, είναι διακο- σμημένη με τό ιδιο θέμα. (Εικ. 7) Η σύνθεση είναι άνετα τοποθετημένη μέσα στό σχήμα τής παλάσκας, 0E χαμηλό ανάγλυφο, καί περιβάλλεται διακριτικά από ένα πλαίσιο με λουλούδια. Διατηρούνται καί τα τέσσερα κύ- Ε΄ικ. 7. 177 Είκ. 8. 010 πρόσωπα. =Αντί για τό σκοτωμένο Τούρκο έχουμε δεξιά, στο βάθος, τρία πτώματα. Τα έπίπεδα διαγρά- φονται τό ένα πάνω στό άλλο, χωρίς φροντίδα προοπτι- κής απόδοσης 111” E101 διατηρείται ακαίρια ή αίσθηση τής μιας επιφάνειας. Τήν έλλειψη προοπτικής "ιδιαίτερα τονίζουν στίς έπάνω γωνιές δύο 7.7.0010 11E λουλούδια πού, αν καί βρίσκονται στό έπίπεδο τού βάθους, έχουν διαστάσεις πού μόνο αν βρίσκονταν στό πρώτο έπίπεδο θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν. Τό φόντο είναι χτυ- πημένο μέ όδοντωτό σφυρί 7.1” έτσι ή τραχύτητα τής έπι- φάνειάς του αναδείχνει πιό καθαρα τίς φιγούρες. "Ενας άγνωστος λαϊκός ζωγράφος παίρνει τό ίδιο ζωγραφικό θέμα για να είκονογραφίσει τό ("ιστορικό εί- δυλιακό μυθιστόρημα τής έποχής τής τουρκοκρατίας» Ο ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΟΣ, τού Κίμωνος =Αττικού. (Είκ. 8) Μετωνομάζει τόν ήρωα τής σΑλαμάνας σέ Μπιλογιάννη (τόν ήρωα τού μυθιστορήματος), προσθέτει στό βάθος μια κρεμάλα και τή μορφή μιας τουρκάλας. cH είκόνα βρίσκεται στό έξώφυλλο τού βιβλίου σέ τρίχρωμη τσιγ- γογραφία ράστερ (κόκκινο-κίτρινο- μπλέ) και στό έσω- τερικό, στή σελίδα 129, μονόχρωμα] τσιγγογραφία (μαύρη) μέ τή λεζάντα: «Για δεύτερη φορα πήγανε τό Μπελο- γιάννη στήν κρεμάλα. K1” όλοι ήτανε βέβαιοι πως δέ θα γλύτωνε τώρα». Οί διαστάσεις τής είκόνας είναι (12Χ15) έκατοστα τού μέτρου. Τό βιβλίο έχει έκδοθεϊ στήν 3Αθήνα τό 1947 από τόν έκδοτικό οίκο « ΚΕΡΑΥΝΟΣ» σέ σχήμα 16°. cH καλλιτεχνική αξία τής ε"ικόνας είναι πολύ χαμηλή. Τό θέμα ξαναγυρίζει στήν επίσημη τέχνη. Στα χρό- νια τής γερμανο'ιΐταλικής κατοχής παρατηρήθηκε 010E11- 178 τονη τάση στούς καλλιτέχνες να αντλήσουν τα θέματά τους από τήν έθνική μας ίστορία καί τα μέσα τους από τή ζωντανή λαϊκή παράδοση. ”H δεσποινίς Λουκία Μαγ- γιώρου τό έπαναλαμβάνει σέ μια΄ 1119 ξυλογραφία (Είκ. (.!) πλουτισμένο όμως 11E περισσότερα πρόσωπα. Στό βά- θος διακρίνεται τό άναμα τής φωτιάς. "Οπως βεβαιώνει ή καλλιτέχνις, δέν είχε ύπ" όψη της -κάνοντας τήν ξυ- λογραφία- καμμια ανάλογα] είκόνα. Φαίνεται πως όμοιό- τητα τών περιστατικών τής έποχής μέ τό όλοκαύτωμα τής "Αλαμάνας έκανε ν" αναδυθούν από τό θποσυνείδητό της παραστάσεις, θαμμένες ,ι΄σως από τα παιδικά της χρό- νια, τότε πού κάπου θα συνάντησε τήν είκόνα. cH ξυλο- γραφία δημοσιεύθηκε καί στό περιοδικό «Έλ. Γράμ- 11010» 010 φύλλο τής 1ης 5Οκτωβρίου 1946. "Ασφαλώς 7.1” αλλά λαϊκά καλλιτεχνήματα θα έχουν τό ”1010 θέμα. Σχεδόν όμοιες μέ τού Δημίδι] κυκλοφόρη- σαν πολλές λιθογραφίες, 8’1'18 ανεξάρτητες, είτε σέ βι- βλία. ”A110 αυτές πολλοί λαϊκοί καλλιτέχνες θα πήραν τό θέμα τους. "Η παλληκάρια τού ήρωα τής "Αλαμάνας συγκίνησε καί συγκινεί πάντα τόν έλληνικό λαό, γι: αύτό καί τόσο συχνα έμφανίζεται στα έργα τής είκαστικής δημιουργίας του. Είναι 111” 013109 Ev09 τρόπος να τρα- γουδίσει τόν ήρωα, όπως τόν τραγούδησε καί μέ τό λόγο. Βλέποντας τό παλληκάρι, πού οί λαϊκοί τεχνίτες τό στό- λισαν μέ τόση αντρίκια όμορφιά, νοιώθουμε πιό βαθειά v” απηχεί μέσα μας τό παράπανο για τόν πρόωρο χαμό: α]΄ια ΐδές καιρό πού διάλεξεν ό χάρος να μέ πάρει 3 | ! , … τώρα τι, τινθιζουν τα κλαριά και βγάζ ή γης χορτάρι» ΚΠ!ΟΣ Δ. ΜΑΚΡΗΣ GIOVANNI HOPOYMI έκεϊνα, μι ίστορία 7.1 μή μιλήσω γι" αύτ όπως όλες οί άλλες τική. Πρέπει να όλες οί άλλες. Δέν ξέρω αν α τήν πληρότητα, τί μακρυά μας αδελφ ξαναδώ τή ζωή πο τροφεμμένο; από εύερέθιστου "ιακωβ στόν χειμωνιάτικο ριού, ακουμπισμένι "Αρνου, κοιτάζοντ Ξαπλωμένο πάνω gello, σκυμμένο, ταχειρισµένων βιβ2 στρεμμένο τραπέζι αν πασκίζω, δέν β. μούμαι, τή μια μέ ζωή μας καί τίποτ Θυμάσαι τό πρ ριο 7.1” έρημικό δς στούς κήπους, πού τευμένοι καί θυρ( κίτρινο, καί 11’ όλ( χρονών, ανάδιδε κι 1111001 κείνο τό με" βιβλία, αποθήκη μ ψεις, καρποφόρα ' μου, για μένα τόν φλυαρίες μέσα στή θισμα τών ξερών ΄ στικό τό βράδυ κ κοπή, για κάποιο κείνο τό άγονο ίγρούς τοίχους κ πρώτη φορα μιλήσ τή θεία έλευθερία πηγαίναμε πάνω σ καί κοιτάζαμε τήν θρα στίς όχθες 10" γίνεις δική μας; Κάποτε, πηγαί αναζητώντας τή μι τητα. 'Ο δρόμος δ χωρούσαμε μέ τό , πόρων 7.1” αντί τρ σκέψεις καί τα τα ψύχωναν σαν κα΄π( κατηφοριές μας τα γαμε γρήγορα από πλεχτους τράφους, λάκια 'ι΄σια, 01‘1v σ; καί τήν λευτεριά, θάμνων, τα 11070111 1161171000, τα καλν1 () Συνέχεια απ' ].

υ, , σ., I Eva δροµακι στη οαπρινιτσα Κίτσου &, &ακςΞ ? . τό πηλιορείτικο σπίτι δέν ειναι θαυµαστό μόνο για την ωραία του | I I I . I I | I I I …, I προσοοη, για την καλαισθητη διακοσµηση του, αλλα και για τη διαρρυθµιση τού χώρου του. Σοφία, αισθηση καί πεϊρα συνεργάζονται γιά νά δώσουν στο α I I , I I ' 0 |, | I ~ χωρο, που περιοριζεται από το κτιριο, ολη του την αξια. Η κινηση του άν- I, ~ 3pénou μέσα νά ειναι δνετη καί ευχάριστη. 'Η αρετή αυτή, οχι µόνο του πη- λιορείτικου άιλά γενικά του ολληνικοΌ σπιτιού, ειναι αναγνωρισµένη από 5- λους. αένοι καί ντόπιοι σοφοί πολλές φορές μιλούν µέ ξνΘουσιασμ6 για τούς κατοιπίοιµους χώρους, πού Ξγιναν µέ µέτρο τόν ανθρωπο. A616 τό µέτρο κρα- I …. "υ I Ο , …. , … " τιεται πρωτα απ ολα γιά τις σωµατικές αναλογιες του ανθρωπου - τό νους των σπαλοπατιων. τό Ενοιγµα της πόρτας, & τοποθέτηση των λαβΞν,εύκολύνουν την δνετη χρήση τού σπιτιου. && καί της ανθρώπινης ψυχης οι ανάγκες έξυπη- ρετοΌνται από Eva χωρο πού ούτε πολύ µικρός γίνεται, για να πιέζει την φυ- u I I " I O I u " … , χή, ουτε πολυ µεγαλος,ωστε να αισθανεται αβολα οποιος κυκλοφορει µεσα του. Οι αναλογίες του ύψους µέ τα μάκρος καί τα πλάτος, & τρόπος πού δέχεται τό φως, σέ συνδυασμό µέ τη διακόσμηση καί τό "ντύσιμο" τού σπιτιού, κάνουν τό σπίτι χαρούµενο. . ‘7 , " θ,… I , I I I I I πα ηταν περιεργο αν η ικανοτητα αυτη περιοριζονταν µονο στο σπι- τι καί δέν ειχε κι΄Ξλλες έκδηλώοεις. Κοξ στο ύπαιθρο, μέσα οτό χωριό, ύπαρ- I I ι| : | .. I u Ι΄ , I χουν προβληματα χωρου που η λυση τους απαιτουοε την ιδιαν ικανότητα για να .. . φτάσει σ'εύτυχισµένο αποτέλεσµα. Μπορουµε, µάλιστα, νδ πουµε πως έπειοή οι I I I I … , Ο I I I , παραγοντες αυςαινουν, πολλαπλασιαςονται και οι δυοκολιες. 0 φυσιπος περι- I. ". η γυρος, οι υφομετριπές διαφορές, τό ειοος της βλάστησης, & σύσταση του έδα- φους, οι οικοδοµές πού πρέπει ν'ύναδειχόοΌν & νά κρυφΘοδν, οι κυκλοφοριακές | I ,, I I» O |. I Ν I I I I αναγκες, µαζι µε πολλα αλλα, αποτελουν τα στοιχεια που συνθετουν το προβλη- µα στό σύνολό του. 'λληθινή κατάπληξη προκαλεϊ 016v παρατηρητή & τρόπος µέ . - ". ' , * , ΄ , , τον οποιο ελυοαν οι παλιοι πηλιορειτες τετοια προβληµατα. Καθε χωριο στό . .. . . ? πηλιο ξχει Eva η πε,ιοο6τερα σηµεια, οπου ο σύγχρονος πολεοοόµος Θα ειχε I I I I I I I I. I I I I να παρει πολυτιμα μαθηµατα. Αναλογα µε τη λειτουργια καθε χωρου γινεται , ,! I u .. I I I I µια οο…η εκμεταλλευση ολων των δυνατοτήτων που προσφερονται και ρυθµιςον- ! I I …'… " I |. I I I ται απλα, πρακτικα και καλαισ8ητα ολα τα ειδικα ζητήματα που προκύπτουν. Στον "Αγιο Λαυρέντιο τό πρόβλημα της παρακολούθησης της δπαίΘριας λειτουρ- γίας στην έκκληοία τού 'Αγξου 'αποοτδλου του Νέου, βρίσκει την ιδεώδη λύοτ 2. του µέ τό άµφιθέατρο πού περιβάλει τό άνατολικό τµηµα τύς έκκλησίας. "πς σηµειωΘεϊ άκόμα, πώς τό άμφιΘέατρο τούτο, µιά πού προορίζεται γιά παρακο- λούθηση λειτουργίας, Ξγινε γιά όρθιους. Στή Ζαγορά, % 'εγία κυριακή περι- βάλλεται άπό Ενα πέταλο κυπαρισιδν πού τό σκούρο τους περίγραµµα φιαγράφε- ται Εντονα στό φωτεινό φόντο τού άίγαίου. οά σταθούµε κάπως πιό πολύ σ'ένα δροµάκι στή άσκρινίτσα πού, χωρίς ύπερβολή, µπορεί νά χαρακτηρισθΞ σάν Ένα άριστούργηµα. Πρίν προχωρήσουµε στήν περιγραφή τής λύσης πού δόθηκε είναι άπαραί- τητο νά Ξκυέσουμε σύντομα τό πρόβληµα, όπως παρουσιάζονταν. Στήν κάτω συνοι I , I | I I I I … | I |. I I … κια τής εακρινιτσας υπαρχουν δυο εκκλησιες, του Άγιου ΑΘαναοιου και του 'Αγίου Γεωργίου, πού άπέχουν µεταξύ τους εκατό περίπου μέτρα, μέ διαφορά ' υψοµέτρου γύρω στά είκοσι µέτρα. Raf οί δύο αύτές εκκλησίες βρήσκονται , , . , , , ι , ." , . , πανω στον αξονα που περναει τη σακρινιτσα ο ολο της το μάκρος από το χαμη- λότερο σηµείο της ώς τό ψηλότερο. Μικρές πλατείες περιβάλλουν τίς δύο έκ- I O I I I I I I Ο I I . I I I κληοιες. Η απόσταση, αναµεσα τους, δεν παρουσιαζει ομαλη κλιση. ιτην αρχη, κατεβαίνοντας, % κλίση είναι µεγαλύτερη, ύστερα λιγοστεύει καί στό τέλος I I I I I IV I | I ' I .… . παλι µεγαλωνει για να καταληξη ο ενα σχεδον οριζοντιο επιπεοο. οπρεπε οι Γ I Ο , ' …- |" . , ουο εκκλησιες νά ενωοουν μ ενα δροµακι. Kai τύρα Θά παρακολουθήσουµε τή λύση πού Ξδωσαν οι μακρινιτσιύτες … η ' οι τεχνιτες. 'Η πλακόστρωτη αύλή της ξπάνω εκκλησίας, του 'Αγίου 'λθανασίου, περιβάλλεται άπό χαµηλό λιΘόχτιστο περιτοίχισµα, πλακόστρωτο κι'αύτό, πού ΄ , , . , ," , , , , χρησιµεύει και για κάθισµα. Πρός το µερος που επρεπε να γινη το δροµακι όφήνεται Eva άνοιγµα στό περιτοίχισμα. 'λπό τό όνοιγµα αύτό ξεκινούν pept— κά σκαλοπάτια πού καταλήγουν ο'Ξνα κατηψορικό καλοκαµωµένο καλυτερίµι. Δεξιά κι΄άριστερά, σ΄όλο τό µάκρος τύν σκαλοπάτιύν καί τού καλντεριριού, - … ειναι χτισµένος πέτρινος τοιχος. ΐέσσερες κολωνες λιΘόχτιοτσς δεξιά κι'άλ- λες τέσσερες όριοτερά παρακολουθούν τά σκαλοπάτια, µέ τήν ίδια κλιµάκωση " Ν & ύψους. Στίς δύο πρωτες κολώνες ειναι τοποθετηµένες πήλινες προτομές του Ρήγα καί τού Διάκου, στίς Ξλλες πήλινες μεγάλες γλάστρες. Kai άπό τίς δυό πλευρές τού διάδροµου ύφώνονται πυκνές καί µεγαλόπρεπες σειρές κυπαρισιύν, τ' " I |) I … & I I I It I . ..I . I οινοντας ετσι και το αναλογο φος στην αρτηρια που ενωνει ουο Θρησκευτικους I ,, I I … I I I , … .…. II τοπους. …ολις τελειωσει το καλντεριµι, η καθοδος ουνεχιεεται µε αρκετά σκαλοπάτια. Παρακολουθούνται κι'αύτά /άπό τό οιπλό λιΘόχτιστο περιτοίχισµα, I I I I ,… I l I | I, |… … I που µονο τα τρια τελευταια σκαλοπατια αψινει ελευθερα. εκεινα πλαταινουυ, I " I! I II … I I I οχηµατιζουν ενα µικρό τριγωνικο επιπεδο και αφου στριφουν δυτικα, καταλη… γουν στό όριζόντιο σχεδόν δροµάκι πού δοηγεΐστόν "Αγιο Γεώργιο. '…κριβδς " … ' στήν κατάληξη αύτή ειναι κτισμένη µιά άπλή βρυσούλα µέ οροσερό νερό. Η I | 7 | " Ο Ν & | Ο , I ' ,, βρυση αυτή ειναι ακριβως στον αξονα του επιπεοου δροµακου και υποοεχεται τόν άνΘρωπο πού κάνει τήν άνηφορική διαδροµή πρός τήν επάνω εκκλησία. 3. Μιά περιγραφή δέ µπορεϊ νά δόση ούτε τήν αρµονία τύν όναλογιύν, " Ν I . I , I I I . " I ουτε της προοπτικής τις ευχαριστες αλλαγες που χαιρεται o ανθρωπος καθως προχωρεί, ούτε τήν όνετη κλιµάκωση τού καλντεριµιού πού Εγινε µέ βάση τόν µέσο όνΘρώπινο διασκελισμό. Φιλοοοξεϊ απλΞς νά τραβήξη τήν προσοχή τού όκροατή στόν τρόπο µέ τόν όποϊο οι πλατείες τύν εκκλησιών, οι αύλές των " . * " σπιτιων καί οι χωρυι κυκλοφορίας στά χωριό µας δίνουν ξκεινο τό εύχάριστο συναίσθηµα πού τόσο γοητεύει τόν έπιυκέπτη.

ΦΥΛΛΑ ΛΟΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ: ...... "Εσείς πουλιά του Γρε6ενοι'ι -— Τούτο τό καλοκαίρι καί τήν "Ανοιξη. Κ. ΣΑΘΑ: ........................ Oi τελευταίες ώρες του Παπαθι΄.ιμιου Βλυχάδα. Θ. ΠΕΤΣΑΛΗ - Δ|ΟΜΗΔΗ: Σκυλόσοφος - '0 Επίσκοπος Τρίκκης καί Λαρίσης. Λ. Ι, ΒΡΑΝΟΥΣΗ: .......................... 'Ο ανήσυχος έφηδος τής Θεσσαλίας Ν. Κ. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: ............................ τα Θεσσαλικό "Αμπελάκια. ΣΤΕΦ. ΤΗΛ|Κ|ΔΗ: ...................................... Προσδοκία (ποίημα). ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΖ|ΑΝΑ: .................................. 'Ο χωρισµός (ποίημα). ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ: .. Συµδολή οτή μελέτη τής πολεοδοµίας τών χωριών του Πηλίου. Π. |. ΒΑΣΙΛΕ|ΟΥ: ............................... τό άρματωλίκι τών 'Αγράφων. ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓ|ΑΝΝΗ: ..................................... "Ετσι ήτανε ..... ΜΑΚΗ ΛΑΧΑΝΑ: ............................... '0 άνθρωπος καί τό τέχνηµα. ΛΑΜΠΡΟΥ ΜΑΛΑΜΑ: .......................... 'Απλοί στοχασμοί γιά τήν Τέχνη. ΑΝΑΣΤ. ΤΣΟΥΦΗ: .................... 'O "Αχιλλέας ΤΖάρτΖανος ώς εκπαιδευτικός. ZAXAPIA ΠΑΠΑΝΤΩΝ|ΟΥ: ........................... Θάνατος 'Apxoiou Θεού. ΑΓΓΕΛΟΥ ΓΑΝΝΑ: ............................ Συζήτηση με το Ζωγράφο Δανιήλ. Ζ. ΚΑΛΟΓ|ΑΝΝΗ - ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ: ................ "Evo ήλιοΘασίλεµα (ποίηµα). ΑΛΕΞ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ: ............................. Λαογραφικά τής Πίνδου - B' AX|/. Γ. ΚΑΡΑΝΑΣ|ΟΥ: ............................ Παροιμίες τοι": τόπου µας. ΓΙΑΝΝΗ ΑΘ. ΑΔΑΜΟΥ: .............................. 'Ελασσονίτικες παροιμίες. ΕΜΜ. Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗ: ........................... 'Η "Αρχιεπισκοπή Φαρσάλων. ΛΙΝΑΣ ΚΑΡΑΜΠΑ: ............................... "Από τό μετανάστη (ποίηµα). |. Α. ΝΤΟΜΑΛΗ: ........................ "Η Θεσσαλική Οίκονοµία καί το 1821 Γ. Δ|ΛΜΠΟΗ: ....................................... Θεσσαλικό Τοπίο (ποίημα) Α. ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ: ..................................... "Απολογισμός (ποίημα) Δ. ΣΤΑΜΠΟΛΟΥ: ............................... Βρήκα νά σεριανίσω (ποίηµα) A. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: .................................. Χαιρετισμός (Ποίημα) ΑΠΟ ΦΥΛΛΟ ΣΕ ΦΥΛΛΟ: 'Η υποδοχή … Σάς αρέσουν τα δαλτονερια; - Το κατεστη- µένο - Σχόλια, Κριτική γιά τα 6ι6λία τών Α. MopKéTou, A. OuvooéKou, T. Λάππα, Γ. Λύ- χνου. Τ. Δόξα΄ Χ. Ζήση΄ Ν. Χιονίδου. Δ. Σκ. Σούτζου, Γ. ΝέΖου, Τ. ΣτρουΘιδ. B. Βαλ- λή. Φ. Κωνσταντίνου. Δ. Μωρέ… καί Α. Κλώντια - 'Αλληλογρσφία —- Νέα Βι6λία - Οί συνδρομητές μας. ΕΙΚΟΝΕΣ: Μ. Καταφυγιώτη: Βλαχά6ας 'Av. ΄Αστεριάδη δυό χαρακτικά από τ' 'Α- µπελάκια - Πλατεία Μακρινίτσας, Αμφιθέατρο "Αγ. Λαυρεντίου (δυό όψεις) - Φ. Τσικρικτσή: καλτερίμι τής Μακρινίτσας …- ‘O. Φ, Τσικρικτσής. 1'Ο ΤΕΥΧΟΣ ΔΡΧ. 20 OEIIAAIKEI ΙΕΛΙΔΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕ! ΣΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ 2| ΘΕΣΣΑΛ|ΚΗ ΕΣΤΙΑ ΛΑΡΙΣΑ - ΜΑΓΝΗΣΙΑ - ΤΡΙΚΑΛΑ - ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΦΘΙΩΤΗΣ EYPYTANIA — I‘PEBENA ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ: ΜΟΥΡΟΥΖΗ 18 - ΛΑΡΙΣΑ - ΤΗΛΕΦ. 226.144 Διευθύνσεις σύμφωνα µε το Ν.Δ. 346)1969 άρθρ. 9 § 3 : ΄Υπεύθυνος - "Εκδότης - "Ιδιοκτήτης Σ. Κατσώνη, Δηµάρχου 'Αστεριάδη 3 Λάρισα. Προϊστάµενος τυπογραφείου: Κ. Γκιζπλης Βασ. Φρειδερίκης 11 ΛάρισαΔ Τιμή τεύχους δρχ. 20. Έτησία συνδροµή: Εσωτερικού δραχ. 120. "Εξω- τερικού λίρ. 6 δολ. 10. "Οργανισμοί, Νομικά Πρόσωπα. '|δρι΄ιµστσ. Δήμοι. Κοινότητες: δρχ. 500. Γιά διαφηµίσεις ίδισίτερη συµφωνία. "Εγγραφή συν- δροµητών - εµδάσµατσ οδός Βασ. Σοφίας 33 Γ' όροφος Γραφ. 25 κ. Κοτσώνη. Δωρεάν καί τιμής ένεκεν δεν διατίθενται. Βι6λίσ, έντυπα. συνεργασίες, ανταποκρίσεις στό Διευθυντή ΣυντόΕ8ως Χειρόγραφα δεν επιστρέφονται ΄Ανάτυπα δεν γίνονται "Η "Θεσσαλική "Εστία-ι δεχεται τους φίλους καί συνεργάτες στά Γραφεία τής Δισχειρίοεως Βασ. Σοφίας 33 — 30c όροφος Γραφ. 25. τηλ. 224-755, κάθε Πέμπτη 7-9 τό Βράδυ. ΓΡΑΦΕΙΑ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟΥΣ: ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: "Αναλήψεως 247. τηλ. 271 - 10 Βόλος. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης Γ. Μουγογισννης. ΤΡΙΚΑΛΩΝ: Γαριδσλδη 12. τηλέφ. 27-500. 'Αντιπρόσωπος: 'Αχιλ. Γρ. Καρανάσιος. ΕΛΑΣΣΟΝΑ: 6ης 'Οκτω6ρίου 109. τηλεφ. 22-226. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης "Αθ. 'Α- δάμου. ΚΑΡΔΙΤΣΑ: "Αντιπρόσωπος: Θωµάς Πλατανιάς. ΄Επιθεωρητής Δηµ. 'Εκπσιδει'ιοεως, Βασαρδάνη 5΄ τηλεφ. 21 -428. 'Η «Θεσσαλική Εστία» πωλείται: στήν !ΑΘήνα στό βιβλιοπωλείο τής 'Εστίας, Σταδίου 38. Στή Θεσσαλονίκη στό Βιβλιοπωλείο Παναγ. Poo/181 Τσιµισκή 41 Τηλ. 29—010 'Ετυττώθη σε χαρτί τής «Θεσσαλικής Χαρτοποιίας» το Μάρτιο του 1973 - Τόπος εκδόσεως Λάρισα αΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ» Ο.Ε. ΚΩΝ. ΓΚ|ΖΕΛΗΣ - ΓΕΩΡΓ. ΧΑΡΟΣ Μία Πογιιυ τα… και ΠοΠιιιστικη5 κοΠΠιεργειο€ Μπρπίωα-πλατεΐα "Μ…" ΙΤΙΙ MEAETH ΤΙ|Σ "ΜΜΜ… ΙΙΙΙΙ ΙΙΡ|ΙΙΝ ΙΙΙ |ί|ΙΜΙΙΙ ΠΡΟΛΟΓΟΣ τά χωρια τού Πηλίου ασκούν µιαν Ιδιαίτερη γοητεία στον επισκέπτη τους. Λύτό, βέβαια. όφείλεται, σε µεγάλο βα- Θµό, στήν ωραία αρχιτεκτονική των σπι- τιών τους, στίς Θαυµαστες εκκλησίες καί στίς σκαλιστές βρύσες. "Οφείλεται, ακόµα, στή µαγεία τής φύσης τους, µε τήν Ιδιαίτερη όµορφα": κάθε εποχής. Πέ- ρα, δµως, από τίς λεπτομερε-ακές αύτες όµορφιές, τό πηλιορείτικο χωριό έχει µια ξεχωριστή αρμονία σα σύνολο Πού να όφείλεται αύτή; Είναι. απλως. ή γραφι- κότητα πού δημιουργείται καθώς τό χω- ριό αναπτύσσεται τυχαία, χωρίς να ακο- λουΘεί (ξυρισµένους άγραφους κανόνες; 'Ο απαιτητικός θεατής, πού δε µαγεύεται από τήν εύκολη γραφικότητα. προσπαθεί να ξεδιαλύνει τό µυστήριο αύτής τής αί- σθησης αρµονίας καί τάξης πού τού δίνει τό πεοιδιάβασµα µέσα στα σοκάκια τού χωριού. Δεν έχει τόν απλοϊκό φόβο µή- πως ή αποκάλυψη των κρυφών νόµων πού διέπουν τήν αρµονία αύτή θα καταστρέ- ψει κάτι από τή µαγεία πού εξασκεί απά- νω του Ξέρει πως οί νόμοι αύτοί δεν εί- ναι ψυχρα κατασκευάσµατα ενός στεγνού µυαλού. Είναι ή συλλογική εύαισΘησία, πού. χωρίς ή ίδια να τό καταλαβαίνει, βρήκε τούς νόµους πού δεν είναι ακαμ- 11101, µα προσαρµόζονται πάντα στίς Ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περίπτωσης. Κανένας δεν έχασε τή γοητεία από τα παιχνιδίσματα καί τσακίσµατα πού κάνει Tofi κιτΣογ Λ. ΜΑΚΡΗ τό νερό, καθώς κατεβαίνει αλαφρό στα βουν[σια ρυάκια, επειδή ξέρει πως 6 νό- μος τής βαρύτητας 16 κινεί. Στή φύση καί στήν αληθινή τέχνη οί νόµοι πλά- θουν όµορφια σε αφάνταστη ποικιλία µορφών. Χωρίς, λοιπόν. κανένα φόβο Θα προσπαθήσουμε, στήν εργασία αύτή, να επισηµάνουµε μερικά από τα συνθετικά στοιχεία τού πηλιορείτικου χωριού. Θα πρέπει ναχουµε πάντοτε στό νού µας πως 16 χωριό δεν έγινε για ια 16 χαίρονται οί ερασιτέχνες αίσΘητικοΙ τής πόλης αλλά για να τό ζούν οί χωριάτες, µε τούς ίδιαίτερους τρόπους εργασίας καί κοινωνικής ζωής. "Ετσι ή όιιορΦιά του δεν είναι µια καλα τοποθετηµένη ήθογραφική σκηιογοαφία αλλά τό λου- λούδι πού βγαίνει µέσα από τό 'ιδρωπο- τισµένο χωµα τής ζωής. Θα πρέπει &… µα, να ξέρουμε πως οί όροι εργασίας καί κοινωνικής ζωής άλλαξαν και ή προσαρµογή τού χωριού στίς αλλαγές αύτες είναι απαραίτητη προυπόθεση τής βιοσιµότητάς του. Για να Φέρουµε δύο µόνο παραδείγµατα από τή ζω'ι «:… πη- λιορείτικω…ν χωριών Θα σηµειώσουμε πως ή εξαγωγή «:… προϊόντων δε γίνεται πια µε καραβάνια ζώων ότι… µε αύτο- κίνητα καί πως ένα µεγάλο μέρος τής παραγωγής τής ενώ… (βασικού προϊόν- τος τού Πηλίου) δέ γίνεταιέπί τόπου άι- λα σε είδικα εργοστάσια (π. χ στό με- γαλο κονσερβοποιείο έλαιδν τής Άγριας). Τα δύο αύτα στοιχεία, καί απειρα άλλα είναι φυσικό να επιφέρουν καί τίς ανά- Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου 79 λογες τροποποιήσεις στή σύνθεση τού πηλιορείτικου χωριού. 'Λκριβώς εδώ βρί- σκεται ή αξία τής έρευνας τών νόµων για τούς οποίου: µιλήσαµε πιό πάνω. Οί λύσεις πού απαιτούνται από τήν αλλαγή των συνθηκών Θα µπορέσουν να προσ- αρµοσΘούν στό…χαρακτήρα των χωριών όταν έχουµε κάπως προχωρήσει στό πνεύ- µα τής σύνθεσής τους. 'Η σηµερινή εργασία αποβλέπει περισ- σότερο στό τα επισημάνει 16 θέµα καί τα προβλήµατα πού απορρέουν από αύ- τό, παρα στό να δώσει έτοιµες λύσεις, ανέφικτες σε µια προδροµική προσπά- θεια. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΠΗΛ|ΟΡΕ|Τ|ΚΩΝ ΧΩΡ|ΩΝ Πολλά από τα χωριά τού Πηλίου δη- μιουργούνται γύρω από µεγάλα µονα- στήρια, (Μακρινίτσα-Παναγία Μακρινί- ιισσα, Πορταριά-Παναγία Πορταρέα, Ζαγορα-Παναγία Σωτήρα. "Αγιος Λαυ- ρέντιος-µοναστήρι 'Αγίου Λαυρεντίου κ. αλλά). Στήν ακολουθία τού "Αγίου Γερα- σίµου, πού τυπώθηκε στήν "Ελληνική τυ- πογραφία τού 'Ιασίου, στα 1820 µε έξο- δα τού Μ.ακρινιτσιώτη Γεωργίου Γούση, αναφέρεται για τή Μακρινίτσα (σελ. 25) 6'ΕσυνάχΘησαν καί έκτισαν όσπήτια οί ανθρωποι τριγύρω τής εκκλησίας καί κατ' όλίγον όλίγον έσυγκροτήθη αρκετή πόλις πολυάνθρωπος καί φιλόχριστος...-. 'Αλλα χωρια προέρχονται από µικρούς οίκισµούς πού αναπτύσσονται καί άλλα από ομαδικές μετοικεσίες. Στήν εκλογή της τοποθεσίας τών χωριών σπουδαίο ρόλο έπαιξε καί ή καταλληλότητα για άµυνα από πειρατικές ή ληστρικές έπι- δρομες. 'Ο Διονύσιος Πύρρος, 6 παλιός βηµεν είς Μακρινίτσαν, πόλιν δ υ ν α τ ή΄',ν ," µέ κατοίκους 2.000». Σε τρείς τύπους µπορούµε να χωρί- σουμε τα πηλιορείτικα χωριά 'Ο πρώτος, ό ά π λ ό ς, & περιγραφή τού πηλιορείτικου χωριού δί νει 6 Νικόλαος Μάγνης εδώ καί έκατό περίπου χρόνια: «Etc 16 κεντρικότερον µέρος εκάστου χωρίου είναι κτισμένη µεγαλοπρεπής έκ- κλησία προικισµένη καί προικιζοµένη πάν- τοτε από τούς εύσεβείς με κτήµατα. Πλησίον αύτής, είναι ή πλατεία (παζαρ) λι- Θόστρωτος, σκιαζοµένη από ύπερµεγέθεις πλατάνους,ένιός αύτής, ή εκτός είναι κρή- νη, χέουσα άφθονον καί ψυχρότατον ύδωρ. Πέριξ τής πλατείας ύπαρχουσι καθίσµατα λίθινα καί είς έν μέρος αύ τής 01061 ή περί- στύλιον (χαϊατι). Αύτού πλησίον είναι κτι… σµένοι ξενώνες (χαίρια) ούτω τούς όνο- µας…… εκεί, είς τούς όποίους κατα- λύουσιν οί διαβαται δωρεάν. ΑΙ εντός των χωρίων όδοί είναι λιθόστρωτοι καί αί αγουσαι είς τα κεντρικότερα µέρη των κτηµάτων...» * τα ίδια περίπου γραφει στή «θεσσα- λία» του καί 6 παλιός δήμαρχος τού Βό- λου, Ηικόλαος Γεωργιάδης, μόνο πού- πιό µεθοδικός αύτός- συνδέει τήν περι- γραφή µε τή λειτουργία τής κεντρικής πλατείας: «κατά τό κεντρον δε εκάστου χωρίου παρατηρείται πλατεία ίκανώς 1. Ν. Μάγνηι:ος: Περιήγησις ή τοπογρα- φία τής Θεσσαλίας καί Θετι:αλικής Μαγνη- σίας. "Εν 'Αύήναις 1860. σελ. 47. 2. Διονυσίου Πύρρου τού (Bamako-3: Πε- ριήγησις Ιστορική καί βογραφία. 'Ev "Αθή- ναις 1848 σελ. 39. πού περιλαµβάνει Και τα …… περισσότερα χωριά, αποτελείται από ένα …' ' νι΄ιτταρο µε κεντρικό πυρήνα, όπου συγ- ιι"ντρώνεται ήκοινωνική ζωή τού χωριού ΙΙρησκευτική, εµπορική καί ψυχαγωγική I ι΄ιρω από τόν πυρήνα αύτόν υπάρχει ή µάζα τών σπιτιών, µε τα καλντιρίµια, πού ξεκινούν ακτινωτα καί προχωρούν ανάλογα με τή διαμόρφωση τού εδάφους. |Ιιισικό στοιχείο τού κέντρου τού χω- ριού αποτελεί ή πλατεία. Κοντά της, λί- … πιό πάνω-λίγο πιό κατω, βρίσκεται η κεντρική εκκλησία τού χωριού. "Ωραία 'Λμφιι9ε΄ατρο 'A γ. Λαυρεντίου 80 Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου εύρεία καί καλώς λιθοστρωµένη, σκια- ζοµένη ύπό µεγάλων πλατάνων, ύ1ό τήν σκιάν τών όποίων ε6κτιστοι κρήναι προ- χέουσι διαυγές ύδωρ. 'Η πλατεία αύτη είναι ή αγορα τού χωρίου, Ever: ανα 1161- 00v Κυριακήν καί έορτήν συνέρχονται οί κάτοικοι συναλλαττόµενοι πρός ελλή- λους καί συζητούντες τα κοινά τού χω- ρίου συµφέροντα.» ' Βασική αρτηρία τού χωριού είναι τό ανηψρικό raw-15011.11 πού ξεκινάει από τό ΄Κατώτερο σηµείο τού χωριού καί αφού περάσει από τή πλατεία, φτάνει ώς τό ψηλότερο 0111.15'1'0 του. Τό καλντερί- µιαύτό φειδοσέρνεται ανάλογα µέ τίς ύ- ψομετρικές διαφορές ώστε ή κλίση να μήν είναι πολύ µεγάλη καί ή ανάβαση εύκο- λη στούς ανθρώπους καί στα ύποζύγια. 'Λπό τήν αρτηρία αύτή ξεκινούν πλαγινα καλντερίμια-προσπελάσεις πρός όλα τα σηµεία τού χωριού. Χαρακτηριστικό είναι τό γεγονός ότι τα πιό φροντισµένα καλν- τερΙµια τού χωριού έχουν ανταπόκριση µέ τα µονοπάτια ή τα καλντερίµια πού όδηγούν στίς κύριες αγροτικές περιοχές. όπου βρίσκονται τα χτήµατα καί τα κα- λύβια τών χωρικών. Δίπλα τους, όπου αύτό είναι δυνατό, ύπάοχουν βρύσες. 'Η ακτινωτή διάταξη τών κυριότερων δρόµων τού χωριού γύρω από τό κέντρο του, έξυπηρετεί τή λειτουργία τού χω- ριού. 'Η εκκλησία καί τό έµπορικό κέντρο του είναι προσιτά από όλες τίς συνοι- κίες. Οί χωριάτες γυρ΄ζοντας από τα χτήµαια τό βράδυ περνούν από τήν πλα- τεία γα ν' ανταλλάξουν είτε τα κοινω- νικα νέα τού χωριού είτε τίς επαγγελ- µατικές πληροφορίες (πορεία τής καλ- λιέργειας. εµφανιση ασθενειών τών φυ- τών σέ διάφορα σημεία κ. τ. λ.). "Ας µήν ξεχνούµε καί τό ρόλο τής βρύσης τού χωριού στή ζωή τών γυναικών. 'H 61100- ξη δεύτερης ή καί τρίτης πλατείας στόν από τύπο τού πηλιορείτικου χωριού δέν αλλάζει τό βασικό χαρακτήρα του για- τί µόνο ή κεντρική πλατεία συγκεντρώνει τα στοιχεία πού αναφέραμε. Οί άλλες έχουν λειτουργία έποχ;αιή ή περιστα- σιακή. 'Ο τύπος αύτός τού χωριού αναπτύσ- σεται πάντα όμόκεντρα απωθώντας 11061; τα έξω τα στοιχεία πού, ένώ έπρεπε να είναι έξω καί δίπλα από 16 χωριό,'µ…έ τήν ανάπτυξή του αγκαλιάζονται από αύτό. (Παραδείγματα οί µεταφορές τών νεκροταφείων τής Μακρινίτσας καί τού Λαύκου, τών Βυρσοδεψείων τής Μακρινί- τσας καί αλλων). M610 φυσικά ή αλλά 611116510 έπηρρεάζουν τήν όμόκεντρη αύ- τή αναπτυξη (ή ύπαρξη βαθειού ρέµμα- 1. Νικ. Γεω;γιάδου: Θεσσαλία. "Εν Βό- λφ 1894 σελ. 108. τος ή χαράδρας, μεγάλες έκκλησιαστικές Ιδιοκτησίες κ. τ. λ.. 'Απλού τύπου χωρια τού Πηλίου είναι ή Μακρινίτσα, ή.Πορταριά. ή Δρακια, 6 'Αγιος Λαυρέντιος, ή Βυζίτσα, οί Πινα- κάτες, οί Μηλιές, 6 'Αγιος Γεώργιος, ό Λαύκος, τό Προµύρι, τό Τρίκερι. ή 'Λργα- λαστή, τό Κασαµπάσι, ή Ηιάου, τό Μού- ρεσι, ή ΜακρυρράΧη. τό 'Λνήλιο, τό Που- pl, 16 Κατηχώρι καί αλλά µικρότετρα. 'Ο ο ύ ν 0 ε τ o ς τύπος τού πηλιορεί- τικου χωριού αποτελείται από τέσσερα έφαπτόµενα κύτταρα, µέ Ιδιαίτερο τό κα- θένα τους πυρήνα Κοινωνικής ζωής: Δέν πρόκειται για τέσσερα διαφορετικά χω- ρια, τό ένα δίπλα στό άλλο, αλλά για ένα ενιαίο σύνολο, πού ξεκινάει από ένα στο»… κύτταρο κι' αντί να αναπτυχθεί 06 όµόκεντρους κύκλους, ακολουθεί τόν κυτταρικό τρόπο πολλαπλασιασμού, τό διαµερισµό. Κλασικό παραδειγµα ή Ζα- γορά όπου από τό αρχικό κύτταρο τής Παναγίας Ζαγο:ας (Σωτήρος) δηµιουρ- γούνται καί µορφωνονται οί συνοικίες τού "Αγίου Γεωργίου, τής 'Αγίας Κυρια- κής καί τής Περαχώρας. κάθε µια από τίς συνοικίες αύ'ιές έχει Ιδιαίτερη ένο- ριακή εκκλησία. σχολείο καί καταστή- µττα. Πάντως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού, όχι παντοτε τό αρχικό, όπως στή Ζαγορά όπου τό κέντρο µετατοπί- στηκε στόν "Αγιο Γεώργιο γιατί ή µε- γάλη εκκλησία τής Παναγίας κάηκε καί ό αύτοκινητόδρομος Βόλου - Ζαγοράς σταµατάει στόν "Αγιο Γεώργιο. οι συ- νοικίες αύτές συνδέονται µεταξύ τους µέ δρόµο πού αποτελεί καί τήν κύρια αρτη- ρία τού χωριού. Παρα τό χωρισµό τους σέ συνοικίες τα χωριά αύτα αποτελούν ένα σύνολο καί 16 ανώτερα Ιδρύµατα εί- ναι κοινά. (Παλιότερα τό 'Ελληνοµου- σείον καί σήµερα τό Πολυµέρειο γυµνά- σιο Ζαγοράς. ή 'Εµπορική Σχολή Τσαγ- καράδας κ. τ. λ). Σύνθετου τύπου χωριά είναι ή Ζαγο- ρά, μέ τίς συνοικίες πού αναφέραµε, ή Τσαγκαρά5α (συνοικίες Ταξιάρχη, "Αγία Παρασκευή, 'Αγίου Στέφανου, Άγ. Ku- ριακής) 'Ανω Βόλος ("Αγιος "Ονούφριος, "Αλλη 115016 'Ανακασιά, 'Λπανω Μαχα- λάς). 16 χωρισµό αύτό τόν είχαν 1100- σέξει καί οί παλιοί λόγιοι. Για τή Ζα- γορά οί Δημητριείς στα 179] γράφουν: τδιηρηµένη... είς 4 μαχαλάδες είς τήν Πέ- ρα χώρα, 'Λγία Κυριακή, "Λη Γιώργη καί 'Αγία Σωτήρα». Οί ίδιοι για τήν Τσαν- καράδα: (είναι διηρηµένη είς 4 µαχα- λάδες µέ 4 εκκλησίες». 'Ο Ηικόλαος Μά- γνης για τα ίδια χωρια γράφει: «καί διαιρείται (ή Τσαγκαραδαί είς τέσσαρας συνοικίας, (µαχαλάδε() (I): έκαστη έχει Ιδίαν 6100111011“- .‘ «Διαιρείται (ή Ζαγορά] 1. Νικ. Μαγνητος: op. cit. σελ. 82. Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου 81 ιίς τέσσαρας συνοικίας, έκαστη τών όποίων έχει ίδίαν έκκλησίανι' 'Ο ΄|ωάν- νης Ρηµατισ[δης για τόν 'Ανω Βόλο:'Η κωµόπολις αύτη είναι διηρηµένη είς τέσ- 110015 συνοικίας τού "Αγίου 'Ονουφρίου, τού "Αγίου 'ίωάννου ('Ανακασιά), τήν &- νω συνοικίαν καί τήν 'Αλλην Μεριάν. έχουσα έκαστη ίδίαν έκκλησίαν, ίδιον αλληλοδιδακτικόν σχολείον καί έν κοινόν ίλληνικόν 11016 τήν &… συνοικίαν». * "Αλλα χωρια 116 16 ίδιο όνοµα καί 116 τό διαχωρισµό "Ανω-Κάτω ('Ανω Λε- χώνια, Κάτω Λεχώνια, "Ανω Γατζέα- Κάτω Γατζέα) αποτελούν ίδιαίτερο τί καθένα χωριό 116 ξεχωριστή λειτουργία καί φυσιογνωµία. 'O τρίτος τύπος, 6 τύπος τού 6111- νει…ου, έξυπηρετεί τίς Θαλάσσιε; συγ κοινωνιακές ανάγκες ένός µεγάλου χω- ριού (τό Χορευτό είναι έπινε ο τή; Z6- γοράς, ή "Αγία Κυριακή τών Τρικέρων κ. ο. κ.). 'Εδώ τό χωριό διαµορφώνεται 11616 µήκος τής παραλίας, µε 1111106 βά- 005. 'Ολα 16 κτίρια έχουν στραµµένη τήν κύρια όψη τους 11065 τή θάλασσα. Οί δύο ή τρείς δρόµοι τού βάθους είναι παράλληλοι 11065 τήν παραλιακή όδό, 1161 συνδέονται 116 αρκετούς κάθετους. Συνήθως τα 6111v510 βρίσκονται στόν πιό κατάλληλο για λιμενισμό όρμίσκο τής περιοχής. Τέτοια χωριά είναι ή 'Α- γριά, ή 'Αφησσος, τό Χορτο, ή Μηλίνα, η "Αγία Κυριακή, τό Χορευτό κι' άλλα 11111061606. 'Ολα τα χωριά, καί τών τριών τύπων |κµεταλλεύονται τη φυσική διαµόρφωση τού έδαφους για να έχουν καλό ήλιασμό καί 66010116. 'Ολα είναι στραµµένα πρός τήν ανατολή ή τή µεσηµβρία. Μόνη 6561- 06011 τό χωριό "Ανήλιο. πού βλέπει πρός τή δύση. Είιαι χαρακτηριστικό τό όνομα τού χωριού αύτού ('Ανήλιο) πού, 116 τήν αντιδιαστολή πού κρύβει, δείχνει τή συ- νιιδητή φροντίδα για τό σωστό ήλιασµό τών πηλιορείτικων χωριών. Πέρα 611’ όλα αύτά, ή φροντίδα για τήν αξιοποίηση, από σπίτια καί πλατείες, 1315 θαυμαστής θέας πού παρέχει ή γύρω φύση, ή έναρµόν:ση τού σχήµατος καί τού χρώµατος τών εκκλησιών καί τών γιφυριών στό γενικό τόνο, ή δηµιουργία ιών καλντεριµιών, οί απροσδόκητες προο- 11111165 πού δημιουργούνται 06 κάθε γύ- µισµα τών δρόµων, ή άφθονη βλάστηση φυσική καί τεχνική-οί καλοχιισµένες βρύσες, τα χτιστα ρυάκια πού κελαϊδούν ιιιήν ακρη τών καλντεοιµιών, όλα, σοφά …ήν απλότητά τους, δίνουν στα πηλιο- ,ιιίτικα χωρα αύτή τή μαγευτική αρµο- νία πού σηµειώσσµε στήν αρχή. "Αµφιθέατρο -'Αγ. Λαυρεντίου (όψη τής πλατείας από ") θέση τών θεατών) ΜΕΡΙΚΕΣ XAPAKTHPIITI (EX ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Σ M' όλο που 16 πηλιορείτικα χωρια έχουν, 06 κάθε τύπο, τήν ίδια σύνθεση, τήν ίδια αρχιτεκτονική τών σπιτιών καί τών εκκλησιών, οµοιόµορφη βλάστηση 1' ανατολ κα κι' οµοιόµορφη τα δυτικά, κάθε χωριό έχει τήν Ιδιαίτερη φυσιογνω- µία του. Κανένα δεν είναι ανιίγραφο ένός αλλου. Έδώ ακριβώς είναι πού 6011110- τουργεϊ ή έπινοητικότητα τών κατοίκων τους. K666 περίπτωση ζητάει καί µιαν ίδιαίτερη λύση. Καί είναι τόσες οί περι- πτώσεις πού δηµιουργούν άπειρες λύσεις. H6 προσπαθούσε κανένας να 115 6111011- 116v51 όλες είναι σα να έπιχειρεί να 116- νει µια λεπτοµερειακή περιγραφή όλων τών πηλιορείτικων χωριών. 66 11501001- 0100116 μόνο 06 μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις, πού είναι 60116165 y16 να 11615 δώσουν µια κάποια είκόνα αύτής τής ικανότητας να δίνονται λύσεις προσαρ- µοσμένες τόσο 0115 51511165 656111vo- γικές συνθήκες, όσο καί στήν προγραµ- µατισµένη λειτουργία κάθε χώρου Στο χωριό "Αγιος Λαυρέντιος, πίσω από τό 1606 τής έκκλησίας τού 'Αγίου 1. Νικ. Μάγνητος: op. cit. σελ. 85. 2. Σ. Ρηματιοίδου: Συνοπτική περιγραφή τή; Θεσσαλίας καί τινων παρά τοΣς ώσα- λοϊς.έύίμων. Σμύρνη 13-1874 σελ.;23-24. ι λέτ τ πολ 8080 ΄α των (|) ι'ων τ()ί) | [ηλίου Σ βολή στή με ll ης µι ς χ p > , Οι! Η ντεριμιού τής Μακρινιτσσς ί . . ' - λ " Η υποδοχη του κι: Τσ…ρ…τσή) ('Εργ. Φ. ' έννια " έ ένα λαμπρό αµφιθέατρο µ . “N (τ,ΞΞόεσιδε"ις αναβαθμίδες. Επειδή προρρί & ζεται για παρακολοι'ΞθηΞΞ ξεΧι;88ρΖα&ς" α αθ [δες αύτ ς ν . . ' (όξιαΐό.βδίνόυν όµως τή δυνατότητα σ 6 ' έ πηλιο- να λέπουν. Στρωµµένες µ ' )ραε,ί,τΞκη Ξλάκα καί χτισµένες µέ ντότττΏ πέτρα προσαρµόζονται΄περίφημα α Ο. -περίγυρό τους. Κάτω απλώνεται ευρ χωρη ή πλακόστρωτη πλατεία, καί ό ανα: ΄΄ . ( τολικός τοίχος τής εκκλησίας δημιουργει ,; ένα ίδεώδες φόντο που δέν αφίνει τιά µά- υν. ί τ ν προσοχή να ξεµακρα νο . Μ?άΚΞικρήήόκτάγωνη χτιστή έξέδρα, κέαγ- ξ ; κελόφραχτη, ύψώνεται Σαν? έξι; ?ραΐοί εία γι ν … πεδο της πλαζ, άς…» τό πλήθοΘς πουέ'γεες- - .ό ώ ο.Σκάλες'σοφα ρυ µισμ ν , "» :… Ξίξξιέξ έξέξρες σέ διαφορέα ξΞ?ΞΞξριξέ(ς : λ ύονται τίς φυσικ ς - +΄ι΄ζιεατΞόρές καί µοιράζουν τ'ό πληθος σέ . ποικίλους οµίλους. ΔιευκολυξουνρτΞςνγκ& ΄ δηµιουργουν πει χ…; κλοφορία καί … έ , Οί όγκοι, ' 'σεως των ιδρωµ νων . όι'ι-εξο?είΞς, τα ποικιλόσχηµα έπίπείδα, οξ κλίσεις έχουν συντεΘει µε σοφ α κα αίσθημα. [ υ Τό αµφιθέατρο τού "Αγίου Λαυρεντδο . είναι ένας χώρος μοναδικός για τήέ η. . µιουργία τουριστικών εκδηλώσεων ξ τε. … πικό χρώμα. Θα πρέπει έδω νά ιατ . πώσουμε τήν εύχή να δρΘει µεγαλη προ. σοχή στό ξαναχτίσιµο της παληας έκκ η. σίας πού καταστράφηκε από τους σεεϊ σµούς. Είναι απαραίτητο να πρ.οσε,χτ ή διατήρηση τού αρχιτεκτονικού τυπου τής πηλιορείτικης βασιλικης, ή χρησιµΞ. ποίηση ντόπιων ύλικων (τουλάχισδτον ή σων είναι φανερά) καί ά σεβασµ.ς Ιστ ι διαρρύθµιση τού χώρου. Ολα έκει ενζ- τόσο σοφά στήν απλότητά τους, που »… μ…Μΐ΄ … ζ. & ύ νέου ύπάρχει µια δέ;- ' ίνεται, στό πανηγύρι, ξίδι 2>>.ίετιΦτυουόγία. Τό πανηγύρι του Αγίας), 'βποστόλου τού Ηέου γίνετΕαζ:ιάθΐπξρτά ' 16 Αύγούστςυ και … . . Χτ(ι)όστττόςλυάνθρωπα της περιοχης. "Επιχ. ται σ' αύτό όχι µόνο κάτοικοι 11331 τό τ νϊ>ν χωριών. µα κι, από τό,Βάπζ, τή έσωττρικό τής Θεσσαλ|ςς1. 7? …αν ένα Μακεδονία ΐκόµα. ξύξιταποΞ γιορτάζον- ικ πα… , . μικρΞ;όοπούς ντόπιους αγωγιάτες. Αρ » : 'Αποστόλου το ταν " . . € Η σήμε- ο ωνία σε ένοχλεί πολύ. έκταση που χ ποιαδηποτε παρ φ . γότΞρα πηρε την , ανάγκη ανατολικό Πη. ρα,δκαί τοξΐΘΞΐΐΐΉίΞΐή πλατεία Στό χωριό Πουρί. στό να ιαρρυ ι ντ ικ πλατεία είναι χωρκσµένη ξιέο,ττόί;εή:ικι?κλικά, σχεδόν όµόκεντρα επίπεδα, γιατί τό έδαφος είναι ανηφοι- ρικό. Σε άλλα χωριά, σέ παρόµοια πες . πτωση, έφαρµόζεται ή λυση της πο ι τής έκκλησίας. 'Ο χώρος έχει διασκευα- --΄ ' : 'Ιστορία τού . Σωκ στους Βαμβακου, - . . χωριών "Αγριο; Λαυρέντιος. από , &?! σ."ρχίεξι2ο7 τάτων χρόνων μέχρι σήµερον. mu τείας- έξώστη. πού τή συγκρατεί ψηλός, σελ. 52. Συμβολή στή μελέτη της πολεοδομίας τών χωρίων τού Πηλίου αναληµµατικός τοίχος. 'Οχι πως οί λύ- σεις εκείνες είναι κατώτερες. Τίς ση- µειώνουµε απλώς για να αίτιολογήσουμε τήν αρχική µας διαπίστωση πώς κάθε χωριό έχει τήν ίδιαίτερη φυσιογνωµία του καί δέν εφαρµόζει όµοιόμορφες λύ- m ις. Τα τρία τούτα διαφορετικά έπί- 1ιεδα, µέ αρκετή ύψοµετρική διαφορά. δίνουν μ αν ανοδική κίνηση πού ακολου- θεί τή φορα τού τοπίου. ‘H πιό ένδιαφέρουσα είδική περίπτωση βρίσκεται στή Μακρινίτσα. ανάμεσα στίς έκκλησίες τού 'Αγίου 'ΑΘανασίου καί τού Αγίου Γεωργίου. 'Η έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου, άγνωστο πότε πρωτοχτι- σµένη, έπισκευάζεται για τρίτη φορα στα I792. Είναι τρίκλιτη ξυλοσκέπαστη βασι- λική. Δίπλα στή νότια πόρτα της είναι εντοιχισµένη ανάγλυφη επιτύµβια έπι- γρτφή τού µοναχού Νείλου Μαλιασινού, της γνωστής βυζαντινής οίκογένειας πού Εχτισε καί τό µοναστήρι τής Παναγίας. 'Αξίζει να σας µεταφέρω µερικούς από τούς τόσο συγκινητικούς στίχους τού |πιτύµβιου: Τόν ναόν δειμάμενον, τόν σελασφσ'ρον ούρανομήκη καί τερπνότατον όλον Ποικιλόχροα κατεστηµένον &… 'Αλλ' α΄) Θεανώ δρα έδρα ξένα '0 τύμβος ούτος, οί΄μοι, φεύ, καί λέγειν καί λίθος ούτος δ΄; πικρό; πώµα nil/15L Ισωι7εν Μόδα τόν περίκλυτον άνδρα, Λίγο χαµηλότερα είναι ή έκκλησία΄ τού 'Αγίου Γεωργίου. τρικλιτη κι' αύτή βασιλική. χτισµένη γύρω στα 1766. Τό Θέµα, συνεπώς, είναι ή σύνδεση δύο θρησκευτικών χώρων πού βρίσκον- ται σέ µικρή σχετικα απόσταση αλλα δια- φέρουν ύψομετρικά. Πρέπει να σηµειωθεί ακόµα ότι ή απόσταση τών δύο έκκλη- …… συµπίπτει µέ τήν κύρια ανηφορική αρτηρία τού χωριού, πού ξεκινάει από ιήν Κουκουράβα καί ανεβαίνει στήν πλα- ιιία, για να συνεχισθεί φειδωτά ως τήν |πανω συνοικία- Καί οί δύο έκκλησίες περιβάλλονται από πλακόστρωτες πλα- ”qu. Δηµιουργήθηκε, λοιπόν, ένα άνηφο- … ,ιικό καλντερίµι, πολύ καλοκαμωµένο, W" … άνετες αναβαθµίδες, «δρασκελιές». ί. Δεξιά καί αριστερά του περιβάλλεται από δυό τοίχους απόξερολιΘια πού στέ- ψιινΤαί από προπαντιώτικη πλάκα. Οί …ίχοι ακολουθούν τήν κλίση τού καλντε- ,ιιιιιοί). µέ άραιές κλιμακώσεις. Κατα δια- ι-ιή|ιστα, στα χείλια τών κλιµακώσεων ιι'ιιών, τοποθετήθηκαν µεγάλες πήλινες . Ado-mac µέ αθάνατους. "Εκείνον πού Ανηφορίζιι τόν ύποδέχεται, ακριβώς στήν "πόθο τού διαδρόµου, µια βρυσούλα µέ τ…,…υιρό νερό. Δίπλα στούς τοίχους, 'Ο Φίλιππος Τσικρικτσής κι από τίς δυό πλευρές ύψώνονται ψηλό- κορμα κυπαρίσια. πού δίνουν καί τόν α- νάλογο θρησκευτικό τόνο αφού έιώνουν δυό εκκλησίες. Στίς δυό καταλήξεις τού καλντεριµιού ύπάρχουν µερικά σκαλο- πάτια πού τό ανακουφίζουν από όπερ- βολική κλίση. Στήν επάνω είσοδο, πανω σέ χτιστές κολώνες καµαρώνουν οί γνω- στές πήλινες προτομές τού Ρήγα καίτού Διάκου, πού διακοσµούσαν άλλοτε πάμ- πολλες αύλόπορτες. Αύτές οί τόσο κοινές προτοµές, τοποθετηµένες στό περιβάλλον εκείνο παίρνουν µιαν εντελώς άλλη αξία. Τό κοινόχρηστο αποχωρητήριο, δίπλα ακριβώς από τήν πλατεία τού 'Αγίου 'Α- θανασ'ου είναι χωνευτο στόν αναληµα- από τοίχο πού στηρίζει τήν πλατεία. ΄Ετσι. ένώ είναι τόσο προσιτό, συγχρό- νως είναι καί αθέατο Είναι μια χαρα ν' ανεβαίνεις τό σκιε- ρό αύτό διάδροµο. τα αρχικά σκαλοπά τια, πού φαρδαίνουν στό άνοιγµα, σε ύποδέχονται σάν ανοιχτή αγκαλια. ένώ σέ καλωσορίζει τό σιγαλό τραγούδι τής βρυσούλας,πού σέ φιλεύει δροσερό νερό. Καθώς διασχίζεις τό καλντερίµι, οί κο- λώνες τών κυπαρισόκορµων σέ συντρο- φεύουν στήν πορεία σου. Αύτή ή ρυθμι- κή έπανάληψη τού ίδιου στοιχείου δη- µιουργεί µια κίνηση πού παρασύρει τόν διαβάτη. "Επάνω σέ ξεπροβοδούν, οίκεϊοι 83 84 .… σοβαροί καί αξιοπρεπείς. οί δυό ή- ρωες. Στήν κάθοδο οί ρόλοι αλλάζουν µα στό διαβάτη αποµένει ή ίδια 50x61- ριστη αίσθηση οίκειότητας. Κάποτε σέ αγαπητό φίλο έξοµολογήθηκα πως αί- σθανόµουνα δικό µου τό κοµµάτι τούτο τής Μακρινίτσας. Μού απάντησε πως τήν ίδια αίσθηση είχε καί κείνος αν καί πρώ- τη φορά τό έπισκέπτονταν. Δέν άμφι- βάλλωγ πώς όσοι τό επισκέφθηκαν τό ίδιο θα αίσθάνονται. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΣ|ΚΡ|ΚΤΣΗΣ 'Η τελευταία περίπτωσή µας έφερε στό έργο τού Φίλιππου Τσικρικτσή, τού αύτοδίδακτου πολεοδόµου τής Μακρι- νίτσας. Δική του σχεδίαση καί πραγµα- τοποίηση είναι ή λύση πού σχολιάσαµε παραπάνω. Έδώ πρέπει να µιηµονεύσω πώς τήν πρώτη ένδειξη για τήν ύπαρξη τού αύτοσχέδιου αλλά καταπληκτικού αύτού πολεοδόµου µού τήν έδωσε ό συµ- πολίτης δικηγόρος και µουσικός, αγά… πητός φίλος Μένιος Μουρτζόπουλος. 'Η συστηµατική έρευνα έφερε στό φώς καί άλλα στοιχεία τής ζωής καί τού έργου τού Φίλιππου Τσικρικτσή. ‘H αποκάλυψη αύτή είναι πολύτιµη όχι µόνο γιατί δια- σώζει μια µορφή πού δεν τής έπρεπεν ή λήθη αλλά καί γιατί έχουµε µιαν ασφα- λή ένδειξη πώς οί διάφορες λύσεις πού συναντούµε στα πηλιορείτικα χωρια δέν είναι αποτελέσµατα καλής τύχης, καί τής δικής µας καλοπροαίρετης διάθεσης να θαυµάζουµε, αλλά σωστα προγραµ- µατισµένες έφαρµογές. "Εχουμε χειρό- γραφα τού Τσικρικτσή όπου ύποδεικ* ύον- ται, μέ πολλές λεπτομέρειες, λύσεις δια- φόρων πολεοδοµικών προβληµάτων τής Μακρινίτσας. Τή χρήση τών χειρογράφων αύτών όφείλω στήν καλωσύιη τ;ύ ανε- ψιού του κ. 'Ιωάννη Λεµική. "Ας σταθούµε τώρα γ c‘x λίγο στα κα- θέκαστα τής ζωής τού Φίλιππου Τσι- κρικτσή. 'Η είκόνα του, πού διασώθηκε, µας τόν παρουσιάζει σε γεροντική ήλι- κία. "Ενα φαρδύ μέτωπο καταλήγει σέ πυκνά φρύδια πού σκιάζουν δυό φωτεινά µάτια γεµάτα καλωσύνη κι' ένεργητικό- τητα. Τό παχύ άσπρο μουστάκι του ένώ- νεται µε τή ,αφράτη διχαλωτή γενιάδα του. 'Η έκφραση τού προσώπου αποπνέει µια ήρεμη αποφασιστικότητα καί φανε- ρώνει άνθρωπο πού ξέρει να οραµατί- ζεται. 'Ο ίδιος, άλλωστε, σε ένα του χει- ρόγραφο σηµειώνει µέ µια πικρή είρωνία «όνειρα τής νύχτας». Μόνο πού όΤσι- κρικτσής είχε τήν ίκανότητα τα όνειρα τής νύχτας να τα κάνει έργα τής ήµέρας Γεννήθηκε στή Μακρινίτσα γύρω στα 1825. 'Ακριβή χρονολογία τής γέννησής του δεν έχουμε γιατί τα χαρτιά τού λη- ξιαρχείου τής Μακρινίτσας αρχίζουν από τα 1645. Γράµµατα δέν έµαθε στήν παι-… δική καί νεανική του ήλικία. Στήν αρχή Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου δούλεψε χτίστης στό χωριό του. 'Η Θη- τεία του αύτή τόν πλούτισε µέ πολύτιµη κατασκευαστική πείρα πού τήν αξιο- ποίησε αργότερα. "Οταν πια αποφασίσει να ασχοληθεί μέ τα πολεοδοµικά προ- βλήµατα τής Μακρινίτσας θα έχει ένα σταθερό τεχνικό βάθρο στούς όραµατι- σµούς του. "Υστερα άνοιξε δικό του βυρ- σοδεψείο στή Μακρινίτσα. TH1cxv ή έπο- χή πού ή κατεργασία τού δέρµατος ήταν ένας από τούς σπουδαιότερους πόρους τού χωριού αύτού. 'Ο αδελφός του Χρή- στος είχε βυρσοδεψείο στήν Οδησσό. Παντρεύτηκε καί έκανε δύο παιδιά, τόν Δηµήτριο καί τήν Αίκατερίνη. Ταξίδεψε πολύ: στή Ρωσία, στήν Κωνσταντινού- πολη, στό "Αγιον ”Opoq καί αλλού. ch- ρακτηριστικό είναι πως, ένώ είναι τόσο ταξειδεµµένος, δέ µεταφέρει στό χωριό του έτοιύες λύσεις, όπως κάνουν τόσοι έπιστήµονες,αλλα όλες του οί ύποδείξεις καί οί κατασκευές είναι απόλυτα προσ- αρµοσµένες στό χώρο του. 'Ογδόντα χρονών, σέ ήλικία πού άλλοι έχουν έγκαταλείψει τα πάντα, ό Τσι- κρικτσής αίσΘάνεται τήν ανάγκη να µάθει γράµματα. Πόσα χρωστάει ή νεοελλη- νική ζωή σ' αύτούς τούς γραµµατισµέ- νους τών γερατειών. "Ας θυµηθούµε τό στρατηγό Μακρυγιάννη. 'Αγαπαει τό χω- ριό του καί θέλει να τό καλυτερέψει. Πρέπει να καταστρώσει ύποµνήιιατα πού να τα στείλει στούς κοινοτικούς άρχον- τες τού χωριού. Me τα κολυβογράµµατά του συνθέτει τα ύποµνήµατά του. Βέ- βαια στήν ανορθογραφία του ουναγωνίζε- ται μερικούς ύποψηφίους τού Πανεπιστη- µίου καί οί τόνοι του δέν ανταποκρίνονται πάντα στήν τονισμένη συλλαβή. ΤΟύ τό παρατήρησαν. Πικαρισµένος ό Θαλερός γέρος παίρνει καί γράφει ένα ύπόµνηµα όπου δέν βάζει ούτε έναν τόνο. 'Αφού τελειώσει καί ύπογράψει προσθέτει από κάτω τρείς τέσσεςες αράδες µέ όξείες καί περισπωμένες καί σημειώνει: Τίς όξείες καί περιοπωµένες βάλτε τις έσείς όπου ταιριάζει. 'Επειδή βλέπει πώς µέ ύποµνήµατα δέν πετυχαίνει τίποτα, αποφασίζει, σέ ήλικία 90 χρονών να αναµιχθεί στή διοί- κηση τής Κοινότητας. Στίς 24 Μαρτίου 1914 έκλέγετσι κοινοτικός σύµβουλος καί µένει δύο τετραετίες, ώς τίς 6 Μαρτίου 1922. "Εκτός από τό έργο του πού είδαµε. κατασκευάζει τό µονοπάτι µέ τοιχοποιία από τήν Κουκουράβα ώς τόν "Αγιο ’O- νούφριο, τό καλντερίµι από τόν "Αγιο Νικόλαο ώς τή θέση Φείδι στό Σαρακηνό. τή γέφυρα στή θέση τού Βυρσοδεψείου Κάτια καί άλλα έργα. Πέθανε σέ ήλικία 105 χρονών, στίς 27 Φεβρουαρίου 1930 από γεροντικό μαρασµό. ‘O Φίλιππος Τσικρικτσής είχε πάντα το χαµόγελο στα χείλια και µια διάθεση χιουμουριστική. "Απειρα είναι τα ανέκ- Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου hora πού τού αποδίδονται. Κατέχουµε ένα γράμµα πρός τό γιό του από τίς 25 Μαρτίου 1905. Πρόκειταιγια ένα γράμµα πού ασχολείται μέ οίκογενειακα καί οί- ιονομικα θέµατα. Κι' όµως, πρίν αρχίσει στή θέση τής ήµεραµηνίας σηµειώνει: «Τό έτος καί ήµεροµηνία σας ταγρά- φιλι ό υίός σας Φίλιππος» Πρα….µατικα πιο τέλος τού γράµματος προσθέτει λί- γα λόγια ό έγγονός του καί βάζει καί … χρονολογία. "Ολα τα προβλήµατα τού χωριού τόν ι'νδιαφέρουν καί σημειώνει τόν τρόπο μέ ων όποίο πρέπει να λυθούν. "Από τα χειρόγραφα, πού µια καλή τύχη µας δια- ι|ιι΄)λαξε, ανθολογώ μερικές παράγραφες πού χαρακτηρίζουν τό θετικό τρόπο µέ τόν όποίο έβλεπε τα πράγµατα 6 Τσι- κρικτσής καί πρότεινε τα µέτρα πού χρειάζονταν. "Δια να κερδίσω… τή γέφυρα «μέ- γα ρεύµα» θα κόψωμε τα νερά είς δύο ρι-ι΄;ματα από το βουιό. Τό ένα µέρος είς της Πορταριάς το ρεύµα, το άλλο είς τής Καονάς τό ρεύµα καί ασφαλίζεται ή ,. ιρυρα». «τα δέντρα πού θα φυτευθούν από Μπράνη βρύση έως τα πλάτανάκια θ' ά- νοιγούν οί γούρνες από ένα µέτρον ή µία καί θα φυτεύονται από δυο δέντρα uh; κάθε μία». «Είς τόν "Αγιον Νικόλαον εύρίσκε- 1… μία κακία κι' έχει πολλούς κλώνους για φύτεµα». «Είς τήν 'Ανωμαλ.ια να φυτεύσωμε αµπέλια». -«'Η πόρτα τής Σχολής να τήν γυρί- uouv ανατολικά». «τα µάρμαρα τής 'Αγίας Τριάδος να σηκωθούν να χρησιµεύσουν δια τήν ,…)ρνα είς τήν αγοράκι. Δύο µήνες πρίν πεθάνει, ό Φίλιππος |…κρικτσής. τήν πρωτοχρονιά τού 1930 ιίνδιιτφέρεται για τήν έκκλησία τού κοι- |ιι|τηριού τής Μακρινίτσας. 'Ολόκληρη ||ιλί=τη κάνει" τεχνική καί οίκονομική. ίίάζει πρώτα τή χρονολογία: 1930 "|α- νι…άρι πρώτη: '|δού σηµειώνω λίγα σχέ- nux διά τήν έκκλησίαν. I) Πρώτον θα έπιβλέψουν οί έπίτροποι τιμ… Κοιμήσεως να γίνει. είς τό κοιμη- ιι΄|µιον. ?) 'Η των [03. έκκληοία να έχει χώρον άνω 3) "Αµφια καί λοιπά από τήν έκκλη- σίαν τής Κοιµήσεως. 4) Είς τήν βρύση να έλθει τό νερό. 5) Μία καµπάνα iUO όκάδων. 6) Θα γίνουν καί το έγκαίν:σ. 7) 'Η έκκλησία θα γίνει να Βάπτονται οί πλησιέστεροι άνω τής αγοράς καί πη- γαδάκι κατά καθώς βούλεται ό καθείς. 8) Οί συνδροµητσί προπληρωτέοι % πληρώνουν. 9) Ζήσης Λιβανός...» 'Ακολουθούν πολ- λά όνόματα γνωστών Μακρινιτσιωτών. "Υστερα θυμάται πώς ξέχασε το όνοµα- τίσει τήν έκκλησία. Συμπληρώνει στήν κάτω άκρη τής σελίδας. «'Η ε'κκλησ[α είς µνήµην τών 'Αρχαγ- γέλων θα έορτάζετσ.ι». "Av για τό Φίλιππο Τσικρικτσή βρέ- θηκαν στοιχεία, δέ σηµαίνει πώς είναι 6 µόνος πού ασχολήθηκε µέ παρόμοια θέ- ματα στό Πήλιο. Είµαι απόλυτα σίγουρος πώς καί σέ πολλά άλλα χωριά θα ύπήρ- flow ανάλογοι όραματιστές-έκτελεστές. Δέν κρατήθηκε τό όνοµά τους, είναι 6- µως τα δημιουργήµατα πού µαρτυρούν τήν ύπαρξη δηµιουργού. ΕΠΙΛΟΓΟΣ "Ενα τόσο πλατύ θέµα, σαν το θέµα τής σύνθεσης τών πηλιορείτικων χωριών δέ µπορεί να όλοκληρωθεί, βέβαια, µέσα στα στενά όρια ένός άρθρου. Φιλοδοξία µας σήµερα είναι, απλώς, να ξεχωρίσου- µε τό Θέμα σαν αντικείμενο µελέτης καί να πούµε τίς πρώτες… µας απόψεις. Τό ούσιαστικό είναι πώς τό αντικείµενο ύπάρχει. Στόν καλό αύτό τόπο πού ζούµε, δυό βήματα έξω από τής πόλης τήν άχρωμη µονοτονία. μας περιµένει ένας κόσμος γεµάτος όµορφια καί ποίηση. "Ενας κό- σµος πού, ξέχωρα από τή χαρα πού προσφέρει στήν καρδιά µας, ξυπιάει καί στό µυαλό λογής έρωτήματα καί µας ξα- νοίγει σέ απέραντα πελάγη λογισµών. Κι' αν ακόµα οί απαντήσεις μας στα έρωτήµατα δέν είναι παντα ίκανοποιη- τικές, µας µένει το µεγάλο κέρδος πώς τούτα τα τόσο κοντινά καί τόσο οίκεία µας πράγµατα µας προσφέρουν αφορµές γόνιµου πνευµατικού µόχθου. Καί είναι γόνιµος καί µόνο πού ύπάρχει. Εύλογη- µένος ό τόπος πού αναπαύει τήν ψυχή καί παρακινεί τό µυαλό πάντα κάτι να γυρεύει. 85

Χ AHOKOMMA E‘DHMEPMOI ΕΛΕΥΘ. ΛΑΡ|ΣΗΣ …'… . ΄ ι ' ι Τα π κά τµήµατα του ψανεπι ί εσσαλίας οργά- ωσαν στις 2 - 12 - 89 στο Βόλο ι στις 3 -_-12— 89 στις Μηλιές συ- ν δριο - επιστημονική συνάντηση µ το θέμα «Τοπικά Αρχεία και l- ία-. Οργανωτικός υπεύθυ- νος ου συνεδρίου ήταν ο λέκτο- ρας αλ. Χαρίτος. πανεπιστηµίων και άλλους. Οι α- νακοινώσεις παρουσίαζαν ιδιαίτε- ρο ενδιαφέρον και σε αρκετά ση- µεία καινοτομούσαν. Ηταν µπο- ρούμε να πούµε για τη θεσσαλία τουλάχιστον ένα συνέδριο -τοµή. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η ιστο- ,. ρία δεν αντιμετωπίζεται με την " παραδοσιακή αντίληψη. αλλά πέ- ρα για πέρα ανανεωµένη. Ετσι ι- . στορία είναι να διαπιστώσουµε τη … συχνότητα της ..". ελεηµοσύνης σε ζ:-. # µιά εποχή και να δούμε σε ποιούς λόγους οφείλεται. Ιστορία επίσης ' είναι η προσπάθεια εντοπισµού ? ΄" του χρόνου των γεννήσεων και η συναγωγή συµπερασµάτων για την τήρηση ή µη των απαγορευτι- ; κών θρησκευτικών…κανόνων. Η διάσταση βέβαια της ιστορίας δεν περιορίζεται, σε όσα αναφέρ- θηκαν παραπάνω. Χωρίς να α- γνοεί τα παραδοσιακά θέµατα. α- νοίγεται σε νέους" "ορίζοντες. E- νας τέτοιος ορίζοντας είναι η οι- κονοµική ιστορία. Χαρακτηριστι- κάοΒ. , νσΥιωτόπουλός.συνερ- Yen-“q , Εθνικού Ιδρύματος Ε- στήριξε στιξρέπει να & Στο συνέδριο αυτό έγιναν 17 α- __ νακοινώσεις από αρχειακούς. ε- ΄ ρευνητές. ιστορικούς. καθηγητές ΄ "Ή " "…; …ηΕΡΑΣΜΑτΑ ις"ΣγΝΕΔΡιογ ι":τοΡιΑΣ ,,Στο πΑΝεπιΣτΗΜιο ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: Η |ατοµική έρευνα γίνεται… πλέν" κάτω απο νέο πρίσµα… ότι" ερευνάται η λ ιτουργία της 6- ποιας επιχείρη σε αναφορά με τον τόπο και το κλάδο παραγω- γής. τους παραγωγούς. τις πρώ- τες…ύλες. τη δι θεση των προϊόν- των. τους μηχα ισµούς χρηµατο- δότησης- … …. . Το πιό αξιοση είωτο όµως, σύµ- φωνα με την ά 'οψή του Χρ. Λού- > κου. ερευνητή µου Κ.Ε.|.Ν.Ε. της TOY κ. …. ΝΤΟΥΛΑ προέδρου Συνδέσµου Φιλολόγω%Ν. . Λάρισας Ακαδηµίας Αθ ών. είναι ότι δεν επιτρέπεται να ίνεται ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Δεν αγνοού- µε βέβαια ότι κάθε ιστορικός, έχει την.ιδεολογία του, αλλά δεν πρέ- πει να «βάζει»; τα γεγονότα' για να τα εντάξει. σχετίζονται δε σχε- τίζονται, στην ιδεολογική συλλο- γιστική του. Ενδιαφέρουσα επίσης είναι η άποψη ου ίδιου ερευνητή για …την….τοπικ …ιστορία, η οποία θεωρεί ότι µ ρε! µε τη γνώση των δεδομένω να συμβάλει στην περιφερειακή δνάπτυξη. όταν φυ- σικά είναι απαλλαγμένη απ' τον Τ ΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΝΑ ΜΗ «ΒίΑΖΕΙ» ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ» τοπικισµό. Ενδιαφέρουσες επίσης είναι και οι απόψεις του Αντ. Διάκου, καθηγητή της ιστορίας του Πανε- πιστημίου της Αθήνας. Υποστη- ρίζει ο παραπάνω καθηγητής ότιη ιστορία είναι κοινωνική λειτουρ- γία και αφορά όλους. Αναπτύσ- ' σοντας το θέμα ιΑρχεία - πόλη - πολιτισμός-. ανέφερε ότι τα τοπι- κά αρχεία πρέπει να αποτελέσουν τον πυρήνα στα πολιτιστικά δρώ- . μενα της πόλης με την ενεργό συµµετοχή των διανοουµένων. Βλέπει τα τοπικά ιστορικά να παί- ζουν το ρόλο του διοργανωτή διάφορων πολιτιστικών εκδηλώ- σεων ή διαλέξεων. για τους μαθη- τές. τους φοιτητές και το ευρύτε- ρο κοινό, τα θέλει ανοιχτά στην κοινωνία. 0 ίδιος είπε ακόμη ότιη σχέση των επαγγελµατικών ιστο- ρικών δεν επιτρέπεται να είναι αν- ταγωνιστική προς τους ερασιτέ- χνες και όταν δε διακρίνονται για , επάρκεια. Χρειάζεται να µην α- … πορρίπτουµε την προσφορά οποι- ουδήποτε. Ενα άλλο θέµα που θίχτηκε από ΣΕΛΙΔΑ 9η τον καθηγητή Αντ. Λιάκο είναι ότι το αρχείο πρέπει να αποτελεί συ- νέχεια του μουσείου της πόλης, να συγκεντρώνονται δε σ' αυτό …ε- κτός από τα χειρόγραφα και τα έν- τυπα δίσκοι και κασσέτες. όπου θα καταγράφεται η προφορική ι- στορία. Παραπλήσιες απόψεις για τη διάσωση της προφορικής ιστο- ρίας και του ζωντανού λόγου υπο- στήριξε .και η συµπολίτισσά µας Βασιλική Παπαγιάννη. O ιστορικός τέλος Φίλιππος Ηλιού είπε ότι δεν πρέπει ν' αφήνουμε έξω απ' τα ιστορικά αρχεία το µι- κρό έντυπο, απέδωσε δε σ' αυτό αξία ίση, µε τα χειρόγραφα της Ι- διας εποχής. Ανέφερε συγκεκρι- µένα ότι το έντυπο εκλογικό υλικό των κοµµάτων, οι διακηρύξεις, οι διαµαρτυρίες. τα προγράµµ των συνδικαλιστικών παρατάξεων και ιδιαίτερα των οµάδων που δεν έχουν επίσηµη έ είναι α- νάγκη να φυλά ονται στο mapl- ίδιος μόλιστα. δε θεωρεί υποτι ητικό να συγκεν-, τρώνει τέτοιο λικό. κατέταξε δ ρακοσυλλεκτών-.