…… ψ µΧ & & Η ΜΑΤ; Α…"… ΐΛΑβΡΐ"Ξ . ΠΑ Tm; &… ΜΜΜ & Ά'"!΄!= Η Χρον&] 6 δΆ&=?ιψΟ δέν ζψ"ν'"ό Χω€Ο . & ΗνΜ τααω ός/ ς?ΠΌυ 1. Ε I Χ Α Γ Ω Γ Η 'H λαϊκή τέχνη είναι έκφραση τών παραδοσιακών κοινωνικών µορφών, δηλαδή έ- κείνων στίς δποίες ή πείρα τού παρελΘόντος, ή λογοτεχνία καί οί άντιλήψεις γιά τα βασικά Θέµατα τής ζωής μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά µέ.τή στοµατική παρά- δοαη. Λύτό βέβαια δέ σηµαίνει πώς, σέ περιορισμένη κλίµακα, δέν ύπάρχει καί ό γραπτός λόγος. Είναι κι αύτή τέχνη παραδοσιακή πού, αντίθετα άπ'8τι πιστεύεται, ούτε &νεξέλικτη µένει, ούτε αύτοεπαναλαμβάνρται, µόνο πού ή έξέλιξή της ακολου- 0εΞ τό ρυθµό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισµού. Στό θεµατολόγισ, στά ύλικά καί στίς τεχνικές μεθόδους έχει μιά συνεχή αλλαγή, άλλοτε,άργή καί άλ- λοτε γρήγορη, αντίστοιχη μέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονοµικές καί πολιτισ- ΄αζΞεξ αλλαγές; Δέχεται, έπίσης, έπιδράσεις από τίς τέχνες άλλων λαών, έπειδή ό- µως είναι βαθιά ριζωµένη στόν τόπο της, &φοµοιώνει τα στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί ή γλώσσα παίρνει ξένες λέξεις µά τίς προσαρμόζει στό" δικό της τυπικό, τίς κλίνει, τίς πλέκει σέ σύνθετες λέξεις... Μιά από τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι ή λαίκή τέχνη καθηλώ… νεται σέ χαµηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα,ούτε τό άλλο είναι σωστά. 'Η λαϊκή τέχνη στόν τομέα τής τεχνικής παρουσιά- ζει πλήρη έπάρκεια, αντίστοιχη µέ τούς στόχους της. Τά θαυμαστά έπιτεύγµατά της στήν άργυρο-χρυσοχοία, στήν κεντητική, στήν ξυλογλυπτική, τήν ύφαντική καί τούς άλλους τοµείς της φανερώνουν ύφηλό έπίπεδο τεχνικής. Δέν ύπάρχει, ασφαλώς, φοί- τηση σέ είδικές καλλιτεχνικές σχολές, ύπάρχει όµως ή πολύχρονη µαθητεία δίπλα , στόν έµπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακροχρόνιας παράδοσης. 'Η΄µαθητεία αύτη ι&κολουθεΐ σταθερά στάδια, αντίστοιχα µέ τό ποσοστό εύθύνης πού ανατίθεται στό μαθητευόµενο, καθώς αύτός ώριµάζει μέ τήν καθημερινή άσκηση. 'Λπό τσιράκι γίνε- ται µαστορόπουλο, ύστερα µάστορας, κάλφας καί, τέλος, & πιό προικισµένος, άρχι- µάστορςς. Μακροχρόνια είναι καί ή µαθητεία στήν οίκοτεχνία, όπου ή γιαγιά, ή µη- τέρα κι ακόµα ή άξια γειτόνισσα μεταδίδουν τήν πολύτιµη πείρα τους στήν ύφαντι- κή, τό κέντηµα, τήν πλεκτικά, ΞξΕλξογρΞΞΞΞ.'Βθνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος. "Επιμέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου: N ε 0 € λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ ο τ ε χ ν ί α, 'Αθήνα 1969 . 'Αγγελικής Χατζημι- χάλη= 'Η λ λ η ν ι κ ή Λ α ι κ ή Φε χ ν η, 'Α0ήνα- 1955 . STILPON KYRIAKIDRS: mmcnmcmscm VOLKSKUT-TDE, Θεσσαλονίκη 1936. ΄ 2. ΠΗΓΕΣ KAI ΕΠΙΛΡΑΣΞΤΣ Κύρια πηγή τής έλληνικής λαϊκής τέχνης είναι ή βυζαντινή τέχνη, φορέας κι I a u υ … αν . αυτη τόσο των παλιότερων…έλληνικων τ€Χνων οσο και ανατολικών στοιχείων. Αύτό 2 … (:»!!! &φορΞ µόνον τήν δρΟόδ()ζη δγιογραφία &λλά καί όλες τίς άλλες µορφές. ." μακρόχρο… νη, όµως, δποταγή τής 'Ελλάδας στούς Τούρκους ήταν ϊπόμενο νά πλουτίσει µέ µου… σουλμανικά στοιχεία τή λαϊκή της τέχνη. "Από τά μέσα τού 170v αίώνα, καί κυρίως κατά τόν 180, ή ανάπτυξη έμπορικδν συναλλαγών μέ τήν Κεντρική καί Δυτική Πύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών "Ελλήνων τής διασποράς, ή άνθιση τής ναυτιλίας, φέρ… νουν τούς "Ελληνες σέ γόνιµη Επικοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. 'Απο- τέλεσµα αύτής τής έπαφής είναι καί ή εύσαγωγή νέων τεχνικών µεθόδων καί τεχνο- ," , * ~ Λ , Τ , . τροπιων καθως και διακοσµητικων θεµατων. Σημαντική ειναι ή έπιδραση του µπαρόκ, , Ψ : … ΄ , , ( ε & ς | (' που ανταποκρινιται στις καινουργιες ελληνικ ς κφραστικες αναγκες. παλιότε… Ωω Φρεΐς είναι οί κυριότερες πηγές θεµάτων τής λαϊκής µας τέχνηςτ'τ Η» ρα έργα, οί γκραβούρες καί τά µνηµεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μ τό πρόσ… θετο πλεονέκτημα τού σεβασμού στό πατροπαράδοτο, παίζουν ανασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές μεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκο- γραφίες καί μεταφύτεψαν ένα μεγάλο πλούτο θεμάτων. Φυσικά, τά θέματα αύτά ύφί… σταντα μιά ούσιαστική κατεργασία προσαρμογής τους, πού θά τήν έξετάσουμε σέ έπόμενες δμιλίες µας. Πολλά θέµατα προέρχονται άπό άφηγήσεις, είκόνες, µεταφο… ρές καί παροµοιώσεις παρµένες άπό τήν "Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, τήν έκκλησια- στική ύµνολογία, τίς λαϊκές παραδόσεις, τά δημοτικά τραγούδια, καθώς καί άπό λόγια κείμενα. Βιβλιογραφία.Πόπης Ζάρα: 'Η Γοργ ό ν α ε ί ς τ ή ν "Η λ λ η ν ι κ ή ν Λ α … ϊ κ ή ν T έ χ'ν η ν, "Αθήνα 1960. Κίτσου "Α. Μακρήι Π η λ ι ο ρ ε ί τ ι κ ή Π Α α'ϊ κ ή T έ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί '» π ι δ ρ ά σ ει ς, 'Αθήνα 1948. Μα… , ' νώλη Χατζηδάκη: 'Η …Κ ρ η τυι κ ή Ζ ω γ ρ α φ ι κ ή κ α ι η ΄Ι τ α λ ι κ ή Λ α λ κ 0 γ ρ α φ ί α , ΄Ηράκλειον Κρήτης, 19476 3,1…ιοΡΦοΛοΓΙΑ. , I a ‘0 χαρακτήρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκα ανικειµενα, πού κατα- σκευάζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές ή θρησκευτικές άνάγκες. "Ετσι, ή πρώτη άρετή ένός &ντικείμενου είναι ή λ ε ι τ 0 U ρ γ ι κ 6 τ η τ α, ή ίκανότητα νά έξυπηρετεί τίς πρακτικές άνάγκες γιά τίς δποίες δηµιουργήθηκε. Τό μεγάλο µυστι… κό τής λαϊκής τέχνης είναι ότι φιλοκαλεί ύπηρετό"ντας τή χρεία. 'Η καλαισθητι… κή φροντίδα δέν έκδηλώνεται μόνο μέ τή διακόσµηση αλλά καί μέ τό όλο σχήμα, πρό δν καί καθορίζεται από τή χρήση του, έχει άνεση καί αρµονία."Υπάρχουν περιπτό… σεις όπου ή διακόσµηση κάνει πιό εύχρηστα τά σκεύη. Σηµαντικός παράγων πού έπιδρά στή διαμόρφωση τού σχήµατος καί τών διακοσ… μητικδν θεµάτων είναι οί δυνατότητες πού παρέχει τό ύλικό άπό τό δποζο είναι κατασκευασμένο. 'Η άξιοποίηση τόν τεχνικ5ν καί αίσ0ητικδν δυνατοτήτων κάθε ύ- . τι) '! «λ' (« αν ο… 6703) ο"… ,… και. I ύτψα 6?δ…τ«ρε τα 1 δια Κάθι; έΧζναγο:',… στο… *΄ ςε;τω που… οι… ,. χ 'Φξθ!τ!οτϊσ… ΡΜ7ι5Μ ή€λ'ΤκΓ(| «κ΄ 514 Π -Χ. δ…ΦΟέΕΓ|κό αηαδ.΄ςε τα. '" Θ΄ΐΨ ΧθΝς'=Υά, αν "ένα… αχ?ορµπζ… 3 λης είναι τό κύριο προσόν τού καλού τεχνίτη. "Ετσι, βλέπουµε πώς τό ίδιο δια- κοσµητικό θέμα αλλάζει διατύπωση άπό ύλη σέ ύλη. Ψό κυπαρίσι, π.χ., άλλοιδς έπ- φανίζεται στήν ξυλογλυπτική, τή λιθογλυπτική, τό κέντηµα, τήν ύφαντική, τή δαν… τέλλα, τή χαλκουργία, τό βοτσαλωτό δάπεδο, τήν ένθετική κ.λ.π. "Ακόµα καί ή 6… πτική γωνία από τήν οποία φαίνεται συνήθως τό έργο έπηρεάζει τό σχέδιο τόν µο… τίβων του. 'Υπολογίζονται οί βραχύνσεις τής προοπτικής,|1ά Μαζι;τεµνιωέ ιτσό" 'Η όλη διεργασία ένός θέματος γιά νά µεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσμημα γίνεται µέσω µιάς Ενιαίας διαδικασίας πού, γιά λόγους καθαρά µεθοδολογικούς, µπορούμε νά τή χωρίσουµε στά τρία βασικά της χαρακτηριστικά, στή σ χ η µ α τ ο… π 0 ί η ο η, δηλαδή στήν µερική ή δλική άναγωγή τής µορφής σέ άπλά σχήµατα, στήν φ α ι ρ r α η, δηλασή στήν ήποβολή δευτερευόντων χαρακτηριστικών τής µορωής | , ρ- , και στην ε ξ α ρ ο η των χαρακτηριστικών λεπτοµερειών. Μερικές φορές ή διεργα… I ll , , , , : u p | . τη φθανει ως την αποπαραστατικοποίηση, ετσι που το αρχικο θέμα νά µήν &… ,. σία α ναγνωρίζεται πιά καί νά έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωµάτων καί σχημάρων. Αύτό πα- ρατηρείται κυρίως σέ θέματα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση ή πού είναι ξένα πρός τίς δπτικές συνήθειες καί τή µορφική άντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνθήκες κάτω άπό τίς δποίες άσκήθηκε ή τέχνη κατά τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας δημιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π o λ υ τ έ λ ε ι α ς, δη- λαδή τήν άποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρύν ύλικύν άπό άλλα προσιτά καί φθηνά. …ΞιΕλιογραηία.Κίτσου 'Α. Μακρή: Π ο ρ φ ή κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό ?1 " , "" "Η , Ο , Αθηνα . του ιδιουε Νέες τεχνικές και µορφες στη χειροτεΧνξα µας, έφημ. " T O B'H M A " 17 Νοεμβρίου 1963. :ΐξι,Π0ΛΕΟΛΟΜΙΛ - APXI‘PEKTONIKH chad n ".! ).. … «4χςε ό ν ξ"? ?… εάν (Τα (τη µ λληνικά χωριά µπορούμε νά τά χωρίσουµε σέ τρείς βασικούς τύπους, πού Ρο δ καθένας τους έχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ ό, στό ο ύ ν θ ε το καί στόν π α ρ ά λ ι ο. '0 πρώτος άποτελείται άπό ένα κύτταρο µέ κεντρικό πυρήνα τήν πλατεία "οπου συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή τού χωριού, θρησκευτική, έμπορική " καί ψυχαγωγική. 'Ο δεύτερος, 6 σ ύ ν θ ε τ ο ς &ποτελείται άπό δύο, τρία η τέσ… σερα, όχι έντελύς άποκολληµένα κύτταρα, µέ ίδιαίτερο τό καθένα τους πυρήνα. Πάν… τως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού. 'Ο παρ ά λ ι ο ς άναπτύσσεται κατά μήκος τής παραλίας καί σέ µικρό βάθος. "Ολα τά κτήρια-έχουν τήν πρόσοψη πρός τή θάλασσα. 7 " ΄΄ Ν ., Δύο ειναι οί βασικοί τοµεις της άρχιτεκτονικης κατα τήν τουρκοκρατία, ή έκκλησι… στική άρχιτεκτονική καί τό σπίτι3 µαζί τους καί οί άλλες κατασκευές, οί βρύσες, τά γεφύρια.... 'Εκκλησιαστική άρχιτεκτονική. Οί έκκλησίες τής Τουρκοκρατίας έφαρµδζουν όλους σχε ".-.. ...""… δόν τούς τύπους τής βυζαντινής άρχιτεκτονικής, σέ µικρότερες διαστάσεις καί µέ , εύτελέστερη κατασκευή.'Επικρατούν, όμως όί τρίκλιτες ή µονόκλιτες βασιλικές, ξυλόστεγες ή θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατού… , , , , Ν |, , | µενους τόπους µπαινουν και µερικα φραγκικα στοιχεια, όπως τα δξυκόρυφα τόξα, η έπιµεληµένη ίσοδοµική τοιχοποιία µέ σκαλισµένες πέτρες καί τά έταλίζοντα άνάγλυ- . .. .. ι , ί , ." φα, Ετζ καθολικά των µοναστηριων συνηθιζειαι δ λεγόµενος αθωνικός τυπος µε πλα… !, γινούς "χορούς" ήμικυκλικούς. ! Σπίτια.Δύο βασικοί τύποι σπιτιών έπισημαίνονται, δ βαρειοελλαδίτικος καί o αί- γαιοπελαγίτικος. ‘0 χωρισμός είναι άρκετά συµβατικός. Τά σπίτια, οί λεγόμενοι "πύργοι"…τής Μυτιλήνης δέν άνήκουν στόν αίγαιοπελαγίτικο άλλά στό βορειοελλαδί… τικο τύπο σπιτιού. c0 βορειοελλαδίτικος ως πρός τή γενική του µοτφή καί τή διά- ταξη των χώρων παρουσιάζει τόν τύπο Εκείνο τού φρουριακού πολυόροφου σπιτιού πού έφαρμόστηκε παλιότερα από τούς Ήυζαντινούς καί έπικράτησε κατά τήν Τουρκοκρατία σ'δλόκληρη τήν ήπειρωτική 'Ελλάδα καί σέ µερικά νησιά, σοπως σηµειώνουν οί είδι… MOE µελετητές. 'Ο αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές αντιστοιχίες μέ τόν τύπο πού έπικρατεί στήν κεντρική µεσόγειο. : ξιβλιογραοία.΄Λγ. 'Αστεριάδη= Ψ 6 σ π ί τ ι τ o Ο Σ β ά ρ τ ς ο τ' 'A u π ε- λ ά κ ι α , ΄Αθήνα 1928. Δ. Βασιλειάδη: Η ί σ α γ ω γ ή.σ τ ή ν & ζ γ α ι σ.π ε; λ α γ ί τ ι κ η 'Λ ρ χ ι τ ε κ 1 o ν ι κ ή, 'Λθήνα 1955.Κ.Π.'Φωκά-Κοσµετάτου : Κ ε» φ α λ λ η ν ι α κ ά, Β΄"Α ρ χ ι τ ε κ τ c ν ι κ ή, 'Αθήνα 1962. 'Ιωάννου Κουμα- νούδηι Π α ρ α τ η ρ,ή σ ε ι ς έ π ί τ ή ς "Λ ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή ς κ α ί τ ή ς Κ α τ α ο κ ε υ ή ς τ ι ν & ν Η ε τ α 8 ν ξ α ν τ ι ν δν N a G ν, 'Λθή- να 1968. ’I. Λυγίζου: N η σ ι ώ τ ι κ η '4 ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή, 'Αθήνα 1943. 4Γεωργίου Hiya; Θ ε σ ο α λ ι κ α ί O ί κ ή σ ε ι ς,'Λθήνα 1946° τού ίδιου: 'Η 'Η λ λ η ν ι κ ή Ο ί κ ί α, 'Λθήνα 1949. τού ίδιου: "Η Δ α ϊ κ ή Κ α τ ο ι κ ί… ΄ α τ ή σ Λ ω δ ε κ α ν η σ ο υ, 'Αθήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλουι T 6 "Α ρ χ ο ν… ΄ … '! τ ι"κ ό τ 0 ύ Σ ι 6 ρ Η α ν ω λ α κ η ο τ ή Β έ ρ ο ι α, "Αθήνα 1960. του µ… διου: Κ α σ τ o p L ά, T & "Λ ρ χ ο ν τ ι κ ά, 'Λθήνα 1962. τού ίδιου: 'Η Α α …- (": κ ή "Α ρ χ ι τε…κ τ ο ν ι κ ή. 1 ή ς B έ ρ ο ι α ς, 'Λθήνα…1967. τού ίδιου: Μ :! π ί τ ι α τ ή ς Χ α λ κ ι δ ι κ ς, 'Αθήνα 1968. Πάνου-Νικολή Τζελέπη: Λ α… , κ η ‘E λ λ η ν ι κ ή 'Α ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή, ΄Λθήνα 1971. ΄Λγγελικής Χατζή… Η , ,- , ,. . . , . ,) | | . µιΞαλη8 LA MAISON ΟΠΕΟδύΒ, ΄Αθηνα 1949. ΛΡ)"Μ ΐ1(ηπ;νω?Η…Οιιωροιιπ… Ξ(χΠξω70χ|ηά ων…ικζω 6τΜν ογτκ…ϊ ΓΘ€ΤΌτΐά βουνά (445, εδ. ΛΙΘΟΓΛΥΠΤΙΚΗ … ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΠ. J 'Η έλληνική λαϊκή λιθογλυπτική τού 180υ καί τού 19ου αίώνα περιορίζεται σέ χαµηλά άνάγλυφα πού είτε κοσµούν λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σημεία τής τοιχοποιΐας. Οί λιθογλύφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τούς έλα… γαν τότε, άνήκουν συνήθως στίς κοµπανίες τύν χτιστάδων µάζί µέ άλλες είδικότη… τες άπό χειρώνακτες. "Αν καί ή τεχνική τους ξεκινάει άπό ίσλαµικά πρότυπα, δέν … : ,. , ,! , ο να ,οι παραλειπουν να αποδωσουν και ανθρωπινες µορφες, κανουν ακοµα και αποπειρες προ… ' , Υ ,, , σωπογραφίας. Τά βασικά θεµατα ειναι τό άνθοδοχεισ, το κυπαρίσι, ή σχηµατοποιη… μένη έκκλησία, µορφές άγίων, πουλιά, ζύα, φίδια, σταυροί, ήλιοι, δικέφαλοι άε… τού καί κλιµατίδες. " Ενα ένδιαφέρον είδος λιθανάγλυφου είναι οί κτητορικές…ξπι… γραφές σ'ξκκλησίες καί σπίτια, μέ έσώγλυφα καί έξώγλυφα γράµµατα καί λογής δια… ,Όςν |, 'Γ || η, !, κοσμητικα. …ε εντονο αναγλυφο ειναι καµωµένας οι αινιγματικξς ανθρωπινες µασκες πού προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιών καί έκκλησιύν, γιά τίς δποίες δίνονται διάφο… ΄ρες, µή όχι σίγουρες, ξρµηνείες. 'Η ίκνλησιηστική Γυλογλππτική ήΠχΠλήηηκε μέ τήν κατασκευή τίµπλ…ν, δεσπο… … , : ,. ,, … …' , . * Ο . τινων "υπνων και ιζηονσπτησι…ν. 1ο ψηΧο ξυλόγλυπιο ιπμπλο ίµφσνιζττηι στην Ελ… λάδα κατά τόν 16ο σίώνα καί πιθανόν πρσίρχετσι δυό τή Ρωσία. Ψύ παλιότερο γνω- στό χρονυΧσγηµίυω [ηλόγλυπτσ τίµπλο βρίσκεται στήν ήνπλησία ιού 'Λγί0υ Νικολά… ,, . ,; Τ' , ου στο 1ελβενδό Κοζάνης κι Εγινε στά 1591. Τά πρωτα τέμπλα ειναι τά λεγομενα … Ν | | , "στρωτά" στά όποια κυριαρχούν συµβολικά μοτίβα σέ χαμηλό ανάγλυφο. Αργότερα, ρ r I n t t ΄, και κυρίως από τα µισά του 180v αίώνα ή τεχνικη γινεται τολµηροτερη, τό άνάγλυ- φο έντονο μέ διαµπερή κενά άνάμεσα στίς παραστάσεις καί τό θεματολόγιο πλουτί- ' ζεται µέ σκηνές άπω τήν 'Λγία Γραφή,τά Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επί… σης pf δύναμη καί παλµό άποδίνονται είκόνες άπό τή φύση καί τήν καθηµερινή ζωή. Πέ µερικίς περιπτώσεις τό άνάγλυφο συµπληρώνεται µέ χρώµατα. Σέ όλη αύτή τή φάση είναι φανερή ή έπίδραση τού εύρωπαϊκού µπαρόκ. 'Η άστική ξυλογλυπτική παρουσιάζεται κυρίως στά δραστήρια ήμιαστικά έµπο- ρικά καί βιοτεχνικά κέντρα τής Βόρειας 'Ελλάδας καί τών νησιών. Στολίζει, μέ , φυτικά κυρίως µοτίβα, τόσο τά σταθερά στοιχεία τού σπιτιού -ταβάνια, πόρτες, μεσάντρες, κάγκελα… "000 καί τά λιγοστά έπιπλα πού χρησιµοποιούσαν τότε -σκα… µνάκια, κασσέλες, σοφράδες.ι.. 'Η ποιµενική ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέχνη τών βοσκών πού γεµίζουν τίς µακριές ώρες τής άναγκαστικής τους µοναξιάς"οκαλίζοντας µικροαντικείμενα. Γκλί- τσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοθήκες, σφοντύλια, χαράζονται µέ πολύ άπλά έργαλεία, συνήθως Εναν σουγιά, άλλά τό άποτέλεσμα εί- ναι άξιόλογο. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά μεγάλα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ελλάδας. "Εργα…της είναι κυρίως άκρόπρωρα σέ μορφή γυναίκας, άνάγλυφες έπιγραφές πλοί- ων καί τά σκαριά, πικρΟγραφίες πλοίων. """-ι.- π λ α & ν K ε φ α λ η η ν ί ς, Πα "»: Βιβλιογραφία. Νικ. Φωκά Κοσμετάτου: T a T ummn--—.c—~ 1972. Δημ. Σταπέλλου: T 6 T έ μ π λ o 1 o 6 "Α η N ι κ 6 λ α σ τ 6 Γ a- λ α ξ ε ί δ ι κ α ί & T ε χ ν ί τ η ς τ 0 U ,΄Αθήνα 1973. ΄Λγγελικής Χατζη- µιχάλη: … SCULPTURE sun τοτε, 'Λθήνα 1950. Κίτσου 'Λ. Μακρή: "π Ξι'υ…':λ σ …. γ λ υ π τ ι κ ή τ ο ύ Η η λ ί ο υ, Βόλος 1958. τού ίδιου: 'E λ λ η ν ι κ ά Λ α ϊ κ ά κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι ν ά Ξ υ λ 6 γ λ υ π τΒα, 'Αθήνα 1962. "Επίσης στήν έκδοση τής ΄Εθνικής Τραπέζης τής ΄Ελλάδος " Ν ε 0 ε λ λ η νι κ ή Χ ε ι ρ ο τ ε χ ν ί α" τα άρθρα "Λιθογλυπτική" τής Πόπης Ζάρα καί "Ευθογλυπτι- κή" τού Κίτσου Μακρήο ζζ7.Ω1ΡπσΙκΗ. ΄ , ι , , ΄ , ,, , ." & γ ι Ο Υ ρ α φ , α , συντηρητική από τη φυση ιης, συνεχιζει τη βυζαν… ΄ , ' " ΄ ' Υ .! ΄ , -… τινή παράδοση σε χειροτεχνικο έπιπεδο. υΟπως πολυ σωστα παρατήρησε ο Ήανωλης λαή ., , | ( ΄ , … ( . , ,, … ζ » , "| . ., .… . , ,. | ,- τςνδακμ:. Οι αγιογραςου του 160v και του 1)ου αιωνα ειναι χωρικοι. ιτις µπιγραΨις .. - … … ' €.' . ' - τ;… α΄ . ,. . των εκΕληΠιων συναντουµς &γιΟγραφΟυς χωριΧους απο τους λιονια;ις, τη ΙαλαιιΌία, . , ΄ , " , , II γ . Η , ," Δ u " τή µ…µ…ρξνα, το Πορτοσι, τη Δρακια και αλλα Χωριά . ωυσικα και από ιό Αγιον Ο… . , … , … ' ρ…ς… χ; µικρες Ομάδες περιτρέχουν τόν έλληνικο χωρο και τοιχογραφουν εκκλησιες | ,... : … ,, | , , !1;Υ",' Λ " , χωριων και µοναστηριων. Πολλοι απο αυτους το χειµωνα ιραςοαια. στα χωρια τους " , , … & 9 ' καί ετοιµάζουν φορητές είκονες που τίς πουλουν κατ΄ τίς περιιδειες τους. Επιδρα" an I ξ , Ν . ! σεις από τή δυτικοευρωπαικη ζωγραφικη συγκερασµΕνες µε βυζαντινα στοιχεια και » : » ,, , ,… | - ," ρ.? µια λαϊκη διακοσμητικη αντίληψη χαρακτηριζουν την αγιογραφια της εποχης. ινδια… .- & , | . φέρουσες είναι οί οκηνες μέ διδακτικό-ηΘικολογικο περιεχόµενο, καθως και οι σκλη- ρές τιμωρίες των αμαρτωλων στούς νάρθηκες καί πιό σπάνια στούς γυναικωνίτες. Ζω… I I I … , , , . … .ΐ . , - , , ,: , : ηρη φαντασια και εκφραστικη τόλµη δινουν µιαν ιδιαιτερη δυναµη στα ιργα αυτα. .. ' Η ~ , , "Από τά µέσα του 180υ αίωνα καί πέρα εχουμε Ενα πληθος απο ζωγραφικές δια" κοσµζσεις σκιιιζν στή Σιάτιστα, την Καστοριά, τ΄΄Λµπελάκια, τό Πηλιο, τό Πόλυ… ,ο τΐκ "ντιλΐντς κ;λιπ. Είναι κυ ίω( απεικονίσεις ιε όλων λιµανιών τίς Μεσα εί… ). ) |. , , ]… Υ ου "Κι νιντινο€…οΧη, Πενετία, Χαλκίδα … Η αλλων πόλεων …Έιξννη, Φταγκφούρτη … & (& .…1 : , |… : . … χ , | I ., Ο, " |. | ," II N που τα……νονιαι σε μια ζωγραφικη φριζα ψηλα στους τοιχους το καλου όντα η µου… , ς , , , . .. , ο ,… .. ., : … |; I µ », (αγαπη… συ…", …η).α……, του χωμα: "τον. "γης. |.1…νι….!ρντ ι.γ(1υµε πολι|1ι.……ς σκηνες η , , ΄ I ρ , Υ I | : ιν I I προσωπογρσφιες ηρωων. Πολυ συνηΠισμενο Θεμα ειναι τα ανΌ οδοχεια, σε ποικιλες I I H t I … : παραλλαγες, που τά ουναντουαε επισης στίς ποδιές των τέµπλων. Τό περισσοτερα &… ρ , | , | , I I πο τα Θεµατα προέρχονται από χαλκογραφικα πρότυπα… I , ,. | I I . I I I I M Πινακεε ζω ασικ ( Η ου1ε σι ουρα απο τ ν τριτη και τεταρτ δεκαετια του : | , 1- ? | | , , 19ου αίωνα…Οί πιό γνωστές ειναι οι ιστορικές σκην€ς που ζωγραφισε δ αγωνιστής … ΄΄ . . ΄ I n ,, ." | | , του ει Παναγιώτης Ζωγραφος μς τα παιδιά του για να συνοδευσουν τά Αποµνημονευ… πατα τσδ ΣτρατηγοΞ Μακρυγιάννηι Πίνακες σέ πανί, χαρτόνι, τενεκΞ κ.λ.π. Έκανε καί ό Θεόφιλος, γιά τόν όποϊο && μιλήσουµε ίδιαι΄τεραΦ 'Λπό τά µέσα τοδ 1900, µυ… " l D |; , I I ρις αιωνα εμφανιζεται & πλοιογραφια, μέ παραγγελιες των καραβοκυρςων… ΄Ενδιαφξροντες είναι οί συνδυασµοί ζωγραφικής καί λιθογλυπτικης Η ξυλογλυ… Βιβλιογραφία. Σπύρου Βασιλείου: Γ α λ α ξ ε ι δ ι ώ τ ι κ α Κ α ρ & β ι α ,'Α… ...-…… …,.--…-,.,. .Ν - Θήνα 1954. Βασ. Λαούρδα2 "Η ν α ς Λ α ϊ κ ός Z ω γ ρ ά φ o ς τ ο Ο Η α κ ε… 6 ο ν…ι κ ο U ΄Α γ & ν ο ς, ΄ΛΘήνα 1962o Γ. Μελετόπουλου= Ε ί κ ο ν o γ ρ α φ ί… α.… α τ ο υ 2 1, 'ΛΘήνα 1971o Γεωργίου Παϊσίου= ‘A γ ι 0 γ ρ α φ ί α κ α ί 'Α… γ ι 0 γ ρ ά φ o ι τ & ν Χ ι ο ν ι & δ ω ν, 'Ιωάννινα 1962o Λγγελου Προκοπί… ου; T 6 E ( κ o σ ι έ ν α σ τ ή Λ α ι κ ή Z ω γ ρ α φ ι κ ή τ ου, 'Αθήνα 19490 Γιώργου Σαματοόρα= Λ & & ε κ α Λ α ϊ…κ ο ί Z ω γ ρ & φ ο ι; ΄Αδήνα 1974. KOP. Σταλίδη: "Ε δ ε σ σ α ξ ο ι Z ω Y 0 & φ ο ι κ α τ & τ΄η Δ ι & ρ κ ε ι α - τ η ς T o υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973, Κίτσου 'Α. Μακρή: "Ο Z ω γ ρ ά… φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ ο ς ο τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939. 106 ίδιουε Λ α ϊ κ έ ς '.- 0 υ "Α η Α α υ ρ έ ν τ η, 36… & | Z ω γ ρ α … ι έ ς σ τ 6 Μ 0 ν α σ τ ή ρ ι λος 1947. τοΠ ίδιου= ΕΞΠΧ Δ 6 o Λ α ϊ κ o ί Ζ ω γ ρ ά φ o ι, Βόλος 1952ψ'ϊσιµυ1 , ο , 1 ',-| ' ί, . κ . . . , & n A Γ Ω Η Η Α Η Στοπ … Ώ"΄.'ΜΉ>ζ.… " Η"… ,-'΄7υ>:…=…6!;=! ΞΦψΜν…ψ…ιΜτ ΟΞΜϊ#….; Ζ΄- "…- . .... ......-…-.,… …,"... ... ο". .. :; .… ,… …-- -- ..?…ι..…-'.΄ιξ3...'-ΐ,.Ν ) ,΄ΐ|Οι,1΄χη ]ι΄-Ι ???, .1- - .. ." …..,., …' . ζ, . «. ,,,… ,. ,. . ΄. . . " &. - ΄ ΄΄΄΄-΄΄ >"… '΄΄ ΄… (΄΄λΧ΄΄΄΄ " ": ΄' ζ΄ λ &΄ζ'΄"""" ι/.α…ι΄ … c,» H} ! ι χ|'1() …. ) ΄)'»'ι.΄1"ΐη:) σι,ήΐ0|;ξ,-…-1Η… 5116340; ΄ ΄ ' ΄΄"'"' ΄ "΄΄-΄ 7 ' ::.. ,.-, …' ΄ Ώς ϊ'Μ'; όΐ"%δ""' τεχνη µ&σ '"'Ψ'Η"4 " "α'Μ!4 ;1ν «Μάι στν Πν:γι« …! ιδιαωιτ σ] ι΄ . ΄'΄ \ . 4 ΄ ΄ Ψ ΄΄΄ ΄ ΄ : . 1 ΄ ΄ ΄ ΄ ΄ ΄΄ ΄΄ ' ΄ ΄΄ "΄" ' "χ…; Κόκος? Τ.'-΄,' ϊ; 46: "και 'κ'ι)/'(υ ιτ/…..΄ 64 0703 > 4416 από .- «,η ].'ΐ7'.΄ζ ,'γ-.'…» ύκ'ζ ς.,:.'…΄ν,).,…… . ,… ι .… Η»… ί .… .… ,- I Ρ … … ‘ ‘ …' ΄ τελσυν χαρακτηριστικές ίδιοµορφίες του.Σέ δυο διαφορετικες εποχές ζβ1άζπιαται οι ιΡιιι , 4 I I I ( ΄.- t , ." ΄.ι . Δ " ζωγρςωοι που €€ μελετησουμει Οί δ>ο πρωτοι, οι Παγώνηδες, καλυκτουν τις ςΛ-8 τελευται… .- ,. . I ? &». …΄α …!. ες όεκαετίς της Τουρκοκρατίας στο Πήλιο, δ τρίτος, ό ΘεοφιλΟς, εµφανιςεται Οι" Πηλιο ' , , , . .! . Η , ! δεκαπξντε χρόνια µετα την απελευθέρωση τουο 'Ο πατέρτς Παγωνης ερχεται ι , .« ι | νπι το ήπειρω… ,"- "* :… ,… , ΄ ΄΄Ν| , .΄'ι΄ .-.'* τικο χωριο αιονιαδες καί τοιχοχραφει πρωτη τήν εκκλησια τΨυ… ΑΥιΟυ ΆΠµΟιΡν0υ ΌΐΟ ΝΕΟ" . , , , , ' ..' … ΄, ……" >;'΄… 1 Η…" το… μέ τ., ουρά ι…. ….-.…ο(;…ΐ;Μι µέ τ…χ0π=αφίες την Α"… Μαρια… Μο…… 9, | .: I Ξ , . ρ , : .. , ΄ … . , , . .. στό 1802s την 6Αγία τριάδα Άνηλιου οτε 1894, τήν Παναγίτσα Λράκιας στα 1805)s , , - v . τόν "Αγιο Γεώργιο Αράκιας στά 48159 τόν Αγιο Αθανάσιο Δρόκιας στα 182Ο.ι τόν ' .… σ , , " & Δ .… .- , , άγιο "εόργ'υ κοντά στο… κιοσό στα ι834, την Αγια Τριαδα Μακρινίτσας στα 1856 τ καί τόν "Αγιο Σπυρίδωνα Λρ€κιας στα 1838. 'Ηπίσης διακοσµεΐ τό σπίτί τοσ Μπαλντού… µη στα 1810 καί τοΞ Τριαντασίλλσυ στά 1832… . , ." ( , ! ,. l' ‘0 Παγωνης στις αγιογραφίες του δέν διαφερει πολύ από τούς µέτριους λαικους & | : , - µ΄": Ε.… -. :" .- . Ό Ώ - ΄ ,, ό, ΐ ,… ΄ …γι γραφους της ικοχης του. Ιδιαιτερα)στις μονοκρ σωπες αγιογραφιες του τις σου… , I (΄- III … , , λεόει ακεφα σχεδόν ολα -ά πρόσωπα µοιάζουν µεταςυ τους, έκτός από τε τυπικα χα… & I I.- ΄ . . . I r - I I v ρακτηριοτικέ φόλου, ηλικίας και ίδιστητας. Στις πολυπροσωπες συνθέσεις, όπου τα .., r | , β . _ ι.: I ΄ ,… ,. προσωπα ενιασσονται σε συγκεκριµµΞνο χωρο καί ξεφευγουν από την αποµόνωση καί την &κιν " ζ Π "' δ ' 0" έ & ΄0 ΄ ΄ ' ' " " ΄ ΄- . ησια, ι .αγωνης οι ευει µ ιανεση και φαντασια. Εκει, όμως, που βρισκει ΄΄ ; I τόν ξαυτό του ειναι οιητοπιογραφίες καί οί νεκρές φυσεις µέ λουλούδια καί καρπούς, ί ' ι |: O γιος του Αθανάσιος, πού περνει δστερα από ταλαντευσεις τό βαφτιστικό ο… ! νοµα του πατέρα του για έπί8ετο, συνεχίζει τό Ξργο του ως τα 1886n Λίγες οί τοι… I χσγραφίες του, καί απο αυτές οί περισσότερες καταστραμμΞν€ς σήμερα… Περισσότερο ξπιδίδεται στην παραγωγή µικρόν φορητών είκόνων. T6 πιό ένδιαφίρσν τοιχογραφικό "Ι΄ . … … :; του σύνολο ειναι τό τοπία του θεσσαλικσυ κάµπου καί οί προσωπογραφίες του Λα "Υ… , ψηλάντη καί τοδ ΡΠγα Φεραίου στό πατρικό του σπίτι στΞ Λρ6κια, 18?Οι Από τό έργο | , , αυτο μόνο μερικά κοµµάτια υπαρχουν οί ίδιωτική συλλογήο Βιβλιογραφία. Κίτσου 'Α, Μακρή: "Η Δ α ϊ κ ή T έ χ ν η τ ο 6 Η η λ ί ο υ, 'Λ… .............-.....-…-ι- ,-,. θήνα 1976, σελι 209…221… 'Ημερσλόγιο 'Βταιρείας Παπαστράτου 1973ι ;( It ο 4 ,, ή ' ,! r …;- , …… .. , 0 γνωστότερος, καί ιξω από τα συνορα της 'Ελλάδας, λαικ6ς ζωγραφος εζναι &… σφαλδς & Θεόφιλος Γ… Χατζηµιχαήλι Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στη Βαρειά Μυτιλήνης … "ή 7 ., ρ " | . I . .…- ΄ Υ u . , ,, . Ν & αωηβος ακομα εφυγε για τη Σμυρνη, που ειχε εντονο ελληνικο χρωµα, κι εκει Κανει 9 -» , ο … , , ν … , εκαΥΥελµξ του τη ζωγραφικη… Δε οωζονται εργα του αυτης της περιοδου γιατί µεσολά… # . . | »: , |. , ,. |: ..1 ,. .; , βΠΟΕ η ΥΨΨΟτΠ καταστροςη του Με")," ΐ;ό :Ξ)( ερχεται στην €πλλαδα, εθελοντης στόν ! & .… :: πόλεμο εκεινης της χρόνιας, Μένει στό Βόλο καί τό Πήλιο ώς τα 192? κσζ ζωγραφίζει …' ΄ ." - . " ' , . ,, |… & & » , |… …' : µι ακουραστη οραστηριοτητα ιοιχους ακο µικροµαγαζα και σπιτια, καθως και πιναχςς σε χαρτονια3 πανιά? τενεκέδες καί σανίδια. Φτωχός καί καταφρονεµμΞνος, ζεΐ σέ υπ… ΄' » , ' | κ' ' ,, » …' . γ' , | , . ., Yak“ αζλιΑΐΓτ"; λι/ :)εζ ςευγε' για την κατριδα του ιυτιληνη. συνεχιζει κι εκει τα "(. ( *.'θ΄ 618 . , ”<- ..… Ο" , , ΄, . ,, , εργο Von και… ακι µις ιοιες ουσκ0λες συννηκες και στις 21 Μαριιου tog 1934 fieOaL~ l ΄ , 1- . » , | ." , : " νει απο τροφικη δηλητηριαση. Λίγα χρόνια πριν απο το Θανατο του γνωριζει τό εργο του ό) γ.'ι.ι.'.'-ι'«ΐς τ'; χιπη…ιΐτπς "τρότης ']'Σλευξ]! Γι.(ΐδγ……Τ-Έι΄ζ|ξΤ|1…ζ και: άπό τότε &ρ),ζ;;…΄ & Ν ' ; . , - .. Ν …. I .. ι," , αναγν6ριΠη της αξιΠ( του φουσταν€λλα αυτου ι…γρηφου. ΛιακρΓπεια ΠΧληνςς και εξ… | r r‘ ΄΄ & ‘ x v νο., τεχνοκριτες ι…) αφιΕρων0ιΝ ί'ι'ξ|Ου(1ια(ΙτιΛ((ΐ (1χ(΄)λι.(ι…, (…'ιργα…,΄ινυνται ξ)(ΌεΠε|,ς έργων . " ΐ-'- "- ,. ΐι- , .. :' | "" " | … του στην µλλαόα και τό ιςωιιρικ6 καί τον αυγουστο του |965 έγκαινιαζεται στή Ήα… , γ(Δ " . ΄ . ( Γ " , . , . , .! κ΄... . .€ " '.΄ , ρεια το µουσειο Θεοφιλου… Επηρξαν, ομως, και ΌφΟδµ0ι επικριτις του εργου τουι , || … , ‘l . p . » Τα εργα του Θεοφιλου ειναι τοπιογραφιες, µυθολογικές παραστασεις, σκηνές ' " ' - - : " 04 . …' : | . " από την µπανασταση του 18κι, ρωποχραφικα ειμαια, µερικες κροσωκογραφιες και λίγες αγιογραφίες. Πρότυπα του λαϊκές λιθογραφίες, καρτ…ποστάλ, είκονογραφησεις .. ,. ΄ … : Γ. : , ΄… |…" ! , - λαικων έκδοσεων, ιωτογραφιες κ.λ…πι εεκινώντας από τοσο ταπιινη αφετηρία δηµι… , ,. - u | | Δ ' » ΄ .: | » ω .… ουργησε ενα θαυµαστό ιργο οπου "κοιταζιι τον κοσμο µέ την αγνοτητα των γαλανων … . | ι , |! ..'΄ . µατιων του". Με μια µοναδική χρωµατική ευαισθησια αποδίδει τους απιστουα τονους του έλληνικοσ τοπίου. | .- Ο. .. , r . .. . … | , ν Μιβλιογραφΐα. Οδυσσέα ΄Ελυτη: 'Ο Δ ω !! ρ & φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ o ς, Αθηνα ι9Ι3ι 'Ωµκορικης Τραπέζης της ΄Ελλάδος, επιµέλεια Γιάννη Τσαρούχη= Θ ε 6 φ ι λ ο ς; | : , Οι , ι , Αθηνα ι966ο Η. Λαυπζρη: 'Ο & ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 0 φ ι λ o ς ο τ ή Σ µ ο ρ… I a . CV, …: , …' … , , -… . ., , . .… II ‘ νη, Αθηνα 1973ο οπίσης στο Λ΄τευχος της σειρας "ΜΛΛΜΝ;Δ 7ΩΡ;ΛφΟ1" του οικου ΤΙ "Μέλισσα" τα αρθρα= Κίτσου 'Λ= Μακρή " Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακατσάνηε " " Ζωγραφική τοδ Θεόφιλου"… ΄Λθηνα 1974.ο ί… "Παππά… …. Κ]'΄,΄…?-Ξ'ι"1΄ΠΤ; . Τό ύςςντό συνοδεύει τον ανθρωπο σέ όλη του τη ζωή 316 ζ] γΞννηση "ως πό ? ' ΄ΐ ΄ Α' I , Ν | Θάνατο. Γι αυτό ειναι καί ή πιο δοαδεδοµ€νη τέχνη, με τη µορφή της οικοτεχνί… ας των γυναικών., Κατά την Φουρκοκρατία δεν υπηρχε σπίτι στην €Ήλλαδα που να r v I; I ! ΄ι' :.. Η ». μην έχει ενα % περισσοτερους αργαλειους.Τεσοερες ειναι οί πρωτες υλες της έλ… : ι ", ! ν΄? ΗΡ .-- ΄ » 91 . ": "Μ,.ι »: , . ΄΄ ληνικης α' ν«. ης, το ……λχι9 το βαµ.ακ…, το µεισξι και το λινάρι… Τρεις οί ΄ τυ… ! ποι του αργαλειο6, & όρθιος, & πλαγιαοτός καί του λάκου. 'Ο δεύτερος εχει τη Ν . ΄ µεγαλύτερη διάδοσηι 96 προϊόντα της υφαντικης, ως προς τη χρήση τους, µπορουν ν΄ "l Ο "Όρη. ! " -'΄ “fix I .—’» (], λ.|.)γ [.Ο«, …') Οι; ιριις …κα.υΐ]Οµί-ιζ οι ' , Ν , …. στά υφασµατα φορεσιας -µΞσα στα όποια περι… , | , : ο , χ . I I … … . λαρβανονιαι καί οι "καπες" απο τραγοραλλο… στα υφαντα της οίκΟσκευης … κιλιµια, Ρ , … , ο ( I σεντονια, καρπξτες, µπουχαροσκουτια τι……π…… καί στα επαγγελµατικα υφαντά "για | … |! , - I" f … σουρωµα του γαλατος, λιοπανα, καραβΟπανα. 'Από την καλαισΘητική αποψη περισσότερο ένδιαφέρον παρουσιάζουν τα µάλλι… | , , …. , , | . I ",. 3 , Α . . ,: : να υφαντα οικοσκευης, με την ποικιλια και την ιμΟρψια της χρωµατικης και σχε… Ν I I N | , διακης τους διακοσµησηςι Τα ρ ι γ ω τ & αποτελουνται από αλλεπάλληλες χρωµα… τικίς ζώνες, παράλληλες προς τη φορά του όςαδιοδ.5, που δημιουργοΠνται µέ την I , ΄ , , Ν , Ν ( ,. u ( . , εναλλαγη9 κατα διαστηµαταδτου χρωµατος του υωαοιουι Η εναλλαγή αύτη ακολου… [) . ' , : . ι ; δεί ώρισµξνο κανε φορά ρυθμοι Στά π ε ν τ η τ α ο τ 6 ν & ρ γ α λ ε ι o ύφαντά δηµιουργούνται διάφορα µοτίβα μέ την καλοµετρηµένη εναλλαγή του χρώμαώ. , ,. ( …. u o , | 7' , I τος του υφαδιου στην ιδια σειρα. τα μοτίβα α ουτα ειναι γεωµετρικα η πολύ σχη… I . α' I ι- I µατοποιηµΞνα παραστατικα… κάθε περιοχη τ1ς €Ελλάδας εχει τό δικο της ύφος υ… φαντικης, που χαρακτηρίζεται συνήθως µέ τό όνοµα του πιό γνωστου κέντρου υφαν… ,… .. … | ' ' τικης της περιοχης: µετσοβίτικαι αραχωβιτικα, αμπελακιώτικα κολ.π… "|4 ΠΟ "[ Αν Η). ί,ι.=(αςξ' Έιτς! ΠΜ |… ιζ] (5161 .";'ι-)7Η…( ΠΑΝ λ':(ν; |"? γ | '… ών" ζ(…'.:ι ,ζ,΄-.΄ |ι(….΄ Τα… Σ,… "6011" . τωαο|ι&ιάταν.ΠΡ0?&ν…νί΄ι"€…ψ>δΤψ… νρ7άπΛυ…τη ει… """ΜτκΜψ'57…΄ειμ…ώ; | ,µ.-…… . ‘ ί;"ΐ€735ιΕ, ""Γ&ΐ'5ΥΟ»λανζΐ:'1ιω;ι"'µ"> ια. δ';'α;…ΚζΨΖΗ7α΄674» οιψκ)Ψιο π:λί:67ό, )ςαλι«δοοικ»ρικς)."[πιαιγ|ώ)ιυ)ιµλπ[Άοτέ… :! " . ’ . ' ΄.' ' ' . . .. . . Τό παλλίγαπδ την κουρά των προβάτων ως τό ετοιμο υφαντο3υφιοταται οταδια… ΄ ' ' ΄"' ί "΄ " "" λ' " '΄ ύ ουν τ΄ 'ΐυα"α καί κη επεξεργασια που αρχιιιι µ. το πρωιο π υσιµο για να φ γ .α χ……ιι … ' ν΄ , . , ,… . ": Ι Ν . Ο οί λιπαρΞς Ουσίες? ΛκολουΘει το "λανάρισµα"…τακτοποίηση των ινων του-,η βα… , , ' ,! . . ' " " φη, που γίνεται σε τρία στάδια στην π ρ & σ τ υ φ η, προετοιµασια του µαλλιου ." ο . ξ , να δεχθεί τή βαφική ουσία7 στό βάψιµο, που άλλοτε γίνονταν µε φυτικις βαφες, … … I . κ , U ΄ , έ ω " η, στην εξασφάλιση του ανεξίτηλου των χρωµάτων. Υστε… 0 ν , . ς ' ο ρα γίνεται τό γ ν ε ο ι μ 0:, ή νηµατοποίηση, πού µερικις φορες γινειαι και # | ! . , ,… πρίν από τη Βαφή… Τελικό σταδιο & υ φ α ν ο η. ΣΕ ειδικές περιπτωσεις επακο… , |" ΄ ". : ,- … , . . & Ξ λς;υθζΐ τό ν τ ρ L (s τ ε λ ι α 6 µ α, το )ζ1΄. ιπηµ.α του υφο'…Ψι0υ σε νεροτριβις… Τό κέντημα F ναι περισσοτερο 8ύΧάριστη ασχολία των γυναικών… γιαύτδ δη… ….....…-..…. . | … … . …'. - : | ,, ο , ., , … µοτι…ό τραγουδι το λζ€Ό γλενιισμα ενω %ήν υφανση τή ΧαρακτηΡιζει "σκλαβιά των κοριτσιΜνι" … » & …. … » κ » στη μορφη. Θα µπορουσαν νά χωρισΘουν σε δυο μεγαλες Υπαρχο υν πολλ Στ ,.ζ τιχι , , ο & 'ιπες κεντηµατος5 που !! ς … , , επιδρούν αποφασιστικα , & - κατηγοριες , στα ξιε τ ρ η…; ," , µ…΄ …. Ψ.. ...! . . . …. .? (" . " . " ΄ … τα κενιηµαιαΘ οπου το διακοσµητικα Θεµατα δημιουργούνται µε το µετρημα των ;… | ' Η" , : η * ,, , Η"… » ...,"- . , , ΡολΟνιων και στα 0 χ ε 6 ι α ο ι ας οπου το αλλα;δ Θέµα σχεδιάζεται πανω στο " , … υφΠΠΜν ναΓ εκτελει ται µέ πιο ελεύθερες βελονιξπο , ακαι Κ ο ο ." α 1 |). ή ρ α 1, α τ "η ς '? λ λ η ν [ κ η ς ) o p 6 ο ι a ς, ΔΘήνα 1966. Μουσείου Μπενάκη: Κ ε ν τ ή… μ α τ o "Η π ο ι ρ ο υ κ α ι ="Η π τ α ν ή σ ο υ9 'Λδήνα 1965. τού ϊδιουξ Κ ε ν τ π ρ α τ α Σ κ 6 ρ ο υ,"ΛΘηνα 9656 "Άλκης Νέστοροςε ? & ‘Y φ α'ν … τ 6' 1 ρ ς Η α κ ε δ ο ν ί α ς κ α 6 τ τ ς Θ ρ α κ η ς, ΄ΔΘήνα 1965Θ ΧωΞ …΄)΄«. ΐ"΄ι΄)ί'Τ 11?!" δΌΠΠΞΤΌΝ;Ξ. Ο L Η Η )'ζ Ι L A N D Έ ?? Ή ]? ξ΄ν Έ Έ Ή Υ Λονδξνσς Λημι Λουκύπουλουε Π ύ-ς 6 ο α ί ν ο υ ν κ α ί ν τ ύ ν ον… τ α L ο έ λ ζ τ ω λ ο 6? ?ΛΘηνα ι927ο Κίτσου 'Α… Μακρή: "Υ ο α ν τ o Θ ε ο… ζΩ;ΏώΞ & ΖξΩΩνη έζΐξχ Τζέι... Μ.-Η(.)Έΐ΄ΐΈΐΞΞ….…-.ΐζΐΐζ--… 'ΐΐ "Ψ…" Τό µέταλλο δουλεύτηκε όρκετσ κατα τά χρόνια τϊς Σιουρκοκρστίσες καί ύργδτερσ… Kai «τα µικρότερο χα.ρι6 ακοµα ύπΐρχεε νΓοτν ιο ύν οχι κατα… σκευϊς,΄ & ,! χρησης. Κυρίως εγινε σκευή έξσρτηµύταν οικοδοµξν (σιδεριξς παραθύρων, /χ :) ζ -… … Έ) ι?) . | ες |ζ.΄ιι':'ι ) , ΞΩΚΥ1Χιξ καί ύλλωνι οι χρΞ΄ΐ υ…ι., τουλάχιστον επισκευ,ς και συντύρησις η ιοΌ .. |: - ρ, τινΞς>ιπ, τ τσ,ςες σιδ€ρου λΞγοντσν ! σιδηρ ου κσι. τού 3143 …λπι) κσρ Ν Ρ λιου γιέ τΌν κ κλειδαριές, σιδερύδες % γύφτοι , αντικειµένων ΜΟθΌµΓΡΌνΞς Μα Ο ο…" µεντεσξ… 'ίιζν, ι'!/"ι.μ.α, " οχι τεχνίτες τού »! Α' . .. ΄ (, µόνο γιατί πολλού γύφτοι Ξςσοκουσσν τύ επ; ύγγελµσ , αλλά και κατι ολοι παίρνουν µαύρη ύψη άπό τούς καπνούς τού κοµινιοΌ. 96 χαλκό τόν δούλευαν οι "χαλκιόδες" % "κσλσντζΈδες" πού κατσσκεύ αζσν σκέυη µαγειρικΞς (ταφιύ, μπρίκισι.) ME ορείχαλκο , χυτό , κατα… σκευύζοντσν ύντικείµενσ έκκλησισστικϊς καί οίκισκΞς χρήσεως. Κέντρα … … ΄ν΄ … ' . κατεργοσΐσς του χαλκου ηταν 6 Θεσσαλονίκη, τό ΙωΞννινσ. η Έρίπολη. . , β % Μακρινΐτσα. τό "Άγιον "Όρος και η Κύπρος (κυπριύ % κυπροκούοουνα)ο Κύριο κέντρο όργυροχρυσοχοϊος Ήταν % "Ηπειρος (Ιωόννικο Κολσρ… Ρ ? ,; » u . - ρύτες ) Ηταν σέ χρηση διάφορες µορφές δισκοσµησης οπως το σαββύτι ( ,νθειη µούρη ύλη µέσα σξ χσρσκξς ), τί χτυπητύ σπύ τΐν πιοω πλευ» ού που σχηµάτιζαν 6νΞγλυφσ,τύ φιλιγκρύν καί Ράλλυο . . Η ' , . , η'…. … , , . ι .,΄ …,.:… µµ "Ο" Κξ-ζ ηζ;ζνι=.€ξζ4'1ΐ'| ΄(6γ…'νμ, "") ιΣΦ.ζ:ιΐπι.λν.ιλ για…-ς…." (=…ΐµ΄»Ν «ΣΑΝ-Μίνι )΄µ"?-΄…λ/ "Κα…-8 ' . .. " "…' '- ,/….* *,… . ι…. " .… ι,….;..…….. ιζ Γ ιι;ΩΛ Λ>ε'ι(. 66 ωάηόΨ…άΟ χώ;…ι-ροΟΩ;…ι4Ό;ί" % Θ,ΖΛ6!νΟ,/ΉΥ'α=((θν&ί'"Άΐ"1 , … .. . . . . , ,… τ … .. '… … . . ΄΄ - ' ιπ«ιιλα.«:.(Μ… Έ|μΐθ ΛωΉα, LOOK ?ι:σι ελ9ι 20 δΙωο ΓΟα υεµ3 Μιγαµ€νπδι ΌΥ6ΐσγΉ 'ΐζ . ., | τ?! η΄'7 : ."» ' Ι. : …' Χ--,… .) ((.Χ:"…', ΙΤ" ' . |. ., -…κ.- Ι.? τα "…' ,?! viz-11‘ H, ι… (.| (Α,… µε… µέ :. χιτ! …. |): ΄|.1(.ξ ,.| ς,…/,,-..,ιρ… ,.όιιι…Μ, µονη ο . 5υαιωιγλςνψιξ …ρκ11Λ»ο1ιΛιγππι3 36ηιιππ (κπ21'γριω. 9(Π1…ικ0ίΜΠ ,ισγ(ι; 33;.κεπτΗ)κ I ADQQOAAMB§ ρ1σωΧ ργγρ ροκ σύρραξη οι ςπς; "οοαγλρΛρ ργΏΜρΧ 30 σι3Χ …1οιο ρκ1ιύσοσκυ1φ ργγρ 2ικ ρ1σρΛοκΆι €>3ωισλι1-3 33κ1οοιατκ 6ροαρο;πο αοο23γικο ροκ ποοργλορ1γ ;οκ λαυΧΞι3σ Λ"Α01Ή311χΘζ αρα υλΞλ63αΠµ µακ 4 .: …»ο3π1κ3 QuAmugvo 30M οκ1ΛΧ3ι σας βΌΞΞΛΩ AAOAXABQ (53ουλ3η) 33 ασ you (οπΛ1κρΠ '1γροκοοΧ δοΘογ;κ3ρΦ) ρ1σφΧοσολρΖ ρκπο3Π 9ο οπι;πο οι ςµκπαοικ3ι1Χσρ Αξικ 3%λ…λριοκ υπ; ριΩιοατοκ & 1οΛπ3 ο1ο … ή ; & 21 ΩώοοΠ µα χ3 . -;απόκ μουγαρ σοκρ '3Βγαώ % στου ιυ ο …υοο οσοι Ωκ1ιισγ3λλρκ3 α 1ΟΛ13 οιοοΏρ1ςχ )"κ1ώιολωΞ µππγ01 .) A91 ρα; σλ3αο, 3σακ3 οσΞΛρώ δοώο ΛοοΧ3 ποώοο&υ2 δ3αφσ13κ ? go )ργγρ 2υκ προασοΦ I - " . | ( ι A :) κ η . ρι ρΑ39αος &; ιδ3ςρ1Λοπχ το δφκσ ιοιΛ;κ ργγοκ ΛρΞόΞκρ µκ1ώρσλοΏ η & ΄ ' ' | Ο Η ' ," . "ΟΏογρλοοοοκο ποπ οΛ1κκοκ οσύορ ρΛοΑυκ ριοκ οιΛςδ ;… );γοοκ οι 199 ογοι3κ ? 1λ9πσα οι €πκ;ιαοκ θα έδΩοργρςρκ ρ ίδµιο3σοΧ o AOAAE 5ωκο .) ,σς -η 53α3ηπποκοιρΠαΧρ ρω ρς1ιοη A3Ao σκοπ1µίιοΧ α…:» Λτ;5α Η '39 αΧ3: « …; ΞΞκχργ 33Ξκ1ιωοπ3πµ Όχι λΈώσ0π ποτ Λογο υλσΞ ρα 1ΏΛ13 δυιύιρποκ σαγιφλ= : η r" , … « ί - -\,-’r …) . .|-. « ροκ ι1ο;έολοοιυχ ρι "αοά3γ3ιο3(…3Π 13γρκογ1ώ… ρα 3» …ω3οΧοκο Λ91 391 Ό2ΗΟΛΟΉΞΟ Ώκ1ώοοισΛαακολσω3λ ΞαΞοο1οοπ63κ ? ροκ ςοπγ .! …σο3 σοι εκρν ? οαι σαλκ;ι 3Ήι ποπ 33ο? αξια ροΞικρσοΧ οκπιορ αρα ;ή ΛΨΛ]ΛΛΌ??Σ€ΛΈ1 Ωγρκ & ΐ5Ώι δοώς οΧροι οι 3ο σοπγοοζ σοι µΧοπσ3κ ? οΠ "936 οσοι ρκ1ισ3ιοραυι3π ολοιΛ3 οι 3η υ1οοΧοσολεΖ οι 3ωκο 'ογοαρο ρκπαο -1ιπγοπ οσΒι;ο1ςγ 3ουισοο1σ-; οο(313πυ Έµα δασΉςρΞ ςοα13οσ Ωρα Ωοωώσρσ Ώ …ρπρ ? ;ιρ1λ ρ;γ1κ1οκ αγΡλ3π 13Ώρποαοσυκ αΛΚ3ι 'λκπσγ Ωκπαφσ13πµ Η, ') ' "τω-ι Κ.] Πωλ. ς1Ο'.!)Ρ(.ξλ Μορ (ηοοοορ1λρι) 33ιπαγλογσ? τσκζποΛςκ3ν3π) πσώογλορπγ 1οσοιορσ 1ρκ δ3ΛΟ&ΉΞ&1ΧΟψς"Λ9190 ρκο πο;κ τα) σοσ;Υ Πυ31ΛΠγγ3 σοι ρ13συυ ρα σγο 3ο 1) Λρκαιο;κσοκρ ροκ αωι;ιοκπρ;3 αΏι αυγο ύ3ι3ΑΧ31 ΏΞορπγ1Χ οποτε σοι αρα plow ADLQAJHBj µισο yup αιρ1ι 5ω]σακ ργγρ . 3οαλσ31γγυκ ροκ αΈώ …σοΗ Αρτ ο]γ1κ1οπ A91 ροκ οιοισ1οπ Αµα Γοιοογπ αοι ρπλ σαφή 1χΟζ "3οΛΧ …ξι δύο δΞκχυγ &&… ρΛρη προ 130ασ…3ς ρα λ3εοαΗ ρ1ικµρ δοση3αΗΠ Η, αχ] | €.] 69,4; | ΄." ' ΄ '. …'΄ .' . .) "»; … "» .! . . - . . ' .. Η……) ) »! &] 211) Ά,Ω'.)) επ…!) ,] Ε)3->;'&ξ ) !) 31.31… )..…;… ….. ΕΠΙ ι , , > ", «&… &) , . . ξ … . ΄ | | - & , .… … . .… , . . .,- ? η… .. µ…. ", . , . . .) "… …'…) ο")… 3 Μ …. )… ι a! A. …… , ; …» … ,; . .….) ..… ' ι , . , . . _ .… , λ ,. . …. &; 543) µε, «32΄ΐ)'"« ": "΄-΄ΐ!΄.'ΐ΄Ξ "…? . 33413) ο"…"ζ ζ'…ζ»ξ ..΄,΄' Ζεί; ,;΄-'΄ ΄ !! … (; Ξ-?;ξ ,; ; \ ' Δ ,.) Η; '; .…) | ϊ .. … , … .| 1 . ι . ….',ι…1 0.3) ένα, της…) Ή…|? 4.,) , ,,χ.…)', ' ' [ µ 1Δ… " . β΄1 412133, =…) : . « ν1.;εζ …. ' ' ' ' . - - >. , … ΄ * . I . . ..,- ;….Σ . -" ι΄΄ι » … ζ .: & . , . | . , .-",-…ς…ξ] ζήΏ'19.΄( Ι΄.:3'Χ" :, Έ . ΄ ΄΄ ΄λ.΄΄' ?"? ΄!) .? 3! ι'4&ι , να; ν)'΄,΄>1| ., ! )."? ' 1; , #4 …"." ….,… … . , . ., …. ,, , , 4 ,& Πρ; σέοσζµωιω ΡΘ - .» &. , ; , '& . …;" ΄ - . ,… …»… Χ ξ; : )) ,; … . » . . … . 8 »? ,')…ν10ι/ 'γ.3,……,ς[υ';3µ .?" ;??? …δύξι 31.41;)-,|ΐζ"/Γ;Τ:;ζ ι:)ζ4.Ξ.,";Μψ|, m) ' …'.>;', , ')…]Ν3΄-;-')'.7?)ι)΄) , .., …… γ;……'…ζ;'ύ;'…… ι . . . |… . η κ,. , . ,… . …… ν ….. …… .,… ..,, ""; ώ,13! ' "π.Σ' & . α' ; )ι=η …Ά…ςέσ , -Λ . …;γΐ|"η | "" (|1, (ιι ( ΄…>(…2.ογγρα3Η >)… κ'1Λ.ιγγµ[= σ΄.ξ.1Λυλσί3'όιλογκΞ & :Ξόκσπ οο913χ)996ι ιαµρρ,δ ρ A b 3 d o © © & κ A A & γ γ &. ο Ε ι | ".---ιΜ"--ί"………|ι'-Ε… ο ι ο Η 9 fl ο ο Χ ] o κ ο ι ο Η ρ ι A 3 X πεσψΖ δακρΠ 2ρ3ώρσλο1γρ1Ξ …) ? Ρ µξ τήν τεχνική τ&ν "κεντπτδν" % "σκαλιστ&ν στον αερα" . Φηµισµξνη εΐνσι & έπειρώτικη όργυροχρυσοχοϊο. Ώιβλιογοσήΐπ: Κΐτσου έ.Ή1κιΞε ? ζ ω γ ρ ο φ ξ ο & η ο τ ο ν ι κ & ς. το ΒΗΜΑ 11…9…1966. Φου ΐδιου: Μέτσοβο, TO ΒΗΜΑ 22…9…1963. τοΌ ΐδιου3 "Οταν of "Έαληνες καρτεροΌσσν τό Βοναπάρτη. TO ΒΗΜΑ 14…7…1963. Μ.Γ. Μεροκλζ: 'Ο ο 6 γ χ ρ ο ν 0 ς λ ο ϊ κ 6 ς π ο λ ι τ ι ο µ ό ς ΟΑΘ.ξν .97". "π""υ Ρου)=λίµη: ξΗ Α 6 κ ο τ ο 3 Μ τ 8 τ σ ο ρ η Γιάννινα 1ΏΤΓ. Βεγγελι;Ής Χ1τζηµιχόλη: Η π ε L p 6 τ L κ χ ν η , 1ωόννιν1 1930: "= κ ή τ - τ , .. "& 93 χωριά το; Πηλίου ειναι νεώτερα Χτισµατα. Κατά τή βυζαντινήΐ µοναστικό βουνό. Γύρω άπό τά µοναστήρια καί σέ άλλους πρόσφορους τόπους δη… µιουργοΠνται µικροί οικισµοί. Τό φαινόµενο τίς δημιουργίας ορεινών οίκισμδν εζναι γενικό στήν "2λλξδα κατά τό 160 αιώνα έζ αζτίας τών κακουχιδν τόν κα… τοΐκων στίς πεδιάδες όπό τίς μετακινήσεις τόν τουρκικδν στρατευμάτων καί &πό τή δηµιουργία µεγάλων τουρκικών ιδιοκτησιδν άπό &ξιωυατοόχους τοδ Κράτους. Τά πηλιορεότικα χωριά άναπτύσσονται γρήγορα χάρη στήν ομιαυτονοµξα τους καί στή γονιµότητα τού έδάφους. Σηυαντικό προϊόν εζναι τό μετάξι. ΄Ήπειδή δέν ύ… πάρχει τό κατάλληλο τεχνικό άνΘρώπινο δυναµικό κιά νά καλύψει τίς µεγάλες , άνξγκες τον άναπτυοσόμενον χωριδυ, κσλο6νται τεχνίτες άπω τήν "ΗπειρΟ; κυρς… ως, καί τή Δυτική Μακεδονία. ΧΠΧή53Αύτοί άποτελοσν τή µαγιά γιά τή δηµιουργία πολυάριΟμσν ντόπιων χτιστάδων,ξυλογλόφων, λιθοξόων, χαλκουργδν, ζωγράςων, άρ… χιτεκτόνων κ.λ.π… 96 σπίτια TOG Πηλίου, χτισµένα στόν τύπο τοδ βορειοελλαδί- τικου άρχοντικοσ, στολίζονται ΗΕ ξυλόγλυπτο σταθερά στοιχεία, µέ χρωματιστοός φεγγίτες καί, συχνό, μέ τοιχογραφίες…Οΐ έκκλησίες, µονόκλιτες Η τρίκλιτες Ba" σιλικξς τοιχογραφοδνται καί &ποκτοΞν ξυλόγλυπτα τέμκλα, δεοποτικούς θρόνους καί εζκονοοτάσια . Βρόοες, καλντερίµισ, τοξωτά γεφύρια συµπληρώνουν τήν χαρούµε… νη εικόνα τών χωριδν 106 Πηλίουο ΄Λξιόλογη εζναι καί & πνευματική τους &νάπτυ…- ξη HE τή δηµιουργία βιβλιοθηκών, λειτουργία σχολείων καί τήν ξμφάνιση άξιόλογων λογίων, ιοπως & ΚωσταντΞς, ό Φιλιππίδης καί δ Γαζής… Σιγά…σιγά, καί κυρίως κατά τόν 180 αζώνο & τέχνη του Πηλίου πλουτίζεται µε καινούργια στοιχεΓα πού τΞς δίνουν Ενα ζαρακτήρα περισσότερο χαρούμενο καί αζ… σιόδοξο. Τόν τόνο πιά στή ζωή δίνει & &νερχόµενη καί προοδευτική τάξη τών βιο… τεχνΞν, τών έµπόρων καί τών ναυτικ6ν… Μετά τή δημιουργία, άπό τά μέσα τοσ 19ου ab évay τής καινούργιας πόλης τοΠ Βόλου & οίκονοµικ€ καί πολιτιστική ζωή τ6ς περι… , οχΉς συγκεντρώνεται σ'αυτή και &λλάζει µορφή. …: ή . ,. I I | #… l .- -,- η , &… [| , ' ' | ,… ?. ,'΄ κ . . ΄ζ΄΄ς» :…- [ή . , . Ώ.µλν:μ.ε…- Ήιιόου Άι'……'Ό4)ΈΚ /…λ' Ή"' ζΧΜµ1 " Π ?ιΟι,) ι . ,… : η; ΄.- /΄'|ζ,'΄΄ζ.τΧ.|΄ι΄.ς ΄ϊ "! | 6 . 7: &… &… «Δ…; Δ…… /,Α/, Μπα ; ΗΑςς/+|α |3/θυ/+ω3 κ»? |ιτποδ΄Ό,…… 5 Θΐέ/;]Ον(|ς I χ 1' , 1 v η . 17- ΔΓή Γ,… 1 8 ΜΜΜ! χ (, α) 3 - -… ('Η? Δ)… & (Ή; 1 Γ……Γ…ΐ/7 δάζ|'/||ξ ! |1 , ζ) / Π | ' ( . Η : » Β' ;Οφ)΄Μ ΚζΛ/ υ]ζ,)Οωΐ … ( Κ α…ωΏως ) …€ & ( & … /ΐΔ=΄Ήξ άΐΐ γτ…- ΄- ζ 32/4. ;, & ""… έ €&ΓΓ7 (µε? & σ) ; ::: _ I) Ήζ LID/30A," ί-µΐΜω (Ξπ(.΄(ζ΄ ΄" ; ;;;…- ? GAY (µ ήσυχα, &&…λρ, Γ Α AA 1 Α , η ς,ΔςΛςςΑ5 , Λ…… Μ…… 12ΜΜΑ "Ο ξθ΄ .)| ΄ "" ΄ | γ . || : '΄ | | .’ :! …. … , , ? /ί … ν ( & xx " ' ή … … , | …/ … ΄ …… /%%&ε … ) 72 3677/78" 3/ΘζζΘξρμαΥΔα/ &… φακούς ΡΛωυΐξ ΚΚ€Ηπ€Κδ …, αΗκΜ…ε μΑρ…ΔΑε(κε… πεέ) 4s.— ευ… 11U1':5 ΜΜΜ/… …- 1U ίζΜζΠ/+) [& … ΝίΚΟΔΗΞ Κ©ςικη.%ΟΡΌ υωί _ ζΐλκ€ Γ€**΄Μ "& 3 Η. ΜΜΑ ΝΑεσ…οΛ) (ΜΑΜΑ) ?. "(2662 ζ070'ι;7ς . ///7?%6΄) & "ΖΜΔ>όψα Λ|…µ αν… ΜΜΑ! &. Α, …η… ©…ΏΐΜ ΛέΜΜ

υ…έ%©υ άµΘςΘξ Χ ρ άπαξ? & µ©Μμ&τ& ΄ψά "ων ΈωψεΡΏ Μάκη ϊέΜη . wepmargym - ΛΛζΜ?ς" 60. 1 . ΕΙΧΑΝ)… 'Η λαϊκή τέχνη είναι έκφραση τδν παραδοσιακών κοινωνικών µορςΞν, δηλαδη Εκεί- νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί &ντιληψεις για τά βα- σικά Θέµατα της ζωης μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά µέ τη στοµατική παράδοση. Λυ- €ΐ βέβαια δέ σηµαίνει πώς, σέ περιορισμένη κλίμακα, δέν ύπόρχει καί & γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτη τέχνη παραδοσιακή πού, άντίΘετα άπ'ότι πιστεύεται, οδτε άνεξέ- λικτη μένει, ούτε αύτοεπαναλαμβάνεται, µόνο πού & έξέλιξή της άκολουΘεί τό ρυδμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισµού. Στό θεματολόγιο, στά υλικά καί στις τεχνικές µεθόδους έχει µιά συνεχή άλλαγή, άλλοτε αργή καί άλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιχη µέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονοµικές καί πολιτιστικές άλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'δλόκληρο τόν ελληνικό χώρο. Φά έμπορικά, ναυτικά καί μετα- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις ένδ οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόθυµοι σέ αλλαγές. 'Η λαϊκ τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λασν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- μένη στόν τόπο της, &φομοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί & γλ5σσα παίρνει ξένες λέξεις µά τίς προσαρµόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνδετες λέξεις.... Μιά άπό τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε- tan σέ χαµηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα οότε τό όλλο είναι σωστά. 'H λαϊκή τέχνη στόν τοµέα της τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπόρκεια, αντίστοιχη µέ τούς στόχους της. Τά Θαυμαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοϊα, στην κεντητική, στην ξυλογλυπτικη, στήν ύφαντική καί τούς άλλους τοµείς της φανερώνουν όφηλό έπίπεδο τεχνικΞς. Δέν ύπάρχει, άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, όπάρχει όµως η πολύχρονη μαθητεία δίπλα στόν έμπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακρόχρονης παράδοσης. 'Η µαθητεία αύτη άκολουΘεί σταθερά στάδια, άν- τΞστοιχα μέ τό ποσοστό εύθύνης πού όνατίΘεται στό μαθητευόµενο, καθώς αυτός ώριμά- ζει µέ την καθηµερινή δσκηση. "Από τίς πιό &πλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό όπεύΘυνες καί & πιό προικισμένος γίνεται &ρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαΘητεία στην οίκοτεχνία, όπου η γιαγιά, & μητέρα κι άκόμα ή άξια γειτόνισσα μετα- δίδουν τήν πολύτιμη πείρα τους στην ύφαντική, τό κέντημα, τήν πλεκτικη.ε: Γιά νά µπορέσουµε νά κατανοήσουμε σωστά τή λαϊκή τέχνη πρέπει νά τη μελετού- με σέ συνάρτηση µέ τίς άλλες μορφές τού λαϊκού πολιτισμού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 'ΕΘνικης Έραπ€ζης της 'Ελλάδος. 'Βπιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου: Η ε- o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, 'Αθήνα 1969. 'Δγγελικης ΐατζημιχάλη= 'Ε λ- λ η ν ι κ 6 Α α ϊ κ ή ο έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. ετσι?… Μα…. …σπσπ… ΥΟΣΚ5ΚΠΝΏΞ, Θεσσαλονίκη'1936. 2. ΠΙ΄Π ΄ II}: ΕίΙΔΡΑΣΞΙΐ . * Ν " " " :. ι Ξ- ., ' ο" ' "> ' κύρια πηγη της Ελληνικης λαικης τέχνης ειναι η βυζαντινή τεχνη, συνεχιστής καί αυτή τόσο τών παλιότερων ελληνικών τεχνών όσο καί ανατολικδν στοιχείων. Λότό δέν αγορΞ µόνο την όρΘόδοξη &γιογραφία άλλά καί όλες τίς άλλες µορφές. Δέν πρέπει νό ' 2 ξεχνούσε πώς κατά τή βυζαντινή έποχή δέν καλλιεργήθηκε µόνον ή έκκλησιαστική ύµνο- λογία καί ή άγιογραφία πό καί "κοσµική" λογοτεχνία καί τέχνη.'Π μακρόχρονη όποταγή τής 'Ελλάδας στούς Φούρκους ήταν έπόμενο νά πλουτίσει µε µουσουλμανικά στοιχεία τή λαίκή της τέχνη. "Από τά μέσα τού 170υ αίώνα, καί κυρίως κατά τό 180, ή άνάπτυξη έμπορικύν συναλλαγών µέ τήν Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών "Ελλήνων τής διασποράς, ή άνθιση τής ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιµη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαΈκού Διαφωτισµού έπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσµα αύτής τής έπαφύς είναι καί ή είσαΞρωγή νέων τεχνικών µεθόδων καί τεχνοτροπιύν καθώς καί διακοσµητικύν θεµάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού μπαρόκ, πού θά τή µελετήσουμε σέ ίδιαίτερο µάθηµα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα έρ- γα, οί γκραβούρες καί τά µνημεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτηµα τού σεβασµού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού µετα- φύτεψαν ένα μεγάλο πλούτο θεµάτων. Τό σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων µεγάλων µακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες άρχοντικύν τής Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραοίες. Πολλά θέματα προέρρνται άπό άφηγήσεις, είκόνες, μεταφορές καί παροµοι- όσεις παρµένες από τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, τήν έκκλησιαστική ύμνολογία, τίς λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείμενα. ΒΙ.΄ΒΑΙΟΡΡΑΦΙΑτ που… Ζ…. "Η Ρ o ρ. γ 6 ν α ε'ι ς λ τ 6 ν Έ λ λ η ν ι κ 6 ν Δ α- E κ 'η ν T έ χ ν η ν, "Αθήνα 1960 . Κίτσου 'Α. Μακρή: Η η λ ι ο ρ ε ί τ ι κ η…Δ α- ϊ κ ή T έ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί 'E π ι δ ρ ά σ ε ι ς, "Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα… τζηδΞκη= 'Η? K ρ η ται κ ή Z ω γ ρ.α φ ι κ ή κ α ί 6 'Ι τ α λ ι κ ή Χ α λ κ ο- Υ 9 α φ ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. . 23 ΜΟΡΦΟΛΟΓΞΑ 'Ο χαρακτήρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές ή θρησκευτικές άνάγκες. "Ετσι, ή πρώτη άρετή ένός όντικείµενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ 6 τ η τ α, ή ίκανότητα νά Εξυπηρετεί τίς πρακτικές &νάγκες γιά τίς όποίες δηµιουργήθηκε. T6 μεγάλο μυστικό τής λαϊκής τέχνης είναι ότι φιλοκαλεί ύπηρετόντας τή χρεία. 'Η καλαισθητική φροντίδα δέν έκδηλόνεται µόνο µέ τή διακόσµηση &λλε καί μέ τό όλο σχήμα πού, άν καί καθορίζεται &Ξ3 τή χρήση του, έχει άνεση καί άρµονία.'Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ή διακόσμηση κάνει πιό εύ- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισµάτων, τα- βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σημαντικός παράγων πού έπιδρΞ στή διαµόρφωση τού σχήματος καί.τδν διακοσµητι- ν θεμάτων είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό όποίο είναι κατασκευασ- ΄ "0 ΐ6 κάθε Είδος… Η &ξιοποίςση τόν τεχνικΏν καί αίσθητικύν δυνατοτήτων κάθε ύλης . :: . ο . . ..! . ? ", - , ., ,… … …, …»: ΄ "& τό κύριο προσόν "-.,΄…'3ΐ; ;ζιΐ'λι΄]ξ7 ΐζΧΨξ€η. Έ€.ΈΠζ, βλΐ'1ζΌι.'|2ξ; πως ζει ζδξ,ο 'ςΚ!,,,ξ?.ίΐ,ςψ';"πµ"!!! & , , .. ο… -' .… ,- ……-έ' & ,? Ρ…? …,.,.……….…-"…- …- . Ξ ' ::., *… 'τ τροποποιεζται μι ςξ π…ρνόιι ξπύ …λι…ω υπ σλικοτ 49 Μν…νβνθζ: οπλο πλλ9ϊυΗ ε…… 'ς;ται στήν ξυλογλυπτική, στή λιθογλυπτική, τό κέντημα, τήν ύφαντική, τή δαντέλ- τή χαλκουργία, τό βοτσαλωτό δάπεδο, τήν ένθετική κ.λ.π. 'Ακόµα καί ή όπτική γω- ' 3 νία άπό τήν όποία φαίνεται συνήθως τό έργο, έπηρεάζει τό σχέδιο τόν µοτίβων του. 'Y- a. v; πολογίζονται καί οί βραχύνσεις της προοπτικής.Σ'? αι… η τεχνική πε; χρησιµοποιείται έπιδρΞ στή µορφή κάθε θέματος. Π.Χ. διαφορετικά όποδίδεται τό ίδιο θέµα στό "µετρη- τ6" κέντηµα άπό ότι στό "σχεδιαστό". T6 ίδιο συμβαίνει στά χάλκινα, άν είναι χτυπητά ή χαρακτό κ.λ.π. 'Ηγόλη διεργασία ένός θέµατος γιά νά µεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµηµα γίνε- ται µέ µιάν ένιαία διαδικασία πού, γιά λόγους καθαρά μεθοδολογικούς, µπορούµε νά τή χωρίσουμε στά τρία βασικά της χαρακτηριστικά, στή σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδή στήν µερική ή δλική άναγωγή τής µορφής σέ &πλά γεωµετρικά σχή- ματα, στήν & ο α ί ρ ε ο η, δηλαδή στήν άποβολή χαρακτηριστικύν τής μορφής πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά ή παροδικά καί στήν Ξ ξ α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισμό µέ τό µέγεθος καί τό χρό- μα µερικύν χαρακτηριστικών λεπτομερειύν. Αύτό έκδηλόνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρόπινου σώµατος "οπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται µεγαλύτερο ά- πό τά άλλα. οΕπισης, σέ συνθέσεις, & ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος από τά άλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, µέ λαμπρότερους χρωματισµούς. Μερικές φορές ή διεργασία αύ- τή φτάνει ός τήν &ποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό άρχικό θέµα νά μήν άναγνωρίζεται πιά καί νά έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωμάτων καί σχημάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ θέµατα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση ή πού είναι ξένα πρός τίς όπτικές συνήθειες καί τή μορφική &ντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνθήκες κάτω άπό τίς όποίες άσκήθηκε ή τέχνη κατά τούς χρόνους τής ?ουρκοκρατίας δηµιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π ο λ υ τ 6 λ ε ι α ς, δηλα- δή τήν &ποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρύν ύλικύν άπό άλλα προσιτά καί φθηνά. Παρά… δειτµα & ζωγραφική &π0μ€μηση δρθομαρμ&ρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑ21Α= Κίτσου ΄Α. Μακρή: Μ o ρ φ ή κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό'Τ1" 'Αθή… να. τού ίδιου: Π.έ ε ς T's χ ν ι κ έ ς κ α ί …Μ o ρ φ έ ς σ τ ή Χ ε ι ρ ο τ ε χ- ν ί α µ α ς, έφημ. "το ΒΗΜΑ" 17 Νοεµβρίου 1963. ?3 ΈΆΛΗΠΙΚΟ ΜΠΛΡΟΚ. Κατά τό 180 αίόνα παρατηρείται όχι µόνο στήν 'Ελλάδα μά καί σίόλη τή Βαλκανι- a? καί τή Μικρά "Ασία μιά πραγµατική είσβολή τού εύρωπαϊκού µπαρόκ. Τό φαινόµενο ΐ έπρεπε νά μελετηθεί στό σύνολό του. 'Επειδή, όμως, δέν διαθέτουµε έπαρκή στοι- χεία για όλον αύτό τό χώρο, θά έπιχειρήσουμε µια προσέγγιση τού θέματος μέσα στόν Ελληνικό χΞρο. "Η προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι ή ίδια σ'όλες τίς έλληνικές περιο- χές &λλά έξαρτάται άπό τούς πολιτισμικούς καί οίκονομικούς δεσµούς κάθε περιοχής μέ χώρες τής Εύρόπης. Αύτού όφείλονται καί οί τοπικές &πΐρύσεις τού έλληνικού µπα- … οι , κ. Στα "Επτάνησα προέρχεται άπό τήν 'Ιταλία, στό πήλιο, στ Αµπελξκια πτί στη . …' . . :. .. . .… …. ". Η," :…... ζωτική Μακεδονία άπό τή Μεσευρόπη καί ιδιαίτερα τη Βι…ννα :… σα3ανιονρΨ οχι µ…»… " - … … - …'… - . . Με . Ο"Ό διακόσµΉση σπιτ=…ν Σαλέ καί στούς ορθόδοξους νκννι. νυν …λν »" η "' …! - ." …. ' ζ,… …. ., ",… ..: τ΄. ,…'....…., ΄΄ ,. "κπλς…ξα είναι δυσπιστη προς κάθε στοιχείο πο ιµχε α. από την …σρ………. …ς α………,… ',…σμε έδδ πώς τό µπαρόκ είναι ή καλλιτεχνική έκφραση τής 'Αντιμεταορύθμισης. 4 "Εν τούτοις, ή οίκονοµική άνοδος, ή άνάπτυξη τόν έμπορικδν, ναυτικδν καί µεταποιη- τικδν κοινωνικδν στρωµάτων, η πυκνότερη έπικοινωνία µέ προηγμένους λαούς, προκαλούν µιά γενική άλλαγή στην ψυχολογία τόν ραγιάδων καί μιά καινούργια κοσμοαντίληΦη. Τά παλιά έκφραστικά µέσα γίνονται άνεπαρκη καί άνοίγει δ δρόμος γιά γόνιμη είσαγωγή νέων μορφών. T6 µπαρόκ µέ τήν ανησυχία του, τά εύκίνητα φυτικά διακοσµητικά Θέµατα, τό έντονο άνάγλυφο -άντίΘετο άπό τό παραδοσιακό ήρεμο "στρωτό" - άνταποκρίνεται στίς καινούργιες έκφραστικές άνάγκες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΛε Κίτσου 'Α. Μακρή: Οί φεγγίτες ταν 'Αρχοντικ6ν-'Από τό Βυζάντιο στό Μπαρόκ, Πρακτικά ΑίΣυµποσίου Λαογραφίας, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 177 5. ΠΟΛΕΟΔΟΞΤΙΑ ΑΡΧΙΤΠ(ΤΟΐΠΚΗ Τά ελληνικά χωριά µπορούµε νά τά χωρίσουµε σέ τρείς βασικούς τύπους, πού ό καθένας τους Εχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ ό, στό σ ύ ν 0 € τ 0 καί στόν n α- ρ ά λ ι ο. ‘0 πρώτος άποτελείται άπό ένα κύτταρο µέ κεντρικό πυρήνα την πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή τού χωριού, Θρησκευτική, έμπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, ό σ ύ ν 0 ε τ ο ς άποτελείται άπό δύο, τρία % τέσσερα, όχι έντε- λ6ς άποκολληµένα κύτταρα, μΕ ίδιαίτερο τό καθένα τους πυρηνα. Πάντως €να είναι τό κέντρο τού χωριού. ‘0 π α ρ ά λ ι o ς άναπτύσσεται κατά μήκος της παραλίας καί σέ μικρό Βάθος. "Ολα τά κτίρια εχουν πρόσοψη πρός τη θάλασσα. Δύο είναι οί βασικοί τομείς τάς άρχιτεκτονικης κατά την Τουρκοκρατία, ή έκκλη- σιαστική άρχιτεκτονική καί τό σπίτι. 'Υπάρχουν καί άλλες κατασκευές είδικΞς χρήσης, όπως οί βρύσες, τά γεφύρια, τά άλώνια .... Εκκλησιαστική άρχιτεκτονικη.Οί έκκλησίες της Τουρκοκρατίας έφαρμόζουν όλους σχεδόν τούς τύπους της βυζαντινής άρχιτεκτονικης, σέ μικρότερες διαστάσεις καί μέ εύτελέ- στερη κατασκευή. 'Επικρατούν, όμως, οί τρίκλιτες η μονόκλιτες βασιλικές, ξυλ6στεγες Η θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούµενους τόπους µπαί- νουν καί μερικά φραγκικά στοιχεία, όπως τά όξυκόρυφα τόξα, η έπιμελημένη ίσοδομική τοιχοποιία μέ σκαλισμΞνες πέτρες καί τά ίταλίζοντα άνάγλυφα. Στά καθολικά τόν μονα- στηριών συνηθίζεται & λεγόαενος άθωνικός τύπος μέ πλαγινούς ήµικυκλικούς "χορούς". ' ίτια. Δύο βασικοί τύποι σπιτιδν έπισημαίνονται, & βορειοελλαδίτικος καί 6 αίγαισ- "λαγίτικος. '0 χωρισμός είναι συµβατικός γιατί σπίτια νησιδν δέν άνήκουν.στόν αί- ποπελαγίτικο καί τό άντίστροφο. ‘0 βορειοελλαδίτικος σε πρός τη γενική του µορφή ? τη διάταξη τόν χώρων παρουσιάζει τόν τύπο έκείνο τού φρουριακού πολυόροφου σπι- …ύ πού έοαρµόστηκε παλιότερα άπό τούς Βυζαντινούς καί έπικράτησε κατά τήν Ψουρκο- ;π1ία σ'δλδκληρη την ηπειρωτικό 'Ελλάδα καί σέ μερικά νησιά, όπως σημειώνουν οί δικοί µελετητές. '0 αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές άντιστοιχίες μέ τόν τύπο "'3 επικρατεί στήν κεντρι,η Μεσόγειο. . . ο 8 Σ 8 ά ρ τ ς σ τ 'A μ π ε - , "τ':ΜοΡΡ.Λ.αΙΑ= υ.γ. “Asap-1557;: ο 0 σ π ί εξ & «» , " Η , , . η, -' ι-' » .… , . οι . -- λ κ ι α, 'Α0ύνα 1928. &. Βασιλειάδη: & ι ο α » … γ & ο 1 Q ν Λ ι , « ι απ… ε … γ ί τ ι κ η "& ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η, "Αθήνα 1955. Κ.Π. Φωκϊ…Κόσµετάτουε Κ ο… : λ η ν ι α κ &» Β΄ 'Α 0 x ι τ ε κ τ 0 ν ι κ ή, "λούνα 1962. "Ιωάννου Ησυµανούδη: ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς; & π ί τ'η ς 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η ς τ ι ν & ν 5 Η α ω ν, ΄Αθήνα 1968. 'I. Λυγίζου: !! η σ ι ώ τ ι κ η 'Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή, 6 (τα ' . : ..» .… . Αθήνα 1943. Γεωργίου Μέγα: Θεσσαλικαί οιπίσεις; Λ€ηνα 1946- τον » 30"? …' . λ- . *" , . οι ." -» - ... . λ η ν ι κ ή 0 ί κ ί α, Αθήνα 1949. του ίδιου; 'Η! & ο ι κ η κ « τ ο ι κ ι α της Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ, 'Αθήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλουπ Τ ό 'λ ρ χ o ν τ ι κ 6 , Σ ι ό ρ Μ α ν ω λ ά κ η σ τ η B έ ρ o ι α, 'Αθήνα 1960. Τού ίδιου: Κ α - & 0 C O c‘. o ρ ι &, Τ'ά 'Α ρ χ o ν τ ι κ ά, "Αθήνα 1962. τού ίδιου: 'Η. Δ α ί κ ή ΄Λ ρ- x ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ ή ς B έ ρ o ι α ς, ΄Λοήνα 1967. τού ίδιου: 2 π ί τ ι α τ ς Χ α λ κ ι δ ι κ ή ς, 'Αθήνα 1968. "Αργύρη Πετρονότη= 0 ί κ ι σ α o ί κ'α [ 'Ο :" 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ά Μ ν η μ ε ί α σ τήν ρ ε ι ν ή Γ 0 p 1 υ ν ί α , 'Αθήνα 1975. Πάνου- Ξικολή Τζελέπηι Δ ο"? κ ή 'Ε λ λ η ν ι κ ή "Λ ρ χ ι τ 6 κ τ o- ν ι κ ή, 'Αθήνα 1971. "Αγγελικής ΧατζημιχάληιιΑ MAISON GRECQUE, 'Αθήνα 1949. Ε. ΛΙΘΟΓΔΥΠΤΙΚΗ - ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ 'H έλληνική λαϊκή λιθογλυπτική τού 18ου καί 19ου αίώνα περιορίζεται σέ χαµηλά άνάγλυφα πού είτε κοσµούν λίθινα άρχιτεκτονικά μέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σηµεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλύφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τούς έλεγαν τότε, άνή- πουν συνήθως στίς κομπανίες τόν χτιστάδων µαζί μέ άλλες είδικότητες άπό μαστόρους. 'Η τεχνική τους ξεκινάει άπό ίσλαµικά πρότυπα άλλά πλουτίζουν τό θεματολόγιό τους καί µέ άλλες παραστάσεις, όπως άνρρώπινες µορφές, άκόμα καί άπόπειρες προσωπογραφίας. Τά βασικά θέµατα είναι'τό άνθοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηµατοποιημένη έκκλησία, µορ- φές άγίων, πουλιά, ζύα, σταυροί, "ηλιοι, δικέφαλοι άετοί καί κλιµατίδες. "Ενα ένδι- αφέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί κτητορικές έπιγραφές σ'έκκλησίες καί σπίτια, µέ έσόγλυφα ή έξύγλυφα γράμµατα καί λογής διακοσμητικά. BE ψηλό άνάγλυφο είναι καµωμέ- νες οί αίνιγµατικές άνθρώπινες µάσκες πού προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιύν καί έκκλη- σιύν, γιά τίς όποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καµμιά τους δέν είναι δριστική. 'Η έκκλησιαστική ξυλογλυπτική άσχολήθηκε µέ τήν κατασκευή τέμπλων, δεσποτικύν θρόνων καί είκονοστασιύν. Τό ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο έµφανίζεται στήν ΄Ελλάδα κατά τόν 16ο αίύνα καί πιθανόν προέρχεται άπό τήν περιοχή τού Νόβγκορόντ τής Ρωσίας. Τό παλιότερο γνωστό χρονολογηµένο τέµπλο βρίσκεται στήν έκκλησία τού 'Αγίου Νικολάου στό Βελβενδό Κοζάνης κι έγινε στά 1591. Τά πρύτα ξυλόγλυπτα τέμπλο είναι τά λεγόµε- να "στρωτά", στά δποία κυριαρχούν συμβολικά θέµατα σέ χαµηλό άνάγλυφο. 'Αδγότερα, καί κυρίως άπό τά µισά τού 1δου αίύνα ή τεχνική γίνεται τολµηρότερη, τό άνάγλυφο έν- τονο μέ διαµπερή κενά άνάμεσα στίς μορφές καί τό θεματολόγιο πλουτίζεται μέ σκηνές άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επίσης μέ δύναμη καί παλ- µό αποδίδονται είκόνες άπό τή φύση καί τήν καθηµερινή ζωή. Σέ μερικές περιπτώσεις τό άνάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώµατα. ΣΕ όλη αύτή τή φάση είναι φανερή ή έπύδραση τού εύρωπαΐκού μπαρόκ. . , "Η άστιπή ξυλογλυπτικς παρουσιάζεται πυρίως στά δραστήρια ήμιαστικά έμποριπά καί βιοτεχνικά κέντρα τής Βόρειας 'Ελλάδας καί τόν νησιών. Στολίζει, µέ φυτ κά κυ- ρίως µοτίβα, τόσο τά σταθερά στοιχεία τού σπιτιού -τα3άνια, πόρτες, μεσάντρες, κόγ- κελα… όσο καί τά λιγοστά έπιπλα πού χρησιμοποιούσαν τότε - σκαµνάκια, κασσξλλες, σο- οράοες, λίκνα κ.ά. . 6 'Η ποιµενική ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέχνη τύν βοσκών, πού γεµίζουν τίς µα- κριές ώρες τής άναγκαστικής τους µοναξιάς σκαλίζοντας µικροαντικείµενα. Γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοθήκες, σφοντύλια, χαράζονται µέ πολύ άπλά έργαλεία, συνήθως ίναν σουγιΞ, άλλά τό &ποτέλεσµα είναι άξιόλογσ. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά µεγάλα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα μέ μορφή γυναίκας, άνάγλυφες έπιγραφές πλοίων καί σκαριά, δηλαδή μικρογραφίες πλοίων. , ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Νίκου Γρηγοράκη: Δ α ί κ ά Ξ υ λ 6 γ λ υ π τ α, Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτου: T6 T‘é µ π λ α έν Κ ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δηµ. Σταυέλλου: T 6 T έ μ π λ ο τ ο 6 "Α η N ι κ 6 λ α Σ τ 6 Γ'α λ α ξ ε ί δ ι κ α ί ό T ε χ ν ί- τ η ς τ ο υ, "Αθήνα 1973. 'Αγγελικής Χατζηµιχάλη: LA SCULPTURE SUR BOIS, 'Αθήνα . 1950. Κίτσου:'Α. Μακρή: 'Η Ξ υ λ 0 γ λ υ π τ ι κ ή τ ο ύ Η η λ ί o υ, Βόλος 1958. τού ίδιου: 'E λ λ η ν ι κ ά A a ϊ κ ά κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι ν ά Ξ υ λ 6-- Y λ υ π τ α, 'Αθήνα 1962. 'Αντ. Φαρμακιύτη: T 6 T'é n π λ α τ 6 ν 'E κ κ λ η σ ι- ό ν τ ο ύ A ι β α δ ί 0 υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδου: T 6 M ον α- σ τ ή ρ ι τ ή ς M π ο υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά A ι θ α ν ά γ λ υ φ 6 1 o υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τής ίδιας: 'Ο Γ λ ύ π τ η ς M ί λ ι…ο ς σ τ 6 ν T 6 π ο τ 0 u, περιοδικόΑΡΜΟΛΟΙ, Αύγουστος-Δεκέµβριος 1977, σελ.47. 'Βπίσης στήν έκδοση τής ?Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος " N ε o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o 1 ε χ ν ί α" 16 άρθρα "Λιθογλυπτική" τής Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυωτική" τού Κίτσου Μακρή. 7 . ΖΩΓΡΑΦΈ 'm & γ ι ο γ ρ α φ ί α, συντηρητική άπό τή φύση της, συνεχίζει τή βυζαντινή παράδοση σέ χειροτεχνικό έπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε & Μανώλης Ξατζηδάκης, QC &γιογράφοι τού 1Βου καί τού 19ου αίύνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφές τύν έκκλη- σιύν συναντούμε &γιογράφους χωρικούς άπό τούς Χιονιάδες, 16 Καπέσοβο, τή Ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί άπό τό "Αγιον "Ορος. BE μικρές όµάδες περιτρέχουν τόν έλληνικό χύρο καί τοιχογραφούν έκκλησίες χωριών καί μοναστηΡιύν. Πολλοί άπό αύτούς τό χειμύνα έργάζονται 016 χωρ 6 τους καί έτοιυά- ΄ ζουν φορητές είκόνες πού τίς πουλούν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσειςζάπό τή δυτικοευρωπαΈκή ζωγραφική συγκερασµένες μέ βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι- κή &ντίληψη χαρακτηρίζουν τήν &γιογραφία τής έποχής. 'Ενδιαφέρουσες είναι οί σκηνές µέ διδακτικό-ήθικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρές τιμωρίες τύν άµαρτωλδν στούς νάρθηκες καί πιό σπάνια στούς γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί έκφραστική τόλ- µη δίνουν µιάν ίδιαίτερη δύναμη στά έργα αύτά. ' 'Από τά µέσα τού 1δου αίύνα καί πέρα έχουμε ένα πλήθος άπό ζωγραφικές διακοσμή- σεις σπιτιύν στή Σιάτιστα, την Καστοριά, τ'Αµπελάκια, τό Πήλιο, τό ΜόλυΒσ Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως &πεικονίσεις µεγάλων λιµανιύν τής Μεσογείου λεω- σταντινούπολη, Βενετία, λαλκίδα- "η άλλων πόλεων -Βιέννη, Φραγκφούρτη- πού άπλώνον- ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους τού δωµάτιου ύποδοχής των σπιτιών. Σπανιό- ΄ ! τερα βλέπουµε πολεμικές σκηνές»ή προσωπογραφίες ήρύων. Πολυ συνηθισµένο θέµα ειναι 7 16 άνθοδοχεία σέ ποικίλες παραλλαγές, πού τά συναντούμε επίσης στίς ποδιές τών τέμ… πλων. Τά περισσότερα άπό τά θέµατα προέρχονται άπό χαλκογραφικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής έχουμε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία τού 19ου αίώνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό τήν "Επανάσταση τού 1821 πού ζωγράφισε δ άγω- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος µέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνηµονεύµατα τού Στρατηγού Μακρυγιάννη. Πίνακες σέ πανί, χαρτόνι, τενεκέ κ.λ.π. έκανε καί ό Θεό… φιλος, γιά τόν όποίο θά µιλήσουμε ίδιαίτερα. 'Από τά μέσα τού 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτύσσεται καί ή πλοιογραφία, µέ παραγγελίες 16v καραβοκύρηδων. "Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις είναι οί συύΞασμοί ζωγραφικής μέ τή λιθογλυπτική ή τήν ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπύρου Βασιλείου: P α λ α ξ ε ι & ι ώ τ ι κ α Κ α ρ ά β ι α, "Αθήνα 1934. Βασ. Λαούρδα: "Β'ν α ς A a ί κ 6 ς Z ω γ ρ ά φ o ς τ o 6 M a κ ε 6 0 ν ι- κ o ύ 'Α γ 6 ν ο ς ,'Αθήνα 1962. Ρ. Μελετόπουλου: E ί κ o ν ο γ ρ α φ ί α τ ο ύ 2 1, "Αθήνα 1971. ΄Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ ο ο ι έ ν α σ τ ή A a ί κ ή Z ω- Σ Υ ρ α φ ι κ ή τ o υ, 'Αθήνα 1940. Γιώργου αυατούρα: Δ ώ δ ε κ α A α ί κ 0 ί z ω- ά φ o ί, 'Αθήνα1974. Κ.Γ.Σταλίδη: "Β 6 n Υ ! Ό σ σ α ί o ι Z ω γ ρ ά φ o ι κ α τ ά δι Δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς T o υ ρ κ o κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου "Α. Μα- 6 n ή λ ι ο, Βόλος 1939. τού ίδιου: Ο ο! κρή: '0 Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ ο ς Δ α ϊ κ έ ς z ω Y ρ α φ ι έ ς σ τ 6 M o ν 9 σ τ ή ρ ι τ o ύ "Α η A a υ ρ έ ν - z ω γ ρ & φ o ι, Βόλος 1952. '13»;- 0's 1 η, Βόλος 1947. τού ίδιου: Δ ύ o A α ί κ o κής Τραπέζης τής 'Ελλάδος: Σ τ 0 χ α σ µ ό ς M a κ ρ υ γ ι ά ν ν η, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ ο υ, "Αθήνα 1976. 8 . ΧΙοΝΙΑΔΠΒε ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά τήν Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν έξειδικευθεί σέ μιά µορφή δραστηριότητας, όπως ή Πυρσόγιαννη στήν οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στήν λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στήν Ξυλογλυπτική, ή Πορταριά στή Μεταξουργία, οί ΚαλαρρύΆ τες στήν χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 µικρό όρεινό χωριό τής "Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήµερα µέ µόνο 12 μόνιμους κατοίκους, έβγαλε πάνω άπότ60 γνωστούς ζωγράφους μέσα σέ δύο αίώνες, άπό τά µέσα τού 180υ µέχρι 16 µέσα τού 2Οού. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά µελετήσουµε, λοιπόν, ίδίαίτερα τό χωριό αύτό καί τούς ζωγράφους του, πού τό έργο τους είναι σκορπισµένο στήν "Η= πειρο, τή Δυτική Μακεδονία καί τή Θεσσαλία. Οί ζωγράφοι 16v Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο έπαγγελµατικό σωματείο, "ο… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές τής 'Ελλάδας, άλλά ήταν χωρισµένοι κατά 1a- τριές, µέ κοινότητα καταγωΥής άπό πατέρα. Τρεί'ς ήταν οί πατριές ή φάρες αύτές: οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Τσατσαίοι.Καθεμιά τους είχε τό ίδιαίτερο έργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή µαθητεία τών νέων. Στά έργαστήρια αύτά έτοιµάζονταν x006- ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όπάδες ξεκινούσαν άπό 16 χωριό τους καί άναλάβαιναν όχι μόνον άγιογραφίσεις έκκλησιών άλλά καί διακοσμήσεις σπιτιών μέ το- πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογής άλλα διακοσμητικά. Σπουδαιότεροι 616 τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ήταν 6 Κωσταντίνος Μαρινάς, πού 8 ζωγράφισε στό σπίτι τού φιλικού Κωσταντίνου Ρόδου στό Τσεπέλοβο τούς γάµους τού Να- πολέοντα καί σκηνές άπό τούς ναπολεόντιους πολέµους, όΜιχ2;ήλ Ζήκος, πού έκανε τήν άγιογραφία τού νεοµάρτυρα 'Αγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα μόλις 13 µέρες µετά 16 G6— v616 του καί 6 Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό 16 1801 ώς τά 1838. 'Ο Παγώ- νης είναι ή πιό ένδιαφέρουσα φυσιογνωμία, άν καί παρουσιάζει άνισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί 6 γιός του 'Αθανάσιος πού πέθανε τήν τελευταία εί- κοσαετία τού 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτη: 'Ο Σ ι ο ν ι α΄δ ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ o ς M 1 χ α- ή λ Ζ ή κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ o υ σ τ 6 Μ ε τ α ξ ο χ ώ ρ ι 'Α γ ι- 6 ς, 'Ιωάννινα 1977. Κίτσου 'Α. Μακρή: Δύο A 6 ί κ ο ί Ζ ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ? σ ίου: ‘A γ ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'A γ ι γ ρ ά φ 0 1 1 ύ ν'Χ ι o- ν΄ι ά δ ω ν , "Ιωάννινα 1962. 'Η µ ε ρ ο λ 6 γ ι o "Εταιρείας Παπαστράτου 1973. 9. ΘΕΟΦ1ΛΟΣ 'Ο γνωστότερος, καί έξω άπό τά σύνορα τής 'Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα- λώς 6 Θεόφιλος Ρ; Χατζημιχαήλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στή Βαρειά Μυτιλήνης. "Εφηβος άκόμα έφυγε γιά τή Σµύρνη, πού είχε τότε έντονο έλληνικό χρώµα, κι έκεί κάνει έπάγγελ- μά του τή ζωγραφική. Δέ σώζονται έργα του αύτής τής περιόδου γιατί μεσολάβησε ή γνω- . στή καταστροφή τού 1922. Στά 1897 έρχεται στήν έλεύθερη 'Ελλάδα, έθελοντής στόν πόλε- μο αύτής τής χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ώς τά 1927 καί ζωγραφίζει µέ άκού- ραστη δραστηριότητα τοίχους άπό μικροµάΥαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκέδες. Φτωχός καί καταφρονεμένος, ζεί μέσα σέ µεγάλη άθλι- ς ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά τήν πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι έκεί τό έργο του κάτω άπό τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν άπό τό θάνατό του γνωρίζει 16 έργο του 6 µεγάλος τεχνο- κοίτης Στράτης 'Ελευθεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ώς ΤΕΕΙΑΒΕ, καί άπό τότε άρχίζει ή άναγνώριση τής άξίας τού φουστανελλά αύτού ζωγράφου.Διαπρεπείς "Βλ- ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες τού άφιερώνουν ένθουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται £186- σεις έργων του στήν 'Ελλάδα καί 16 'Βξωτερικό καί τόν Αύγουστο τού 1965 έγκαινιάζεται μέ µεγάλη έπισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης."? πήρξαν, όµως, καί σφοδροί έπικριτές τού έργου του, πού δέν τού άναγνώριζαν τήν παραµικρή άξίά. Τά έργα τού Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικέςλπαραστάσεις, σκηνές άπό τήν 'Επανάσταση τού 1821, ρωπογραφικά θέματα, μερικές προσωπογραφίες καί λίγες άγισγραφί- ες. Πρότυπά του είναι λαΐκές λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών έκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας άπό τοσο ταπεινές άφετηρίες δημιούργησε "ενα θαυ- µαστό έργο όπου "κοιτάζει΄τόν κόσμο µέ τήν άγνότητα τών γαλανύν µατιών του". ME μιά µοναδική εύαισθησία στό χρώμα άποδίδει τούς ήπιαστους τόνους τού έλληνικού τοπίου. "Εργα του, έκτός άπό τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται στό Μουσείο "Ελληνικής λαϊκής Τέχνης στήν 'Αθήνα, στίς Συλλογές "Εµπειρίκου καί Μακρή καί σέ πολλούς συλλέκτες. Συ- νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες στό σπίτι τού Γιάννη Κοντού, στήν 'Ανακασιά "Λ- νω Βόλοω. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: "οδυσσεα τα… 'o z ω γ … φ o ς e ε 6 φ ι λ o ς, …" 1973. Έμ- ποσικής Τραπέζης τής "Ελλάδος, έπιμέλεια Γιάννη Τσαρούχη: 0 ε 6 φ ι λ ο ς, "Αθήνα 1966. Γ.Κ.Κατσίµπαληι Β ο 8 λ ι ο γ ρ α φ ί α 6 ε 6 ο ι λ o υ Ρ. I a τ ζ ημ ι- x a ή λ, "Αθήνα 1955. "Πι Λαµπίρηι ‘0 Z ω γ ρ ά φ o ς G ε 6 φ ι λ ο ς ο τ ή Σ μ ύ ρ ν η, "Αθήνα 1973. Κίτσου "Α. Μακρήι '0 Z ω γ ρ ά φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ o ς σ τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939ι"Βπίσης στό Δ΄τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΠΈΈ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού έκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθραι Κίτσου Μακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα- τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". "Αθήνα 1974. 10. ΥΦΑΝΤΙΚΗ - ΜΤΒ-Μ T6 ύφαντό συνοδεύει τόν άνθρωπο σέ όλη του τή ζωή, άπό τή γέννηση δε τό θάνατο. Γι"αύτό είναι καί ή πιό διαδεδομένη τέχνη είτε μέ τή µορφή τής οίκοτεχνίας τών γυ- ναικ6ν είτε µέ βιοτεχνικά έργαστήρια. Κατά τήν Τουρκοκρατία δέν ι'. Η ιΓ . , 1. Εκπ.-Υ: : "& "…'-?" '.ΐ:"!'ΐ'1 …… …' ή 6πήρχε σπίτι στήν "Ελλάδα πού νά µήν έχει έναν ή περισσότερους άρ- :''ι'|.',' &:΄.'.ι'γ:-ζ ιι»:'.'.-;- γαλειούς. Τέσσερες είναι οί πρώτες ύλες τής έλληνικής ύφαντικής, ξί%…"…τ…γ=4 τό μαλλί, τό βαμπάκι, τό μετάξι καί τό λινάρι. Τρείς οί τύποι τού άργαλειού, ό όρθιος, ό πλαγιαστός καί τού λάκου. '0 δεύτερος Ξχει τή μεγαλύτερη διάδοση.Τά προϊόντα τής ύφαντικής είναι, δξ πρός τή χρήση τους τά έξής: ύφάσµατα φορεσιάς, μέσα στά όποΓα περιλαμβά- νονται καί οί "κάπες" άπό τραγόμαλλο, τά ύφαντά τής οίκσσκευής ί;ζζζζ…ζ…;ζ;; -κιλίμια, σεντόνια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια κ.λ.π- καί στά έπαγ- γελματικά ύφαντά -λιόπανα, καραβόπανα, τσαντίλες κ.λ.π. "' …… ……' " "Από τήν καλαισθητική άποψη περισσότερο Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τά μάλλινα ύφαντά οίκοσκευής, μέ τήν ποικιλία καί τήν όµορφιά τής . . | , , '.ι'Ι'. .... . ι ", χ Κι.ι":,΄:"ι,3 """""' | … τ…; χρωματικ6ς καί σχεδιακής τους διακόσμησης. Έά ρ ι Υ ω τ & &π0τ€' λούνται άπό άλλεπάλληλες χρωματικές ζώνες, παραλληλες πρός τή φο- . & . . . ν .. Ι.: : ... ,". .; :,Ρ3;"."η. ....…-.…………. ?,- …'…….'.:'...Ψ., ρά τού δφαδιού, πού δηµιουργούνται με τήν έναλλαγή, κατά διαστήμα- τα, τού χρώματος τού ύφαδιού. 'Η έναλλαγή αύτή άκολουθεί όρισμένο κάθε φορά ρυθµότ Στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι ό ύφαν- τά δημιουργούνται διάφορα µοτίβα μέ τήν καλομετρημένη έναλλαγή τού χρώματος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρά. Φά μοτίβα αύτά είναι γεωμε- τρικά ή πολύ σχηματοποιημένα παραστατικά. "Από τήν πλευρά τής γε- νικής διάταξης τύν χρωµατικύν ζωνύν καί τύν διακοσμητικύν θεμάτων, προτε΄ινουμε -γιά εύκολότερη κατάταξη- τίς έΞύς κατηγορίες. Στά ρ ι γ ω τ ά : 11κυματιστό, 2 βηματιστό, 3 µονοδροµικό, 4 µικτό καί στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι 6: 5 κλειστό, ό καλει- δοσκοπικό, 7 άβακωτόκαί 8 µπακλαβωτότ κάθε περιοχή τής 'Ελλάδας έχει τό δικό της ύφος ύφαντικής, πού Xa- ρακτηρίζεται συνήθως άπό τό όνομα τού πιό γνωστού κέντρου ύφαυτι- ι . | "κχχ Ξ ΐ;/΄Ξ κής: µετσοβίτικα, άραχωβίτικα, άμπεκακιώτικα κ.λ.π Ξ δείξε!" " 'Γδ μαλλί, άπό τήν κουρά τών προβάτων "ως τό έτοιµο ύφαντδ, ύφίστα- ';ξ?Ξξζξ'-.1 ται σταδιακή έπεξεργασία πού άρχίζει μέ τό πρύτο πλύσιμο»γιά νά φύ- ξ ,΄χ" ξ"ϊχχ γουν τά χώµατα καί οί λιπαρές ούσίες. "Ακολουθεί τό λανάρισµα, δη- &»έ… ( Ε Ε 10 ΐΓ……ΐ…"ήέ"Ψ…Γ-*"' λαδή ή τακτοποίηση {JV ίν6ν του, ή βαφή)πού γίνεται σέ τρία στάδια, ! ' ξ ξ στήν Π ρ 6 σ τ υ φ η, προετοιμασία τού µαλλιού νά δεχθεί τίς βαφτ- κές ούσίες, στό β ά φ ι μ ο, πού άλλοτε γίνονταν μέ φυτικές βαφές, μ..…." ,.......…φ , -…ι….….… ,… καί στή σ τ ε ρ έ ω σ η, τήν έξασφάλιση τού άνεξίτηλου τύν χρωμά- ;"'΄ξ *ξ 1 των. "Υστερα γίνεται τό γνέσιμο, ή νηµατοποίηση, "06 μ€Ρι"€ς φορές --ι ……ΐ--……475 γίνεται πρίν άπό τή βαφή. Τελικό στάδιο ή 6 φ α ν σ η. Σέ µερικές |' περιπτώσεις άκολουθεί τό ν τ ρ ι σ τ έ λ ι α σ μ α, τό χτύπημα τού ύφαντού σέ νεροτριβές. Τό κ έ ν τ η μ α είναι περισσότερο εύχάριστη άσχολία τύν γυναι- κύν γι'αύτό δημοτικό τραγούδι χαρακτηρίζει "γλέντισµα" τό κέντημα ένύτήν ύφανση "σκλαβιά τήν κοριτσιύν"."Υπάρχουν πολλές τεχνικές τού ΧΝψ΄ ** ξ3 κεντήματος, πού έπιδρούν άποφασιστικά στή διαμόρφωση τύν διακοσμη- τικδν θεμάτων. Gd μπορούσαν νά χωρισθούν σέ δύο µεγάλες κατηγορίες, στά μ ε τ ρ η τ & κεντήματα, όπου τά διακοσμητικά θέματα δημιουργούνται μέ τό μέ- τΡηµα τόν βελονιδν καί στά σχ ε 6 ι α σ τ &, "οπου τό θέµα σχεδιάζεται πάνω-στό ύ; φασµα καί έκτελείται μέ έλεύθερες βελονιές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζάρα: Κ ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ 0 σ n ή µ α τ α τ ή ς 'E λ - λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Δημ. Δουκόπουλου: Π 6 ς ύ φ α ( ν o u ν κ α ί ν τ ύ ν 0 ν τ α ι΄ o ί Α ί τ.ω λ o ί, "Αθήνα 1927. Κίτσου Α. Μακρή: 'Y m a ν- τ ά Θ ε σ σ α λ ί α ς , "Αθήνα 1960. Μουσείου Μπενάκη: Κ ε ν τ ή μ α τ α "Η π ε ί- ρ ο υ κ α ί 'E π τ α ν ή σ ο υ, "Αθήνα 1965. τού ίδιου: K ε ν τ ή µ α τ α Σ κ ύ- ρο υ, "Αθήνα 1965. "Αλκης Νέστορος: Τ ά 'Y o α ν τ ά τ ή ς Μ α κ ε 6 ο ν ί α ς κ α τ τ η ς e ρ & κ η,ς, "Αθήνα 1965. PAULINE JOHNSTona GREEK ISLAND EMBRODERY, Λονδίνο. 11. Έ«ΙΞΤΜΛΟΤΠ… - KOXMHMA - KEPAMEIKH Τό μέταλλο δουλεύτηκε άρκετάκατά τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας καί άργότερα. Καί στό µικρότερο χωριό άκόμα ύπήρχε έργαστήριο άν όχι κατασκευής, τουλάχιστον έπισκευής καί συντήρησης άντικειµένων οίκιακής καί έπαγγελματικής χρήσης. Κυρίως έγινε χρήση τού σίδερου καί τού άτσαλιού γιά τήν κατασκευή έξαρτημάτων οίκοδομύν -σιδεριές πα- ραθύρων, κλειδαριές, µεντεσέδες κ.λ.π - έργαλείων -τσάπες, ύνιά, φτυάρια 4Τκαρφι6ν, μαχαιριύν καί άλλων. Οί τεχνίτες τού σίδερου λέγονταν σιδεράδες ή γύφτοι, όχι µόνο γιατί πολλοί γύφτοι έξασκούσαν τό έπάγγελµα, άλλά καί γιατί όλοι παίρναν μαύρη όψη άπό τούς καπνούς τού καµινιού. Τό χαλκό τόν δούλευαν οί "χαλκιξδες" ή "καλαντζήδες" πού κατασκεύαζαν είδη μα- γειρικής- ταφιά, σαγάνια, κατσαρόλλες - . Με όρείχαλκο, χυτά, γινότανε άντικείμενα Εκκλησιαστικά καί οίκιακά. Κέντρα κατεργασίας τού χαλκού ήταν ή Θεσσαλονίκη, τά Γιάξ νινα, ή Τρίπολη, ή Μακρινίτσα, τό "Αγιον "Ορος καί ή Κύπρος ζκυπριά ή κυπροκούδουνα)… Κύριο κέντρο άργυροχρυσοχοίας ήταν ή "Ηπειρος - Γιάννινα, Καλαρρύτες- μέ διέ- φορες τεχνικές, όπως τό σαββάτι …Ξνθετη µαύρη ύλη μέσα σέ χαρακιέςτ-τά χτυπητά άπό τήν πίσω πλευρά πού σχημάτιζαν άνάγλυφα, τό φιλιγκράν καί άλλες. "Η πανάρχαιη τέχνη τής κεραµεικής γνώρισε μεγάλη άνθιση στήν περίοδο πού μελε- τούµε σέ περιοχές μέ κατάλληλο χώμα καί άλλους εύνοϊκούς συντελεστές. Γνωστά κέντρα κεραµεικής μπορούμε νά σηµειώσουµε τή Σάμο, τή Σκύρο, τή κίονα, τήν Αίγινα, τό Φα- νάρι Καρδίτσας καί ίδιαίτερα τή Μικρά "άσία. κάθε τόπος έχει τό δικό του ύφος κερα- μεικής, άνάλογο μέ τίς πολιτιστικές του ρίζες, τήν έπαφή του µέ άλλους τόπους καί τίς ίδιότητες τών χωμάτων του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζώρα: K ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ.ο ο υ ή µ α τ α τ ή ς 'E λ- λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Κίτσου "Α. Μακρή: ’E κ λ ο γ ή ."Β µν- γων τής "Ελληνικής Μεταλλοτεχνίας,΄ΕκδοσηΕ.0.Β.Χ."Α- θήνα 1962. Βύδοκίας Μηλιατζίδου-"Ιωάννου: Χ α'λ κ ε υ τ ι κ ή κ α ί x ά λ κ ι ν α Σ φ υ ρ ή λ α τ α Σ κ ε ύ η, Θεσσαλονίκη 1977. Βασ. Κυριαζόπουλου: Δ α ί κ & Κ ε- o a μ ε ι κ ά τ ή ς Β ο ρ. 'E λ λ ά δ o ς, Θεσσαλονίκη 1969. τού ίδιου: Μ:η ν 6 ς κ α ί Δ η μ ή τ ρ η ς, Δ 6 ο Α α ί κ o ί ‘K ε ρ α μ ι σ τ έ ς, "Αθήνα 1968. 12. Η ΛΑϊΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ TOY HHAIOY Μετά τή γενική έξέταση τής έλληνικής λαϊκής τέχνης θά σταθούμε ίδιαίτερα στήν τέχνη τής "Ηπείρου καί τού Πηλίου. Αύτό γίνεται γιά τρείς λόγους. Πρώτα γιατί ή με- λέτη περιορισμένων περιοχών μάς έπιτρέπει νά δούµε σάν ένιαίο σύνολο τίς τέχνες πού μελετήσαμε χωριστά. Δεύτερο γιατί οί δύο αύτές περιοχές μάς είναι περισσότερο γνω- στές καί τρίτο γιατί έχουν στενή συνάφεια καί ή δεύτερη άναπτύσσει στοιχεία πού δα- νείστηκε άπό τήν πρώτη. 'Η'"Επειρος δίκαια µπορεί νά θεωρηθεί μάνα τής λαϊκής µας τέχνης. 'Οχι μόνο γιά τόν πλούτο, τήν ποιότητα καί τήν ποικιλία τών μορφών πού καλλιέργησε, άλλά κυρίως γιατί άπό αύτή ξεκίνησαν κατά τό 18ο αίώνα χιλιάδες τεχνίτες, όλων τών είδικοτήτων, πού σκορπίστηκαν σέ όλα τά σημεία τού έλληνικού χώρου καί πέρα άπό αύτόν. "Αρχιτέ- κτονες καί μαστόροι, λιθογλύφοι καί ξυλογλύπτες, ζωγράφοι, χρυσοχόοο... "Η "Ηπειρώτικη λαϊκή τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία γιατί ή διαμόρφωση τού έδάφους τής "Ηπείρου δηµιούργησε ίδιαίτερα πολιτιστικά σύνολα, όπως τά Ζαγοροχώρια µέ τό μεταναστευτικό τους ρεύµα, ή περιοχή τού πουλιού μέ τό τραχύ ύφος τής ζωής καί τής τέχνης της,-τό µεγάλο άστικό κέντρο τών "Ιωαννίνων, ή Δάκα τού Σουλιού πού ή πε- ριορισµένη γεωργοκτηνοτροφική οίκονομία της τήν δποχρέωσε νά "φιλοκαλεύ μετ"εύτελεί- ας", τά Κατσανοχώρια κ. ά. #€δ» "Η ήπειρώτικη λαϊκή τέχνη σέ όλες τίς έκδηλώσεις της δηµιούργησε &. έργα ύφηλής ποιότητας. "ΗΨύφαντική χρησιµοποιεί µοτίβα μέ σχηµατο- ; . (3ζρ ποιημένες µορφές, όπως είναι, 1 6 χορευτής, 2 6 καβαλάρης, 3 τό πον- κ , ΄ έΞ…ξΞξ& τίκι, 4 τόπουλί, τό πριόνι, ή πεταλούδα καί δεκάδες αλλά. Μέ φόντο & …………Ξζ…ξΞζ……… κατά κανόνα άσπρο» κόκκινο καί σκουρογάλαζοτ Στή ζωγραφική, έκτύς άπό τούς Χιονιάδες πού μελετήσαµε, σημειώνονται πολλοί ζωγράφοι άπό τά Σουδενά, Γιάννινα, "Αρτα, Φορτόσι κ.λ.π. Οί ήπειρώτες ζωγράφοι έχουν έπιδράσεις ίταλικΞς. Στήν άρχιτεκτονική, καί ίδίως σέ µερικά , > ' , , . ξ Ξ1΄ νε Ζαγοροχώρια τά σπιτια -Τσεπέλοβο, Κουκουλι, Πάπιγκορ-καί οι .π…λ…ΐ *2΄ σίες -Νεγάδες- δείχνουν άνεβασμένο τεχνικό καί αίσθητικό έπίπεδο. " … 12 Στά συνεργεία τών άρχιτεκτ6νων μετέχουν καί λιθογλύφοι πού σκαλί… ζουν ύπέρθυρα, κτητορικές έπιγραφές, άγκονάρια καί άλλα διακοσμητι- κά στοιχεία σέ χαμηλό άνάγλυφο. "Από τό Μέτσοβο καί άλλα χωοιΞ ξε- κινούσαν κομπαμίες ξυλογλύφων, πού σκάλιζαν έκκλησιαστικά ξυλόγλυπ- τα µέ τήν τεχνική τών "κεντητών" ή "σκαλιστών στόν άέρα". Φημισμέ- νη είναι καί ή ήπειρώτικη άργυροχρυσοχοία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Λ. Μακρή: "Β ς ω γ ρ α φ : σ ο η σ τ α ν ι - κ ο ς , TO ΒΗΜΑ 11-9-1966. τού ίδιου: "ο τ α ν o i "Β λ λ η ν ε ς κ α ρ τ ε ρ ο ύ σ α ν τ 6 B o ν α π ά ρ τ η, To ΒΗΜΑ 14-7-1963. τού ίδιου: Μ έ τ ο o Β o , TO ΒΗΜΑ 22-9-1963. Μ.Γ.΄Μερακλή: '0 σ ύ γ-, χ ρ o ν ο ς A a ϊ κ 6 g H o λ ι τ ι σ μ ό ς, "Αθήνα 1973. Σπύρου S Μουσελίµη: ‘H A ά κ α τ ο ύ Η π 6 τ σ α ρ η, Γιάννινα 1976. "Αγ- "γελικής Χατζημιχάλη: "Ηϊπ ε ι ρ ώ τ ι κ η A a ί κ ή -Τ έ χ ν η, Γιάννινα 1930. Τά χωριά τού Πηλίου είναι νεώτερα χτίσµατα. Κατά τή βυζαντινή έποχή τό Πήλιο ή… ταν µοναστικό βουνό. Γύρω άπό τά μοναστήρια καί σέ άλλους πρόσφορους τόπους δημιουρ- γούνται µικροί οίκισµοί. Τό φαινόμενο τής δημιουργίας όρεινών οίκισμών είναι γενικά στήν "Ελλάδα κατά τό 16ο αίώνα έξαιτίας τών κακουχιών τών κατοίκων στίς πεδιάδες άπό τίς μετακινήσεις τών τουρκικών στρατευμάτων καί άπό τή δημιουργία μεγάλων τουρκικών ίδιοκτησιών άπό άξιωματούχιυς τού Κράτους. Τά πηλιορείτικα χωριά άναπτύσσονται γρή- γορα χάρη στήν ήμιαύτονομία τους καί τή γονιµότητα τού έδάφους. Σημαντικό προϊόν εί- ναι τό μετάξι. "Επειδή δέν ύπάρχει τό κατάλληλο τεχνικό άνθρώπινο δυναμικό γυά νά καλύψει τίς μεγάλες άνάγκες τών άναπτυσσόμενων χωριών, καλούνται τεχνίτες άπό τήν "Ήπειρο καί τή Δυτική Μακεδονία. Αύτοί άποτελούν τή μαγιά γιά τή δημιουργία πολυά- ριθµων ντόπιων χτιστάδων, ξυλογλύφων, λιθοξόων, χαλκουργών, ζωγράφων, άρχιτεκτόνων κ.λ.π. Τά σπίτια τού Πηλίου, χτισμένα στόν τύπο τού βορειοελλαδίτικου άρχοντικού, στολίζονται μέ ξυλόγλυπτα, χρωµατιστούς φεγγίτες καί, συχνά, μέ τοιχογραφίες. Οί έκ- κλησίες, µονόκλιτες ή τρίκλιτες βασιλικές, τοιχογραφούνται καί άποχτούν θαυμαστά ξυ- λόγλυπτα τέμπλα, δεσποτικούς θρόνους, είκονοστάσια καί παΥγάρια. Βρύσες, καλυτερί- µια, τοξωτά γεφύρια συμπληρώνουν τή χαρούμενη είκόνα τών χωριών τού Πηλίου. "Αξιό- λογη είναι καί ή πνευματική τους άνάπτυξη μέ τή λειτουργία σχολείων, τή δήμιουργία βιβλιοθηκών καί τήν έμφάνιση σηµαντικών λογίων, "όπως 6 Γαζής, δ Κωσταντάς καί ό Φιλιππίδης. Σιγά-σιγά, καί κυρίως άπό τά τέλη τού 18ου αίώνα, ή τέχνη τού Πηλίουι πλουτίζεται μέ καινούργια στοιχεία πού τής δίνουν χαρακτήρα περισσότερο αίσιόδοξο. Τόν τόνο πιά στή ζωή δίνει ή άνερχόμενη καί προοδευτική τάξη τών βιοτεχνών, τών έμ- πόρων καί τών ναυτικών. Μετά τή δηµιουργία, άπό τά µέσα τού 19ου αίώνα, τής καινούργιας πόλης τού Βόλου. ή οίκονομική καί πολιτιστική ζωή τής περιοχής συγκεντρώνεται σ"αύτή καί άλλάζει µορφή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου "Α. Γοκρή€ 'Η" & & € # ή Φ=€ κ ν η τ ο U n ο λ € 0 ν. 'Α€ή… να 1976.

% | , Θ€κα µαΘηµατα …2ς…εά τήΞ . : - r H I . I ελΜν…η ΜΗ… τα… ' € κ Ρ…… &. µακρ€ς Ε.Μ.>ΐ.Α… © ΘΈξ€ΆΆΩΜΜ€ ΘΑ"1΄΄ Γ©*ί"ξΤζ2έ "21982. τέχνη είναι έκφραση τών παραδοσιακ5ν κοινωνικ5ν μορςόν, δηλαδή έχες- νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί άντιλήψεις γιά τά βα- σικά Θέματα της ζωής μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά μέ τη στοµατική παράδοση. Αύ- 16 βέβαια δέ σημαίνει πάς, σέ περιορισµένη κλίμακα, δέν ύπάρχει καί & γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτη τέχνη παραδοσιακή κού, άντίΘετα απ'ότι πιστεύεται, ούτε ανεξέ- λικτη μένει, ούτε αύτοεπαναλαµβάνεται, µόνο πού ή έξέλιξή της ακολουθεί τό ρυθμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισμού. Στό δεµατολόγιο, στά ύλικά καί στίς τεχνικές μεθόδους έχει μιά συνεχή αλλαγή, άλλοτε άργή καί άλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιΧη µέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονομικές καί πολιτιστικές αλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'όλόκληρο τόν έλληνικό χώρο. Τά έμπορικά, ναυτικά καί nata- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις ένδ οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόΘυμοι σέ αλλαγές. 'Η λαϊκή τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λαόν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- µένη στόν τόπο της, &φοµοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί ή γλδσσα παίρνει ξένες λέξεις μά τίς προσαρμόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνθετες λέξεις.... . Μιά από τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε… -ται σέ χαμηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα ούτε τό άλλο είναι σωστά. 'Η λαϊκή τέχνη στόν τομέα της τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπάρκεια,…άντίστοιχη μέ τούς στόχους της. Τά θαυµαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοϊα, στην κεντητική, στην ξυλογλυπτικη, στην ύφαντική καί τούς άλλους τομείς της φανερώνουν υψηλό έπίπεδο τεχνικής. Δέν ύπάρχει,'άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, ύπάρχει όμως η πολύχρονη µαθητεία δίπλα στόν έμπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακρόχρονης παράδοσης. 'Η μαθητεία αύτη ακολουθεί σταθερά στάδια, άν- τίστοιχα µέ τό ποσοστό εύθύνης πού ανατίθεται στό µαθητευόμανο, καθώς αύτός ώριμά- ζει μέ την καθημερινή άσκηση. 'Από τίς πιό άπλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό δπεύΘυνες καί δ πιό προικισμένος γίνεται άρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαθητεία στην οίκοτεχνία, όπου η γιαγιά, ή μητέρα κι άκ6μα & άξια γειτόνισσα μετα- δίδουν τήν πολύτιμη πείρα τους στην ύφαντική, τό κέντηµα, την πλεκτική.>: Γιά νά μπορέσουμε νά κατανοήσουμε σωστά τη λαϊκή τέχνη πρέπει νά τη µελετού- με σέ συνάρτηση µέ τίς άλλες μορφές τού λαϊκού πολιτισμού. ΒϊΒΛΙΟΓΡΑΦΞΑ= 'Βθνικης Τραπέζης της "Ελλάδος. "Επιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου; N ε- ο ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, "Αθήνα 1969. 'Αγγελικπς ΐατζημιχάλη= 'Έ λ- λ η ν ι κ ή Λ α ϊ κ ή T έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. STILPON KYRIAKIDfiSz NEUGRICHISHE νο:,κ5κ…ωΒ, Θεσσαλονίκη 1935. ' ΄ ' 2. ΠϊΠΈΞΐ…ΚΛΙ ΈΠΙΆΡ|'ιΣΕΙΣ "-… - Λι ; ι p. ν ξ ., . . l v . _ A: . Κύρια πηγξ της έλληνικξς λαιπης τέχνης ειναι η βυζαντινή τέχνη, συνεχιστης καί αύτη τόσο τών παλιότερων έλληνικ6ν τεχνών όσο καί &νατολικ6ν στοιχείων. Αύτό δέν :, ι …φορΞ μόνο την όρΘόδοξη αγιογραφία αλλά καί όλες τίς άλλες μορφές. Δέν πρέπει νά ξεχνεύυ.ε πώς κατά τη βυζαντινή ξποχή δέν καλλιεργήθηκε μόνον η έκκλησΜστικΞ Μπο- * λογίς καί ή αγιογραφία µα καί "κοσμικ€" λογοτεχνία καί τέχνη.'Η μακρόχρονη όποταγξ της 'Ελλάδας στούς Τούρκους ηταν έπόμενο νά πλουτίσει µέ μουσουλµανικά στοιχεία τη λαϊκή της τέχνη. 'Από τά μέσα τού 170υ αίώνα, καί κυρίως κατά τό 180, η ανάπτυξη έµπορικύν συναλλαγών μέ την Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών 'Ελληνων τής διασπορΞς, ή άνθιση τύς ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιμη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαϊκού Διαφωτισµού άπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσµα αύτύς τύς έπαφΞς είναι καί ή είσα€;υγη νέων τεχνικών μεθόδων καί τεχνοτροπιών καθώς καί διακοσμητικών θεμάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού μπαρόκ, πού θά τη μελετήσουμε σέ ίδιαίτερο µάθημα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα Ξρ… γα, οί γκραβούρες καί τά μνηµεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτηµα τού σεβασμού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού µετα- φύτεψαν ένα µεγάλο πλούτο θεµάτων. T6 σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων μεγάλων µακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες.άρχοντικών {fig Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραφίες. Πολλά θέματα προέρρνται άπό άφηγήσεις,λείκόνες, μεταφορές καί παρομοι- ώσεις παρµένες άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, την έκκλησιαστικη ύμνολογία, τίς ΄λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείμενα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζόρα= ;Η Γ ο ρ'γ ό ν α ΄ε'ι ς τ ή ν ‘E λ λ η ν ι κ 6 ν Δ α- t κ 'η ν T έ χ ν η ν, 'Αθήνα 1960 . Κίτσου 'Α. Μακρύ: Η η λ ι o p ε ίγτ ι κ η-Δ α… ϊ κ ή Φλέ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί ’E π ι δ ρ α σ ε ι ς, 'Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα… τζηδάκη: ‘H’ K ρ η τμι κ ή Z ω γ ρ.α φ ι κ η κ α ί & 'I τ α λ ι κ ή Χ α λ κ 0- γ ρ α ο ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. ΄ . ΜΟΡΦΟΛΟ… ' 'Ο χαρακτηρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές η θρησκευτικές &νάχκες. "Ετσι, η πρώτη άρετή ένός άντικείµενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ α, ή ίκανότητα νά έξυπηρετεί τίς πρακτικές άνάγκες γιά τίς όποίες δημιουργήθηκε. T6 μεγάλο μυστικό (fig λαΈκύς τέχνης είναι ότι φιλοκαλεύ ύπηρετόντας τή χρεία. 'Η καλαισθητικη φροντίδα δέν έκδηλώνεται µόνο µέ τη διακόσµηση &λλά καί μέ τό όλο σχύμα πού, άν καί καθορίζεται ά€3 τη χρήση του, έχει άνεση καί &ρµονία.΄Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η διακόσµηση κάνει πιό £5- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν.καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισµάτων, τα… βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σηµαντικός παράγων πού έπιδρΞ στό διαµόρφωση τού σχήματοςκαί τών διακοσµητι… κών θεµάτων…είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό δποίο είναι πατασκευασ… μένο τό κάθε είδος. "Η &ξιοποίςση τών τεχνικών καί αίσθητικΞν δυνατοτήτων κάθε ύλης είναι τό κύριο προσόν τού καλού τεχνίτη. "Ετσι, βλέπουµε πώς τό ΐδι0 διακοσμητικό θέµα τροποποιείται καθώς περνάει από όλικό σέ ύλικό. Τό κυπαρίσι, πιχι &λλοιώς έκ… Gav: εται στην ξυλογλυπτικ6, στό λιΘογλυπτική, τό κέντηµα, τόν ύφαντικη, τη δαντέλ… . . .… , ,, > , ! … λα… τό χαλκουρ…ίαη τό ;οτσαλωτό δάπεδο τόν ένθετική κυλ.π. Ακόμα καί & οπτικδ γω… | ! ( ι : ? # Κ…? 4τ &" …' -…" ",- .... "π, , ϊ»? … ΄.….,….΄.….'-. ' . " ," " " νία; (Τ.-»!) "Η ΟΑζ>.ι.'. 'γ…&'9Ξυι.ζ .)-'ν-…ν΄ώς µε ιρι΄9, τ. ιιΝ.=..-..…-!, …)΄…( :,',Ω ;! : '…ζ:".;ς,, an "(Ξ-).], *… πολογίζονται καί οί βραχύνσεις τής προοπτικής. Νά π;ζ % τεχνική πύυ …;η:ιµςπΟ,εζς:; έπιδρΞ στό μορφή κάθε θέματος. Π.Χ. διαφορετικά αποδίδεται τό ίδιο Θέμα στό "μετρυ- τό" κέντηµα από ότι στό "σχεδιαστό". Τό ίδιο συµβαίνει στα χάλκινα, άν είναι χτυπητά 6 χαρακτό κ.λ.π. 'Ε'όλη διεργασία ένός Θέματος γιό νά μεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµηµα γίνε… ται µέ μιόν ένιαία διαδικασία πού, γιό λόγους καθαρό μεθοδολογικούς, µπορούμε να τή χωρίσουμε στό τρία βασικό της χαρακτηριστικό, στη σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδέ στήν µερική ή δλική &ναγωγή τΞς µορφΞς σέ &πλό γεωμετρικά σχέ- ματα, στήν & φ α ί ρ ε σ η, δηλαδή στην &ποβολή χαρακτηριστικών τής μορφύς πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά 6 παροδικά καί στήν έ ξ'α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισμό µέ τό µέγεθος καί τό γρύ- μα µερικών χαρακτηριστικών λεπτομερειών. Αύτό έκδηλώνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρόπινου σώµατος "οπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται μεγαλύτερο &… πό τό Ελλα. 'Επισης, σέ συνθέσεις, ό Ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος άπό τά ξλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, µέ λαμπρότερους χρωµατισµούς. Μερικές φορές η διεργασία αύ- τή φτάνει ώς τήν &ποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό όρχικό Θέµα νά μήν &ναγνωρίζεται 'πια καί να έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωμάτων καί σχημάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ Θέµατα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση % πού-είναι ξένα πρός τίς δπτικές συνήθειες καί τή µορφικύ &ντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνΘΞκες κάτω άπό τίς όποίες &σκήθηκε & τέχνη κατά τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας δηµιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π ο λ υ τ έ λ ε ι α ς, δηλα… δή τήν δποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρδν ύλικύν άπό Ξλλα προσιτά καί φθηνό. ΠαρΞ… «Senna ?) ζωγραφική άποµίμπση δρΘουαρµ&ρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Α. Μακρύ: Η o p ο η κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό…71" 'Δ8€- να. τού ίδιου: Η έ ε ς Τ ε χ ν ι κ έ ς κ α ί .Η 0 ρ φ έ ς σ τ 6 Χ ε ι ρ o 1 ε χ… ν ί α µ α ς, έφηρ. "το ΒΗΜΑ" 17 Νοεµβρίου 1963. Το ΠΜΠΠΚΟ Ή…ΡΟΚ. Κατά τό 18o αίώνα παρατηρείται όχι μόνο στην 'Ελλόδα µέ καί σίόλη τή Βαλκανι- κή καί τή Μικρά 'Ασία μιά πραγµατική είσβολή τού εύρωπαίκού μπαρόκ. Τό φαινόµενο ea έπρεπε νδ μελετηθεί στό σύνολό του. "Επειδή, όμως, δέν διαΘέτουμε έπαρκύ στοι- χεία γιά όλον αύτό τό χώρο, 06 έπιχειρύσουµε μι& προσέγγιση τού θέµατος μέσα στόν έλληνικό χύρο. ‘H προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι % ίδια σ'όλες τίς ελληνικές περιο… χές &λλό έξαρτΞται από τούς πολιτισμικούς καί οίκονοµικούς δεσµούς κάθε περιοχΞς ..…ρ … , … …ο ..… :," µε χωρες της πύρωπης. Αύτου όφειλονται καί οί τοπικές &πχρώσεις του έλληνικου µπα… σ 6 .. … ο » τ.. … | ,… … , … … ροκ. ιτό "Επτανησα προερχειαι από τήν ιταλία, στό Πόλιο, στ Αµπελάκια και στη Δυτική Μακεδονία &πό τό Μεσευρώπη καί ίδιαίτερα τή Βιέννη. Τό συναντούμε οχι μονο Η Ξ.,. .: , , & ο" τ …1» , ΄Όθλ …,…" ια Ε;… ",... . ..! στη διακόσµηση σπιτιου αλλα και στους ρνοδοςους ναούς, παρ ο ο που η ιθµι…Λα…α ε…. . . 1" »… - . "ν …." …. ." ? , , µ,5 …: …) …,"... …, .… …κκΛςσία ειναι δυσιιοτυ προς κανε στοιχιιο που ερχεται απ την μνρυ.ηι ας ση… ι… ., - 7 ! ." .; . . … ώσΟυμε έδω πώς τό µπαρόκ ειναι ξ καλλιτεχνικη έκφραση της ΑνιιαεταρρυΘµισης… :… ." .ιν () . , , : : : . - - - - . τ--υ'.οις, +, οι:ιον=.:υικη ανοδος, ?; αναπτυξη των εµποοι?ιων, ναυτια… να- 11:11:01.2:— τικ5ν κοινωνικΞν στρωμάτων, ή πυ=ν5τερη έπικοινωνία μέ προηγµένους λαούς, πουπςλοΞγ µια γενική αλλαγή στήν ψυχολογία τδν ραγιέδων καί µια καινούργια κοσµοαντίληψη. τά Λ εκφραστικΞ μέσα γίνονται ανεπαρκΞ καί ανοίγει 6 δρόµος για γόνιµη είσαγωγή θα ,αλι νέων µοροδν. Τό µπαρόκ µέ τήν ανησυχία του, τα ευκίνητα φυτικά διακοσμητικά θέµατα, 16 έντονο ανάγλυφο -αντίΘετο απο τα παραδοσιακό Ερεπο "στρωτ6" - ανταποκρίνεται στίς καινούργιες εκφραστικές ανάγκες. ΕΙΒΑΙΟΓΡΑΦΙΑξ Κίτσου "Α. (ακοή: Οί φεγγίτες τών 'Αργοντικ6ν-'Απ6 16 Βυζάντιο 016 Inap6w, Πρακτικά Δ'Συµποσίου Λαογραφίας, Θεσσαλονίκη 1975, σεχ, 177 5. ΠΟΛΕΟΔΟξΠΛ * ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τα ελληνικά χωριά µποροσµε να τα χωρίσουμε σέ τρείς βασικούς τύπους, που & καθένας τους Έχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ 6, 016 σ 6 ν 0 ε τ 0 καί στον Η α- ρ é λ ι ο. 'Ο πρδτος αποτελείται από Ενα κύτταρο μέ κεντρικό πυρΕνα τήν πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή του χωριου, θρησκευτική, έµπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, & σ 6 ν & ε τ ο ς. αποτελείται από δύο, τρία % τέσσερα, οχι αντε… λδς αποκολλημένα κύτταρα, µέ ίδιαίτερο 16 καθένα τους πυρήνα. Πάντως ένα είναι 16 κέντρο τοδ χωριου. 'Ο π α ρ ά λ ι o ; αναπτύσσεται κατά µ6κος τίς παραλίας καί σέ ΄μικρό Βάθος. "Ολα τα κτίρια έχουν πρόσοψη πρός τή Θάλασσα. Δύο είναι οί βασικοί τομείς τΞς αρχιτεκτονικΞς κατά τήν Τουρκοκρατία, & έκκλη- σιαστική αρχιτεκτονική καί 16 σπίτι. 'Υπάρχουν καί αλλες κατασκευές είδικΞς χρήσης, οπως οί βρ6σες, τα γεφύρια, τα αλώνια .... ΄Εκκλησιαστιπή έρχιτεκτονική.Οί εκκλησίες τής Τουρκοκρατίας έφαρμ6ζουν δλους σχεδόν τους τύπους τΞς βυζαντινξς &ρχιτεκτονικΞς, σέ µικρότερες διαστάσεις καί μέ ευτελέ… στερη κατασκευή. 'Ξπικρατοδν, 8µως, οί τρίκλιτες % µον6κλιτες βασιλικές, ξυλ6στεγες Β Θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούμενους τόπους μπεί… νουν καί μερικα φραγκικά στοιχεία, δπως τα δξυκ6ρυφα τόξα, ή έπιμελημΕνη ίσοδομική τοιχοποιία μέ σκαλισμένες πέτρες καί.τά (ταλίζοντα ανάγλυφα. Στά καθολικά τών μονα- στηριδν συνηθίζεται 6 λεγόμενος α0ωνικ6ς τύπος μέ πλαγινοδς ήμικυκλικοδς "χορούς". Σπίτια. Λίο βασικοί τύποι σπιτιών έπισημαίνονται, 6 βορειοελλαδίτικος καί 6 αίγαισ… κελαγίτικος. 'Ο χωρισμός είναι συµβατικός γιατί σπίτια νησιδν δέν ανήκουν.στ6ν αί- γαιοπελαγίτικο καί 16 αντίστροφοο ‘0 βορειοελλαδίτικος δε προς τή γενικξ του µορφή καί τή διάταξη τδν χώρων παρουσιάζει 16v τύπο έκείνο 105 φρουριακοδ πολυόροφου σπι= τιοδ πού εφαρμόστηκε παλιότερα &π6 τους Βυζαντινοδς καί έπικράτησε κατά τήν Τουρκο… κρατία σ'δλδκληρη τήν ήπειρωτικ€ "Ελλάδα καί σέ µερικα νησιά, δπως σημειώνουν οί είδικοί µελετητές. ‘0 αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές αντιστοιχίες μέ τον τύπο τού επικρατε στήν κεντρική Μεσόγειο. σ τ' ΄λ µ π ε … Ρι & ή Ο 6! &? Ό Ώ Ό & & ΒΞΒ…ΙΟΓΡΛ6ΙΑ= ολγα "Αστεριάδη: ? 6 ο π ι Γ΄- λ & κ ι α, ΄λθήνα €928. Δ. Βασιλειάδη: Ξ 6 α γ ω γ η …σ τ η ν & ί γ α ι οπ ε … .. ς µ!" … » : . .: ! " .. ..… . λ e: : C ; ι »: ".": ":; ο κ ι τ 6 ":= "6 0 v ι >! το Μ.,… 1935… κ.κ…. Μ…-.ι……ωσμετ…οω και) φ α λ η ν ι α κ &» ο "Α ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή, λ€Πνα 1962ο "Ιω5ννου Κουμαυοδδηε , ι '-- 9 Ν , . ιΞαρατηρησεις;έκι της Αρχιτεκτονικης τινων &&ήνα .€ήνα 1943. Γεωργίου ΉΞγα: Θεσσαλικαί οίκίσεις, Αθηνα 1946. τοδ ίδιου; ;? 'Ξ λ… ι κ ή o c κ : α, 'Αθήνα 1949. τοπ ίδιου: "Η; Δ α τ κ ή κ α 1 o ι κ ε ς τ [> >» :] € 8 Οι ε κ α ν ή σ ο υ, Δοήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλου: T‘6 "Α ρ χ ο ν 1 ι κ 0 C‘ Ο (: Σ ι 6 ρ Η α ν ω λ & κ η σ τ 6 Β έ ρ ο ι α, 'Αθήνα 1960. Τρί ίδιου: Κ α - σ τ ο ρ ι &, Τ'ά 'Α ρ χ o ν τ ι κ &, 'ΑΘήνα 1962. 105 ίδιου: ‘Hf Δ α ί κ ή ΄Α ρ- & χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Η ς B έ ρ o 1 a ς, 'ΑΘδνα 1967. 106 ίδιου: Σ π ί 1 1 α τ Ξ ς Χ α λ κ ι δ ι κ 5 α, 'λΘήνα 1968. 'Αργόρη Πετρονώτηι Ο ί κ ι σ ο ο ί κ'α ί 'Ο ρ ε ι ν 6 P 0 p 1 υ ν ί α , 'Α ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ά M ν η μ ε ί α ο τήν Η 'Αοήνα 1975. Πάνου- ΠικολΞ Τζελέπη: Δ ω Έ κ=ή ‘E λ λ η ν ι κ 6 'Α ρ χ ι τ ε κ τ 0- ν ι κ ή, 'ΛΘήνα 1971. 'ΑγγελικΞς ΧατζημιχάληιιΛ MAISON σπορους, 'Αθήνα 1949. β΄. AIGOI‘AYTITIKH - EYAOI‘AYHTIKH 'H έλληνικ6 λαϊκή λιθογλυπτική τοό 1Θου καί 190υ αίώνα περιορίζεται σέ χαµήλά ανάγλυφα πού είτε κοσµο6ν λίθινα αρχιτεκτονικά µέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σημεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλίφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τους έλεγαν τότε, ανή- κουν συνήθως στίς κοµπανίες τών χτισταδων μαζί µέ αλλες είδικότητες από μαστόρους. 'Η τεχνική τους ξεκινάει από ίσλαµικξ πρότυπα αλλά πλουτίζουν τό Θεματολόγιό τους ικαί µέ αλλες παραστάσεις, όπως ανρρώπινες μορφές, ακόμα καί απόπειρες προσωπογραφίας. τα βασικά θέµατα είναι'τό &νθοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηματοποιημένη έκκλησία, µορ- φές αγίων, πουλιά, ζδα, σταυροί, "ήλιοι, δικέφαλοι αετοί καί κλιματίδες. "Ενα ένδι- αοέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί΄κτητορικές έπιγραφές σ'έκκλησίες καί σπίτια, μέ έσώγλυφα Η έξόγλυφα΄γράμµατα καί λογής διακοσμητικά. BE ψηλό ανάγλυφο είναι καµωµέ… νες οί αίνιγματικές ανθρώπινες μάσκες που προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιών καί έκκλη… σιδν, για τίς δποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καμµιά τους δέν είναι δριστική. "έ έκκλησιαστική ξυλογλυπτική ασχολήθηκε µέ τήν κατασκευή τέμπλων, δεσποτικδν θρ6νων καί είκονοστασιδν. T6 ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο έμφανίζεται στήν "Ελλάδα κατά τόν 166*αίώνα καί πιθανόν προέρχεται από τήν περιοχή 106 Νόβγκοροντ τ6ς Ρωσίαςτ T6 παλιότερο γνωστό χρονολογηµένο τέμπλο βρίσκεται στήν έκκλησία του 'Αγίου Νικολάου 016 Βελβενδό Κοζάνης κι έγινε στα 1591. Τά πρδτα ξυλόγλυπτα τέµπλα είναι τα λεγόμε- να "στρωτ&", στα οποία κυριαρχο6ν συμβολικό Θέματα σέ χαµηλό ανάγλυφο… 'ΛΒγότερα, καί κυρίως από τα µισά το8 180υ αίώνα ή τεχνική γίνεται τολμηρ6τερη, 16 ανάγλυφο ένα τουσ µέ διαµπερή κενά ανάµεσα στίς μορφές καί τό Θεµατολόγιο πλουτίζεται μέ σκηνές από τήν 'Αγία Γραφή, τα Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επίσης µέ δύναµη καί παλ- µό αποδίδονται είκόνες από τή φύση καί τήν καθημερινή ζωή. Σέ µερικές περιπτώσεις τό ανάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώµατα. ΕΞ όλη αίτή τή φάση είναι φανερή & έπίδραση τοΞ ευρωπαϊκοδ µπαρδκα , "Η ξστική ξυλογλυπτική παρουσιάζεται κυρίως στα δραστήρια δμιαστικ& Εµπορικά καί βιοτεχνικά κέντρα τΠς Έδρειας "Ελλάδας καί τ5ν νησιδν. Στολίζει, µέ φυτικά πο… μ0ϊ€βα, τόσο τά σταΘερα στοιχεία τοσ σπιτιοσ …ταβάνια, πόρτες, µεσόντρες, Χέν- s …' .. ".: δι .€-… ,. . ::ξλα… 56€) Με": ΐε λζΥεστά έπιπλα 7:06 χρησιµο;ζοιΟυσαν 13055! '" σπαµν…τια, λασζΐΞλλεζΞ GO“. | 3 ποιµενικΞ ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέ:νπ τω; ΒοσκΞν, που γεμίζουν :ίς nu— κριξς ώρες της έναγκαστικΞς τους µοναξιάς σκαλίζοντας μικροαντικείμενα. ?κλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοΘηκες, σοοντόλια, χαράζονται μέ πολύ άπλά έργαλεΐα, συνήθως Εναν σουγιΞ, άλλα τό αποτέλεσµα είναι αξιόλογο. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά µεγάλα ναυπηγικά κέντρα της 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα με μορφή γυναίκας, ανάγλυφες ξπιγραφξς πλοίων καί σκαριά, δηλαδή µικρογραφίες πλοίων. ΒΙΒΛΙΟΓ?ΑΦΙΑ= Νίκου Γρηγοράκη: Λ α ? κ ά m υ λ 6 γ λ υ π τ α. Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτου: τα Φ'ξ μ π λ α έν K ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δηµ. Σταμέλλου: T ό T έ μ π λ o 1 o 6 "Α η N ι κ 6 λ α Σ τ 6 P‘a λ α ξ ε ί δ ι κ α ί ό T ε χ ν ύ «: η ς τ ο υ, 'ΑΘήνα 1973. 'ΑγγελικΗς Χατζηµιχάλη: τα περιπου sun 13013, Μισή… 1950. K£1oou>'A. Μακρη= 'Η… Ξ υ λ o γ λ υ π τ ι κ ή τ ο 6 Π η λ ί o υ, Βόλος 1958. τοσ ίδιου: 'Β λ λ η ν ι κ & Δ α ϊ κ & κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι v i Ξ υ Ν δ'- γ λ υ π 1 a, "Αθήνα 1962. "Αντ. Φαρμακιώτηι T ά T'é α κ λ α τ & ν 'E κ κ λ η σ ι- & ν τ o 6 Α ι 8 α 6 ί o υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδουι T 6 Η σ=ν α- σ τ filo ι ,1 η ς M π ο υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά Δ ι 0 α ν ά γ λ υ φ ά τ ο υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τ6ς ίδιας: 'ο Γ λ 6 π τ η ς Η ί λ ι…ο ς σ τ 6 ν Φ 6 π 0 τ o υ, περιοδικόΛΡΜΟΛΟΙ, Αδγουστος=Δεκξµβριος 1977, σελ.47. 'Επίσης στήν ξκδοση τΞς 'ΕΘνικης Τραπέζης της 'Ελλ&δος " N ε o ε λ λ η ν ι κ ή X ε ι ρ o τ ε χ ν ί α" τά άρθρα "ΔιΘογλυπτική" της Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυοτική" του Κίτσου Μακρή.… ?. ΖΩΓΡΑΦΙΞ 'Η" & γ ι o γ ρ α φ ί α, συντηρητική από τη φάση της, συνεχίζει τη βυζαντινή παράδοση σέ χειροτεχνικό ξπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε & Μανώλης Ξατζηδάκης, Οί &γιογράφοι του 180υ καί του 19ου αίωνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφξς των Εκκλη- σιδν συναντοδμε &γιογράοους χωρικούς από τους Χιονιάδες, τό Καπξσοβο, τη Ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί από τό Λγιον "Ορος. XE μικρές δμάδες περιτρΞχουν τον Ελληνικό χωρο καί τοιχογραφοσν έκλλησίες χωριδν καί μοναστηριδν. Πολλοί από αύτούς τό χειμωνα έργάζονται στά χωριά τους καί δτοιμά… ζουν φορητές είκόνες που τίς πουλοδν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσείς από τή δυτικοευρωπαΞκή ζωγραφική συγκερασμ€νες µέ βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι… κή αντίληψη χαρακτηρίζουν την αγιογραφία της Ξποχης. 'Ενδιαφ€ρουσες είναι οί σκηνές με διδακτικό…ηΘικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρές τιµωρίες τόν άμαρτωλδν στοάς νάρθηκες καί πιό σπάνια στους γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί εκφραστική τόλ… µη δίνουν μιάν ίδιαίτερη δύναμη στά έργα αυτά. "Από τά μέσα του 18ου αίώνα καί πέρα Έχουµε Ενα πληθος από ζωγραφικές διακοσµή… σεις σπιτιδν στή Σιάτιστα. την Καστοριά, τ'Αµπελάκια, τό Πήλιο, τό ΜόλυΒσ Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως απεικονίσεις μεγάλων λιμανιών της Μεσογείου %Κω… σταντινούπολη, Βενετία. Καλκίδα… "η άλλων πόλεων …Βιδννη, Φραγκφούρτη… πού άπλ&νον… ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους του δυµάτιου όποδοχΞς τόν σπιτι6ν. Σπανιόω τερα βλέπουµε πολεµικές σκηνές;Ξ προσωπογραφίες %ρΞων. Πολύ συνηθισμένο €Ξµα είναι ξ ξν0οδοχεζα σέ ποικίλες παραλλαγές, τού τά συναντοΠ;ς επίσης 1ξίς ποδιά: "τα …΄-- πλων. Τά περισσότερα άπό τά θέματα προέρχονται άπό χαλκογραρικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής Ξχουµε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία 105 19ου αίόνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό την 'Επανάσταση το6 1821 πού ζωγράφισε δ άγο- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος μέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνημονεόµατα τοδ Στρατηγοδ Μακρυγιάννη. Πίνακες σε πανί, χαρτόνι, τενεκΕ κ.λ.π. εκανε καί ό Θεό- φιλος, γιά τόν δποΐο δά μιλήσουµε ίδιαίτερα. 'Από τά μέσα τοσ 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτόσσεται καί ή πλοιογραφία, μέ παραγγελίες τόν καραβοκόρηδων. 'Ενδιαφ€ρουσες περιπτώσεις είναι οί συόΐασµοί ζωγραφικΞς μέ τή λιθογλυπτική % την ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπόρου Βασιλείου: P a λ α ξ ε ι δ ι ώ τ ι κ α Κ α ρ ά β ι α, 'Αδήνα 1934. Βασ. Λαοόρδα: "Β'ν α ς A α !! κ 6 ς Z ω γ ρ ά ο ο ς τ o 6 Η α κ ε 6 ο ν ι- κ o σ 'Α γ & ν o ς ,'ΑΘήνα 1962. Ρ. Μελετόπουλου: E ί κ o ν o γ ρ α φ ί α 1 o 6 2 1, 'Λθήνα 1971. "Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ 0 σ ι έ ν α σ τ 6 A α !! κ ή z ω- Υ ρ α φ ι κ ή τ ο υ, 'λΘήνα 1940. Γιώργου Σαματοόρα= Δ ώ δ ε κ α A a ί κ 0 ί Z …… Υ τ Ό άφοί,'ΑΘήνα1974.Κ.Γ.Σταλίδηι 'Βδεσσαίοι Ζωγράφοικατά Δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς T o υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου ’A. Μα… δι κρΗι 'Ο Z ω γ ρ ά φ o ς θ ε 6 φ ι λ'ο ς σ τ 6 Π 6 λ ι ο, Βόλος 1939. του ίδιου: λ α ϊ κ έ ς Z ω γ ρ.α φ ι έ ς σ 1 6 M o ν α σ τ ή ρ ι τ o 6 "Α η A α υ ρ ό ν - 1 η, Βόλος 1947. τοδ ίδιου: Δ 6 0 A a ϊ κ o ί Z ω γ ρ ά φ o ι, Βόλος 1952. 'Εθνι… κης Τραπέζης τάς 'Ελλάδοςε Σ…τ ο χ α σ μ ό ς Η a π ρ υ γ ι 6 ν ν π, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ o υ, "Αθήνα 1976. 4 8. ΧΙΟΝΙΑΔΙΤΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά την Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν ξξειδικευΘεί σέ μιά µορφή δραστηριότητας, όπως & Πυρσόγιαννη στην οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στην λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στην Ξυλογλυπτική,.η Πορταριά στη Μεταξουργία, οί Καλαρρδ- τες στην χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 μικρό όρεινό χωριό της 'Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήµερα μέ µόνο 12 µόνιµους κατοίκους, Ξβγαλε πάνω άπ6160 γνωστούς ζωγράφους µέσα σέ δύο αίδνες, άπό τά μέσα 106 1800 µέχρι τά µέσα πρό 2006. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά μελετήσουµε, λοιπόν, ίδίαίτερα τό χωριό αότό καί τοός ζωγράφους του, πού 16 Έργο τους είναι σκορπισµένο στόν "Η= πειρο, τη Δυτική Μακεδονία καί τη Θεσσαλία. ' Οί ζωγράφοι τόν Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο ξπαγγελματικό σωματείο, "σ… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές της 'Ώλλάδσς, άλλά όταν χωρισαένοι κατά πα… τριές, μέ κοινότητα καταγωγής άπό πατέρα. Τρε'ι'ς όταν οί πατριός % φάρες αότΞςε οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Τσατσαζοι.ΚαΟεµιά τους είχε τό ίδιαίτερο δργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή μαθητεία των νέων. Έτά δργαστήρια αδτά έτοιµάζονταν κυαζ… ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όμάδες ξεκινοΠσαν άπό τό χωριό τους καί &ναλάβαιναν όχι µόνον &γιογραφίσεις έκκλησιων άλλά καί διακοσµήσεις σπιτιδν μέ το… πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογΞς άλλα διακοσµητικά. ? -, … .. Σπουδας6τςροι άπό τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ηταν δ κωσταντινος Μαρινας, πού ωγράφισε στό σπίτι το5 φιλικο5 Κωσταντίνου Ράδου στό ΤσεπέλοΠο τούς γάαους τον .ς… ο"! , ο …' .. ,-.. πολξοντα καί σκηνές από τους ναπολεόντιους πολέµους, 6 fii;;¢H;\ κακός, πρι άγιογραφία 106 νεοµάρτυρα 'Αγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα μόλις 13 µέρες µετά τό &, νατό του καί δ Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό τα 1801 ώς τά 1838. O Haw}— νης είναι ή πιό ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία, άν καί παρουσιάζει ανισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί ό γιός του "Αθανάσιος πού πέθανε την τελευταία εί- κοσαετία του 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτηι 'Ο Σ ι ο ν ι α 6 ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ ο ς M 1 χ α- ή λ Z η κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ ο υ σ 1 6 M ε τ α ξ ο χ 6 ο ι 'Α γ ι- E ς, 'Ιωαννινα 1977. Κίτσου 'λ. Μακρηι A60 A α ί κ ο ί Z ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ϊ σ ίουε 'A γ ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'Δ γ ι γ ρ ά φ o ι τ 6 ν Χ ι 0— v.1 6 6 ω…ν , "Ιωάννινα 1962. 'Η μ ε ρ o λ 6 γ ι o 'Βταιρείας Παπαστράτου 1973. 9. θΞΟΦΙΛςΞ . 'Ο γνωστότερος, καί εξω άπό τά σύνορα της "Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα… λως 6 Θεόφιλος ΓΣ Χατζηµιχαηλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στη Βαρειά Μυτιλήνης. "Εφηβος άκόµα Έφυγε γιά τη Σμύρνη, πού είχε τότε Εντονο ελληνικό χρωµα, κι Exec κάνει έπάγγελ… µά του τή ζωγραφική. Δε σώζονται εργα του αυτης της περιόδου γιατί μεσολάβησε ή γνω- στή καταστροφή 106 1922. Στά 1897 Ερχεται στην ελεύθερη 'Ελλάδα, εθελοντής στόν πόλε- μο αδτΉς της χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ως τά 1927 καί ζωγραφίζει μέ ακού- ραστη δραστηριότητα τοίχους από μικρομάγαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκίδες. Φτωχός καί καταφρονεμΕνος, ζεί µέσα σε μεγάλη άθλι- ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά την πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι εκεί 16 Έργο του κάτω από τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν από τό θάνατό του γνωρίζει τό εργο του 6 µεγάλος 10x10— κρίτης Στράτης ίΕλευΘεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ως TERIADE, καί άπό τότε αρχίζει ή αναγνώριση τ6ς αξίας τοπ φουστανελλΞ αυτου ζωγράφου.Διαπρεπείς "Ελ… ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες του αφιερώνουν ξνΘουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται έκθε- σεις Έργων του στην 'Ελλάδα καί τό 'Βξωτερικό καί τόν Αδγουστο του 1965 εγκαινιάζεται µέ μεγάλη επισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης.'Υ πϊρξαν, δρως, καί σφοδροί επικριτές του Έργου του, ποό δεν 105 αναγνώριζαν την παραµικρή έιτζ. T6 Ξργα 106 Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικΕςΠπαραστάσεις, σκηνές από την 'Επανάσταση τοσ 1821, ρωπογραφικά θέματα, μερικές προσωπογραφίες καί λίγες &γισγραοί… ες. Πρότυπα του είναι λαΐκ€ς λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών εκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας από τοσο ταπεινές &φετηρίες δηµιούργησε "ενα ναν… µαστό Έργο όπου "κοιτάζει΄τδν κόσμο µέ την άγν6τητα των γαλανδν µατιΞν 100". HE μιά µοναδική εύαισΘησία στό χρ5υα αποδίδει τους &πιαστους τόνους τοδ έλληνικοδ τοπίου. "Έργα του, έκτός από τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται 016 Μουσείο 'ΕλληνικΞς;ΛαϊκΞς Τέχνης στήν 'Α0ήνα, στίς Συλλογές "Εμπειρίκου καί Ηακρ6 καί σε πολλούς συλλέκτες. Ευ… νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες 016 σπίτι τοξ Γιάννη Κοντο5, στόν "ανακασια "α… νω Βόλου;Ο "Ή - -- υ…, » ..ι' …' , . ., … . , ..,- ,,. . ΒιοΛΙΟΓΡΑυι…ε 'υδυσσέα 'µλατηι '0 Z … γ ρ...ά ο 0 c G € 6 9 λ Φ ς, ΞΞπΝα 19?3… λα - … -τ-'?- «-΄ "" 1.3; .- ; .2' ,. ή …' .. * . .ς …ρααε…ης .ης οΛ……οος, επι'εΑεια χιςν.η Έσαρουχη; & € 0 ? ; Α ο ς? ,Αύξνα 1966. Γ.Κ.Κατσίμπαλη= B ο & λ ι o γ ρ α φ ί α Η ε 6 ο ι λ ο υ Ρ. Χ α ε ζ η u ι- Κ α ή λ, 'Αθήνα 1955. 'Η; Λαµπίρηι 'Ο Z ω γ ρ ά φ ο ς Θ : ό φ ι λ ο ς σ τ 6 Σ μ ύ ρ ν η, 'λδήνα 1973. Κίτσου 'λ. Μακρή; '0 Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ 0 ς σ τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939.'Επίσης στό Α'τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού έκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθρα: Κίτσου Κακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα… τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". 'ΑΘήνα 1974. 1ό. Η ΛΑΤΚΗ ΤΕΧΝΗ ΥΕΝ ΚΑΣΟΥ ΚΑΙ “PH? ΚΑΡΠΑΘΟΥ 'Η 'Ελλάδα έχει ένα πυκνότατο πλέγµα νησιών, κυρίως στό Αίγαίο Πέλαγος. Τά νησιά αύτά ανέπτυξαν έναν ίδιότυπο λαϊκό πολιτισμό, τού δποίου ή γνώση είναι πολύτιμη γιά , τήν κατανόηση τού συνόλου τής έλληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. 'Ξπειδη μέσα σέ Ξ- να µάθημα δέν είναι δυνατό νά έξετασθεί στό σύνολό της ή νησιώτικη λαϊκή τέχνη, έχουν έπιλεγεί δύο άπό τά Δωδεκάνησα, ή Κάσος καί ή Κάρπαθος, έπειδή &ποτελούν χαρακτηριστι… κά της δείγµατα άλλά καί γιατί δέν έχουν δποστεί τουριστική άλλοίωση στό βαθμό πού , , Τ , , … , , ΄ ην ύπέστησαν άλλα νησια. Ειναι χαρακτηριστικό πως ένω έμειναν έπι πολλους αίωνες , 6 Χ Ω! τω άπό ξένη κατοχή καί ενσωµατώθηκαν στό 'Ελληνικό Κράτος μετά τό δεύτερο παγκόσμιο πόλεµο,8ιατήρησαν ανόθευτη τήν έλληνικότητά τους. 'Η παράδοση στά νησιά αύτά είναι &… κύμα τόσο ζωντανή πού έχει τή δύναµη νά άνανεώνεται, νά πλουτίζεται καί νά προχωρεί σέ χρήσεις σύγχρονων µεθόδων καί ύλικων, πού όµως ένσωµατώνονται δµαλά στόν κορµό τής παράδοσης. Αύτό δέ σημαίνει, βέβαια, πώς*στίς πρωτεύουσες κυρίως- δέν άρχισε η δια- δικασία καταστροφΞς τού τοπικού ύφους.Πρός τό παρόν, όμως, αύτή ή διαδικασία δέν Ξχει προχωρήσει τόσο ωστε νά παραµορφώσει τόν κατοικηµένο χωρο. Χτά χωριά διατηρούνται καί κατοικούνται πολλά σπίτια μέ τήν παραδοσιακή άρχιτεκ… τονική µορφή, έπίπλωση καί διακόσµηση καί στό χωριό "Ήλυμπος τής Καρπάθου πολλές γυ- ναίκες, ακόµα καί νεότατες, φορούν τήν τοπική λαϊκή φορεσιά. 'Η ντόπια µουσική, µέ βά- ση τή λύρα, έξακολουθεΐ νά τέρπει τούς κατοίκους καί νά τούς συντροφεέει στίς κοινω- νικές καί οίκογενειακές χαρές.'Η τοπική λαλιά, μέ τήν ύπέροχη µουσικότητά της, άντη- χεΞ στούς δρόµους, στά σπίτια καί στά καφενεία.΄Ακόµα καί 6 νεοκλασσικισμός, πού κατά τίς τελευταίες δεκαετίες τού 190υ καί τίς πρώτες τού ΖΟού αίώνα άπλώνεται σ΄όλόκληρη τήν 'Ελλάδα, στήν Κάρπαθο καί τήν Κάσο έχει προσαρµοσθεί στό ύφος πού προΌπήρχε. ....---…..……- 'Λθήνα 1981. ΄Λθηνάς Ταρσούλη: Δ … δ ε κ ά ν η σ α, ΄Αθήνα 19