ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ IIII TA MEAH III [um-III: ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΛΒΑΝΙΙΝ ’AVT‘I να ωφελούν, βλάπτουν ΟΝΟΜΑΤΑ KAI ΔΡΑΣΙΣ Κύριε Διευθυντά, flip-6 τινος ανη.γγε΄.λθη ή συγκρότησις τής νέας ’ETrI- τροπής των «’IEI'AEUBEOIOM AIAIGOIVIZW», περί τής οποίας ή- σχολήθη καί δ εξωτερικός τύπος. Η "Επιτροπή αύτή εί- ναι ένα μπουκέτο από δοσιλόιγους καί εγκληµατίας πολέ- μου, οί όποίοι έφυγαν από τήν Αιλ6ανίαν όχι διότι ήσαν αντικοιµιμουνισταί καί αντίθετοι πρός τό καθεστώς τού Έ.µ6έρ Χότζα, αλλά δια να αποφύγουν την τιµωρίαν, ή- τις σε: τους επε6όλιλετο ως συνεργασθε΄ντας µετά των κα- τακτητων καί ώς εγκληματίας πολε΄..µου Σημερον οί δια τούς λόγους αυτούς φυγάδες απετέλεσαν τήν 'Επιτροπήν, ή ότιοία σε. έργασΘή διά την. απελευθέρωσιν τής 'Αλ- 6ανίας. Είναι να Μπόντο" κανείς είλικρινως δια τούς Σιεµ- µάχους μας, οί οποίοι έφθασαν είς τό σημείον να προθά- law ως σωτήρας τού δεινοπαθούντος Ελληνικού λαού, τούς πρώην δημίους του!! Τέλος πάντων δεν υποψιά- νονται ούτω, O'TI µία τοιαύτη Ε'πιτροπή ενισχύει &… v6: κλονίση τό καθεστώς Tau EI1II6Ep Χότζα; Τόσον πολύ Θεω- ρούν τόν 'Αλ6ανικόν λαόν καί την Έλ…ληι/ικήν Μεισνότη.τα τής Βορείου 'Ηπείρου κατωτόρους ώστε να τού έπι6άλουν έκλο'γήν δη>μίων; ”Ag έλ.πίσω.µεν, ότι δεν σε: είναι αργά ή ήμερα, καθ ήν e" άντιληφθούν οί Σύμµαχοι τό µεγάλο εγκλημα τό όποιον έκαµαν να παραδώσουν τήν 'Α.λ6ανίαν καί τήν Βόρειον' ΄Ηπειρον είς την Κομινφόρµ καθώς έτιί- ' σης καί την γκάφα, την οποίαν έκαμαν να στηρίξουν τας ελπίδας των είς παρόµοια πρόσωπα, τα όποία αρνητικως αδηµιούργησαν τόν κοιµµουνισµόν εκεί επάνω και τα όποια είναι το κάτωθι: ΜΩΧΑιΡΕΜ M-I'IIA-l-PIAIKTAPH‘IZ, πρώην ταγματάρχης τοι"; 'Αλ5ανικού στρατού, ύπασπιστπς τού Βασιλέως Ζώ- ΄γου, Σλαδόφιλος καί υπεράγαν φιλόδοξος Ker-:6: τήν Κα- τοχήνύπήρξεστενος συνεργάτης των Γερµανών Προ διε- τίας ό διεθνής τύπος ήσχυλήΘη µ, αύτό,ν ότι δ*ηθεν ήιγει- ται κινήµατος έν 'Α…λ5ανία, καθ' ην στιγµήν ουτος έποίει τας διατρι6ός του είς τό ζαχαροπλαστειον «Μπιερνίτσα» έν 'Οµονοία, χαριεντιζόιµενος µε τρυφερας όπάρξεις. XAAIH1M MFRETPI'IKEIHKA, δικηγόρος έν Τιράνοις, Γενικός Γραµμα- τεύς τού κόμματος των Μπαλιστών, zfipIOKéquvOg σήµερον Ev 'Α|μερική, πρώην στέλεχος τής Φασιστικής Νεολαίας Τιράνων. TZEAAIA ΜΠΟΥΣΑΤ|, φοιτητής, πρόσωπον αν… ούδεµιάς σηµασίας. KIAZIHM ΤΣ,ΑΚιΕΡΙ πρώην ιμυστικδς τιρά«τωρ καί πληροφοριοδότης έν Αύιλωνι, τής μυστικής Ιταλικής στρατιωτικής ύπηρεσίας. Τύπος έγκληματικός. Τροµοκρόιτης. {EA-HM Ν'ΠΑΜιΑ|ΝΗ πρώην Ειρηνοδίκης είς TO: Τίρανα, άνήκων είς τό κάψα των BQGIIAO¢96VIM, πρό- οι…" ανυπό+ληπτον λόγω τού χαρακτήρα του έπι.ρρέ1τον- τος είς ραδιουργίας Στέλεχος τού Φασιστικού Κόμµα- τος είς Τίρανα. φΕιΡ|ιΝτ NTIEIPIBIXIH, πρωην πρόξενος τής Αλβανίας έν Θεσσαλονικη, ανήκουν είς τό κόµμα των Βασιλοφρόνων τού Ζώγου. ΦιΙιΚΡΗ ΝΤΙΝιΕ, πρωην Ταγιµα- τάρχης του ’AIiISOIVIKOG στρατού. Κατα τήν κατοχήν τής 'Αιλ6ανίας ύπό των Γερµανων ξχρηιµό-τισε Πρωθυπουργός, διατάξεις εκτελέσεις εκατοντάδων πατριωτων ΧΑΣΑ IN ΝΤΟΣΤΙ, πρώην δικαστής επί Ζώγου καί επί 'Ιταλικής κατοχής τής AXE-swing, éxIpnIIISII-IIOEV υπουργός τής Δι- Kama-6mg, έτιίλεκτον ΄µέλος τής φασιστικής 'Αλ6ανικής ίεραρχίας. Ούτος υπέγραψε τον Νόμων, µε τον όποϊον 5:6: κάθε 'Αλ6ανδν εργασΘε΄ντα κατά των Ιταλών και λα- δόντι: µέρος είς τάς ζ΄Οµάδας Αντιστάσεως, έδηµεύετο η περιουσία του, ή οίκία του εκαίετο, όταν 8i: συνε- λαμ6άνετο ό ίδιος, έξετελείτο επί τόπου καί εξετοπίζετο ή οικογένειά του. Εις Φιέρι τής 'Αλ6ανίας συνελήφθησαν 4 Έθνικόφρσνες ΄Αλ6ανοί Χριστιανοί, των δποίων διέτα- ξε την &ιιεσον ε΄κτε΄λεσιν είς τήν αγορά Μισοχριστιανός καί μισέλλην, IMII'IPA- Ι'ιΜ ¢AIPIKA πρώην λοχαγός έπί δασιλείσς του Ζώγου, άνήκων είς τό σλα6ικόν κόμμα τού Σει'τ Κριεζή Φεντεράλης τού φασιστικού κόμματος είς Πιεσκοπίαν Βορείου .Αλ6ανίας. ΡΑΚΗιΠ ¢IPIAZAIPL πρώ- ην διπλωματικός ύπάλληλος, υποπρόξενος τής ’AIXGOIVIOIg έν Κερκύιρα έπί Βασιλέως Ζώγου, αποµακ.ρυνθείς τής θε- σιώς του, λόγω άναµίξεώς του είς λαθρεµπόριον συναλ- λ6ιγιματος. 'Ε.πίλεκτον µέλος τού φασιστικού κόµµατος. ’E-rr‘I Γερµανών ήτο πρόκτωρ αύτω.ν Είναι υιός TOO επί Γερµανικής Κατοχής χρηιµατίσαντος ΄Αιντι6ασιλέως 'Αλ- Saving Μεντή Φράσαρι, ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ FKIEIF‘KIAIH, 5:86- σκαλος έκ Σκόδρας. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ FIEIPIMIEINIHIZ, καθηγη- Tug έν Κοσυτσας. FKAIKIE ΓΚΩιΚΟ καθηγητής τής Φυσι- κής Αγωγής, γραµµατευς τού Βασιλεως Ζώγου εκ Κορυ- τούς, FPENK ‘FKFOYNTA εκ Σκόδρας, διδάσκαλος, &… νήκει είς τό κόµμα των KOp’lOUVl’CéVTmV µπαλιστών ’E- πί.λεκτσν µέλος τού φασιστικού κόµµατος Σκό*δ.…ρας Στε- νδς συνεργάτης 'Ιταλων καί Γερµανών. ΝΤ'ΟΥΕ FKIOIN- MAIPIKAI, τελειόφοιτος τής Νομικής Σχολής τού Πανε- πιοτηµίον Ρώµης, υιός φυλάρχου πρίγκηπος τής Μιρδι- τίας Γκιων Μαρκαγκιώνη, όστις ύπήρξεν έκ των αρχηγών, οιτινες παρέδωσαν την 'Αλι6ανίαν είς τόν Μουσολίνι. A- AH KAE‘IIIEIOYPIIA αρχηγός τού κόµµατος των µπαλιστων, τό µόνον σο6αρόν πολιτικόν πρόσωπον. AITAIAIN ΚΩΤΣΗ, φοιτητής, υιός τού Λέλε Κώτση, νομάιρχου Αύιλώνος, δολο- φονηΘεντος από τού ,Α.σλαν Ζενέλη έπί Ιταλικής κατοχής τή εντολή τού "ιταλού στρατηγού Τζανίνι. Σή.µερον 6 Α- τλάν Κώτση, χάρις είς TO’: δολλάρια, συνεργάζεται μέ τόν δολοφόνον τού πατρός του Ασλάν Ζενέλη, όστις καί αύ- τός είναι µέλος τής Επιτροπής Ελευθέρων Αλ6ανών. ΣιΕ I-T KPIIEZH, έκπρόσωπος .… Σλάβων έκ Κοσσόδου, αδελφός τού Γκανή Κριεζή, διαµένοντος είς-τό Κόσσο- .δον καί δργανον των Σλά6ων. Ούδεμίαν απολύτως έ…… ροήν Ξχει έν 'Αλθανία τούναντίσν αντιπαθείται διότι εξυπηρετεί ξένα συµφέροντα είς Βάρος τής Αλ6ανίας. …'Π…'ΕιΤ'ΡΟ ΚΤΏΝΑ.Σ, πρώην καφετζης €κ Κορυτσας, επί -'|ταλικής καί Γερμανικής κατοχής τής ΄Αλιδανίας είσήλ- δεν είς…τίιν ύπηρεσίαν πληροφοριών, καταδώσας πολλούς, ο'ι΄τινες έξετελέσθησαν… Μετα τήν έπικράτησιν τού Κον- μουνιστιι(ού καθεστώτος έν ΄Αλ6ανία, είσήλθεν είς τήν 'Ελλάδα, όπου έξεδηλώΘη ως «Βορειοηπειρωτης» πατριώ- της λα6ων μάλιστα καί έπισιτιστικήν ένίσχνσιν καί δελ- τίον «Βορειοηπειρώτου: πρόσφυγας, το όποιον µετα τήν αναχώρησίν Tou ξ? ίδια Κ - »… …'… ," ταγµατάρχης της χωροφυ αι(ης … -α- .σιλέως Ζώγου, πρόσωπον τελείως άξεστον καί άγράµμα- τον, αρχηγός τού κόµματος των Βασιλοφρόνων. ΚΙΑΝΗ ΛΕΣΚΟ, τροµοκράτης εξ Αύλωνος, αρχηγός των έγκλη ματικων όρδδν τόν μπαλιοτων είς τήν περιφέρειαν τής MAI-"09, εντεταγµένος είς τήν μυστικήν ΄|τσλικήτ …- ρεσίσν (ΣΙΜ) έκδιάσας πολλους ότι & τους μετέδιδε προς χρηµατισµόν. ΕΔΟΥΑΡΔΟΣ ΛΙΤΣΟΣ, δημοσιογρά- φος, ΄κων είς το κόμµα των ανεξαρτήτων του ’lcpa- ήλ Βερλάτσι. Φεντερόιλης των Mora-Trev. ΚΩΝΣΤΑΝ- TINOIZ MOYKA, άλλοτε λοχαγος τής χωροφυλακής, εκ Χειμάρρας, πρώην ύπουργδς τής Παιδείας επί Γερµανι- κής κατοχής, ύπαρχηγδς του κοµµατος των µπαλιστων. ΟΥΣΝΗ MI,OYA.ETI ύπ ΄λληλος τού υπουργείου Οίκο- νοµικων, Επιφανες μέλος' τού φασιστικού κόµµατος έν 'Αλ6ανία επί "Ιταλικής κατοχής 'ΑιδελφΘς τού δηµάρχου Τιράνων επί Ιταλών Κισζήµ Μουλέτι. ΝΤΟΥ -E ΝΤΟ- ΤΣΗ, καθολικός EK Σκόδρας, Φεντεράλης τού φασιστι- κού κόμματος NIIKIO I'IAIHIAA HAIO, ή, HAIAIAIHZ, εκ Πρεμετής. πρώην ύπαλληλος τής 'Ιταλικής Τραπεζης έν Auk-mu, εκπρόσωπος έν Ελλάδι τής Επιτροπής. Πρό- σωπον άσηµον. Μέλος του φασιστικού κόµµατος είς Au- λωνα. θΕΟΔΩΡΟΣ FIAHIAIAIAO, δι"΄……σκαλπς ε'" Πρειιετής, ανήκει είς το κόµµα των κοµµουνιζόντων µπαλιστων τού Χασάν Ντότση διαδραµατίσας πρωταρχικον οόλον είς το φασιστικον άλ6ανικον κό..µιια ΝΙΤΖΑΤ Π…>ΕΣΚΟΠΙΑ, δι- δάσκαλος εξ Αύλωνος, µέθυσος. "AIIOI τή άφίξει των "Ιταλών έν 'Αλ6ανία εισηλθεν είς την ύπηρεσίαν τής κα- τασκοπείας. IZIMAIHA ΣΕΦΑ, έµπορος έκ Τιράνων. ΄Ε- πίλεκτον µέλος τού φασιστικού κόµµατος εν Τιράνοις και &… τους πλέον Φανατικούς µπαλίστας. ΜΟΥΦΤΑΡ ΣιΠΑΧΙΟΥ, καθηγητης ανήκει είς τό κόµµα των δασι- λοφρόνων, συνεργασθείς μετά των Γερµανων. YMIEP ΣΑΡΡΑ, διδάσκαλος εξ Α.ύλωνος, ανήκει είς το κόμμα ":… κοµµουνιζόντων "οι"… τού Χασάν Ντότση ΣΠΥΡΟΣ ZEKOIZ, εµπορος έκ Κορυτσας, στενός συνερ- γάτης των Γερµανών. ΓΚΑΝΗ ΤΑΦΙΛΑ-Ι', γεωργος εξ Αυλωνος, από τούς τροµοκρατίας .… μπαλίστων. Συνερ- γάτης επί πληρωμή των φασιστικων 'Ιταλιικων όρδων. ΕΚΡΕΜ Τ…'-,ΕΛΑΙ άνεργος εξ Αυλώνος, µέλος τού σλα- βικού κόμµατος TOII) Σείτ Κριεζή, συνεργάτης των η…… λων και Γερµανών. Φ*.*ΕΡΟΝΤ TOHANH, φοιτητής, νεα- 06g 20 ετων ΙΣΜΑΗΛ Β'ΕΡΛΑΤ,ΣΙ αρχηγός τού κόμ- µατος των ανεξαρτήτων, υίός τού πρώην πρωθυπουργού Αντί Ιταλίκής κατοχής Σεφιιέτ Βερλάτσι. Διδάκτωρ των Οίκονοµικων επιστηµων τοι;κΠανε.πιστημίου τής Ρώµης. ΛΙΛ BEPIIA, δρνιθοπώλης, έν Φιερίω νύν έν Μπάρι τής "Ιταλίας, εχει τιλυντήριον. Συνεργασθείς στενά μετα των 'Ιταλων καί Γερµανών απέκτησε ση.µαντικήν περιουσία…. EKPEIM ΒΛΩΡΑ πρώην πρεσΙ6ευτής τής λι6ανι;ας Ά έν "Η". . III είντα λογής πορεύγουνται, κ' . ειναι ITI! τις µεγάλες Μες rah-Tug τίς τε- Β… συγιφ ίση. «Το ΒΗΜΑ» Κυριακή 11 Απριλίου 1954 AA-l-KIH ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΟΥ 0ΡΥΛ0Υ ΤΟΥ K. K. A. ΜΑΚΡΗ ? συΥΥΡαΦώς τού άρθρου τό δικοί… δηµοσιεύσµεν κατωτέρω, είναι γνωστος από &… ως & άκούραστος καί συστηματικός µελετητής των Θησαυρων τής λαΐκής τέχνης τής Ελλάδος καί ιδιαιτέρως τού Πηλίου. Επίσης γνωστη είναι η συνεχής προσπάθεια την όποίαν κατα6όλλει δ…. K. Μακρής προς διάσωσιν και διαφύλαξιν των ταπεινών αυτων θησαυ- I µένου µας. — Μια ευχάριστη έκπλη- ρων, οι όποιοι κοσµούν τα ωραία χωριά της πατρίδος του. Παραλλή. λως,, οί πολυάριθµες και πάντοτε καλαισθητότατα τυπωμένες μόνο. γραφίιες του έχουν αποκαταστήσει είς τήν συνείδησιν τα… φιλοτέχνων πλήθος αγνώστων ή παραγνωριοιμένων µορφών τής νεωτέρας λαϊκής µας τέχνης. "Αδέρφι, 6 λογισμός κι αυτη ή με- γάλη οδύνη, I K ώστε να Βρίσκω… κοντα στή Χώρα, δε σ αφήνει, παντα σε θελει τυρσννα χυµών… κα- λοκαίρι, 'ετσι ιανουρίζει ή µητέρα τή μια της .Η ιδια ατµόσφαιρα Μωρού υπόψ- χει καί στις λαϊκές αναπαραστάσεις I στούς τοιχους των πωληων οπιτιων, πιο "Άποφις τής Βιεννης. Τοιχογιραφία (1803) είς 16 σπίτι τού ,Α6ρα.μο- πούλον, Εν 5E µακρύνης Με 1:6: να πάς είς άλλα µέρη. KI’ αν πεθυµας δ λογισµος αύιτεϊνος v6: σ' αφήσει, σ' Ανατολη καί Δύση, τόπους να δής πολλα όµορφους, πού θα ει. ντοί καπεχεις, έπά ’OOIII µ' Έναν λογισµό, πάντα µιαν έγνοια εχεις, να δής στα ξόνα στα µακρά πως KO'I- νου πως περνούσι, είντα λογής µιλούσι, καί πώς αλλά… η φορεσιά, KOIIi πως αλλάσο' η γνώµ η, να δής ό,τι δεν ήπραξες, ούδ' ήκου- σες ακόμη, v6: δής (τα ήθη .… πολλών, είντα λο- γης αλλάσσου, πώς ζούσιν είς 1-6: VIéTO: τως, πως κάναν σε: γεράσου. Βρύσες να Sig καί ποταµούς, χωρες, χωρια καί όση, να σού φανή παράξενο 6 κόσμος πως αλλά"… . . . pin-Ow: Kl &… γύρισε, A616: T6: λόγια τού Πολύδωρου, τού φίλου τού Ερωτόκριτου, εκφράζουν ζων- τανα τήν τάση τής ανθρωπινιης ψυχης, τής ελληνικής είδικότεοα, πού οί λόγιοι τής κόλλησαν τή σχολαστική έτικέττα «τό φιλαπόδηµον». 'Απο τον πανάρχαιο µύθο τού "Οδυσσέα ως τους σηµερινούς «απόδημους» πού υπάρχουν σε κάθε γω- νιύ. τής γής ίδια τάση τής φυγής. Βέβαια, δένς ειναι δ «λογισµός» να ίδή «τόπους όµορφους πού ’56: SE τσι κα- τέχει» πού κάνει το μικρο χωριατόπου- λο vOI ξεκινάει για τα ξένα Ξέρουµε, άλ- λωστε, πόσο τον δ'όριει,δ καηµός τής πατρίδας" πάµπολλα είναι τα τραγού- δια τής ξενιτιειας πού εκφράζουν αύτδν 16v καηµό: «Τήν ξενιτειά, τήν ορφανά, την πίκρα, . την αγάπη T6: τεσσερα TO: ζύγιασαν, θαρι΄ιτερσ είν' TO: ξένα» 'Η φτώχεια τού τόπου τούτου, οί πε- ριωρισµένες δυνατότητες για προκοπή,. κάνουν το δραστήριο παλληκάρι ν' σφί- σει δικους καί φίλους καί να πάει στίς μακρινές πολιτείες όπου οί όρίζοντες ανοιχτοί. Ταξιδεµε΄νοι πού ξανα- γυρίζουν πριν…"… µε … Μια "τις … Ila-i ή φτύ- συγκριση αυτή ητανε πιο καταθλιπτική στα χρόνια τής τουρκοκρα- (Org. η, τόσες αλλες πολιτείες γίνονται κεν- TOO οΗονοµικής δραστηριότητας "Ελλήνων, οί όποιο: ζυµόνονται καί µε τα τρενάκι… Κολόνια Μοτο τής ή… τους. Συγχρονως το τι…… μέρη τής Ελλαδας ερχονται σε εµπορική own). με τους τόπους πίτσας. ΄Ετσι φτάνει ως στίς πολιτείες καί τα χωριά µας 6 θρύλος για τις µεγαλες πολιτεί-, ' ες µε τα παλάτια καί τίς Μικτές, τίς απέραντες πλατείες τους καί τα φο- θεµα κάστρα. T6: όψγοκίνητα μποφόρ.-, K6: µέσα τής εποχής τους, µεγαλώνουν την απόσταση. Γι' οίκο γύρω στο το όνομα κάθε πολιτείας πλάθεται Ένας πα- ράξενος μύθος. Λογής κεντήµατα, τιιµα ύφάσµατα, χρυσαφικά, πολύτιµες πέτρες κι' άλλα καλα πού στέλνουν ή φέρνουν οί ξενιτεµένοι, φάω… τή φαν- τασία .… ταπεινων ραγιάδων. «Κοιμήσου, πού παρήγγειλα στήν Πόλη τα χρυσά σου στη Βενετιά 16: ρουχα σου και τα δια- µαντινκά σου. Κοιμήσου, πού σού ρόδου… TI) πάψω- μα στήν Πόλη καί σου 16 τελειώνουνε OOIOOVTOSOE: µα- σπόροι», ΄Αιµπελάκιισ 'ETO-I η Βαττώ, ή Πόλη, ή Β: ε΄ν- . των1 την εποχή τής Τουρκοκρατίας. 'Η Βενε- τισ καί η Πόλη a-T6 σπίτι τού Γεωργίου Σω… στ Αμπελάκια, ή Βιέννη στό σπίτι τού Α6ιοαιμόπουλου στο ίδιο χω- ριό, ή Πόλη 016 σπίτι τού Νανζή στην Καστοριά, ή Μασσαλία σ "ενα σπίτι τής Βέριροισς, καί πάλι ή Πόλη στη Δρά- κια, ειναι µερικες &… τίς πολλές άνα- πνσραστάσεις αύτές. Πάµπολλες άλλες ασφαλως θα χάθηκαν καθώς γκρεµίζον- ται 16: παλη.α αρχοντικά. ’Aéi ζει 16v KIO- ’rro να σταθούµε κάπως περισσότερο µπρο- στα στίς ζωγ|ραφιες αι)τές © T6 πρωτο πού θα παρατηρήσουμε εί- ναι ότι έχουμε µπροστά μας εργα φαν- τασίας. Δεν πρόκειται για πιστές άπει- κονίσεις των πόλεων αύτων αλλά για ελεύθερες δηµιουργίες, Βασισμενες, θέ- 6αια, 0E µερικα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. T6: μεγάλα παλάτια καί T6 ανήσυχο λιμάνι τής Bus-nag, 16 δάσος των µιναρεδιων τής Πόλης, οί ευρύχωρες πλατειες µε τίς χαρακτηριστικα δρύσες τής Βιέννης, όρίζουν με σιγουρια τόν κάθε Torrro. Α.ιάλογα, όμως, µέ τήν έ- πιφάνεια πού πρόκειται να διακοσμηθει ή σύνθεση αλλαζει, προστίθενται η &- φαιρούνιται τµήµατα τής είκόνας ή αλ- λάζουν οι αναλογίες. KupIo γνώρισµα όλων αύτων των είκόνων ειναι ή όπερ- 6ολή. Η φαντασία τού λοικού καλλιτέ- XVIII. ξαναµµένη άπό λογής διηγήσεις. πλάθει τίς είκόνες στο κλιμα ενός απλοϊ- KIOI) θαυµασµού. Βέβαια καί εδω θα ύπάρ- χουν πρότυπα, όπως σ' δλόκληρη τή λαϊκή ζωγραφική. Κάποιες χαλκογραφίες ίσως, παληότερσ Έργα ασφαλειας, είναι ή αφετηρία τού λαϊκού καλλιτέχνη ’A-Ir6 Kai καί πέρα, όµως ξσνοίγεται Ir’ Εναν ελεύθερο κόσµο Kci ζωγραφίζει, οχι την αλήθεια πού άλλωστε-ποτά του δεν αν- τίκρυσε άλλα τήν ά!ή&'σ πού κι αύ- τδς καί οί πελάτες του ζούν με τίς δι- ηγήσιεις, Kori µε τίς νωρις τής φαν- τασίας τους. Οί )ααες απεικονίσεις των μεγάλων μακρυιων ωλιτειων µοιάζουν με τίς περιγραφες των ιαοαµυΘιων, 5- που ολα είναι τυλιγμένα µέσα 0E μιαν ατμόσφαιρα pare-cg. Οι μ: ναρέδες …, νονται σ' Ευα οτί ως, οί κήποι πληιιιιψίζοσν :…» ύψος δέντρα, ' λογής πλοία γεµιζ… τα λιµάνια. Τα …ανέτωσ…πίτήΜ πως τοπικού! κι' όλα…… … της από… . .… …, : ...... I....,-I- πουν όμως πάντα διακόσμηση γιατί θα- 7!ΚΟζ σκο"Οζ τους Σίλα! να στολισουν Τα α…? Ο. …. Χωρις τα δυσκολα ιοί παράκτια τα. ιξίδια. Μϊς τίς ένας τίς ξετι…ας. µένοντας στήν &… πατρίδα, Oi . παλιοί χωρικοί ταξιδεύουν με τής τέχνης το µαγικό χαλί, σέ εμας Μια καί δικη» στα: 6 κόσμος Μαι», σόμ- φωνα µε…τής δικής τοις φαντασίας τίς , Μπες. , , ΚΙΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣΞ ,… : ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ Μάτι εξ Ελλάδοςι Ι ί. πωλει αύτοκίνητον BU- ί [CK SUPER DYNA‘LDW κον6ερτίµπλ, ! είς έξαιρετικήν κστσσπασιν, µε ραδιό-ι φωνα, θέρµανσιν, εξτρα λαστιχα σαµπρέλλες, ύδρσυλικσ παράθυρα ι σκεπή. Τηλεφωνήσοτε 73. 552 ή Emma-‘1 ίφθήτε οίκίαν, είς Λεωφόρον Βασ. Σοφί-', Ι | και και Ιος 50, ίοόγειον, µεταξύ 2,30 καί 4, 30 µ.μ. ΛΑΜΠΤΗΡΕΣ Μισµσύ «Ι.υΧ». & καλύτερος λαµπτήρ, με- γάλη διάρκεια, µικρή τιμή. ΚΑΤΑΣΤΗ- ΜΑ «ΗΛΕΚΤΡΑ), οδός Σταδίου 30 (Στοά 4ου δεξιά). Τηλ. 21.188. Γ UNAIKEIA h“... . ι., 'χίσς, όφείλεται είς T6 γεγονός, ότι ή ,εΣοΡουχΑ ΟΙ r EITONEZ KAI ‘ZYMMAXOI ΜΑΣ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥΡ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝ0| ΤΟΥΡΚΟΙ ΕΧΟΥΝ ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΣΜΙ ΠΤΥΣΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟΝ ΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥ0ΥΝ ΜΙΝΙ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ κ. ΔΗΜ ΠΕΡΑΝ, 'Απρίλιογς. TOI) Μαλί ξι δοκιµάζει 6 έιισκεπτης τής Τουρ, King από τήν στιγμή πού & πατή- στ| T6 πόδι του 0T6 Τουρκικον έδα- φος, είς τό αεροδρόμιο τού Αγίου Στεφάνου. Καί ή έκπληξις mini εί- ναι ότι όλα έχουν αλλάξει σήμερα στήν φίλη καί σύµμαχο χώρα, τόσον το Ξµψυχα δσο καί τά άψυχα καί 6- τι ενας καινούργιος παλμός, µια καινούργια νοοτροτία, ένας νέος α- νεµος Μαι στήν άλλοτε µασρία χώρα ":… Σουλτάνων, .… µιναρέδων καί των χαρεμιδν. Είναι &… τα ΜΙΑ ΑΝΗΣΥΧΗ ΕΠΟΧΗ ι H 50- επ…… 1 «EI'KAPAIBY ΣΥΝΕΝΝθΙΙΣΕ0Σ» ; Γ AMIAZ - -ΑΓΓΛΙΑΣ O‘I Γάλλοι εορτάζουν το μεγάλο γεγονος ΥΠΕΓΡΑΦΗ ΤΟ 1903 ΠΑΡΙΣΙ, 10 'Απριλίου.… Επ' ολοι- µία τής TerITTiIIOO-Tfig επετείου από τής συνάψεως τής ΕΜΜ….- ΣΜνν…ς, ή όποία {Err/pd?“ τήν 8ην 'Απριλίου 1904,όλοκληοος ό Γαλλικός 1'6:ng αφι- ερώνει πολυάριθµα αρθρα γνωστών πα. δηµ-αϊκών, πολιτικών και δηµοσιολόγων επί τού ατοµικού καί της' σηµασίας τής. '.Αγγλογαλιλκής προσεγγίσεως, τής - ποίος τα αποτελέσµατα επικράτησαν κα. τα τούς δύο παγκοσµίως πολέµους. ‘Y— II πο των Γάλλων αρθρογράφων υπενθυμί- ζεται, ότι ή ΄Εγκάρδιος Συνεννόησις Ε., ναι κάµπος µιας έξαιρετικως αν ου, περιόδου, κατα τήν οποίαν οί Μεγάλοι! Δυνάµεις-Γερµανία, Ρωσσια, Αγγλία καί Γαλλία- Μα…… νέους ανάσα-ί σµούς, δια των όποίων θα αποκαθί…το ή συνεχως απειλουµένη ίσορ…α των Δυνάµεων είς τον κόσµον όλόκληρον, κυ- ' ρίως όµως, είς τήν, Εύρι.΄πην. Μεταξύ αλ. λων, αναφέρεται ότι τόσον ή 'Αγγλία όσον καί ή Γαλλία κατέληξαν εις τήν 'Ειγκαρ5ιον Συνεννόησιν αφού προηγου- µένως ΜεδείχΘησαν Μερικά διάφορα &)… σχέδιά των. Συ…ριμένως …- θυµίζετσι ότι ή µεν Αγγλία Μέγα Σ. λειψε το 1900 v6: συναφή συµ…ίαν µε τήν Γερµανίαν TaI) Κάιζερ, ένω ή Γαλ- λία προσανατολίζετο προς Μία με τήν Ισπανίαν καί τήν ΄Ιιαλίαν. '&Ι ναφέρεται ακόµη το Μον έπισόδιονι κατά το οποίον 6 Κάϊζερ, επιτνχυν τον Τσάρον Νικόλαον εις µιαν στιγµήν α- προσεξίσς, τον παρέσυρε να υπογραφη Γερµανορωσσικήν σιµµαχίσν (xv-511190116. νηνη προς τήν συµµαχία ή όποία συνέ- δεεν ήδη τό Πέτρογροδ με τούς Παρι- σίους. Τονίζεται, τέλος, OT: ή Σανιά»- η.σις όπου… είς τόν 'Εδουάρδον τον νι I τής Αγγλίας καί εις τόν ποιο- γον των Εξωτερικών τής Γαλλίας Ντελ- κιασσέ, ό οποίος ανιψιό-ι συν Τσ…- τάτας έπιΧρισε: ς εξ 3… των … τού Κοινώοώιου καί τελικώς …, αφού όµως επέτυχε προηγουµένως την Ξ!- KpIIIOIv τής πολιτικής του. ‘Y-rr-O των ξένων διπλωµατικών "& τηρήσουν έτονίζπο, ότι 6 πως τόνος, δ διδό…ς ύ" & ΓάΜ είς 16v έσω… τής … της … T6 δένδρον τής «΄Εγκαρδίου Συν- εννοήσεως» πού έφύτευσεν & Βασι- λεύς Έδουόφδος & 7ος είς τό προ- αύλιον τής 'Αγγλικής ασ6είας είς το Παρίσι το I903. Γαλλία, πιεζομένη από τούς "Αµερικα- νούς καί αίσθανοµιένη εαυτήν ξαπλωµέ- γην αφ' ενός απο τήν Ρωσσία-ι…. αφ έ- τέρου rim-O τήν αναγεννοιµένην Γερμα.Ξον, έπιθιμεί πάντα v6: διατηρήσ| κατά το δυνατον στενωτέρους δεσµούς µε τήν ’Avy γλίαν, πιστεύσνσα ο΄τι µόνον ούτω θα δυνηθή v6: αντιμετωπιίση T6Ig πολλαπλά; πιέσεις, αί όποίαι απειλούν να τήν άπο- στερήσουν τής ήγετικής …; τήν δ.. .παλαιότερη έπίσκεψί . 1948, σήµερα αδίστακτα µπορεί v6 ET6 αεροδρόµιον είναι όχι µόνον ένα της όλων των αρµοδίων υπαλλήλων , σε δέκα λεπτά τριάντα έπι6άται δι- ποίαν κατείχε μέχρι τούδε έν Εύρώπη. συμπτώµατα τής έιπιδρασεως τού Εύρωπαϊκού πολιτισµού, TIOI) Εύρυτ- πα'ι'κού τρόπου τού σκ.έπτεσθαι, τού ρυθµού τής εργασίας, τού «κυνηγη- τού της λίρας», όπως λένε οί Τούρ- κοι KOI‘I γενικά του τρόπου τής ζωής. ‘H παληά µοιρολατρι.κή διάθε σις, T6 κισ…μετ καί το γιια6άς΄ - για- 6ας πού ήταν το γνώρισµα τής Τουρκίας, µαζί μέ τήν καχυποψία πρός κάθε τί τή Εύ.ρωπαϊκό, κατά. λοιπά τού όποίου έΥνωρίσαμε και σέ µας κατά 16 πή κανείς πως δεν ύπάρχουν έκτος ελαχίστων εξαιρέσεων. Πρώτη εύχάριστη διαπίστωσις είς έλειον καί συγχρονισµένον αεροδρό µιον, αλλα ή EI’IyévaIOI Kai η ταχύ- δια τήν θεώρησα των δια6ατηρίων καί .… ό΄ιλ/λων διατυπώσει»… Μέσα αφόρων προελεύσεων καί έθνικοτή- των είχαµε τελειώσει άλας 16Ig δια- τυπώσεις χωρίς »καθυστέρησι καί 16 σπουδαιότερο χωρίς διακοπες ταλαι- πωρίες, γραφειοκρατικές διατυπώ- σεις καί KOIXIUTroquEg. Kai μετά είς τήν Πό|λη, τήν καρδια τής Τουρ- κίας, διότι — αν ή ”IIAyKupOI είναι ή πρωτεύουσα-ή ζωη καί ή δραστη- ριότης τού Τουρκικού Εθνους παρα- µένει είς τήν Πόλη, τήν 'Ισταµπούλ και 16 Πέραν. Δέν θα άσχοληθώ με TO: πάρκα, τούς δρόµους, 16v οίκο- δοµικό καί έµπορικο όργασµό. Είναι φαινόμενα πού TO: μεταπολεµικά χρό νια παρατηρούνται σε όλες τίς χιώ- µες. Φυσικα δια τήν Τουρκ.ίαν εχουν Γερµα΄νίαν, γεγονύ κανοποιεί ούτε 1r τε τούς Γάλλους. -αύτην στηρίζουν ε όποδοχήν η όποια καγκελλάριον τής ρα )Αντεινάουερ Kc ταξίδι Tou, τας λαγός καί τήν KI µέρους των… Τουρκ πάθει… v6: µή θί" Σπουδαιοτέραν ποδίδουν οί ξένοι τήν φο6ίον ή ότι Τούρκους, επισήιμ «µυηµένους καί ότι] εργάτες, έκ τού Ι αφ, ενός καί τής αν ετέρου τήν ( «T6: ’ApOI6IIK6: κράτ κίας. Διά τον λότ ται, τόσον ή έτι-ί… καί οί Τούρκοι Ξχο 'Αµιερική καί γενι "0va 8μως έκλεί τονί, ύποιστηρίζετο θεωρείται απίθανο Θα στραφ»ή καί πό γνώριιµα µοτίι6α 1 κή της 08; προσαρ συνθήκες, πού είναι Τούρκους. Δεν θεο θανον ή ΄Αµεριικαν ίχνη τόσον πολύ Του.ρκικήν VOOTpom τήν περ'ίπτωσιν O: στή ανάγκη ύπι Τούρκων από τήν : µήν- "Επί τού σημείου µε πολλούς Τούρκου 'Ο φιλοξενούμενος είς κ……ώ…ώ…λ… Δήµοφχος ’AI λόποιιλος, φωτογραφεϊται µεταξύ δύο 'Ιταλί…'δων σταρ 1 φον: τής Υ6ο΄ν Σανσον (δεξια) καί τής Ρούφο (άριστες git-30w είς το Δημαρχείον Κωνσταντινουπό κάποιο ίδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω΄ τον μέχρι τούδε ρυθµού τής ζωής…. Εκπληξιν όµως προκαλεί είς τον έ- πισκέπτη η ,Αμερικανική νοοτροπία καί & 'Αµερικανικδς τόνος πού παίο νει ή ζωή όχι των μειονοτήτων, ελιά ":… Τούρκων. 'Η 'Αγγλική γλώσσα μιλιέται παντού καί πλησιάζει να έξοστρακίση τή επικρατούσαν δύο τε Γαλλική. Μικροί καί μεγάλοι µα- θαίνουν 'Αγγλικά, ντύνοντσι κατά τον 'Αµερικανικδ τρόπο, καπνίζουν, &… Εχουν τον τρόπο, 'Αµεριιανι- & σιγαρέτα, γλεντούν 'Αµερικαιικά & γενικά παντού Βλέπεις τήν έτι- &" τού )Αμερικσνικού παράγον- τος. © στήν πραγματικότη.ξ ' ψώνια; Με: σε": Σ! "νους χωρίς? ερωτηµα- µια συγκεκριµέιη καί των…" ή «πάνω…. Oi όριά… ω & , µεπίσψοι Τάµα … &". τα φα… mum-(0w ήν; πραγµατική … τίς επισκευης Τουρκίας έναντι … καί ί. δίως τής 'Αµφιης. "Αλλοι παρά-… γοντες, τουρκικής spacing-mg, 8-O- σπιστούν &ν είς το ως τής ψυχης του & Τούρκος καί ίδιας είς τήν ,Α-. νατολήν, ύπέστη τοιαύτην µεταδο- λήν. Ξένοι τι-αρατηρηταί, οί περισ- σότεροι Αµερικανοί, χωρίς να κρύ- TrTOuIv τήν χορό… των δια τας δια- πιστώσεις καί τήν αλλαγήν τής Τουρκικής, επισήµου καί μή, νοοτρο πίσς, διατηρούν ώρισµένας έπιφυ-… λάξεις. Πιστεύουν 6έ6αια ότι ή ση- μερινή Τουρκία δεν έχει καµιµί-αν ό- µοιότητα 6x: πλέον μέ τήν ποληά, άλλα καί τήν πρό τού πολέµου TOu-p κίναν, πιστεύουν όµως επίσης 8- τι διατηρεί τίς έιτιφ.υλάξει ς της 'ε΄ναντι τής Εύρώιπης KIOI‘I δι α- τηρεϊ τίς φιλίες ίδίως µι": τήν ”wows, της να παρω. . ' 6ερνήσεων, αντιπροσώπους των όλους καί ίδιαιτέρως μού έτονίσθη, ότι στ΄ σ6άνεται τήν καρδιά Μις καί ή VOOTpI XVI ενα φίλο έµπιστο φιλία τού όποίου KO: µερα στο παντου Ii πό εχθρούς 'Απο β. η Σο6ιετική Ρωσσίι µε τό όπλο στο χέρ τα Δαρδανέλλια καί νότον ή Συρία που της περιοχης της 'ΐΑ αλλα 'ApO:6IKOI KpO': ροζ… τήν Τουρκία « Μουσουλμανισμόν. , Περσία, προς τήν ι µεγαλην συμπάθειαν, τής οποιος δεν ύπο΄ διέξοδος ή όποία ι Τούρκους είναι η OI 'Ο Τούρκος θέλει να του καί να π…… µένει… Θέλει Εναν ο. σο6αρόν καί …] v6: όχι] είναι . . τήν …φσιιοίησί το ή Ελλας από τής ο ο… της Λωζάννης χει επιδείξει κατανό σνµ6ιώσεω,ς καί προς ρών καί έμπρακτα I KIKéI της αίσΘήµατα αλλά καί λαοί έχουν κοινά γ ήΘικούς κανόνας, KOI ζήσω µαζί αίωνες I τήν νοοτροπία τού ι τίποτα παρα v6: ζήσ αγαπημένα Καί οί βοήθεια Kori τήν ένί: Κρατών, θα γίνουν Ξ θε έπι6ουλή…καί θα αλλά άν ή Έλλην ναι κτήµα τού συνό λαού, δεν συµ6αίνει καί είς τήν Τουρκία καί κατώρθωσα v6: γοντες επιδρούν, & δοκιµάζεται ή φιλία δολα προσφέρεται ε' λήνων. "Επεισόδια κών αλιευτικών σαχ νονται καί πυροΒολο οικοδομητικα τής Έ] ας… Μία ταινία έτι αύτές τίς ήμέρες :l τογράφον τού Πέραν σθη µέ τήν συνδροµή πουργείου Έθνικής ; ρυθρας Ηµισελή.νου, εχη ε΄κδηλον ανθελ φέρνει στη Μ…… γ να λησµονηθούν καί 1 'Ελλάδα ως Exepéw, ρεί v6: ίσχυρισθή ότι σμούς των δύο λαό στει.΄ιωµεν ότι οί Tc "Ελληνες δεν είναι v6: κάνουν άκρι6ή κο ίστορικών γεγονότων

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII'IIIIImnuIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ,IIIIIIIIlllllIlllllllllllllIIllllllllllllllllllllIIIllllllllIIlIlllllllIlllllIllllllllIIlIllilllllllllllllllllllllll‘ llllllllllllllIIIIIllllllIllllllllllllllllllvllllnlmllIlllllIIllllllIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllIllllmllllllllllllllllllllllllllllllllllllIlllllllllllllllllilllllllllllllllllIll'llllIImmiIIII'IIiIIIIiiiiiI I I ίριδα: η φιγούρα μέ τό περήφανο ά. κ΄ TO BHMA ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Illlllllllllllllllllllllllllllll Μέσα σέ πυκνό φυτικό πλαίσιο, όπου κλαδιά, φύλλα καί 'Αγιος Δηµήτριος, κ,αι6άλλα σε περήφανο άλογο, λογχίζει ζώνη από τήν δεξιά π Παρασκευής Μετσόδου λουλούδια σχηματίζουν σωστο κεντηιμα, ό τόν απιστο. Τό σπαθί του περασμένο στή ,αυτή πού φαίνεσαι στό έργο - ποδιά τέμπλο.; τού Ιερού Ναού Αγίας ΛΑ΄Ι΄ΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Δύο κα8αθαρέω άγιοι Ι΄ εώργιοε καί Δημήιριοε XAPAIKTHPIZMO}: «δύο κα- 6αλαρέοι» δέν είναι δικός ιµας Τόν δανειαθήικαµε απο ριά τοιχογραφία στό µοναστήρι του Αγίου Νικολάου, πού 6ρίσικεται στή θέση Πάω του Νότιου Πήλιου, κοντά στό χωριό Α,ργαλαστή. 'Η τοιχογραφία αυτή Εγινε στά I792 µέ έξοδα τού καπεταν Στέργιου Μάκη, τού πρωτου άρµατά… του Πηλίου. Στό φιλότεχνο ζήλο τής …ιρώτιικης οϊκογένειας Μπα. οδό… πολλά χρωστάει ή λαϊκή τέ. χνη τού Πηλίου: άιΚλησΙές, ζωγρα- φιές, λιΘαγιλυτιτα, σκαλιστές 6-ρύ. σες. Η τοιχογραφία, έργο αγ…- που τεχνίτη, δέν θά µας απασχο- ΤΟύ καί & Θεόδωρος ό Τήρων, δ Μερικού- ριος, ό Προκόπιος καί άλλοι, µά δέν έχουν την ιδια θεση στή λαϊκή µας τέχνη. Εκτός ά…" &, άπό, ο! γιορτές τών δύο αι':των 'Α;γίων παίζουν ση- μαντικό ρόλο στόν δτή=σιο κύκλο &. σχολιο"… ":… γεωργικών καί κτηνο- τραγικών πληθυσμών, καθως I‘m-(ans καί των τεχνιτων. Μέ τή γιορτή τού ‘Aronu Γεωργίου αρχίζει θερινή περίοδος καί µέ τή γιορτή τού (Α. γίου Δηµητρίου ή χειμερινή. M’ αύ- τούς καθοιρίζιονται οί εποχιακές µε. τακινήισεις ":… ποιμένων. Γύρω στή γιορτή τού "Αγίου Γωργίου έφευ- γαν συνήθως … τά χωριά τους oi KITZOY A. MAKPH …- λούσε μέ τή µέτρια τέχνη της δν δέ µας θύµιζε πώς oi δύο και6αλ-α. ρέοι "Αγιοι είναι ασφαλώς τά πιό άγαπητά θέµατα στούς λαϊκούς μας τεχνίτες, αν όχι τόσο στήν καθαυ- τό αγιογραφία ——- φορητή καί τοι- χογραφία - όσο στήν ξυλογλυπτι- κή καί τή μεταλλοτεχνία. Σέ ξυλό. γλυπτα τέμπλο, σέ ξύλινες άνάγλυ. φις υϊκιόνες, σέ λιΘανάγλυφα, σέ χάλκινα φυλακτά, σέ χυτό μολυ6έ- we: mod-pm, σέ χέρια άπό γκλί- τσες, οί δύο αστοί Δεξίλεοι τής λαϊκής µας τέχνης Μίδονται µέ ξεχωριστό µεράκι από τούς τεχνί- τες ΄Εκεϊ όπου ή παράσταση "πως. νίζεται πιό συχνά :IIm ή τέχνη των λογο τόν κα6αλάρη μέ τή χλαμύδα πού παίζει, τό κοντάρι μέ τό 6. …ο 6 τροπος σκοτώνει τόν δρά. κοντα καί 6 δώτερος τόν Inna-m τά δύο είπα στοιχεία, µορφή αν". … καί δράκοντα, διαφοροποι- ούν Μ…… τίς ταυτότητες … 'Αγίων, πού είναι παραλλαγές τού θέµατος τής δρακοποκτονίας. EL ναι χαρακτηριστικό πως ή παρά. σταση δέν οίκονίζει σκηνή από τίς παλιότερες Βιογραφίες των Αγίων αλλά µεταγενέστερες λαϊκές προσ- θήκες, πού µάλιστα µέ τήν πάροδο τού χρόνου παίρνουν έπάλληλες συµ- πληρώσεις… στά πρέπει νά σηµειώ- σουμε καί τό σχεδιαστικό ένδιαφέ- ρον τού θέµατος, λιγώιτερο οτί] ζω… γραφική, περισσότερο στίς Βίλλες τέχνες. Δέν είναι τυχαίο 16 γεγονός πώς ο! δύο αύτοί πολεμιστές "Αγιοι συν- δέονται συνεχώς µέ σηµαντικά γε. γονότα τόσο τού Βυζαντινοί: Κρό- τους δσο καί τού νεώτερου 'Ελλη- νιικού … τήν πολιορκία τής Θεσ- σαλονίκης άπό τούς 'Α6άρους στά 583 ως τήν άπειλευθέρωσή της στά 1912. Πολυσήιµαντος είναι καί ό χα. ρακτηρισµός τού Γεωργίου σάν τρο- παιοφόρου. Πολειμιστές "Αγιοι είναι καί 6 Θεοόδωρος ό Στρατηλάτης ήπειρ&τες τεχνίτες «με τίς περ…. δεϊες τους καί γύριζαν τού ‘AIyiou Δημητρίου, από" έκλεινε ή οίκοδο µική περίοδος. "E61110: καί δργασί- ες καθορίζονται μέ δάση τίς δυό γιορτές: ως τού ιΑιγίου Γεωργίου τρώγονται τά πλεµόνια .… ά…… τά καινούργια κρασιά ανοίγονται τού Αγίου Δη;µηπρίου, τή μέρα τού 'Αγίου Γεωργίου γίνονταν στό Πή- λιο καί σ άλλες περιοχές ή δκλογή των κοινοτικών άρχ-όντων. 'Αγιοδη- µητριάτης λεγόταν 6 Οκτώβριος καί éonSnIpnTplécnxa τά χρυσάνθε. μα. Τά παροδΘίγματα αύτά, διαλι γµένα µέσα σέ άπειρα αλλα, δεί. στήν καθημερινή κου6έντα των έλ- λην.… πληθυσµό)… Ξεχωριστή καί ή θέση τους στή δηµοτική ποίηση. Χαρακτηριστικά άναφέρουμε πώς µόνο γιά τή δρακονιτοκτονία 1ou Α- γίου Γεωργίου 6 Νικόλαος Πολίτης σηµειώνει 27 παραλλαγές δηιµοτικου τραγουδιού (Λαογραφία, τόμος Δ΄ 1913), από τήν ύπρο ως τή Aw. κάδα καί από τή Θράκη ως τήν Κρή- τη. ‘0 πατέρας τής ελληνικής Λ…." γραφίας πα*ρατηρει «ότι 6 ποιητής του άσµατος φαντάζεται 16v "A. γιον Γεωργιοιν ως τόν άπεικονίζουν οί αγιογραφοι» καί προσθέτει λίγο παρακάτω : « 'Οθεν πρ«όδηλον είναι ότι 6 ποιητής είχε πρό όφθαλµων τήν είκόνα καί προσεπάθησε νά προ- σαρμόση τήν διήγησιν αύτού πρός τήν Θρησκευτιικήν-παρόδοσνν, ως σύ- τη διετυπώθη ύπό των αγιογρά- ημων». 'Ο ελληνικός λαός έξειδικεύει τήν άγαθοποιό έπίδραση των Αγίων άλ- λοτε µέ δάση SlaypmpIIKéI τους στ…. χεϊα (Νικόλαος προστάτης .… θα- λασσινών, )Ανάργυρο| των άρρώ. στων) αλλοτε από µόνο τό όνομά τους (Ελευθέριος των φυλακισμέ. ,Γρηγόριος τού τοκετού.. .) Η θέση «:… δύο γιορτών Ξνα περίπου µήνα µετά τήν έαρινή ("Αγ. Γεώρ. γιος) καί χειμερινή ("Αγ. Δηµή- τρως) ίσημερία συνέδεσε στό µυα- λό τού λαού τίς έποχιΞκές συνθή- κες μέ τήν εύφγετική ή όποτρεπτι. κή δύναµη των δύο Αγίων. "Ετσι, οί «δύο κα6αλαρέοι», λε. 6έντικα Μ…… στή θωριά καί σττ'ι δράση. ρυθμιστές του έτήσιω κύκλου τής ζωής καί, γοητευτικό ε!. ΄ χείου Χί τον ό+ή Βαλτιµόρη καί '" Μούρ"… µία Χέπµπορν ΙΙΙΙ…ΙΙ…Ι|||…ΙΙΙ|…"…ΙΙ|||ΙΙ…"ΙΙ…|ΙΙ|ΙΙ…|ΙΙΙ|||Ι|||ΙΙ|ΙΙΙΙ||ΙΙΙΙΙΙΙ| Γ οητευτική καί ακλόνητη στίς πεποι- θήσεις της, ή µεγάλη ήΘοποιός συνε- χίζει νά δουλεύη μέ τήν ,ι΄δ ια ζωντάνια ΒΑΛΤ|ΜΟΡΗ, Γενναία γυναικα, γοητευτική στά 61 της χρόνια, ή Κάθρην Χέπµπορν Θιεγε προ καιοού: «Μοιάζω µ ένα παλ:ό κτίριο γιά τό όποιο οι .… .ένε: «Μήν 16 κατεδαφίσης», ή σάν τή σ6ούρα πού γυρίζει σε… καί όλοι παρατηρούν. « Ω, κύττα την πού γυρίζει, κύττα την πού κατε6αίνει τό δρόμο, παρακολού θησέ την» Η μις Χέπμπορν, ή οποία δέν φημιζόταν ποτέ γιά τίς ίδιαίτε peg σχέσεις της µέ τούς &…» σιογράφους, έδινε έκείνη τή µέ… ρα µία «πρές- κόνφερενς». Τήν ερώτησαν ποιός ήταν o λόγος γι΄ αύτό. «Γίνοµαι ολοένα καί πιό γλυ- κειά. Δέν φέρνω πιά τόσες δυι σκολίες στον συνοµιλητή µου Σήμερα 6ρίσκω ότι σεΤς οι δη :Ατρίλιος μοσιογραφοι είσαστε πιό έξω πνοι>>, άπαντα µέ μια γκουα- τισα. « 'Έφθασα σ ένα σημειο 5- 1του δεν έχω πιά τίποτε να κού- ψω Δέν «µέ ρωτούν πιά µέ ποιόν ζω. Αύτά όλα τε΄λειωσαν Σήμε- ρα µέ σέδονται πολύ περισσο- που. , Μποντζ: Η" ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ rmv VflVH Λ "[flV Τζάκ Niuoflaou ...I\Ilé τούς κανόνες του παιχνιδιού ΠΑΡΙΣΙ, ΄Απρίλιος.- O Ε:ΝΟΔΟΧΕ|Ο στήν 656 Καλων Τεχνών τής ’ApI- στερής "ΟχΘης τού Σηκου- άνα, έγινε τό μόνιμο κατάλυ- µα τής σηµερινής γενιάς των κι- νηµατογραφικων παραγω γ ω ν, . 3.,.,…-…--… µέ τόν «Ξένοιαστο Κα6αλλάρη» (είχε KI’ άλλοτε συνεργασθή μέ τόν Πήτερ Φόντα καί τόν Ντένις Χόππερ στό «Ταξίδι» τού Ρό- τζερ Κόρµαν). Κατάφερε νά δια- κριθή ως ίδιοΦυής δικηγόρος μιας έπαρχιακής πόλεως στόν «Ξενοιαστο Κα6αλλάρη». Σάρκας», συνεργάσθηκε ο ε΄να σενάριο καί, γιά πρώτη Φορά, σκηνοθέτησε τήν ταινία «Έµ- πρός, είπε εκεινος». "Ισως προ… 6ληΘή στίς Κάννες. 'Αρκετές ότι…" τίς παλιές ται- νίες τοι": Νίκολσον ανακαλύπτον- ται πάλι σήμερα «Ο ’Anvn. ή πρώτη πού ακούστηκε δυνατά καί καθαρά ήταν, φυσικά ή Μις Χέπµπορν. «Θεέ μου!» άνεφώνησε. «Μά δέν στάρχει τέλος πάντων ούτε καφές, ούτε φαγητό έδω! Κυτ- ταξτε αυτές τίς διόλου αναπαύ- τικές πολυθρόν.ες Αυτή ειναι ή φθηνότερη «πρές - κόνφερενς>> πού γνώοισα ποτέ µου. Λές καί 6… ακόµαστε σέ τάξη σχολείου». ( Ο καφές καί τά ζαχαρωτά δέν άργησαν διόλου νά φθάσουν). Λα6αίνει µέρος στό µιούζικαλ «Κακό» καί θά περιοδεύη εις τα τέλη τού Ιουνίου. ΉΕργάζεται 6- μως μ, ένα εµπόδιο. Τό µεγάλο δάκτυλο τού δεξιού της χεριού είναι τυλιγµένο µέ έτιίδ€σµο πού σκεπάζει ένα τραύμα τό οποίο τής προκάλεσε µία πρωην καμα- ριέρα της μέ µια δαγκωνιά ‘H Μίς Χέπμπορν προτιμά να µήν µπλα γι, αύτό, αλλά οι έφη- μερίδες έγραψαν ότι μία πρώην καμαο1έοα της παρα6ίασε τό παλτό της πατρικό σπίτι Χάρτφορντ καί στόν καυγά ά…σε, δάγκωσε τήν Χέοπα… καί στα δύο ΄ Κάτω από ενα άσπρο µαντήλι στό κεφάλι éKsiIf'I τή µέσα ος- ρούσε κάτι πού Ego: αζε µέ σκού- φο τού πόλο. επίσης μία µαύρη ζακέττα, ένα μια… σουέτερ ως τό λαιµό, µπεζ παν- τελόνι, ανοιχτές κόκκινες κάλτσες καί καφετιά παπούτσια µέ λω- ριά. Κάτι "πό λευκό ύπήοχε ότι.) απ΄ 16 λαιµό της κι εξήγησε ότι ήταν μία arm-rm Travérrq µε ψηλό γιακα. Φορα επίσης σόοτ είπε. M’ αύτό τό σύνολο Φαίνε- ται καταπληκτική ιΣ΄>στε ν΄ ένα» ρωτιέται κανείς γιατί δέν ντύνον ται έτσι περισσότεροι άνθρωπο... "Ενα πράγµα πού δέν κάνε είναι να παρακολουθή τίς πα- λιές ταινίες της στήν τηλεόρα- ση. Στήν πραγματικότητα, δέν Βλέπει καθόλου τηλεόραση καί ούτε ακούει ραδιόφωνο. »Αλλά &- ττοφεύγει ίδιαίτερα να δλέπη τά παλιά της έργα. «Σε πιάνει κάποια μελαγχο- λία όταν 6λέπης τόν εαυτό σου νά γερά», λέει. «Είναι µακρυνό τό ταξίδι πρός τόν τάφο, καί τό δικό µου ειναι πιό μακρυνό ά… πό μερικων άλλων Δέν Θέλω να κάθωµω καί νά 6λέπω το πόσο έχω πλησιάσει πρός τά έκεϊ». ‘H Μίς Χέπµπορν, ή μόνη ή- θοποιός ή οποία έλα6΄ε ποτέ τρία "Οσκαρ (δυό στά τελευταία χρό νια) είναι άκούραστη στή δου- λειά. ΄Ωταιν …τελειώσµ…ή τουρνέ, "EII'II Mar Συνέντευξη - άτ Γούλφ» µετά τό N‘IEA ΥΟΡΚΗ, ,Απρίλιος. Η HPE‘MIEPA τού τελε συ έργου τού ”E ν τ αρντ ΄΄Αλµπηδ στίς 27 Μαρτίου. Τό έργο κα κε ύστερα από λίγες µέρες. Π κριτικοί παραπονούνται ότι 6 µπη, µετά τό «Ποιός φο€&τ( Βιρτζίνια Γούλφ;» (1962) 8 δώσε κανένα ίκανοποιητικό Ξργ ιδιος o ΄Αλμπη όμως …- ήδι ριστοιχηµένος από τή φήμη …ο πλούτο έκείνα πού σπάνια λ νουν σ ένα σοδαρό θεατρικό γραφέα - διαφωνεί. Στήν κα ρω συνέντευξή του µέ τόν ΄΄! Ούώλλαχ, 6 Αλµπη µιλά γι έργο του καί για τή ζωή τοι «Τήν τελευταία φορά ήταν γι Δυό - τρείς από δαύτες τριγυ σαν III-36’ στό κοµψό διαµέρισµι ΄΄Αλµ1τη στό Γκρήνου΄ι΄τς BIA] καθώς κου6εντιάζαμε γι I6I τά φυσικά µυστήρια τής «IMIKpoo’ κής ”AAIg». Αύτή τή φορά σκύλοι. Δυό πελώρια ιρλανδ λυκόσκυλα όρμοι"… πάνω μου αµ μόλις 6γαίνω από τό άσσανσέ; ενώ… κοµψότερο διαμέρισμα απλώνεται σάν τεράστια ΥιΚ| τέχνης σ' δλόκληρο τόν ééISOI ροφο ενός πολυτελούς οικοδο µιεγαθιηρίου τής 5ης γκαλερί δω ζή o συγγραφέας τά δυό 1 τοπία χρόνια. Τα γαυγίισματα σκυλιών αποσπούν τήν πρι από τούς πελώριους πίνακες ρπμέντις ζωγραΦ…ίις, αντίκρυ ασανσέρ, μπροστά a- Ξένια πανόραµα Σέντραλ Πάρκ. Παρα 1 ς Μες τα. … έτει … ο… στη συνοµιλία (Τα μια & κατά …ο, είναι πιό εύκολο και λως. Στό Βίλλστζ δέν &! το… κύρος γιά νά Φάις σκύλο νά τρέχη», εξηγεί ό A τήν µεταδολή αυτή στα Km δε: του. «Μα": έχει μείνει ε' II: & γάτα. Είναι 18 ετων κα νε: συνεχώς στο Μοντώκ. Δέν αρέσει πολύ ή Νέα (Υόρκη». Τό Μον'τώΚ είναι τό µέρα που 6 "Αλμπη εργάζεται περ

',ΙΙΙΙΙΙΙΙΙ|//Ι/ΙΙΙΙ,/΄΄|Ι!ΙΙ/ΙΙ|ΙΙΙΙΙΙΠ VIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII I τής όνεξαρτπσίας ιΝΙκΟΣ ΥΙΣΜΟΣ ένδι΄πψέρον noI'I συνεχίζεται Η" µορφή µέχρι II'III εποχή µας πού πέθανε κοντά τους στό αγγλικό κοινό. 'Ο µιούργησε μια άτμόσφαι. ιθείας γιά τόν ελληνικό νά μέ τό θάνατό του ϊ. ποιότητα στό Θέατρο τού Με τή µεγάλη του φήμη ού καί ως ανθρώπου, δ εύρων είναι ίσως 6 γνω- άπό τούς "Άγγλους οι. τής εποχής του. 'Αλλά — ΤΟύ της τής Κεί΄|λάνης, πήρε μαζί του τήν αγάπη του γιά κάθε τι έλλη- νικό καί συνετέλεσε &… νά κτι- σθή εκεί ένα ωραιότατο κτίριο, κα. θαρώς δωρικού ρυθμού, σε δικά του σχέδια. O Λόρδος Γκίλφορντ διετέλεσε μέλος τού Βρεταννικού Κοι. νο6οι.ιλίου τό 1792-94, άλλά θρή- κε τήν πραγµατική δλοκλήρωσι τής ΣΤΗΒΕΝ ΝΤΕΗΒΙΣ "ίσως 6 µεγαλύτερος εύ- ής 'Ελλάδος, άν κρίνωμε θυσίες όσο καί τά &". x. Kai άλλοι Ιά ήταν εύκολο νά ασχο- )ύμε εδώ λεπτοµερώς µέ …. Βρετανών Φιλελ. εποχής έκείνης, αλλά 6 :ρντ Τσωρτς λ.χ. άντι- :I πολλούς από τούς Βρε- τρατιωτικούς πού έργά. κληρά γιά τήν έλληνι.κή :πανώντας καί δικά τους 'ιά τόν σκοπό αυτό. Στή εκαετία τού 190v αίώνα δρισκόταν στά ΄Επτά- ; στρατολόγησε καί εξε- άνδρες γιά Ενα σύντα. µού πεζικού. 'Ανάµεσα ιρες αύτούς. ήταν καί 6 Κολοκοτρώνης. Αγα- IIiI; άνδρες του, ο .… Ρί. ΄σώρτς παρέµεινε στήν ετά τόν αγωνα καί άφιέ. έσυτό του στήν ύπηρε. εαρού κράτους. "Οταν & "έθανε, & Βασιλεύς τών αγρότενησε στόν προθά. δωµατίου του καί ή κη- Ξγινε µέ έκδηλώσεις λαϊ- ις. οί προσπάθειες τού 6ρε. ικού φιλελ=ληνισµού δεν ηκαν τότε σέ συµµετοχή ς. Η σταδιοδρομία τού Νόρθ, κόµητος τού δείχνει πόσο τέλεια ά ταυτισθή µέ τήν Έλ. "Άγγλος αριστοκράτης, .εϊ Eva µεγάλο µέρος τής καί νά διαθέση µεγάλα ποσά γι τήν 6ελτίωσι ικής παιδείας. 'Ο Λόρ- ορντ προώθησε τόν ." I του ακόµη περισσότε- τό 1791 άσπάσθηκε τό ίόγµα. l0 φιλελληνιαιός το ή εκείνη :! ε περισ- παρά µε την ΄Ορθόδοξη i ΄Ξκκλησία. "Οταν 6 ιίλφορντ Εγινε κυ6εριή. ζωής του στά 'Επτάνησα, πού &. ποτελούσαν τότε 6ρεταννικό προ. τεκταράτο καί όπου 6 Γκίλφορντ εργάσθηκε γιά τήν ΄ι΄δρυσι καί τήν προώθησι .… σκοπών τής ’Ioviou ΄Ακαδημίας. "Ισως ή επιμονή του να φορούν οί σπουδασταί τής ’A. καδηµίας Ενα ένδυµα εµπνευσμένο από τόν χιτωνα των αρχαίων ’A- θηναίων νά σχολιαζόταν ε1ρωνικά στά σαλόνια τού Λονδίνου. 'Αλλα΄ στα 'Επτάνησα όλοι τόν άγαπού- σαν γιά τίς φιλανθρωπίες του καί τίς καλές του ύπηρεσίες. ΄Επίσης Βοήθησε τίς σπουδές σέ αγγλικά πανεπιστήμια αρκετών προστατευ- ομένων του γιά νά δηµιουργήση τόν πυρήνα τού διδακτικού προσω- πικού τής ’loviou 'Ακαδηµι΄ας. ‘0 Γκίλφορντ πέθανε προτού δλοκλη- ρωθή 6 αγώνας γιά τήν ανεξαρ- τησία καί τό Ξργο του σχεδόν διε. λύθη µετά τόν θάνατό του. όπως έγραφε τό 1846 6 όιογράΦος του ,Αλλά, "Ελλην B ρετός : «Δέν ξέ. 'E 'τγουαρντ Λήρ, ήμε- οολόγιο α": τες) ηγήσεις στήν "…Έ..……. - Λόρδος Βύρων: ΄Αν=δριάντας τού ποιητή, κοντά στό Χά΄ι'ντ Πάρκ τού Λονδίνου ρω ποιά θά ήταν ή κατάστασις τής παιδείας στήν Ελλάδα, όταν έγινε 6ασίλειο, άν δεν ύπήρχε 6 Λόρδος Γκίλφοόντ καί &… δέν είχε ίδρύσει στήν Κέρκυρα Eva πανεπι- στήμιο, όπου σπούδασαν σχεδόν όλοι οί γιατροί, οί νοµικοί, οί κα- θηγηταί καί οί δημόσιοι λειτουρ- γοί τού σηµερινού Βασιλείου». Τό νέο Βασίλειο λλοι φιλέλληνες έζησαν γιό νά &φοσιωθούν στό νεαρό Βασίλειο - όπως 6 σέρ Ρίτσαρντ Τσώρτς καθώς αναφέραµε ήδη - καί 6 .΄ιστοοικός τής ΄Επαναστά. σεως τού 1821 καί δ αντίπαλος τού τω…… (: Φίνλεύ, πού έζησε στήν Αθήνα καί ήταν Ξ…ας πολύ. τιμος σύµ6ουλος τού "Ελληνικού κράτους. Τόν 19ο αίωνα καί άλλοι "Άγγλοι αγάπησαν τήν "Ελλάδα, όπως & "Εντουαρντ Λήρ πού μάς άφησε έξοχες είκόνες καί συναρ- παστικά ήµερολόγια από τα' τα- ξίδια του στήν 'Ελλάδα. Σ τίς άοχές τού αίωνα µας, παρατηρήθηκε µιά αλλαγή στήν Ρόσι τού άγγλικού φιλελλη. νισµού, όταν ωρισµε΄νοι συγ- γραφείς καί έπιστήµονες. δρ. χισαν να δείχνουν ένα σο5αρό έν. διαφέρον για µια ιΕλλάδα δια. φορετική από τήν αρχαία. Μερικοί απ' αύτούς τούς νεωτέρους φιλέλ- ληνες είχαν σχέσι μέ τήν- Βρετ. τονική 'Αοχα.ολογική Σχολή 'Α- θηνων, πού απετέλεσε πάντοτε Ε. να ζωντανό κέντρο άγγλο . ελληνι- κής φιλίας. Ο Ρίτσαρντ Ντι-΄ικινς τής Βρεταννικ=ς 'Αρχα:ολογικής Σχολής άρχισε τήν εποχή εκείνη τίς έρευνές του γιά τίς έλληνικές διαλέκτους, μέ αποτέλεσµα νά γί- νη & πρωτος καθηγητής τής Με. σαιωνικής καί Νέας Ελληνικής στό Πανεπιστήμιο τής ΄Οξφόρδης. Μέχρι σήμερα .ι. , *"… Σ τά χρόνια τού Πρώτου Παγ. κοσµίου Πολέµου γεννήθηκε τό θερµό αίσθηµα γιά τήν ΄'Ελλάδ= πού ενέπνευσε τόν σέρ Κόµπτον Μακένζυ σέ όλη του τή ζωή. Καί Τήν ίδια Εποχή 6 M. Φόστερ άρχισε να κάνη γνωστή στόν άγ. γλόφωνο κόσµο τήν ποίησι τού Κωνσταντίνου Κα6άΦη. 'Από τό- τε τό όρεταννικό ένδιαφέρον γιά κάθε τι έλληνικό ποτέ δέν µειώ- θηκε. Σιγά. σιγά, πραγματοποιή- θηκαν μελέτες καί έρευνες γιά πολλούς τομείς… "Η Βυζαντινή Τέ- χνη λ.χ. από τήν δεκαετία τού 1930 απετέλεσε θέµα "ως… µε. λετι2ν µέ τήν πρωτοποριακή έργα- σία τού Ντάλτον, τού Ρόµπερτ Μπάίί…οον καί τελευταία pi 16 ao_ φό έργο τού Ντέη6ιντ Τάλµποτ Ράις 'Η "Ελλάδα άπςτέλεσε θέ- µα µερικών πραγµατικά θαυµα. σίων ταξιδιωτικών διδλι΄ων — συγκεκριµένα τού Πάτρικ Λή Φέρ. µορ. Στά διάφορα πολεµικά από. µνηµονεύµατα Επίσης ήταν φάνε. ρή ή αγάπη .… "Άγγλων συγγρα- φέων για τήν χώρα όπου πολέ- µησαν. Α πό τήν έποχή τού τελευταίου πολέμου ή µετάφρασι στά αγγλικά ":… συγχρόνων ποιητών … Κα6άφη, Σεφέρη. Γκάτσου καί αλλων — καθώς καί ή επιτυχία των µεταφράσεων ,… μυθιστορη. µάτων τού Καζαντζάκη συνετέλε- σαν, &στε τό ξένο αναγνωστικό κοινό νά προσέξη µιά 'Ελλάδα πού ήταν &λλοτε γνωστή µόνο στούς περιηγητάς. Oi Βρεταννοί καί οί "Ελληνες είναι λαοί µοναδικά το. ποθετημένοι {Ix-.11: νά κατανοούν καί νά εκτιμούν 6 ένας τόν ("άλλο. ’Excivo πού τούς κρατά µακρυά εί- ναι ή &πόστασι —— αλλά στόν κό. σµο πού ζούµε οί αποστάσεις κά. θε µέρα µικραίνουν. 'Ο Στή6εν Ντέη6ις συγγρα- o: ος τού ά)θ:ου ούτού εµεινε έπί τέσσερις µήνες άπεσπασμένος στό Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης το 1964 ποοτού σαοΜιτήσει με 6ο: - α". «: στο τό Πανεπιστήµια τής ΄Οξ- οό:δςς όπου οτι σε Μεσαιωνική καί Σύγχρονη Ελληνική Φιλολο- γία. Από τό 1968 ασχολείται µε *… δ . . ϊ?- σ#Υ&" ”on. 9| 9 &ΐ3ξήδ &; τελευταίων Μεσαι "νι- που"… τεχνία το. κάν καί πιστέψω;- χρόνων καί επισκέπτεται σιχνα΄ τήν 'Ελ- )=5ο «T0 BHMA» Πέμπτη 28 'Οκτω6ρίου 1971 ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ «…Και΄ έ΄μαόαν καί τά τουφέκια…»…' ΜΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΠΗΛΙΟ πυικνός λαϊκός λόγο ς. Ο ΣΠΙΤΙ τού |. Κάραφλου, στό χωριό "Αγιος Γεώργιος τού Πηλίου, είναι σήμερα Ενα άχρωµο µονόροφο. τά έπάνω πατώ- µατα γκρεμίστηκαν γιατί Ξποθαν ζημιές άπό τούς σεισμούς τού 1955 καί ή καινούργια στέγη σκέπασε τό κάτω πάτωμα. "Οµως πάνω ά- πό τήν είσοδο τού σπιτιού σώζε- ται ή αρχική κτητο.ρική επιγραφή. Είναι πέτρινη, σέ σχήµα αψίδας, Τού Σ ΥΝΑΝΤΗΣΑ μιά πηλιορείτικη όπιγραφή µέ έντελως πρόσφα- τες εντυπώσεις από τό 6ι6λίο τού Κυριάκου Σι…µόπουλου « Η γλώσσα καί τό Ε΄;ίικοσιένα». φέας τίς 606:;péq συνέπειες τού διασ.µού τής γλώσσας τού λαού από τό λογιοτατι.σιµό. « 'Η θαµοσοοία, ή επιγραμιµατιικότηπα, & συµ- πυκνωμένος λαϊκός λόγος εγιναν αναιιμικά πλαδοιρά κείιµενα, ξεφύ- δια τής γλώσσας» Γίάιµιπαλλα τα παραδείγµατα πού παραθέτει γιά να στηρίξει τά συµπεράσματά του. σήµερα, περα από τήιν άλλη σηµασία της, είναι ένα ακόµα παρά- διωγμοί, καί μάλιστα πολύ εντυπωσιακό, γιατί µέσα από µικρό κεί- μενό της περιέχονται καί 6 αδέξια; λογιοτατισµός καί 6 απλός, Έτσι η αντίθεση γίνεται πιό Φανερή. Επισημαίνει εύστοχα & συγγρα- Η επιγραφή πού δηµοσιεύεται θριαμ6εύουν. Πρότυπά του, σίγου- ρα, …τητορικές επιγραφές ξωκλήσι- αν. "Υστερα Θέλει νά προσθέσει κι'ά1,ός του µερικά πράγµατα για να τά µάθουν οί µελλούµιενες γε. νιές. Έδω πιά πρότυπο δέν ύπαρ- χει. Εύτυχως, 'Αφ΄ίνει, λοιπόν τίς «έλληνικούρες» Kai µιλάει απλό τή γλωσσα του, τή γλωσσα των γο. νων του, των χωριανων του. Καί τό θάμμα γίνεται. *Ο λόγος αστοί διαστάσεων λοιπόν, o,51xo,45_ Γράφει, ό άγνωστος λιιΒογλύφος: ΕΤΟΣ 1768 E XEIPI GHMNIO AHPIAIO ANAKOIAOMHGH EN TOY YKO TOYTO KHPHOY KHPANAFNO- ΣΤΗ ΝΗΚΟΛΟ ΕΧΗ ΤΟ Σ|ΤΑΡΙ γρό.. σια 170 ΚΕ ΕΜΑ.ΣΑΝ ΚΕ TA TOY¢EKHA ΕΤΗΛΗΟΘΗ ΔΗΚΕ.ΒΡ|Ο 3 Μας πληροφορεί δηλαδή πως τό σπίτι αύτό τού Νικολού Αναγνώ- στη άρχισε νά χτίζεται τόν 'Α- πρίλιο τού I768 από τόν αρχιµα- ατοµα Θύμιο, τόν καιρό πού τό στάρι είχε 170 γρόσια καί έγινε αφοπλισµός των ΄Ελλήνων. Τελεί- ωσε στίς 3 Δεκεµ6ρίου. Στήν αρχή, όταν αναφέρεται στό ΄ιστορικό τού χτισίµατος, προσπα- θεί να µεταχειρισθεΐ λόγια γλώσσα. Γράµµατα δέν ξέρει, οί άνορθογρα- -ώς «του ένα-άνατριιχι…-ικές, αλλά ή καθαρεύουσα, καθαρεύουσα. Φυσικά, μιας καί έκΦράζεται σέ µιά γλώσσα πού τού είναι ξένη, ό σολοικισμός καί ή ακυριολεξία Κ|ΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ νεται, πυκνωνει, χρωματίζεται Μας µιλάει γιά τό' στάρι πού άκρί6ηνε Kai προσθέτει. «καί ΄ε΄µασαν καί τό τουφέκι…) Δέ χρειάζεται vc'I µας πεί ποιοί τά µάζεψαν-'ποιοί άλλοι από τούς Τούρκους; Ούτε άπό ποιούς-άπό τούς Ρωµιούς 6έ6αια. 'Η ίστορία δι:6αιώνει τού λόγου τό ασφαλές. Τό σκάλισμα τής έπιγραιφής Εγινε τόν Δ΄εκέµ6ριο τού 1768. Δυό µηνες νωρίτερα κη- ρυσσεται 6 Ρωσοτουρκικός πάλι µας. Μέσα στά πολεµικά σχέδια της τσαρίνας Αίκατερίνης είναι Kai Ενας αντιπερισπασμός µέ 16 ξεσήκωµα των Ελλήνων. Πράκτορές της διατρέχουν τόν έλληνικό χωρο Kai αναπτύσσουν µεγάλη δραστηρι- ότητα. Οί Τούρκοι διατάσσουν γε. νικό αφοπλισµό των 'Ελλήνων Τό σχετιικό Εγγραφο δηµοσιεύεται από τόν Π. Μ. Κοντογιάννη στό 6ι6λίο του « Ιστορικά έγγραφα αναφορά µενα είς τήν 'Ελληνιικήιν 'Επανά. στασιν» (΄Αθήναι 1927, σελ. 313). "Ετσι «έμασαν καί τά τουφέκια» από τούς κατοίκους τού (Αγίου Γεωργίου. Πρίν περάσουν δυό x96- νια οά ξεσπάσουν τα περίφηµα Op. λωφικά µέ τίς τόσο τραγικές συ. νέπειες. Σωστή καί ή πληροφορία για τήν άκρί6εια τού σταριού. Στά 1768 «έγινε Βαφής χιμονας... και σιτάρι δεν έγινε», σηµειώνει μιά πηλιορείτικη ένθύµιση. Φυσικά καί 6 πόλεμος δυσκόλευε πολύ τίς µε. ταφορές. Γ IA TO NOIKOKYPH τού σπι- τιού ελάχιστα ξέρουµε. Μό- νον 6 'Αργύρης Φιλιππίδης στήν ανέκδοτη «Γεωγραφία Μερική», πού έγραψε στα 1315, αναφέρει …;… «νεο (στόν "Αγιο Γεώργιο) προπολλού -έµετατεθη ο δόι΄6οδας τής ΄Αργαλασπής… καί πάλιν τόν .» Συνέχεια είς τήν = δον σελίδα 7 .'!!Ι/ΙΙΙ/!11111/1/ΙΙΙ!ΙΙΙ,]ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ,ΙΙ!!111΄ΙΙΙΙ/ΙΙΙΙΙΙΙΙΙ/ΙΙ/ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ/ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ/ΙΙΙΙΙΙ|ΙΙ€ 'IIIIIIIIIIIIIIIJ ’IIIIIIIIIIIIIIIJ 'IIIIIIIIVIA 'IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIA'IIIIIIIIIIIIIIIIIIIA VIII! 'IIIIIIIIIIIIIIIIIIlIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII’IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 8 (TO BHMA» Πέµπτη 28 ’OK1I.)6piou I971 "Ισως ή συσκευή αυτή wanna-x11 κάποιαν λύση; είς τό πρόδλη.µα µολύνσεως τής ατμοσφαίρας των µεγάλων πόλεων… Πρόκειται διά ισχυρόν μηχάνηµα καθαρισμού τού αέρος πού έχει έγ- κατα.σταΘή δοκιμαστικως είς τήν λεωφόρου Λον- τού Ρολλέ.ν των Παρισίων 'Η συσκευή αντλεί μρλυσμ… σε… από τήν έπιφάνειαν σχεδόν τής όδού, τόν «πανω… παντός 6λα6ερού αερίου καί τόν έκτινάασει καθαρά από το επά- νω µέρος. 'Ο καθαριστής αέρος &ει ύψος πλέον των 5 µόνο… καί δύναται νά καθαρίζη 12 περί- που εκατομµύρια κυ6ικων µέτρων αέρος έτη- σίως 'Εά.ν ή συσκευή αποδειχθή αποτελεσµα- τική, προ6λέπεται ότι θά άπστε.λέση σύνηθες µα είς τούς κατοίκους των μεγάλων πόλεων. (Τηλεφωτογραφία: Α.Π. E. — U. P. I. ) NEA AZTPIKI'I ΠΗΓΗ AIKTINRN Χ Νέος άστέρας οχι…… Χ, µέ διάµετρο I0 µι- λίων περίπου, Βάρος όσο ζυγίζει 6 ήλιος μας κα' µέ πολύ ίσχυρή άκτι…€…λω, ανακαλύφθηκε τελευ- τρία από τούς άστρονόµους τού Πανεπιστηµίου τής Κοιλιφορνίας, στό Μπέ-ρκλυ. Γιά πρώτη φορά καθο. ρίιζοινται οιί διαστάσεις µιάς πηγής άκτίνων Χ ά- πό αστρονοµικά καί µόνον στοιχεία. Οί αστρονό- µοι τού Μ'πιέρκλυ λόγο… ότι τό αστικό αύτό αντι. κείμενο αυτό… τήν πρώτη άµεση απόδειξη 1I'1I’g Μάρξεως αστέρων ούδετερονίων Οί αστέρες αύτοί, κατά τήν ίσχύουσα Θεωρία, είναι κατάλοιπα παλαιο- τέρων αστέρων, σάν τον ήλιο τού συστήματός µας, καί αποτελούνται άπό ατοµικά σωμάτια, συµπεπιε- αρένα σέ άπίστευτο 6αΘµό. 'Ο επί κεφαλής των ά. στρονόµων, πού άνακάλυψσν τήν νέα αυτή πηγή ά- το"… Χ, έκτακτος καθηγητής τής αστρονοµίας Στιούαρτ Μπαρυγιερ, είπε ο΄τι άδυνατει νά Sewn IIch-v01101111Iin έιρµη'νεία γιά τό πως ένα αντικείμε- νο, διαμέτρου I0 καί µόνον μιλίων, μπορεί νά Ξχη θερμοκρασία, πού ξεπερνά τά I8 έκατομιµ-ύ.ρια δα. …… Φάρενσϊτ. Δέν αποκλείεται µία συνοχής δρο- x11 δ'αστρικής σκόνης νά δοµ6αοδίζη διαρκώς τόν άστέρα, προκαλώντας τήν θερµότητα αύτή. Πρός το' παρόν, πσρόµοιοι αστέρες παρακολουθούνται μό- νον µέ ανιχνευτές ακτίνων Χ, διότι διά τά συνήθη τηλεσκόπια καί τά ραδιοτηλεσκόπια οί αστέρες αύ- τοί είναι ανύπαρκτο". 'Από 16 καταπληκτικώτεοα πάντως στοιχεία τού νέου ούτω? αστέρος, είναι ότι ή πυκνότης του φθάνει τίς 40.000 5:0:xa1opp6pla λίυπρες στήν τετραγωνική Tum. Σέ Ενα τέτοιο σωµα ένας µέσος άνθρωπος θά ζύγιζε τρία... δισε. ωτοµμύ,ρια τόννους. AI'IO TA ΕΑΒ" ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ (Alma Σήπροµπ» είναι τό όνοµα τού νέου αύ- του σκάφους. που είναι κατασκευασµένον εξ o- λοκλήρου από αλουμίνιο. "Εχει µήκος 73.5 µέ- τρων καί είναι είς θέσιν νά έπιπλά ύπό οίασ- δήποτε καιρικάς συνΘή.κας κατά τήν έκτέλε.σιν τής αποστολης του -— τής διεξαγωγής, δηλαδή, έρευνων καί σωστικων επιχειρήσεων. Βα*σικως προορίζεται διά τήν έκπλ.ήρωσιν αποστολων είς ΄τούς ώκ-εα…νούς,…δεδουένου ότι έχεπι΄τήν :69- Μέλη τής Κυβερνήσεως θά npoavvpcupofiv στό όµολογιακόν δάνειον "Αρχίζουν τήν προσεχή Δευτέραν α'ι προεγγραφαί είς τό νέον Λαχειοφόρον Δάνειον Οίκονοµικής "Αναπτύξεως τού 1971, 16 6110i0v, ως γνωστόν, είναι ύψους 2.350.000.000 δρχ. Συµφωνως πρός σχετικήν ανακοίνω- σιν 86 µετα6ούν καί προιγγραψούν αυ- τοπροσώπως μέλη τής Κυ6ερνήσευς είς Τραπέζας καί όργανισμούς ως [- &"… - Είς τήν Τράπεζαν τής "Ελλάδος θά µετα6ούν 6 αντιπρόεδρος τής Κυ- δερνήσεως κ Ν Μακαρέζος καί 6 ύ- πουργός Οίκονοµικων κ. Ι. Κούλης - Είς τήν Εθνικήν Τράπεζα 6 αν- τιπρό:δρος τής Κυ6ερνήσεως κ. Στ Παττακός καί 6 ύφυπουργός ΄Εξωτερι- κάν :. Χρ. Ξανθόπουλος - Παλαµάς. - Είς τήν 'Εµπορικήν Τράπεζαν ό όπουργός 'Εθνικής Ο|κόνοµας :. Γ. Πι- ζόπουλος καί ό υφυπουργός παρά ":. πρωθυπουργό: κ. Β. Σταματόπουλος. … Είς τήν ΄Αγροτικήν Τράπεζαν 6 όπουργός 601186: πρωθυπουργού κ. Ι. Αγαθαγγέλου καί ό ύφυπουργός ΄Ε- ξωιτφικων κ. Δ Τσάκωνας. -- Είς τήν 'Εθνικήν Κτηματική-ν Tp6- πεζαν τής ΄Ελλάδος ό όπουργός άνευ χαρτοφυλακίου κ. ΄Εμμ. Μενάκης. —- Είς τήν 'Ελληνικήν Τράπεζαν Βι- οµηχανικής ΄Αναπτύξεως (Ε.Τ.Β.Α.) ό ύπουργός 'Εσωτερικ&ν κ. 'Αδαμ. 'Αν- δρουτσόπουλος καί :» υφυπουργός Δηµο- σίων "Εργων κ. 'A8. Στεργιόπουλος. - Είς τήν '|ονικήν - Λαϊκήν Τρό- πεζαν 6 υφυπουργός Παιδείας καί Θρη- σκωμάτων κ Σπ. Δηµητράκος. - Είς τήν Τράπεζαν "Εµπορικής Πί- στεως ό ι΄ισυπσυργός 'Εθνικής Οίκονοµί- ος κ. Κ. Μιχαλόπουλος. ΄ Γςν' κήν Τράπεζαν τής Έλλάδος 6 υπουργός Δημοσίας Τάξεως κ. Σπ. Βελιανίτης. - Είς τήν 'Εθνικήν Τράπεζαν 'E- πενδύσεων Βιοµηχανικής 'Αναπτύξεως & …ουργός 'Εθνικής Οίκονοµίας κ. Α. Χωριατόπουλος. -- Είς τήν Τράπιζαν 'Επαγγελµατι- κής Πίστεως 6 Μουργός 'ΕΘνικής OI- κονοµίας κ. Γ Κάρτερ, - Είς τήν Τράπεζαν Πειραιάς 6 ύ- φνπουργός Ναυτιλίας - Μεταφορά… καί 'ε…………ε… κ. Μιχ. Παπαδογιάννης. — Είς τήν Τραπεζαν 'Αττικής, 6 ύ- …ουργός Κυ6ερνητικής Πολιτικής κ. ,Ηλ. Μπαλόπουλος. - Είς τήν Τράπεζαν 'Επεν6ύσων & Μπουργός 'Εθνικής Οίκονοµίας κ, Π. π….…………… — Είς τήν "Αµέρικα 'Εξπρές 6 ύ- πουργός ΄Ανα-.τληρωτής Έσωτερικόν κ. ΄Εφέσιος. — Είς τήν Φερστ Νόσιοναλ Σίτυ Μπανκ 6 ύπουργός Δικαιοσύνης κ, "Αγ γελος Τσουκαλάς. …- Είς τήν Τσέηζ Μανχάττον Μπάνκ 6 όπουργός Πολιτισμού καί 'Επιστηµόν κ. Κων. Παναγιωτάκης. - Είς τήν Μπάνι όφ 'Αµέρικαν 6 ύπουµγός ΄Εθνικής Παιδείας καί Θρη- σκευµάτων κ. Γερ. Φραγκάτος. -- Είς τήν Μπάνι όφ Με… Σκότια 6 ύπουργός Δηµοσίων 'Εργων κ. Κ. Παπαδηµητρίου. -- Είς τήν θέµα Νάσιοναλ Μπάνκ όφ Σικάγο 6 ύπουργός Κοινωνικό… 'Υ. "πως… κ. 'Αντ. Μπιρνάρης. —- Είς τήν Τράπεζαν των…… & ύφυποι.ιργός Κοινωνικό… 'Υπηρεσιδν κ. Παν. Λαμπράκος. - Είς τό Ταχυδρομικόν Ταµιευτήρι- ον 6 ύπουργός Ναυτιλίας - Μεταφορών καί 'Επικοινωνιόν κ. "Op. Γιάκας. —- Είς 16 Χρηματιστήριον 'ΑΘηνων 6 υφυπουργός Οίκονομικων κ. Μιχ. Κο ζώνης. _ —— Είς 16 Ταμείον Παρακαταθηκων καί Δανείων 6 υφυπουργός Οίκονοµικων κ. 'Αριστ. Δηµόπουλος. ΕιιιΣιιινιοΣ ΔΗΛΩΣΙΣ Συνέχεια εκ τής Inc σελίδος µηινίαιν 26 ’OIK1w60Iou, πρός τά μέλη τής Γερουσίας, διά τής 6- ποίας άναφε΄ρει τήν πρόθεσίν του νά υποδάλη τήν τροπολογία… όνω ζητω τήν ύποστήριξίν των, ό γε. ρ…ιωτής κ. Χάρτα έξηαεί διατί πιστεύει ότι πρέπει νά άπαλειφθή & «παράγραφος διαφυγής» από τό νοµοσχέδια εξωτερικής 6οηθείος, όποστηρίζων ότι δέν ,έχει νόηµα νά ψηφίζη τό Κογκρέσσον κά… πού & Πρόεδρος 86 έχη τήν εύχέρειαν νά άνοτρέψη άνα' πάσαν στιγµήν. ΄Αναφέρεται επίσης είς τό Elev 'I- στορικόν τής τροπολογίας, ήόπιοία έχει ήδη ένσωματωθή είς τό νο- μσσιχέδιον κατόπιν ψήφου τής Βου λής καί τής όποφάσως τής Έπι- τροπής Εξωτερικών Υποθέσεων τής Γερουσίας καί έπισηιµαίνει τάς προσφάτως δηλώσεις τού κ. Αγ- κνιον ότι 6 Πρόεδρος θά "ράχη 6οήθειαν πρός τήν 'Ελλάδα. 'H ουζήτπσις Συζήτησις επί τής τροπολογίας καί ψηφοφορία Επ' αυτής θά γί- νη είς τήν Γερουσία; αύριον Πέμ. πτην ή τήν Παρασκευήν. Μολονότι είναι πρόωρον v6 διαιτυιπωθ'ούν είκασίαι ως πρός τήν Ξκ6ασιν τής ψηφοφορίας, είναι γεγονός ότι οί αντιτιθέµενοι είς τήν Βοήθεια… πρός τήν (Ελλάδα γερουσιασταί έπιδι- άκουν νά ολοκληρώσουν τήν άρχι. τήν έπιτυχίαν των είς τήν Βουλήν καί τήν ΄Επιτροπ.ήν "Εξωτερικών 'Υποθέσεων τής Γερουσίας έκιµετολ λευόµενοι τήν άναταραχήν πού 'ε΄. χει &ηιμιουργηθή είς τήν Οι3άσιγ- κτον ότι ":… γνωστων δηλώσεων τού κ. "Αγικνιου καί από τάς πλη- ροφορίας τής «Ούάσιγικτον Πόστ». Εύχαριστίαι τού κ. "Άγκνιου 'Ειξεδόθη χθές είς ΄Α0ήνας ή &. κόλουθος επίσηµος ά……ιν…ις: «Θερµήν εύχα-ριστήριον (πιστο- λήγ απέστειλεν πρός τόν ΄Αντι6α- σιλέα Στρατηγόν κ. Γ. Ζω'ι΄τάκην ό 'Αντιπ.ρόε5ρος ":… ΗΠΑ κ. Σπ. '΄Αγκ-νιου φως άς "ως"… είς Ουάσιγκτον έκ τής προσφάτου έ. πισήµου επισκέψεως αύτού είς τήν 'Ελλάδα. »΄Ο κ. ΄΄Αγκνιου είς τήν όπιστο. λήν του αναφέρεται μεταξύ όλλωι είς τήν έγκάρδιον φιλοξενίαν ήτις έγένετο πρός αύτόν καί τά µέλη τής οίκογινείας του καί χαράκτη. ρίξει &… IIxavo1roII11IK1'1v καί και). ποφόρον τήν συνομιλίσν του µετά τού 'Αντι6Μιλέως. Περαιτέρω ύ- πσγρσιμµίζει ότι ύπήρξε τιµή δι' αύτόν ή έπίδοσις τού Μεγαλοσταύ ρου τού B. Τάγµατος Γεωργίου Α΄ ένα?) τά προσφιρθέντα ύπό τού 'Αν- τι6άσιλέως δώρα πρός αύτόν καί τήν σύζυγόν του 86 αποτελούν I1)- ραίαν ενάντια… τής όπισκέψεως καί τής διαµονής των είς τήν 'Ελ- λόδα. Τέλος 6 κ. "Αγικνιου δια6ι. 6άζ€| τούς Θερμούς προσωπικούς χαιρετισµούς του πρός τόν 'Αν- τι6ασιλέα καί τήν Κυρίαν Γ. Ζω ιτόκη». Δήλωσις τ. δουλευτού Τό 'ΑΘηναϊκόν Πρακτορείον Εί- όψεων άνεκοίνωσε χθές τά έξής: .II‘O τέως 6ουλ-εντής Δράµας, τής Ε.Κ., κ. 'Αναστάσιος Παπα- δόπουλος απέστειλαν έκ Σόλινγκεν τής Γερµανίας, όπου διαµένει, όπι- Είδήσεων, διά τής Μυσίας καθιστά γνωστόν ότι «καί έάν ώρισκόµην είς τήν "Ελλάδα, δέν θά ύπέ.γραφα 16 1amtIvu1III6v διά τόν Ελληνι- κόν παλαιόν πολιτικόν κόσµον ύπό. μνήµα, 16 απευθυνθέν πρός τόν κ. "Αγκνιου, άναρµόδιον διά τάς έσω- τερικάς πολιτικές ίπσθέσεις ιής ΄Ε'λλάδος. »'Ο κ. A, Παπαδόπουλος προσ- θέτει ότι οί μόνοι αρµόδιοι διά τόν καθορισμόν τού µέλλοντός των είναι οί "Ελληνες καί ότι προσω. πι-κως 6 ίδιος 86 προτιµούσε τόν πολιτικόν διάλογον μέ τήν Μανά- σστασιν τής 21ης 'Α.πριλίου «παρά να ό…λιπαρή ξένους καί ανάρµο- Μπος». "Εκθεση ελληνικής αρχιτεκτονικής στό Ζάππειο "Εκθεση σύγχρονης έλληνικής αρχιτεκτονικής, θά όργανωθή στό Ζάππειο µέγαρο, κατα΄ τήν διάρ- κεια τής A' Οίκοδοµικής Έκθέσε. ως από ό--14 Νοεμ6ρίου έ.έ΄. Στήν εκθεση θά παρουσιασθούν σέ φωτογραφίες μεγάλων διαστά. σεων 25 έργα 35 αρχιτεκτόνων. Πρόκειται για διομηχανικά κτίρια, µουσεια, τουριστικές έγκαταστά. σεις, σχολεία, κτίρια κατοικίας- γραφείων - διοικήσεως καί άλλα, πού όποτελούν δηµιουργίες τής τε- λευταίας δεκαετίας στόν έλληνικό χώρο. Τά έργα αύτά μελετήθηκαν 6-116 "Ελληνες άρχιτέκτονες καί κατασκευάστηκαν ΄µέ σύγχρονα δρ- µικα' ύλικά καί µεθόδους. Τήν Εκθεση αρχιτεκτονικής δρ- γανώνει ή Ετήσια Επιθεώρηση «΄Αρ- χιτεκτονιικά Θέµατα», στήν δποία έχουν παρουσιασΘή ή θά παρουσια- σθούν τά ανωτέρω έργα. KI’ EMA2AN KAI TA TOY¢EKIA Συνέχεια εκ τής 7ης σελίδος έσήκωσαν… καί μετά χρόνια είς τό νκαιρόν τού προεστού αύτής τής χώρας Αναγνώστη Νικόλα 16v ί φεραν έδω καί έκαµεν επ…… και. ρόν)). Γιά τόν χαρακτήρα του έχου. με μόνο μιάν Εµμε-ση πληροφορία OI σύγχρονοί του Γρηγόριος Κω. σταντάς καί Δανιήλ Φιλιππίδης στή «Νεωτεριική Γεωγραφία» πού τύπωσαν στή Βιέννη στά 1791, γράφοντας γιά τό χωριό, περιγρά- φουν µέ τά χειρότερα λόγια τούς προεστούς του: «Οί προεστοί της φίλουτοι περισσότερο παρά φιλόκοινοι' δέν έσυμφώνησαν καµµιά φορά νά κιταξουν τό κοινό συµφέρον, άµή τρα6ωντας Ενας εδώ, άλ- λος έκεί, καί κατατρέιχοντας Υ. νας τόν άλλον µέχρι θανάτου, τήν εκαταχρέωσαν καί τήν έφε- ραν είς κακή x'a1601amv. )). Στά 1795 από τήν οικογένεια 'Α- ναγνώστη χτίζεται κοντά 616 σπί. τι τους ή έκκλησία τού 'Αγίου ΄Α. θανασίου. 'Αρχιτέ-κτονάς της 6 ξα- κουστός τήν έποχή του Δήµος Ζη- ……ώ…ς. Εκτελεστής των άναγλύ- φων της ο λαϊκός γλύπτης Μίλιος, πού σκαλίζει καί τίς έπιγρσφές σέ κείµενα τού καλόγη.ρου Γα6ριήλ Μία από αύτές, µετά από 16 πεζό ίστορικό τού χτισίματος τής έκ- κλησίας, γυρίζει σέ έμµετρη επί. κληση στόν "Αγιο καί καταλήγει: O I'ABPIHA MEN EI’PA‘PE TAY- TA ΩΣ ΘΕΩΡ|ΤΕ ΑΝ ΗΝ KAI MIEOBAPBAPA MHN TA KATHI'OPEITE Πού νά τά κατηγορήσουμε! "Y- στερ' 6116 δυό αίδνες χειρότερα µι- ξο6άρ6αρα καί γράφουµε καί διδα. σκόµαστε. ΕΠΙΓΡΑΦΗ είναι μέτριο δεί. γμα λιθογλυπτικής τής έπο. χής της. Κοσµήματα καί γράµµατα είναι έσώγλυφα. Οί &. ρόδες τού κειιµένου χωρίζονται μέ όριζόντιες γραµµές. Εϊναι φανερό πως τό σκάλισµα έγινε χωρίς προ. ηγούμενη σχεδίαση των γραµμάτων. "Ετοίμασε, λοιπόν, έννιά άράδες μά τού έφτασαν οί Εφτά γιά τό κεί- µενό του καί άφησε άµεταχείριστες τίς δυό τελευταίες. 'Επίσης, σέ δυό περιπτώσεις δέν τού έφτασε 16 µάκρος τής άράδας καί τά ΕΙΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ τελευταία γράµµατα τά στρίµωξε µικρά γιά νά χωρέσουν. Στή µέση έπάνω κυριαρχεί ό συ. νηθισµένος αποτ.ρεπτιικός σταυρός. 'ΕδιΞ) είναι σταυρός εύλο-γίας, µέ δάση, µορφή πού Θά µεταχειρισθεί αργότερα καί ό γλύπτης Μίλιος. Τά κενά πού σχηµατίζονται ανάµε- σα στήν καμπύλη τού πλαίσιου καί στήν επάνω κεραία τού σταυρού γεµίζουν 6116 δυό ρόδακες καί δυό πουλάκια συµµετρικά τοποθετηµέ. να. ιΗ έπιφάνεια τής έπιγραφής κρατάει σέ πολλά σηµεία της ίχνη 6116 λουλακί 6άψιµο, μιά ακόμα απόδειξη πως τά περισσότερα, άν όχι όλα, λιθανάγλυφα τής Τουρκο. κρατίας ήταν χρωµατισµένα. .. ...... ........... ....... ... Μπορεί 6 κυρ 'Αναγνώστης Νι- κόλας νά ήτανε «πφισσότερο φί- λαυτος παρά φιλόκοινος)) καί πολ- λά νά έπαθαν 0i συγκαιρινοί του 6116 τήν κακοδιοί.κηση. T6 είχανε, άλλωστε, κάτι τέτοια oi προεστοί τής εποχής του, κι όχι µόνο σύ. τής. Γιά µας, όµως, πού δέν δια. τρέχουµε κανέναν κίνδυνο, άφησε ένα χρήσιµο ντοκουμέντο γιά τήν τέχνη, τή γλωσσα καί τήν ίστορία τής έποχής του. ΄΄Ας ευχηΘούµε 6 Θεος νά τού συγχωρήσει πού κα- τάτρεχε τούς αντιπάλους του µέ- χρι θανατου. Πολλή δουλειά θ΄αχει στόν τοµέα αύτόν 6 Πανάγσθσς. "Ένας ακόµα δέ Θά 6ορύνει καί πολύ. T0 IIEKINON ΕΙΣ Συνέχεια έκ τής 1ης σελίδος λων µεγάλων δυνάμεων. 'Η στρα- τηγική τού Πεκίνου άποι8λέπει είς τό ν΄ άποτρέψη τάς δύο 0112.961)- νάμεις από τήν πρόθεσίν των νά διαιρέσουν τόν κόσµον είς σφαίρας επιρροής καί νά ρυθµίζουν τά πρα- γµατα κατά τό συµφέρον των, ί- διαιτέρως είς 6άρος των Κινέζων καί τόν φίλων των. Είς τήν Μ. 'Ανατολήν, επί πα- ραδείγµατι, οί Κινέζοι έχουν υπο. στηρίξει τούς µαχητικούς ΄΄Αρα6ας καί τούς Παλαιστινίους αντάρτας. Τό Πεκίνον έχει καταγγείλει τάς προσπαθείας των μεγάλων δυνάμε- ων διά τήν προώθηισιν µιάς ρυθµί- am; τής έκρηκτικ.ής άραδο ίσρσ. ηλινής διε'νέξεως Κατά τούς Κινέζους, ένας έξα- ναγκαστικός διακανονισμός θ΄ 6. ναζωπυοωση τήν όχθες" των παρηγ κωνισµένων Παλαιστινίων καί άλ- λων ίΑρά6ων καί θά έπι6άλη µίαν µή ίκανοποιητικήν οίιρή-νηιν, &… τήν όποίαν θά ωφεληθούν τό άρα6ικόν κατεστημένον, οί Σοδιετικοί του ύποστηρικταί καί αί διωσµιέναι διά πετρέλαιον χώροι τής Δύσεως… Τό Πεκίνου, ως εκ τούτου, θ' 6. ντιδράση κατά πάσαν πιθανότητα είς τήν διεύρυνσιν τής είρηνευτι- κής δυνάµεως τού ΟΗΕ καί ίσως καί είς αύτήν άκόµη τήν ένεργοποί ησιν τού μεσσλα6ητικού ρόλου σι΄.ί κ. Γιάρρινγκ. 'H στο στι1γική των Είς τά ίδια πλαίσια τής ά…- κρούσεως τής ήγεμονίας .… Με- γάλων, οί Κινέζοι κομμουνισταί θά χρησιµοποιήσουν τά "Ηνωµένα "Ε- Θνη δ:ά τήν περαιτέρω προώθησι.ν τής στρατηγικής ΄τής εύθυγ-ραµιιι- σεως. των µικρότερων χωρων, ως άντί6αρον είς τάς µεγάλας δυνά. µεις. Μέ τήν παλαιάν κληρονοµίαν τής έκµεταλλεύσεώς της ύπό ξένων, τό έπαναστατικόν της «Εύσγγέλιον» καί τάς καλως διαφημισµένας προσπαθείας της νά αναγεννάται µέ τάς ίδίας δυνάµεις της, ή Κί- να αποκτά φυσιολογικά τόν ρόλον τού πρωταγωνιστού των άδυνάτων καί ύπαναπτύκτων χωρών. Μετριοπόθεια 'Αλλο΄ι ή Κίνα δέν είσέιρχ-εται είς τά "Ηνωµένα ΄Έθνη άπλως διά νά παίξη Εναν άρνητικόν ρόλου. Οί παρατηρηταί άµφιδάλλουν, ότι οί Κινέζοι θά χρησιµοποιήσουν 16 ‘H. νωµένα "Εθνη ως Βήµα δι άσκη- σιν πολεμικής κατά τής Σο6. Έ- νωσεως καί των ΄Ηνωµένων Πολι- τειών. Κατά πάσαν πιθανότητα, δέν Θά είναι Θορυδώδεις. Τό σύν. Βηµα κατά τάς ήµέρας αύτάς είς τό Πεκί'νον είναι ή μετριοπάθεια, ή φρόνησις ναί ή εύλυγισία. *Η κινεζική προπαγάνδα εξακολουθεί ΕΝΑ ΝΟΗΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ… Συνέχεια fix τής Inc σελίδα: λιγότερο ξένος στό Καλό. «(Υπάρχει Δικαιοσύνη», λέει τότε µέ- σα του, µ΄ εύλα6ική περίσκεψη, 6 καθένας. , . Η κρίσιµη µεταστροφή τού Μεγάλου Γ|,ολέμου έστω και σαν µα- κρινό ακόμα προμήνυμα, σηµειώθηκε ο'τήν έλληνική γωνιά τής Εύ- ρώπης — κι' άς φροντίζουν νά τό ξεχνανε σήµερα οί μεγάλοι τής Γής. Δέιν σηµαίνει! Μήτε θά τό προδάλουµε ως τίτλο, τέτοιες θριαμ- δολογίες μειώνουν. Τό χρέος µας κάναµε απέναντι στην ιΙστορία µας κι' απέναντι στίς αξίες τού άινθρωπου, τίς Θιεσµοθετηιµένες γιά πρώτη Φορά σ αυτήν-εδω ττ΄ι δ…ή µας τη… Η ε΄κδοση όµως τού γε- νικου άγωνα στάθηκε λιγωιτορο εποικοδοµητική. Δέν πρόκειται μόνο γιά τά πάµπολλα καί περίπλοκα πρ06λήματα πού κληρο.΄ ησε στόν κόσµο n ΜιεΝάλος Πόλεµος" το νειοΜε..οο τους είναι Illa HOMM‘VIR‘ νά ύποστη.ρίζη | έπαναστάσεις, ή όπου είς τήν 6I σεων µέ τάς µ κυ6ερνήσεις 6v6 ’Ev τούτοις, 6 είναι ή έπίδρασι τά 'Ηνωµένα 'Έθ είναι καί ή έπι.ρ τής Κίνας. ιΗ ά παγκοσμίων προί ύψη.λόν έπίπεδον γανισµού, θά 111 µότητα καί τό πού οί ήγέται τι χαν πολλάς εύκα "ήσουν κατά τό Νέα 11 'H σηµερινή ί ρίσει πολιτική… δ:-εΘ'νων΄επαφων , των σχέσεων µέ στικάς χωρος, δυνατόν. Η τάσι θή άπό 16 έσωτ να εί5ρη είς τά ‘H θεο… πρός αν"; Θή νά όπως… …… της έπιδιό σύστημα τού ΟΗ 'ΑντιΘέτως, μ ποτυχίας καί ε… 'Ηνωµένα "Εθνη, πονοµεύση τήν I παθών είς τό Πε 'H σηµερινή ":… μειδιαµάτων είς θέσιν ν' άφο ρείας μέχρις ένι σοδος τής Κίνας "Εθνη άποτελεί 1 τήν ίσχυροτέραν χεφροσύνη έχει c σει τήν όντίδρος χήν τού Πεκίνου ΄Έθνη καί συνέδι προλείανσιν τής ξανα θρίαμ6ον εί πολιτικήν, πού ι' έξέψευγε των χε ήγ-ετων |] I'IIIP'I Συνέχεια έκ τ φέρονται στόν ίι' στόν πολιτικόν ι τικόν)). ΄Ο κ. Παρτσαλ του στην… συ) τάστασιν &ληθού τός …. κόλπων τόν τερ.ματισμόι σμού», τήν ui08 0v εύελίικτου καί λιτικ…ής έναντι ( δεκτικό… καί δη µεων», έπίσης κόν σε6αισ.µόν 1 ":… 'Ειλλήνων κι τι τον άλλων Κι µέσων καί ίδιαι τικής Ενώσεως. 'Άµφισι .Η στάσις τι I'm/1100000: νά τι π.ορίαν. 'Ηλικίαε λος τού κομψό… από ήλικίας 20 Eva πειθαρχηµέν πως ύποτεταγιμέι χε άνέιλθει έν ταχύτατα είς τ ραρχίαν: µέλος πιτιροπής τής Κ αλιείας τό 1925, κής 'Επιτροπής κού Κόµματος 1 ”nib-nun... Γα"Λι

και… :: ΜΜΜ 1m L λος καί συµπλήρωσε: ζωγράφισε με ξεπλύθηκε ή ζωγραφιά καί Θα έµεναν». , τασθούµιε καί γάτα δεµένη. ‘O κατάλογος εύκολα θά μπο- ρούσε νά µακρύνει. M’ όλες τίς διαφορές ύλης καί τεχνοτροπίας. όλα παρουσιάζουν µερικά γενικά χαρακτηριστικά. Τά λιοντάρι; Ξ- χουν φτωχή σχετικά χαίτη, να- σηι«όνουν πάνω άπό τή ράχη τους τήν ούρά πού καταλήγει σέ φούν- τα, είναι δεμένα πάντα μέ άλω- σίδα σ' ένα κυπαρίσι σχεδιασµένο κατά κανόνα σέ πολύ μικρότερη κλίµακα, τό ύψος του είναι ζήτηµα δεν ξεπερνάει τό διπλάσιο-άπό τό µπόϊ τού λιονταριού. Τούτο τό τελευταίο δέν είναι δύσκολο νά 16. αποδώσουµε σέ σκόπιµη άλλαγή κλίµακας, όπως πολύ συχνά συµ- 6αίνει στή λαϊκή μας τέχνη. 'Ενα δέντρο ψηλό δέκα καί περισσό- τερες φορές άπό τό ύψος τού λιον- ταριού Θά ύποχ.ρέωνε τό ζωγράφο ή τό γλύπτη, πού έχουν στή διά- θέσή τους περιορισμένη επιφάνεια, νά σχεδιάσουν τό λιοντάρι σά µιά µικρή κουκίδα. "Αλλωστε τό λιον- τάρι είναι τό κύριο στοιχείο τής σύνθεσης καί γι' αύτό τονίζεται μέ τό μέγεθος. 'Αφού τό Θέµα δέ µπορεί νά προ- έρχεται άπό τήν πραγµατικότητα πρέπει νά αναζητήσουμε τίς ρίζες του«στόν κόσµο των ξεθυμασµένων μαγικών, πιθανότερα όποτρεπτιικών, συμ6όλων. *Ονοµάζω τά σύμ6ολο αύτά ξεθυµασµένα γιατί δρισκό- μαστε άπό τό 180 αίώνα καί δώ- θε, όταν πιά oi συµδολισµ«ο…ί των μορφών έχουν ξεχασθεϊ καί άπό- µεινε ή διακοσµητική τους λειτουρ- ' ». γία. Μόνον ή αποτρεπτική σημα- σία τού σταυρού άπομένει, µά αι);- τή λειτουργεί άµεσα, χωρίς, σύνθε- τους συνειρµούς. Θά πρέπει λοι- πόν νά ψάξουμε παλιότερα, νά προχωρήσουµε κρίκο - κρίκο στήν …σίδα πού δένει τό λιοντάρι µέ τό δέντρο τής παράδοσης. Χρέος καί χαρά µου νά άναφέ)ω εδώ πώς ή ύπόδειξη τής 6ι6λιογραφί-ας, 6- που θά µπορούσα νά δώ τίς ρί- ζες τού θέματος, µού έγινε άπό τό σοφό Βυζαντινολόγο καθηγητή κ. Δημ. Πάλλα. τό Θεόφιλο νά του ζωγραφίσει στήν πρό- σοψη τού µαγαζιού του δυό λιοντάρια. «Δοµένα ή λυτά τά θέλεις», ρώτησε (: Θεόφι- «Τά δεµένα στίσουν εκατό δραχµές, τά λυτά Φυσικά, ό µαγαζάτορας προτίµησε τά -φτη- νότερα- λυτά. Πήρε, λοιπόν, ο Θεόφιλος καί σκέτο: ύδροχρώµατα, χωρίς ν πρώτη όροχή εξαφανιστη…καν σε 6 ζωγράφος λάτης του. «τά ' καµμιά κολλητική οποία. Με τή τά λιοντάρια. "Οταν ξαναπέρα μας, τού έκανε παράπονα ό πε ήθελες λυτά γιά φτηνότερα», απάντησε ό Θεό… φιλος, «καί φύγανε, άν τά πλήρωνα δεµένα Τώρα πού γελάσουµε µέ τό έξυπνο ανέκδο- το, καιρος είναι νά τό οικιεφΘούμ…ε λίγο 0060:- ρά. 'Απ' ό,τι όλοι µας ξέρουμε, μια δεν όπάρχουν, όπως δέν µπορουµε νά φαν- Θά µπορούσαµε δεµένα λιοντά- θά σού κο… πενήντα». νά τα φαντασθοδµε !] τους ή µέσα σέ κλου6ιά σέ Θηιριοτροφεϊα. Για- τί, λοιπόν, τό ανέκδοτο αναφέρει δεµένα λιον- τάρια; Σε τίποτα δεν & άλλαζε ή ούσία του άν µιλούσε γιά δεµένα άλογα ? γελάς κλπ. Τό θέµα δεν οά ε χε τίποτα τ παράλογο. K1. όµως δεµένα, καί άλυσσίδες, όπάρχουν πάµπολλα λιοντάρια, δ- χι στήν πραγµατικότητα, αλλά στή λαϊκή µας τέχνη: στό σπίτι τού Τριαντάφυλλου κια, ζωγραφισµένα τα τέλη τού 18ου αιώνα, στο σπίτι τού Κου… στίς Μηλιές, ζωγρα φισµένα στά 1818 καί Θεόφιλο ύστερα άπό έναν αιώνα, στήν έκκλη- σιά τού χωριού Πέτα της 'Ηπείρου λιθ-ανάγλυ- * Τ ά δεµένα ) 1?ιοΙπάρια Ιζ ΑΠΟΤΕ, λένε, ένας μαγαζάτορας κάλεσε ελεύθερα στα δάση αρκούδες Ξ µάλιστα µε στή Δρά- άνανεω=µένα άπό τόν φα, σκαλισµένο στά 1851 από τόν Γεώργιο Κ. 'Αποστόλου, σε πέτρινο ύπέρΘυρο της κεντρι- ΄Από τήν αρχή πρέπει νά άπο- κλείσουμε τήν περίπτωση λιοντα- ριών «πυλωρού». Τό δεμένο λιον- τάρι παύει νά εκφράζει τήν ελεύ- ρη δύναμη καί τήν απαραίτητη γιά τό ρόλο αύτό εύκινησία, είναι ένα λιοντάρι άποδυναμ-ωµένο, έπο- µένως δέ λειτουργεί σάν πυλιφός, όπως σέ τόσες άλλες περιπτώσεις πού αρχίζουν από τά πανάρχαια χρόνια, άφού καί στά λιοντάρια τής πόλης των Μυκηνών δόθηκε µιά τέτοια εξήγηση, άν κι όχι γε- νικά άποδεκτή. T6 λιοντάρι σέ «11201 A, MAKPH μερικές παλιές παραδόσεις είναι συνυφασµένο µέ τό δράκοντα πού στερεί τούς άνθρώπους από κάποιο άγαθό. Τό Θεριό πού εµποδίζει τούς άνθρώπους νά ύδρεύονται πα- ρουσιάζεται σέ δημοτικά τ α΄»- δια µέ τή µορφή λιονταριού ή ρά- κου - λέοντα (Νικ. Πολίτου: Λη» µώδη άσματα τής δρακοκτονίας 'Αγίου Γεωργίου, Λαογραφία, τό- µος Δ΄ 1912 - 13 σελ. 189) καί » σε µερικές παραλλαγές 6 'Αγιος δένει τό δράκοντα µέ χ ρ υσή &- λ υ σ σ ί 8 α. (στό ίδιο, σελ. 195). ' Τό δέσιµο ή άπόδεσμα θηρία; γιά µαγικούς λόγους φαί- νεται καί από χωρίο Νομοκάνονα τού µοναστηριού τών '|6ήρων, 6- που ανάµεσα στίς µαγικές ένέρ- γειες πού καταδικάζονται, σηµει- ώνεται: «ή άποδέινωσι καί άλλα 0 η ρ ί α καί ερπετά, τά όποϊα όλα είναι διαδολική πλάνη». Φυσικά, ό &ποδεσµός ή µαγικός καταδεσµός σύτός γινότανε µέ µαγικές ενέρ- γειες ή καί µέ λόγια. Στή… ζωγι - φική καί στή γλυπτική πήρε πιό σαφή είκονιστική (έκφραση. T6 611000650111: τού λιονταριού σέ κυπαρίσι μέ κάνει να ύποθετω κής εκκλησίας τού χωριού "'Αγιος Γεώργιος Νηλείας, ζωγραφισμένα σέ τόν Παγώνη στά 1832, άπό τόν µαστρο - Γιώρ- γη Δρακιώτη σέ πρόσοψη σπιτιού της Δρά- mag, στα 1870. … τοξοστοιχία από πώς μάλλον πρόκειται γιά πρόθε- ση προληπτικής άποτροπής πρός…» ρου ' ου, &… τό δέντρο σύ- τό συνδέεται μέ τήν ϊδέα τού θα- νάτου. ‘0 Θάνατος είναι στέρηση τού ύπέ»ρτατου αγαθού, τής ζωής. Στούς «Λόγους ΜΜελείς» τού 1— εροµόναχου 'ΑΘανάσιου Βαρούχα συναντούµε τόν όρο «λ«εονταρόσκν- λοι τα"; ΄Αδου> πού µάς κάνει. νά ξαναπροσέξουµε τή φτωχή χαίτη τών λιονταριών, μας. Θυμίζω. εδώ -…0 . . Λέων σέ σκυλιά. Oi «Λόγοι ψυχω- φελεΐς> τού Βαρούχα, µε" τή χυ- µώδη δημοτική τους γλώσσα γνώ- ρισαν µεγάλη διάδοση στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας. άφού στά 1747 τό συναντούμε σέ τέταρτη έπανε'κ- ΄ δόση, γιά ν΄ άκολουθήσουν καί άλ- λες στά 1765, 1779, 1753) σέ τούρκικη µετάφραση). 1784, 1818, 1870 καί ίσως καί άλλες. Τήν &- πάντπση μπορούν νά δώσουν άλ- λοι, αρμοδιότεροι άπό μένα κι ό νούς µου πάει αύτή τή στιγμή στόν καθηγητή Δηµήτρη Λουκά…. 'Η λαϊκή µας'τέχνη έχει… μιάν Ιδιαίτερη προτίμηση στά ζώα καί τά Θηρία. ΣυχνέςΆείναι oi γλύπτες, ζωγραφικές καί κ ντπτές παραστά- σεις 6116 άλογα, τράγους, κόπες, … κοκκόρια, σκύλους, γελάδες, άλα πούδες,άρκώδες... 'Ακόµα καί θη- ρία πού δέ ζούν στήν "Ελλάδα, 6- 11m: 6 ελέω; τ λιοντάρι, ή κα- μήλα, 'άσόαλώ άπό παλιότερα Γεωργίου Κ. 'Αποστόλου: Λιθανάγλυφο στήν έκκλησία τού χωριού Πέτα "Ηπείρου 1851 , πρότυπα καί χαλκσγραΦΐες "τής έ" ποχής. Τά παλιότερα πρότυπα δα- σικά 6ρίσ«κονται στίς προγενέστε- ρες παραστάσεις τής Δημιουργί- ας τού Κόσµου. Θά πρέπει εδώ νά σημειώσουμε πως όλα αύτά πο… τέ δέν έµφανίζονται δεµένα, ακό- µα κι εκείνα πού συχνά τά Ξύλο- παν έτσι 01 παλιοί μας τεχνίτες, όπως τά άλογα καί τα σκυλιά. ‘H Τέχνη, Μαίνοντας από σκιερές πηγές τού παρελθόντος, έδεσε 16 λιοντάρι, πού ποτές του δέν άλω- ορδέιθηκε.

• ΣΛΑ'Π(: (Οί/4: » ("* ζ΄΄', Η |+Θ ,(43΄|Ι(/, Έµα…" Η ?ΥπΘΤ?ΤΙΥΗ.ζ'ΤΤΙΛΉΨΗ-'ΤΤ"ΤΟΠΙΟΡΡΛΦΙ?? ΈΩΝ ΒΟΡΞΤΟΈΛΛΑΛΤΨΙΚΩΝ ΨΠΙ'ΡΙΩΝ Οι τοιχογραφίες των σπιτιών της Βόρειας Ελλάδας έχουν ως τώρα μελετηθεί τόσο από την πλευρά των επιδράσεων που δέχτηκαν από ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές σχολές /μπαρόκ-ρο- κοκό, νεοκλασικισµός, ακαδηµαϊκός ρεαλισμός/, όσο και από την πλευρά των, χαρακτικών συνήθως,προτύπων τους /σε περιορισμένη κλίμακα/ και επιχειρήθηκε µιά μορφολογική "ανά- γνωσή" τους /αφαίρεση, σχηµατοποίηση, έξαρση, ρυθµός.../. ?τη σηµερινή ανακοίνωση θα γίνει προσπάθεια απλής καταγραφής των διαφόρων αντιλήψεων στη σύνθεσή τους. Για να γί- νει κάποια απόπειρα µελέτης σε βάθος θα απαιτηθεί συστηµατική εργασία συνεξέτασης των παραµέτρων όπως χρονολογίες των έργων, ταυτότητα ή έστω καταγωγή των ζωγράφων, γεωγρα- φική κατανομή των τοιχογραφημένων σπιτιών με ομαδοποιήσεις της πληθυσμιακής σύνθεσης των αντίστοιχων χωριών, κοινωνική θέση και μορφωτικό επίπεδο των ιδιοκτητών /έµποροι, βιοτέχνες, κτηνοτρόφοι, ξενητεµμένοι, αταξίδευτοι, εγγράµµατοι, λιγογράµματοι κ.τ.λ./. "πορούμε, λοιπόν, να πούμε πως το θέμα μας, αν και φαίνεται σα να ανήκει στο χώρο της τεχνοκριτικής, αποτελεί ερέθισμα εθνογραφικής ή λαογραφικής διερεύνησης. "κοπός µου, με όσα θα πω και θα δείξω, είναι να επισημάνω το πρόβλημα που θα μείνει ανοιχτό για μελέτη μιάς και στο ακροατήριο υπάρχουν τόσοι νέοι µε εφόδια να επιχειρήσουν ένα τέτοιο έργο. Ευτυχώς τώρα πιά έχει εντοπισθεί το σύνολο σχεδόν των βορειοελλαδίτικων τοιχογραφιών με "κοσμικά" θέµατα, χωρίς να αποκλείονται και νέα πολύτιμα ευρήματα, αφού εκατοντάδες σπιτιών είναι από χρόνια κλειστά και δεν ξέρουµε τί κρύβουν. Ρντελώς πρόσφατες εμπειρί- ες του υποφαινόμενου στην Εράτυρα, στην Αρίστη και σε άλλα χωριά επιτρέπουν ευοίωνη προοπτική νέων ανακαλύψεων. Εκτός από αυτό, στο αρχείο μου υπάρχουν εκατοντάδες παλιό- τερες φωτογραφίες τοιχογραφιών που δεν υπάρχουν πιά. πίναι στη διάθεση των µελετητών. Η πρώτη µορφή διάταξης των στοιχείων µιας τοιχογραφίας, που θα εξετάσουμε,χωρίς η κατάταξη που ακολουθούµε να έχει κάποια πρόθεση αξιολόγησης, είναι η παρατακτική που παρατηρείται στις ζωγραφικές φρίζες στο επάνω μέρος των τοίχων του εσωτερικού των σπι- τιών. αυτή, άλλωστε είναι η συνηθέστερη ζωγραφική διακόσµηση, έτσι ώστε η χαµηλότερη επιφάνεια του τοίχου, που είναι φυσικό να λερώνει από τη χρήση του χώρου, να επιδέχεται ασβεστώµατα κατά διαστήματα. Υπάρχουν, βέβαια, εξαιρέσεις του κανόνα, όπως στο σπίτι του Παπαθεοδώρου /Ξράτυρα, δεκαετία 1865-1875/ όπου ζωγραφίζεται ολόκληρη η επιφάνεια των τοίχων αλλά ως το ύψος των δύο περίπου μέτρων η διακόσμηση είναι λιτή, με λίγα α- πλά θέματα και μεγάλες ομοιόχρωμες επιφάνειες. ?ε μακριά φρίζα, αµέσως κάτω από το τα- βάνι, παρατίθενται χωρίς να συντίθενται μεγάλα κτήρια, γεφύρια, δέντρα, λιβάδια, λόφοι, ατµόπλοια, τζαμιά, ιστοοφόρα, ψάρια, ξυλοκόπος, καρποσυλλέκτης, ειδύλιο, ζώα... και όχι πάντα στην ίδια κλίµακα. Δεν είναι απαραίτητο να προέρχονται από το ίδιο πρότυπο. ?ε 2 άλλη περίπτωση, στο σπίτι του Λάτσκου/Ξράτυρα γύρω στα 1900/ σώζεται μέρος της ζωγραφι- στής φρίζας µε αντίγραφο από τις "?ταχυοµαζώχτρες"του Ζαν Φρανσουά Μιλλξ, δίπλα όµως υ- πάρχει τοπίο με χωριό καθώς και αντρική μορφή που δεν ανήκουν στο έργο του Μιλλέ και ασ- φαλώς προέρχονται από άλλο πρότυπο. νηµειώνουμε ότι η αντρική µορφή είναι ενταγμένη στην οµάδα των τριών γυναικών και το τοπίο συνεχίζει το χώρο της σκηνής. Με την ίδια παρατακ- τική διάταξη ήταν η τοιχογραφία του σπιτιού Τριανταφύλλου /Λράκια Πηλίου, τέλη 180υ αι./ που παρίστανε την Κωσταντινούπολη, η καταστραµμένη στα 1943 τοιχογραφία στο αρχονταρίκι του μοναστηριού του 'Αη Δαυρέντη /Πήλιο 18ος αι./ που παρίστανε την ποµπή της Ανάρρησης του Πατριάρχη και πολλές άλλες.. Αντίστοιχη παρατακτική σύνταξη συναντούμε σε χειρόγρα- φες "ενθυμίσεις", όπως του Καλλίνικου γιά το χαλασμό της ?έλιτσας στα 1774:" κε εμπήκαν κε εσκότωσαν κε όλο το βιός έµασαν κε έκαψαν οσπήτια κε εργαστήρια 104 και έκαψαν αν- θρώπους κε απέθαναν κε επίραν βιός πολήν φορτία αµέτρητα και εκάθησαν μέσα ηµέρες 1O χε βγένοντας επίραν....και έγινε θρήνος και οδηρµός κε γράφο δια θήµιση...". Περισσότερο οργανωµένη αλλά τυπική είναι η τριαδική σύνθεση, κατά κανόνα σε έργα µι- κρότερων διαστάσεων, όπου εμφανίζονται τρία ομοειδή αλλά όχι ισόβαθµα θέµατα, τρία σπί- τια, τρία δέντρα, όπου το κεντρικό είναι ψηλότερο ή ένα κτήριο µε υπερηψωµένο ή και φαρ- δύτερο το κεντρικό τμήμα του. Αντίστοιχο φαινόµενο παρατηρείται και σε δημοτικά τραγού- δια, όπως: Τρία μεγάλα σύννεφα στο Καρπενήσι πάνε τόνα φέρνει αστραπόβροντο, τ'άλλο χαλαζοβρόχια το τρίτο το µακρύτερο μαντάτα του Λιβίνη Τρία πουλάκια κάθονται στη ράχη στο ληµέρι τόνα τηράει τον Αλµυρό, τ'άλλο κατά το Βάλτο το τρίτο το καλλίτερο μοιρολογάει και λέει και σε άλλα τραγούδια µιά από τις τρείς κοπέλες είναι η καλλίτερη ή κάνει κάτι σηµαντι- κότερο, από τα τρία μπαϊράκια ξεχωρίζει του ?ιλιχτάρη. 'ε παραμύθια ή παραδόσεις o ή- ρωας καλείται να κάνει τρείς άθλους ή υποχρεώνεται να ξεπεράσει τρία εμπόδια. Και στις δύο περιπτώσεις ένα είναι δυσκολότερο. Βέβαια, επειδή λόγος και εικόνα λειτουργούν δια- φορετικά, στο λόγο το σημαντικότερο είναι το τρίτο ενώ στην εικόνα το µεσαίο. ντην μιά περίπτωση επιδιώκεται η σταδιακή ένταση του ενδιαφέροντος, στην άλλη η συμµετρία. Από την ίδια αντίληψη ξεκινάει και η τελετή βράβευσης των νικητών σε µεγάλους αγώνες, όπου o πρώτος ανεβαίνει σε κεντρικό ψηλότερο βάθρο και οι άλλοι δύο σε χαμηλότερα πλαγινά: Χαρακτηριστικό δείγμα τριαδικής σύνθεσης είναι το κτήριο που ζωγραφίζει ο Χιονιαδίτης ζωγράφος Ιωάννης στο σπίτι του Φιλίδη /Καπέσοβο 1925/ όπου προέχει το κεντρικό του τµή- 3 µα. “to σπίτι τουρ Λαζαρίδη /Ξράτυρα ]ΏββΚ 1796/…ένα τοπίο έχει τρία δέντρα, δύο μικρά πλαγινά κυπαρίσια και μια μεγάλη κεντρική πορτοκαλίά.Συγχρόνως όµως από τον κορµό της πορτοκαλιάς απλώνονται τρία κλαριά δεξιά και άλλα τρία αριστερά που το καθένα τους έχει από τρείς ώριμους καρπούς. Μιά άλλη συνθετική αντίληψη τοπίου είναι η ΞΞιΞωνική, όπου κυριαρχούν τρείς οριζόν- τιες χρωματικές ζώνες, η επάνω με τον ουρανό, η μεσαία µε τη γή και η κάτω συνήθως με θάλασσα, λίμνη ή ποταμό. Στο σπίτι του Γενάδιου /7καμνέλι 1878/ o Χιονιαδίτης ζωγράφος Αλέξιος Π.Κ. κάνει φανταστικό τοπίο µε τρείς επάλληλες χρωματικές ζώνες σχεδόν ισόπαχες, την επάνω γαλάζια …ουρανός- τη μεσαία κεραµιδιά µε διάσπαρτα λίγα άσπρα σπιτάκια και την κάτω ώχρα -οργωμένο χωράφι- µε λοξές πράσινες αυλακιές. Ρτο ίδιο χωριό /σπίτι Βασδε- κά 1857/ o Γεώργιος Κ. κάνει παρόμοιο τοπίο µε τις ίδιες χρωματικές ζώνες, µόνο που εδώ οι γραμµές της κατώτερης ζώνης είναι καμπύλες και υποδηλώνουν χαμηλούς λόφους, ενώ στο σπίτι του Γώγολου |Τσεπέλοβο/ οι τρείς ζώνες τοπίου σε οβάλ πλαισίωση είναι αντίστοιχα ανοιχτή θαλασσιά, ώχρα, πράσινη. "το σπίτι του Παλαιού/Δίλοφο Ζαγοριού 1898/ οι αδελφοί Βούρη ζωγραφίζουν τοπίο με τις αντίστοιχες ζώνες ανοιχτή γαλάζια, κοκκινωπή, γαλαζοπρά- σινη. Γτο σπίτι του Μαλιόγκα /?ιάτιστα 1844/ άγνωστος τεχνίτης, με πρότυπο χαλκογραφία του Α. Πρόµπστ, ζωγραφίζει τη Φραγκφούρτη με κεντρική ζώνη τον ποταμό νάιν. Τέταρτη, τέλος, απόδοση είναι η ΞανΞραΞική, όπως η φρίζα του παράσπιτου Τριανταφύλ- λου στη Δράκια του Πηλίου /Παγώνης 1832/ όπου παρουσιάζονται η Χαλκίδα, το Ψαλάντι, το Δουκό, τα Πολιτικά, τα Φύλλα, το µοναστήρι του Αγίου Γεωργίου κυτταγμένα από ψηλά, από ανύπαρκτο δηλαδή σημείο. 'Αλλωστε, τα µέρη αυτά δεν είναι'ορατά την ίδια στιγµή και από το ίδιο σημείο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πανοραμικής απόδοσης είναι η απεικόνιση του "ετσόβου από το "ικόλαο Μαρέτσο /νάρθηκας μοναστηριού λγίου πικολάου "ετσόβου 18001, 6- που το έργο παίρνει σχεδόν χαρακτήρα τοπογραφικό. Παρόµοιο είναι και ιχνογράφηµα,με μο- λύβι,της 'αμαρίνας, έργο του ντόπιου µητροπολίτη Δοµοκού Χρύσανθου /1861/.ίδώ, µάλιστα, σηµειώνονται και τα ονόµατα εκκλησιών, συνοικιών και άλλων στοιχείων του χωριού. Ο Χρύ- σανθος σηµειώνει πως το έργο σχεδιάστηκε από τα ανατολικά. ΄Άλλωστε υπάρχει και κάποια φροντίδα προοπτικής απόδοσης. Φυσικά, μεγάλο µέρος των τοπιογραφικών συνθέσεων στις τοι- χογραφίες των βορειοελλαδίτικων σπιτιών ακολουθεί τη συνηθισµένη προοπτική απόδοση του χαλκογραφικού, κατά κανόνα, πρότυπου. Τα παραδείγματα θα µπορούσαν να πολλαπλασιασθούν. Πρόθεση όµως του οµιλητή δεν είναι να εξαντλήσει το θέµα, ούτε είναι έτοιµος γι'αυτό, αλλά απλά να το θέσει. *ίναι πολύ πι- θανό πως, µε αφετηρία τεχνοτροπικά δεδομένα, να βγούν εθνογραφικά συµπεράσματα. ΚΙΨΐ0? Α. ΜΑΚΡΗ?

……«…-, … .»…...μ >... ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ Ν Μ|ΙΧ΄| \lt) ΙΙΙ'Σ|'|().Χ||ι(! Ι'|'ΛΜΜΛ΄|ΏΝ ΚΑΙ Ι΄|'ΣΧΝΩΝ |Π)΄|Π΄Ν|Πξ ΝΙΚΟΣ .‘J/IIIA'IIIIIL Γ…ιι΄ι|ι|ιιι… '|']μ|΄ιι΄ιιηιιιτιι. NLxu Eummhnl, |'ιι|ι|'ιι :u h, "Αθήνα REVUE D' ARI κενυε MENSUELLE DES Lermss ετ DES ARTS U |'ι:ι'ι …' : Ν1ι()5 5|Λ|'ΚΙ|)[.'5 Rue G ltlll)‘li:l. 6 — "Με .es-Grece "Εσωτερικού: Ετήσια Δρχ. 12Ο.-΄Εξάµηνη Δρχ. 60. χγΝΔΡΟΜΕξ 'ξξωτερικο'3 : Ετήσια Δολ. 8.-Α΄ι΄γυπτος Τιµ. Τεύχ. Δ.Γ. 15 ETC! 3 — ΤΟΜΟΣ Ε'. - Γενάρης 1957— 'Ap. πάχους 25 Π E Ρ Ι E X 0 M E N A Κ|ΓΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ . . . . . . . .'Αρχιτέκτων Δηµος Ζουπανιώτης ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕ ΓΤΛΚζ)Σ . . . . . . ..... Βασιλική Δρυς ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ. . . . ....... . …"Απειροι κουτσοί ΝΙΤΣΑ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡ|ΟΥ . . . . . . . . .Λιανοτράγουδα Σ. ΚΟΥΑΖΙΜΟΝΤΟ (Μετ. Κ. Πέτρου). . . Θρηνος για το Νότο Χ|ΜπΝΕΘ (Μετ. K. Πέτρου) . . . . . [Τα στάχυ- το όριστι () ταξιδι Χ. ΘΕΟΔΩΡ|ΔΗΣ . . . . . . .......... το αληθινό είκοσιένα ΣΑΡΑΝΓΟΣ ΠΑΥΛΕΑΣ . . . . . . . . . , . . . . . Θαυµα A. BOYFIOYKAZ ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . Τσάµικο ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΟΥΛΗΣ . . . . . . . . , . Τα παρά ημα Θ. Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ . Έξη µέρες o' ένα πηγάδι Β. ΑΡΧΙΠΩΦ (Μετ 'Ay. Νίκα) Oi α[σΘητικές αρχές 1:00 Ντοι.ιπρολυούμπωΦ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Ζ|ΤΣΑΙΑ . . ..... "Αν ίδειτε τον ήλιο ΒΙΚΤΩΡ|Α ΘΕΟΔΩΡΟΥ . . . . . . . . . . ...... "Ερωτας και θάναιος Μ. ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . . . Τί EYES IO µατι τοι") ταύρου ΣΠΥΡΟΣ ΝΟ. ΑΡΑΣ. . ................ . . Παραµονή ΓΓΡΑΣΙΜΟΣ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . .Τοδ φεγγαριού - Πρω΄ι' ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΟΥΚΑΡΗΣ . . . . . . . . . . . . 'Ενας άνεµος ΚΩΣ Τ. ΧΣ ΓΑΡΙΔΗΣ . . ................ Σου γράφω OY I AAIAM ΣΑΡΟΓΙΑΝ (Μετ. A. Π.Κ.). . .Καθένας στο δικό του πόλεμο ΜΠ. ΜΠΡιΞΧΓ (Men. Α ZIéIyKou). . . . O καυκασιανός κύκλος Γ. ΠΕΤΡΗ . . . . . . . Μιά συνοµιλία µέ τον Τσαρούχη ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ . ............. . . . . Γύρω στον Καποδίστρια ΑΠΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΜΗΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞ ΗΣ: τα έκατό χρόν α του Σολωμού - 'Η απονοµή τών κρατι- κών βροβειων -Δυό χρόνια- Για την προαγωγή της πνευματικης ζωης -Συγγραφ=. ϊς και κριτικοί- —Ol έκδόσεις-' Αλεξ. Δελµοδζος. Λεων. Ζ'οης-Για τους συ'δροιιητές μας-ΟΙ απολογισµοί. -Τα πενήντα χρονια τού Βάρναλη. Β [ B A I O ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ: Κρ.τικη για 22 ποιητικά βιβλια. Μ. ΡΑΥΤΟ- ΠΟΥΛΟΣ: ' ιντρ. Κέδρου: Χρήμα, δόξα, άνθρωπος. Γ. ΠΕΤΡΗΣ1 Βυ- ζαντινα µνηµείι 'Αττικής. O E A T P O ΠΕΛΟΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ: Κλυταιμνήστρα - Το ήµερολόγιο της "Αννας Φρανκ-'Ο βροχοποιός. K. |ΙΟΡψΥΡ|ΙΣ : 'O καλός στρατιώτης Σβέϊκ. KI ΠΜ! !΄Ι'0ΓΡΑΦ0 8 Γ. N. ΜΑΚΡΗΣ: To πρόβληµα r00 «θεματος». ΕΙΚΑΣΤ/ΚΕΣ ’l' “KNEE * r. ΠετΡιι>;: "Εκθέσεις Κανέλλη ΜαυροΤΒη-Κανά. ΑΛΛΗΛοΓΡΑιι>ιΑ ι…ιΛιΛ κ.τ.λ. Ε | Κ Ο N E Σ "Εξώφυλλο : Σι΄ινθι.σι| ιιρι.ιτοχρονιάιικη τοι) ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ. ' Εντός κει- ,,'ζ.ι…ι: ll --κ-'ινι (: ιι I ι'| III Λι΄ ||| Inn Kllonn Μακρή "Εκτός κειµένου : ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΛΝ|'.ΛΛ||Σ. Σπίτια του Λ[τωλικοδ- -Τό φύτεµσ-Πορτραϊτ0- -Μάνα και παι- …. |3Υ7Λ||'Ι΄||'||| II-XHH || κοίμηση της Θεο!όκου- -Παναγία 'Οδηγήτρια.. |….ι')αγγι-λιιττής Μάρκος. ΙΙΛΝΝ||Σ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ: Πορτραϊτο… Χωριάτισα. Μ…||ι΄ινι….… ιιυ|ιψώνιιις πώ νόµιρ- Λιευ0υντής Νίκος Σιαπκίδης, Βλαβ…νο' 1 "µ ι'ι'ιιιι΄ιιιινυς ΄|'ιιπιιγριιηιΜι…: 'Ιιιι…'|φ Πυοδρόµου, Ζωοδόχου Πηγής 31-'ΑΘγ΄|να """- - ι ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ τΕΧΝΗΣ MHNIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ KAI ΤΕΧΝΩΝ ΧΡΟΝΟΣ I" ΤΟΜΟΣ E' IANOYAPIOE 1957 ΤΕΥΧΟΣ 25 APXITEKTQN ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Tofi KITZOY MAKPH Στην κυρία '.4γγελική Χατζημιχάλη ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εκκλησία της 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς, ψηλά, στήν κεντρική κόγχη τού ιερού, ένα σκαλισμένο πρόσωπο, αίνιγματικό, κοιτάζει προς τήν απεραντοσύνη τού Αίγαίου. Είναι µια πέτρινη άντρίκια μορφή πού ξεπηδάει ζωηρά ανάμεσα από άλλα χαμηλά διακοσμητικά ανάγλυφα. Παχύ µουστάκι και τετράγωνο σαγόνι δίνουν μια Θεληματική έκφραση στον άντρα αύτόν. Τα χείλια είναι σα να καταστέλλουν ένα. λόγο πού πήγαινε να ξεπηδήσει. "Ετσι, καθώς προ6άλλει μόνο ή µάσκα, χωρίς να συνεχίζεται από κορμί και λαιμό, είναι σαν νάσπασε την πέτρινη επιφάνεια για v’ &- νασάνει τον αλµυρον αγέρι; τού πελάγου. Πολλές φορές συλλογίστηκα πως το στό- μα του Θα είχε μια γοητευτική [Utopia να πεί. 'Ενάμισην αζώνα περίμενε αµίλη- το, μα πάντα στήν άκρα των χειλιών τρεµ.όσβυνεν & λόγος. Κα! η ώρα ήρθε. Παλιά χειρόγραφα, καταχωνιασµ.ένα στο παγκάρι της εκκλησιας, πέτρινες επιγρα- φές, σκόρπιες πληροφορίες σε βιβλία ήρθαν να συμπληρώσουν τον πρώτο λόγο ένος γέ- ροντα Ζαγοριανού, πως & σκαλισμένος τούτος αντρας ήταν & άρχιμάστορας της έκκλησιο"ις. T' όνομά του Δήµος Ζηπανιώτης. cO αναγνώστης πού ξέρει τήν προη- γούμενη εργασία µας για τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη και το γλύπτη Μίλιοι συνάντησε τον µαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη σαν άρχιμάστορα της κομπανίας πού χρη- σιμοποιούσε το γλύπτη Μίλιο για διακοσμητή. "Ετσι ή σημερινή εργασία συνε- χίζει τήν προηγούµενη γιατί οί δύο λαϊκοίτεχνίτες έργάσθηκαν στις ίδιες εκκλησίες. Mo‘c μόνο Με; oi δύο εργασίες είναι ενωμένες ; "Ολες οί εργασίες πού αφορούν τή λαϊκή τέχνη τού Πηλίου προσπαθούν ν' αναστήσουν µορφές καί τέχνες, όσο μπο- ρούν να χωρέσουν μέσα στα βι6λία. Είκοσι χρόνια, τώρα, μονογραφίες ετοιµάζουν τή σύνθεση για ολόκληρο τον πολιτισµό τού Πηλίου. "Η σύνθεση χρειάζεται ύλικό πολύ και ξεκαθαρισµένο. Μιά εργασία για τήν ξυλογλυπτική τού Πηλίου είναι έτσι- μη για έκδοση. 'Η ύφαντική τού Πηλίου και ή πολεοδομία τών χωριών του 6ρίσκον- ται ακόµα στο στάδιο της συλλογής τού ύλικού. Τα στοιχεϊα για τήν κοινωνική καί οικονοµική ζωή τού τόπου δεν έχουν ακόμα συµπληρωθεί "Ετσι, & δρόμος για τή συνθετική εργασία δε φαίνεται σύντομος. "Ο µαστρο - Δήµος Ζηπανιώτης δεν είναι, 6έ6αια, δ μοναδικός αρχιτέκτονας πού έρ- γάσθηκε στό Πήλιο, ούτε τό έργο του έχει έντονη προσωπική σφραγίδα. Στή λαϊκή τέχνη 6 ρόλος τής προσωπικότητας τού καλλιτέχνη είναι διαφορετικός από τήν προσωπική τέχνη. Τό ταλέντο, καί σε μια όμαδική τέχνη έχει τή σημασία του, άλ- λα όχι στόν ίδιο 6αθμό με τήν προσωπική τέχνη. ‘H ζωντανή παράδοση δεν εξαφα- νίζει τήν ατομική άξιοσύνη' αντίθετα, τή 8οηθάει γιατί τής δίνει ένα σταθερό βάθρο. 'Ο μαστρο - Δήμος είναι ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τής γενιάς των αρχιμαστόρων πού δούλεψαν στό Πήλιο τούς δυό τελευταίους αίώνες τής τουρ- κοκρατίας. Μελετώντας τό έργο του καί το καθέκαστα τής δουλειάς του γνωρίζουµε όλη τή γενιά των αρχιμαστόρων τής εποχής του. cO μαστρο - Δήμος έκανε µόνο έκκλησίες -τουλάχιστο γι αύτες ύπάρχουν μαρ- τυρίες. Περιορίζονταν στίς κύριες οίκοδομικες εργασίες. Οί άλλες εργασίες (τέμπλα, δάπεδα, τοιχογραφίες κτλ.) γίνονταν αργότερα καί πολλές φορές ύστερα από αρκετά χρόνια. Στίς περιγραφές των έκκλησιιύν πού έχτισεν 6 µαστρο - Δήμος δεν θα περιο- ρισθούµ.ε μόνο στό καθαρα αρχιτεκτονικό μέρος. Τό χτίσιμο είναι μια φάση τής κα- τασκευής μιάς έκκλησίας. Θα συμπεριλά6ουµ.ε καί άλλα στοιχεία γιατί σκοπός μας δεν είναι v’ απομονώσουμε μια προσωπικότητα αλλά να τήν τοποθετήσουμε μέσα στή διαδοχή τής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παίρνοντας αφορμή από τό λαϊκό αύτό αρχιτέκτονα θα µελετήσουμε τήν εκκλησιαστική αρχιτεκτονική τού Πη- λίου τό 18ο καί 19ο αίώνα. Καλό θα ήτανε ή έργασία αύτή να γινόταν από νέον αρχιτέκτονα. cO συλλέ- κτης τού ύλικού της, πρίν αποφασίσει να τό επεξεργασθεί 6 ίδιος, τό πρόσφερε σε μερικούς νέους αρχιτέκτονες, αλλά δεν τούς ύρήκε πρόθυμους. Λύτό δίνει και τό χα- ρακτήρα τής μελέτης, πού δεν είναι αρχιτεκτο νική αλλά λαογραφική. *Ακόμ,α καί μερικα στοιχεία πού φαίνονται καθαρα αρχιτεκτονικά (τρόπος χτισίμα- τος, αποτυπώσεις, γλυπτή διακόσμηση, άγκωνάρια κτλ.) στό βάθος είναι λαογραφικά. cO μαστρο- Δήμος Ζηπανιώτης, όλοι οί αρχιμαστόροι τού Πηλίου, ανώνυμοι κι όνοματισμ.ένοι, με τα ταπεινά τους χτίσμ.ατα έδωσαν τό αρχιτεκτονικό σχήμα τής λαϊκής θρησκευτικότητας. Καθώς στό χτίσιμο τής έκκλησιάς μεταχειρίζονται ντόπια ύλικά, τήν πέτρα, τό ξύλο, τήν άσδέστη, τήν πλάκα, είναι σα να κάνουν λειτουργία µε τό ντόπιο μαύρο «οίνο», τό πηλιορείτικο «έλαιο» καί τόν σταρένιο «άρτο». ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ Οί έκκλησίες τού Πηλίου είναι βασιλικές οί περισσότερες, μονόκλιτες ή τρίκλι- τες, καί λίγα σταυρ:θόλια Σε τρείς κύριους τύπους μπορούµε vo‘: τίς χωρίσουμε στίς μονόκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, στίς τρίκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, καί στίς μανοκλίτες με θόλο. Καθένας από τούς τύπους αύτούς έχει άπειρες παραλλαγές, κάθε πηλιορείτικη εκκλησία είναι καί µια παραλλαγή αύτών των δασικών τύπων. Πολλοί παράγοντες επιδρούν στή δημιουργία αύτών των ποικιλιών: Οί οίκονομικες δυνατότητες των κτητόρων (πού επηρεάζουν καί τίς δια- στάσεις καί τα ύλικά), ή διαμόρφωση τού έδάφ0υς (αν είναι σε κορυφή λόφου, σε πλαγιά, στό κέντρο μιάς πλατείας, σε πολύ κατήφορικό έδαφος), ή θέση τους σχετι- τα με τό χωριό καί τίς προσπελάσεις (πού καθορίζουν τήν κύρια όψη τής έκκλησίας καί τήν είσοδό της, μια πού ό προσανατολισμός της είναι πάντοτε 6 ίδιος), γειτονι- κές οίκοδοµ.ες προύπάρχουσες ( πού έπηρεάζουν τα φωτιστικά ανοίγματα, τήν τοπο- θέτηση τού νάρθηκα κτλ.), ή χρήση (αν είναι καθολικό μοναστηριού ή ξωκλήσι ή κεντρική εκκλησία χωριού). Οί μονόκλιτες ξυλόστεγες δασιλικεςέχουν μικρες διαστά- σεις καί είναι συνήθως ξωκλήσια. "Εχουν δίρριχτη σκεπή με πλάκες προπαντιώτι- κες,' δηλαδή σχιστολιθικές πλάκες πού βγαίνουν …το στό πηλιορείτικο χωριό Πρό- παν. "Εχουν μια κόγχη ήμικυκλική στόν ανατολικό τοίχο ("Αγ. Γεώργιος κοντα στόν Κισσό) καί σπανιότερα τρείς ("Αγ. 'Ιωάννης Μακρυνίτσας). Μερικά ξωκλήσια δεν έχουν καόθλου ανατολική κόγχη (εΑγία "'Αννα "Ανεμούτσας). |1ολλες φορές έχουν στή δυτική πλευρά ξύλινο ύπόστεγο πλακοσκέπαστο (Παναγία κοντα στόν 2 Κισσό). Είναι χτισμένες με πέτρα καί δέν έχουν αξιόλογο γλυπτικό ή ζωγραφικό διάκοσμο. Έξαίρεση αποτελεί ή μικρή έκκλητία τού "Αγίου Ιωάννου Μακρυνίτσας, στήν κεντρική πλατεία τού χωρ. ού, πού έχει έπιµ.=. -λημένη ίσόδομη τοιχοποιία χτι- στό δυτικό καί νότιο ύπόστεγο (έξωνάρθηκα) καί πλούσια γλυπτική διακόσμηση. & |,Μ΄ (Υ6…Ψΐ/ &: |, %! έργο" , ΄΄ Μι9Ψ!"|"/ο, % (σωμα; Μονό/& μαμα/Λ…φ % ξ. ( ως… ν. ρΜ… & "ψ…" % .,΄,ψ διωε…βυ: µµ; Νο ω…" θ/35; %Μ& &΄Μ ,α΄Σ:΄ ". γ6€Ο;/ΐ Ώ; ;Μ0Μ "να Μ ιβω ωαΏ%#… (ΨχΨ;3ψ, "|, '63ψ9 %. &!!ς/3/ί…… ιμπν"… Μ"? Χαλ θΜ? τζιπ/ναι… κ΄" && Cow/"WM my &: ??… , γι΄/τµ «για… 3 );υ3α;03& ι , 3.΄χΞηΐι ιδ. υ, ανω Έξι/Λι 6:.,Μ'/ 3%ΜΆξΐΜΜ η. Μιαοπά"νΜοι…Λ%…ν:κν ,έ;δ'Ή ωσινΜλ€ξι ψ:6%ο "άς?" χιβν πλαζ… ,; .? 60 Μ »? …%ΐη?σ ο?" γ…ιλ Ώ&λ/ψχζ΄, δ…ην &? Μ…»; . Έλι/΄΄ για α' και"), 3.3 ,, ΄ΐηι %ω9ι α…. ΝεΜ4ψΟι &… Άλυ &; ", ΄3'Ά'%' [Εδω/. Όψη; ανά ,, "%λ3%"βΜΙ; ., κ.κ…. " να"; "7" €? //"' WV των "σέξ?" * "βίο Λητώ» &] ,, ε…?) Μ…"… &; 7) ': ΕΙΚ. 1. Συμφωνητικό τού μαστρο - Δήμου μέ τούς ένορίτες τής 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς Ξυλόστεγες τρίκλητες δασιλικές είναι οί περισσότερες καί µεγαλύτερες έκκλησίες τών χωριών τού Πηλίου. Έξωτερικα φαίνονται σαν μονόκλι- τες γιατί ή δίρριχτη στέγη τους σκεπάζει καί τα τρία κλίτη. T6 μεσαίο κλίτος είναι πάντοτε ψηλότερο καί φαρδύτερο από τα δύο πλαγινά. 'Η όροφή τους είτε είναι έπί- 3 Θ΄"- '… πεδη, και τότε έχει ξύλινο τα6άνι ξυλόγλυπτο… ("Αγ. 'Αθανάσιος 'Αγ. Γεωργίου Νηλείας) είτε καμαρωτή με μπαγδατί και με γύψινες διακοσμήσεις ("Αγ. Γεώργιος Μακρυνίτσας). Τα κλίτη χωρίζονται με δυο σειρες χτιστες κολώνες &… δυο ή τρείς ή τέσσε- ρες. οι κιονοστοιχίες Με; συνδέονται µε τοξοστοιχίες. Πολλές φορές στο ταβάνι, υπάρχουν μικροί θόλοι ή φουρνικα με τσατμά, που οι φαίνονται εξωτερικά ('Αγία Παρασκευή Ζαγοράς). cO γυναικωνίτης σε σχήμα Π, πιάνει τή δυτική πλευρά και μέρος από τή νότια και 6ορεινή και στηρίζεται στους εξωτερικούς τοίχους και σε τέσ- σερες ή Ξξη από τις κολώνες. Μερικές φορές πάνω από το στηθαϊο του γυναικωνίτη υπάρχει καφάσι για να κρύδει τελείως τις γυναίκες από τα αντρικά 6λέμματα ("Επι- σκοπή "'Ανω Βόλου). Πάντως οί γυναίκες δεν πήγαιναν µόνο στο γυναικωνίτη αλλά… ΕΙΚ. 2. '0 µαστρο - Δήμος (άνάγλυφΟ) και στο αριστερό από τα κλίτη. Υπάρχει και ένα ανέκδοτο πηλιορείτικο δημοτικό τραγούδι, που περιγράφει μια τρίκλιτη Βασιλική και καθορίζει τη θέση των πιστών στήν εκκλησία: Μαστορα, πρωτομάστορα και πρώτε στους μαστόρους ποδρθες από τα Γιάννενα να χτίσεις εκκλησία κάν, την τρανή, κάν' την ψηλή, κάν την στα δυό, στα τρία Ζώα να αν ή Παναγια με όλα τα κορίτσια δεξια να είναι 6 Χριστός μ όλα τα παλληκάρια στη μέση νάναι & Σταυρός, να στέκουν οί Γερόντοι . 'Εξωτερικα έχουν υπόστεγο εϊτε ξύλινο πλακοσκέπαστο ("Αγ. Κυριακή Ζαγοράς) είτε με κολώνες χτιστες ("Αγ. Ανάργυροι Πορταριάς), είτε με κολώνες μαρμάρινες ("Αγ. Γεώργιος στο χωριό 'Αγιος Γεώργιος Νηλείας). Το ύπόστεγο περι6άλλει τήν εκκλησία είτε από τις δύο πλευρές, δυτική και νότια (Παναγία Μακρυνίτσας) είτε και στή δορεινή (Αγία Μαρίνα Κισσοι")) και καταλήγει τις περισσότερες φορές άνα- …… σε παρεκκλήσια. Στήν ανατολική πλευρά έχουν τρείς συνήθως κόγχες, μέ τή μεσαία µεγαλύτερη. ,Εξωτερικα οί κόγχες έχουν πολλες φορες χαμηλά διακο- σμητικά ανάγλυφα ("Αγ. Νικόλαος ΙΙορταριάς). =Η τοιχοποιία τους είναι είτε απλή πέτρινη άσοδο΄ιτιστη, ή, πιο σπάνια σο6ατισμένη (Γενέσιο Θεοτόκου Λαύκου) ήμασ- δοµ.ική άρμολογημένη ("Αγ. Παρασκευή Ζαγοράς). 4 Μονόκλιτες Βασιλικές με θόλο. Είναι είτε μικρα ξωκκλήσια "Αγιά Τριάδα στη θέση Πάλιτσι), είτε καθολικά μοναστηριων(Παναγία Λαμπινο6ς), είτε κεντρικές έκκλησίες χωριών ("Αγ. "Ιωάννης Νιάου), "Ολες έχουν θόλο που είτε κρύβεται από τήν κλίση της σκεπης, πού φουσκώνει έλαφ…οα στήν κορυφή του θόλου (Παναγία Λαμπινοι'ις), είτε προβάλλει σαν έντονο φούσκωμα της πλακόστρωτης στέ- γης σε σχήμα μισού λεμονιού ("Εκκλησία Σταυρού "Ανεμούτσας), είτε ξεχωρίζει σαν πολυεδρικσς χαμηλός τρούλος ("Αγ. 'Αθανάσιος Λαύκου). 'Ο ανοιχτόςζτους έξωνάρ- Ν…ΡΣ .. &: Μ 8 Έ :' & .ι ;- :ε z ': UI :: Ξ :! > .. Ο .) ------------- ‘8 -"'΄ «» ....I I ............. ε ;: : … .' :ν , o :. : ; ζ΄ ; - «: " . & : 5 . ε I O P. P Ξ ‘E : ' "8 :… : Ό :! Ξ ; :: : . …Ξ ; D b: .. Ξ :' :' ' 6 |: I . -'Φ :: : : :?! :: : : : ;: : ' '? :… -- ? Β ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ ' ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ I. -ε . Ρ " . Ξ Ξι "& 'Ξ" ΄χ ι! "δ ? ΕΞ ΑΙΜ & """ l:- ‘5. ...... .-. ΠΞ Ξ… … "6 © . Έ 9 Δ Εξ . . ι . . . . . . δ θηκας είναι, είτε χτιστός, »… τότε είναι µόνο στή δυτική πλευρά ("Αγ. "Αθανάσιος Λαύκου), είτε ξύλινος πλακοσκέπαστος και τότε μπορεί να προεκτείνεται και στή νότια πλευρά (ΛαμπινοΌ). "Εχουν ανατολικά τρεις κόγχες, Με; από τα μικρά ξω- κλήσια, που έχουν μία (Θεοτόκος στή θέση Μούζιες Λαύκου). 'Η τοιχοποιία είναι είτε κοινή πέτρινη είτε ίσοδομ.ική άρµολογημένη. Τα δάπεδα των έκκλησιών όλων των τύπων είναι πλακόστρωτα κι έχουν με- ρικές φορές απλά διακοσμητικά πού σχηματίζονται από πελεκηµ.ένες πέτρες µε άρ- 5 μούς άπο:στρογγυλεµένα δότσαλα, ποταμίσια ή θαλασσινά (Θεοτόκος Μουρεσιου). Δυστυχως πολλά από τα δάπεδα αι>τά έχουν αντικατασταθεί αργότερα από τσιμεν- τένια βιομηχανικά πλακάκια. =Εντελώς ίδιαίτερον τύπο παρουσιάζει ή έκκλησία του μοναστηριού του "Αη- Λαυρέντη, τρίκογχη Βασιλική με ψηλοτύμπανο τρούλο, και τρίπλευρες κόγχες. Λε- πτομερή της περιγραφή δημοσίευσε ο αρχαιολόγος Νικ. Γιαννόπουλος. 8 Η σύντομη αυτή περιγραφή των τριών δασικών τύπων των εκκλησιών του ΕΙΚ. 4. "Αγιος ,Αθανάσιος (νότια (mm) Πηλίου τους ο…) τελευταίους αίώνες τής τουρκοκρατίας, αφήνει πάντα ανοιχτο το πεδίο για μια είδική μελέτη του θέµατος. "Εδω έγινε για να να τοποθετηθεΞ το έργο του αρχιτέκτονα Δήμου Ζηπανιώτη. ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΟ Πολύτιμο ντοκουμέντο για τή μελέτη των όρων με τούς οποίους έργάσγθηκε δ μαστρο - Δήμος καί όλοι οί αρχιτέκτονες και οί µαστόροι τής έποχής του στο Πή- λιο, δημοσίευσε ο κ. "Απόστολος Κωνσταντινίδης στο δυσεύρετο 6ι6λίο του «τα εν τω Πηλίιρ δρα παλαιά καί σύγχρονα χριστιανικά μνημεία». ' Το ντοκουμέντο αυτο είναι το συμφωνητικο που υπογράφηκε στή Ζαγορά στίς 21 Φε6ρουαρίου 1803 με- ταξυ του μαστρο - Δήμου και των έπιτρόπων τής εκκλησίας τής Αγίας Παρασκευής. Δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορα σε φωτοτσιγκογραφία (sin. 1). Συνδυασµένο με το έξοδσλόγιο τής έκκλησίας, με τις πέτρινες έπιγραφές, µε άλλους λογαριασμούς οίκοδοµ.ικών έργασιών καί με διάφορα άλλα στοιχεια, φωτίζει τούς όρους με τούς οποίους έργάζονταν οί µαστόροι της εποχής αι">τής. Το κείµενο του συμφωνητικοΌ, διορθωμένο από λίγα μικρα παραναγνώσματα τής αρχικής του δημοσίευσης, είναι το έξής : 6 »διά του παρόντος γράµµατος φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες|ο'τι έσυμφώνησα έγώ & μαστροδήµος μέ τοι") ένορττας του μαχαλα αγίας πα|ρασκευής να φτειάσω τήν έκκλησίαν τους άγιο… παρασκευήν μερο|κάμ.ατο τον άνθρωπον προς γρ΄ : 35 : τριανταπέντε τήν ήμέραν, το δέ|µουλάρι προς γρ΄ : 25 : είκοσιπέντε τήν ήµέραν, μέ αύτήν τήν τιμήν έκα|βουλαρήσαμεν να μήν πάρωμεν άλλο τίποτε δια γε- μελίκι, ούτε μαν/δηλώματα, ούτε θεμελιάτικα, µόνον να µας δίδουν από μίαν όκά/ ρακήν τήν ήμέραν, να μας κάμωσι καί δύω ζειαφέτια, καί όχι άλλο/άπό αύτά ώς άνωθεν έγράφαμ.εν, προς τούτοις και τα μουλάριά μας δταν|δέν έχει χρείαν ή έκκλη- σία να δουλεύουν, να κάθωνται, καί από τοι/έντόπια μουλάρια αν πηγαίνουν να 60η- θοΌν χάριν εύλα6ε:΄ας, να μήν έμ/ποδίζωνται από ήμας τούς μαστόρους, καί να άρ- χήσωµ.ε τήν δουλείαν είς τας/δεκαπέντε του &πριλλίου. όθεν έγινε το παρον είς δύω, καί βαστά|το κάθε μέρος το ένα, διά μανδηλώματα να µας δίδουν γρ΄: 25.|καί όχι άλλο τίποτε από τα άνωθεν σηµειωθέντα και έστω είς ένδειξιν : 1803 Φευρουαριού : 21 » …. &. μαστροδήμος 6ε6αιώνω » αναγνώστης σακελλαρίου μάρτυς » Νικόλαος Ιωάννου κασσα6 : μάρτυς » δημήτρης γιοργοδόπουλος μάρτης » νικόλαος παναγιώτου : γκίκα μαρτυρώ. » » Πρέπει να σχολιάσουμ.ε μερικά σημεία αύτοΒ του συμφωνητικου: «Φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες>>: Ζου- πανιώτες, δηλαδή ήπειρώτες είναι οί τεχνίτες που &ναλα6αίνουν το χτίσιμο τής έκ- κλησίας. Σημειώσαµε σέ πολλές περιπτώσεις τή συμ6ολή τών τεχνιτών τής ,Ηπεί- ρου στήν ανάπτυξη τής λαϊκής τέχνης του Πηλίου. Πολυάριθμοι είναι και ο! άρχι- EIK. 5. "Αγιος Αθανάσιοςξ(νοτιοανατολική γωνία) ή...-ε τέκτονες καί οί χτίστες πού δουλεύουν στο Πήλιο. Ζουπανιώτες είναι καί οί μαστό- ρσι πού έχτισαν στά 1766 τήν έκκλησία τού 'Αγίου Αθανασίου στή Δράκια, όπως καί πάμπολα σπίτια, γιοφύρια, έκκλησίες καί Βρύσες. Οί Ζουπανιώτες τεχνίτες έρ- χονται σέ κομπανίες p.’ έναν άρχιμάστορα. "Εχουν, άκόμα καί σήμερα, µια συνθημα- τική γλώσσα για να συνεννοούνται χωρίς νά τούς καταλαβαίνουν οί άλλοι. Π.χ. για να είδοποιήσουν έναν χτίστη πού ξεχάστηκε καί δέν ένοιωσε πως ήρθε 6 αφέντης τού σπιτιού, τού λένε: «"Αι, μή ξιφλιάζ,ς, ξέπυρι 6 p’xég». Για να παραπονεθούν για τήν καθυστέρηση τής πληρωμής τους λένε: «Δέ φσάει τσάταλου». Γι αύτό καί οί Πηλιορείτες, όταν θέλουν να πούν πως ένας μιλάει άκατάληπτα λένε: Αύτος μι. λάει ζουπανιώτικα». "Αργότερα βγαίνουν καί ντόπιοι αρχιτέκτονες, όπως 6 µαστρο … Γιώργος από τή Δράκια, πού έχτισε το κελλιά τής Παναγίας στο νησάκι τού Τρικεριού, οί αδελφοί Γ. καί Π. Κοσμάδες από τίς Μηλιές πού έχτισαν στα 1865 τή Σχολή τής Βυτί- τσας µαζί μέ τον Ζ. Γεράση, καί άλλοι. «"0 τι έσυ µ. φ ώ ν η ο οι έγ ώ 6 µ. α- ΕΙΚ. Ο. 'Ο "Αγιος "Αθανάσιος (τοιχογραφία) σ τ ρ ο δ ή μ ο ς» 2 ’Am) τή φράση αύτή φαίνεται πως 6 αρχιτέκτονας έκπροσωπεϊ όλο το συνεργείο, διαπραγµατεύεται καί συνάπτει συμφωνίες για λογαριασμό όλων. «Μέ τούς ένορίτας τού μαχαλά αγίας Παρασκευής»: Μα- χαλά; = τούρκικα : συνοικία. Ξέρουμε πως πολλές'συνοικίες τών χωριών έπαιρναν το όνομά του: άπό τήν έκκλησία τους. ‘0 μαστρο -Δήμος δέν πρωτοχτίζει τήν =Αγία Παρασκευή αλλά τήν ξαναχτίζει στήν ίδια θέση. "Αλλωστε το έξοδολόγιο τής έκ- κληοία; αρχίζει από τά 1740, δηλαδή έξηντα:ρία χρόνια πρίν τήν ξαναχτίσει 6 μα- στρο-Δήμος με τούς μαστόρου; του. «μερο κάματο προς γρόσια 35 8 : ή ν ή µ. έ ρ αν : 'Η πληρωμή δέ γίνονταν ξεκοπίς αλλά µέ το μεροκάματο, μέ τα ολικά τού έργοδότη. Πόσοι ήταν οί μαστόροι τής κοµπανίας; Σω έξοδολόγιο τής έκ- κλησίας σημειώνονται :0': έξής: «άπό δεκατρ΄ις άπριλίου εος δεκάξι αύγούστου οπου φίγανε ή µαστορι εστισαν τά µεροκάματα 3.478 : προς π. 35 τούς μαστόρους έστισαν 3.043.10:, Δηλαδή για 80 περίπου μέρες πραγματοποιούν καί πληρώνονται 8.478 μερο- κάματα. Συνεπώς-ή κομπανία πρέπει να αποτελείται από 43 -45 μαστόρους. Είναι χαρακτηριστικό πως ούτε στο συμφωνητικό, ούτε 0:6 έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναφέρε- ται ίδιαίτερη άμοι6ή τού άρχιτέκτονα. Αύτος είσέπραττε όλο το ποσό, πλήρωνε τίς τροφές καί ορισμένα άλλα κοινά έξοδα καί έδινε στον καθένα το μεροκάµατό του, αρκετά χαµηλό- τερο άπό αύτό πού είσέπραττε. "Αλλωστε δεν άμιδονταν όλοι το ίδιο, αλλά άνάλογα μέ τήν ζ άξιοσύνη τους καί το χρόνο προύπηρεσίας τους. * "Αλλες φορές ή συμφωνία γίνονταν µέ παροχή φαγητού, κυρίως στο χτίσιμο ίδιω- ξ τικών σπιτιών. Τότε το μεροκάματο ήταν χα- μηλότερο. =Ο έπιστάτης στο χτίσιμο τού σπι- τιού…τού Δ. ,Αθανασάκη στή Δράκια, δίνει στον ίδιοκτήτη σηµείωμα τών έξόδων : ΄ «ίδού συμεονού τα οσα έξοδα έχο είς άργατές κέ λυπα αλα ' είς Μέροκάµατα τούς Μαςστόρους έχον ΐ έος συμερον|Μεροκαματα 2Ο/τον 25 τύν ’I- μεράν Γρ (500, συμπληρώνει μέ μολύβι 6 , ίδιοκτήτης) ΄ διά θροφύ τού Μάςτορούς Γρ. 248» T6 χτίσιμο τού σπιτιού κράτησε 60 Ξ εργάσιµες μέρες γιατί 0:6 ίδιο χαρτί σημειώ- νει 6 ίδιοκτήτης 60 ήμερομίσθια τού έπιστά- τη προς 36 γρόσια. «Το δέ μουλάρι π.ρ & ς Υ Ρ…! σ-ι αν " ί :" o σ ι π Ξ " " ε;» Για: ΕΙΚ. 7. Βασιλ. Γρεβενά… καί Μαρ- τη μεταφορα των υλικων χρησιμοποιούσαν οι μιά… Μα.Αρ…,,ζ,ώ… . Ό "Αγιος κομπανίες τών μαστόρων δικά τους μουλάρια. ,Ιωάγνης Στό έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναγράφεται: «1911 µεροκάματα προς 25: 1.194.15». Δηλαδή για 80 περίπου έργάσιµ.ες ήμέρες πραγματοποιούνται 1911 μεροκά- ματα τών μουλαριών, πού πρέπει να είναι γύρω στα 2δ, αφού-άλλωστε-σημειώ- νεται στόσυμφωνητικόπώς «… μουλάρια μας όταν δέν έχει χρείαν ή έκλησία να δουλεύουν, να κάθωνται καί άπό τα έντόπια μουλάρια άν πηγαίνουν να δοηθούν χάριν εύλαβείας, να µήν έμποδίζωνταιάπό ήμάς τούς μασστόρους»: Αύτοσηµ.αί- νει πως δέν έπιτρέπονταν ή μίσθωση ντόπιων µουλαριών για τίς μεταφορές οίκοδο- μ.ικών ύλικών, αλλά μόνον ή δωρεάν παροχή ύπηρεσιών, «χάριν εύλαδείας» τών ίδιο- κτητών τους. Τα μουλάρια τής κομπανίας έβοσκαν σέ κοινοτικά λι6άδια καί για δι- καίωμα 6οσκής δποχρεώνονταν οί μαστόροι νά χτίζουν ορισμένου μήκους καλντερί- µια τού χωριού, άνάλογα μέ τον αριθμό τών μουλαριών καί τίς µέρες παραμονής τους. «να μήν πάρωμε άλλο τίποτε γιά γεμελίκι»: Δηλαδή για 9 … διατροφή τους. «ο ύ τ ε 0 0: ν δ η λ ώ 0 α τ α»: "Οταν τελείωνε το χτίσιμο καί έμ- παιναν :6: ζευκτά τής σκεπής, τοποθετούσαν στήν κορυφή τής στέγης έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό στολισμένον μέ ένα στεφάνι ή ένα μπουκέτο λουλουδιών. ,Επάνω στο σταυρό αύτο το κορίτσι τού σπιτιού ή, άν δέν ύπήρχε κορίτσι, ή κυρά τού κρεμούσε μαντήλια, πουκάμισα ή άλλα είδη. "Οταν ύπήρχε πρόσφατο πένθος τού ίδιοκτήτη ή έχτιζαν δημόσιο κτίριο (όπως στήν περίπτωσή μας) δίνονταν το άντίτιµ.ό τους σέ χρήμα. Τα μαντηλώματα ήταν έθιμικο δικαίωµα τών μαστόρων. Σσό συμφωνητικό φαίνεται πως παραιτούνται άπό το δικαίωμά τους αύτό, στο τέλος όμως, άφού μπεί ι]Ποι> ε]Θ&Ν&ι>|οο Μίκα… και… … , , .… .;-.…ι:.'.΄--…-.----.. Κ…… ΕΙΚ. 8. "Αγιος Αθανάοιος Λαύκου (κάτοψη) καί ή τελειωτική φράση «όθεν έγινεν το παρόν είς δύο καί βαστά :6 κάθε μέρος :6 ένα»: μετανοιώνουν καί προσθέτουν: «διά μανδηλώ- µ α΄τ α ν 6: 0 ά ; δ ί δ ο υ ν γρ΄ 25»: T6 1:006 06:6 άναγράφεται καί στο έξοδολόγιο τής έκκλησίας: «μανδηλώματα τούς μαστόρους ΟΟ25>. Δέχονται v6: μήν πάρουν «ο 6 τ ε 6 ε 0 ε λ ι ά τ ι κ α»: Στή θεμελίωση τών σπιτιών ή τών γεφυριών έσφαζαν ένα ζώο (άρνί ή κόκορα), ,Αφού χύνονταν στά θεμέλια :6 αίμα, το σφαγμένο ζώο το έπαιρναν οί μαστόροι. Συναφής μέ :6 έθιμο αύτό είναι καί ή παράδοση τού γε- φυριού τής "Αρτας, όπου έπρεπε νά χτισθετ 0:6: θεμέλια καί ήγυναίκα τού άρχιμά- στορα, γιά v6: στεριώσουν. 'Επίσης οί ίδιοκτήτες, καθώς καί γνωστοί καί γειτόνοι. έριχναν 0:6: θεμέλια νομίσματα, πού :6: μάζευαν οί μαστόροι, άφήνοντας μόνο ένα- δύο πού σκεπάζονταν άπό :6 χτίσιµο «για το γούρι». «μ ο ν ον ν 6: 0 άς δ ί δ ο υν άπό μίαν όκά ρακήν τήν ήμέραν, v6: μάς κάμωσι καί δύω ζ ε ι a: φ έ τ ι α» : Ζειαφέτια=γεύµ.ατα. Ακόμα καί σήμερα στο Πήλιο οί μαστόροι απαιτούν άπό τούς ίδιοκτήτες τών σπιτιών καθημερινά 0:6: ποσότητα ούζου ή τσί- πουρου. «Νικόλαος 'Ιωάννου Κασσα62 μάρτυς>:'ΟΝικόλαοςΚασ- σαβέτης φαίνεται πως έχει συντάξει καί :6 συμφωνητικό. =Υπήρξε συμμαθητής τού Ρήγα Φερραίου, κατά τή μαρτυρία τού Χρ. Περραιβού 5. Τήν πληροφορία αύτή έπι- 6εδαιώνει 6 Φίλιππος "Ιωάννου σέ γράμμα του προς τον Ν. Μάγνη μέ χρονολογία 16 Δεκεμ6ρίου 1859. 'Ο Φίλιππος Ιωάννου σημειώνει, άκόμα, στο ίδιο γράμμα, πως «ο Νικόλαος Κασσα6έτης έδίδαξε πολλά έτη καί μέ πολύν κόπον έν τι"ρ έλληνικώ τής Ζαγοράς σχολείω, άλλ' ούχί συνεχώς' διότι ών ύγείας άκροσφαλούς ήναγκάζετο 10 πολλάκις να παραιτηθεί» 6. "Η σωστή σύνταξη καί οί ασήμαντες ανορθογραφίες τού συμφωνητικού πείθουν ότι συντάκτης του είναι 6 διδάσκαλος Ν. Κασσα6έτης, &… οί έπίτροποι τής έκκλησίας δέν είναι πολύ γραμματισμένοι, όπως φαίνεται από ,τίς ανορθογραφίες καί τήν κακή διατύπωση τού έξοδολόγιου. Στίς δεκάξη Αύγούστου 1803 παραδίδεται ή έκκλησία, χτισμένη άπό :6 00:- 0:00 - Δήμο καί τούς μαστόρους του. "Η εργασία τους περιορίζεται μόνο στο γιαπί. T6: σοβατίσματα, τα ξύλινα κουφώματα καί οί άλλες συμπληρωματικές έργασίεςΈέγι- ναν από άλλους μαστόρους. Στό έξοδολό…γιο τής "Αγίας Παρασκευής σημειώνονται άλλα έξοδα «απο δεκαξι αύγούστου εος τρις νοεμ6ριου οπου φίγαν κ αλι μαστορι». "Ανάμεσα στά έξοδα αύτά αναφέρονται καί τά έξής χαρακτηριστικά: «του μαστρογιάνι τζιαμιτζί 6:6: μιρουκάματα ιψου κή γιαλιά 153.10 ης : 2‘0 φορτοματα ξιλα κεσανίδια κε άμου αγογι του λιανζικου 0005.05 :0: ωσα εξοδεύθισαν ης το δευτερον ής την πιζουλα γρ 253.35» Γιά νά χτισθεί ή να έπισκευασθεϊ 0:6: έκκλησία χρειάζονταν πρώτα άδεια τού Μητροπολίτη. "Ενα βεράτι τού Αχμέτ τού Α΄, πού 6γήκε τον ,Ιανουάριο τού 1604 καί καθορίζει τα προνόμια τών μητροπολιτών, γράφει στο τέταρτο άρθρο «Το; έν τή έπαρχία αύτού έκκλησίας καί μοναστήρια χωρίς ίερού 60:00:13 06651; δύναται να απαλλοτριοϊ άπό τών χειρών αύτού, καί άνευ αδείας αύτού ούδείς δύναται να έπι- σκευάζη ή ανεγείρή έπί τών αύτών θεμελίων ή έμποδίζει αύτά» '. "Αδεια άπό τίς τουρκικές αρχές απαιτούνταν μόνο για :0‘: Χάσια (Πορταριά, Κατηχώρ…ι, Μηλιές, Τσαγγαράδα, Ζαγορά κ.ά), ένώ τα δακούφια (Μακρυνίτσα, Δράκια, "Αργαλαστή κ.ά.) «κτίζους έκκλησίαις όταν θέλουν» όπως αναφέρουν 6 Κωσταντής καί 6 Φιλιππίδης στή Νεωτερική Γεωγραφία τους.Β T6 προνόμιο αύτό καταργήθηκε 0:6: 1796 έξ αίτίας μερικών «συμδάντων» στο χτίσιμο τού "Αγ. Ιωάννη Μακρυνίτσας. Γι αύτό, &… άοόΝάοιοο τα… ' Τα… οΤση1ο'κΡοο :IIIl . … ΕΙΚ. 9. 'Αγιος ,Αθανάσιος Λαύκου (τομή 0:6 μάκρος) 0:6: 1800. οί κάτοικοι τού "Αγίου Λαυρεντίου πήραν ρητή άδεια από τήν Τουρκική Κυ6έρνηση για να χτίσουν τήν έκκλησία τού "Αγίου 'Αποστόλου τού Νέου, κι έπει- δή δέν είχαν έτοιμες πλάκες γιά νά σκεπάσουν τήν έκκλησία μέσα στήν προθεσμία, αναγκάστηκαν να 6γάλευν από τα σπίτια τους 9. 11 Οί έκκλησίες χτίζονταν μέ έξοδα τών ένοριτών ή μέ δωρεές καί τότε έµπαινε σέ πέτρινη ή γραπτή έπιγραφή το όνομα τών κτητόρων ("Αγ. ,Αθανάσιος "Αγίου Γεωργίου Νηλείας κ.τ.λ.). ΔΗ MOE ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Οί διογραφικές πληροφορίες για το μαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη είναι λειψές. "Από :6: στοιχεία πού προσφέρει το συμφωνητικό καί μερικές έπιγραφές μπορούμε να τή σκιαγραφήσουμε κάπως. Πρώτα - πρώτα το έπίθετό του δείχνει τήν καταγωγή του. Είναι ήπειρώτης. Ζουπανιώτες ή Ζιπανιώτες ή Ζηπανιώτες λέγονταν στο Πή- λιο όχι μόνον όσοι κατάγονταν από το Ζαπάνι αλλά όλοι οί ήπειρώτες, όπως έξω από το Πήλιο όλοι οί πη- λιορεϊτες λέγονταν Ζαγο- ριανοί. Προτίμησα τον τύπο Ζηπανιώτης γιατί έμφανίζεται συχνότερα στίς έπιγραφές τών έκ- κλησιών πού έχτισε καί γιά νά μή γίνεται σύγχυ- ση μέ :6 συντοπίτη του καί συνεργάτη του γλύ- πτη Μίλιο Ζουπανιοπο- λίτη. "Εργάσθηκε στο Πήλιο δέκα χρόνια περί- που. Πήγαινε πρώτα μόνος του, έκλεινε συμ- φωνίες κι ύστερα έπαιρ- νε καί τούς μαστόρους του. T6 συμ6όλαιο μέ τούς ένορίτες τής "Αγίας Παρασκευής ύπογράφη- ".. κε στίς 21 Φε6ρουαρίου ‘_ …… καί ή έργασία άρχισε ' …" "(& στίς 13 ΄Απριλίου 1τ03, ΕΙΚ. 10. "Αγιος ΑΘανάσιος Λαύκου (τομή στο πλάτος) ίσως γιατί στο μεταξύ θα έπρεπε νά τΞλΞίώσΞι άλλες ύποχρεώσεις πού είχε αναλάβει. Μαζί μέ τούς μαστόρους του έχει καί το συντο- πίτη του γλύπτη Μίλιο πού σκαλίζει :2; έπιγραφές, τα ύπέρθυρα καί άλλα γλυπτά κοσμήματα, καθώς καί τίς μορφές διαφόρων αγίων σέ χαμηλό ανάγλυφο. Πιθανότατα & ίδιος γλύπτης σκάλισε σέ ανάγλυφο καί τή μορφή τού μαστρο - Δήμου στήν κόγχη τού ίερού τής "Αγίας Παρασκευής (Είκ. 2). T6 ανάγλυφο αύτο παριστάνει :6 μα- στρο - Δήμο σάν ένα νέο σχετικώς άντρα µέ παχύ καγκελωτό μουστάκι καί μέ το χαρακτηριστικό πλακαρο ήπειρώτικο κεφάλι. T6 πλατύ του σαγόνι τού δίνει έκφραση θεληματική. T6 ίδιο θεληματική έκφραση έχει καί το στόμα του. 'Αντίθετα μέ το σύνολο σχεδόν τών γλυπτών έργων τής έποχής του, πού παριστάνουν συγκεκριμένα άτομα, έδώ ύπάρχει φανερή ή πρόθεση τού καλλιτέχνη ν' αποδώσει ατομικά χα- ρακτηριστικά. Πρώτη παραγγελία παίρνει από :6 Γεώργιο Αναγνώστη καί τούς δύο γιούς του Νικόλαο καί Ιωάννη να χτίσει τήν έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου στο χωριό "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. "Υστερα γνωρίζεται μέ τον πρώτο άρματωλό τού Πηλίου, τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη. πού τού αναθέτει το χτίσιμο ή :6 ξαναχτίσιμο δια- φόρων έκκλησιών, όπως θα δούμε, μέ λεπτομέρειες, στήν περιγραφή τών έργων του. Μία παράδοση, πού ύπάρχει ακόμα στο χωριό Λοιύκος, λέει πως 6 αρχιτέκτονας ., … 12 πού έχτισε τόν "Αγιο "Αθανάσιο Λαύκου (δηλαδή 6 μαστρο - Δήμος) αποκεφαλίστηκε άπό τόν καπετάν Στέργιο Μπασδέκη πού τόν έπιασε v6: 1:1665: στό χτίσιμο μιάς άλλης έκκλησίας πού τού ανέθεσε. Δέν ύπάρχει τίποτα πού να έπι6ε6αιώνει ή να διαψεύδει τήν παράδοση αύτή. Πάντως 0:6: τέτοια τιμωρία δέν ήταν ασυνήθιστη άπό τόν καπετάν Στέργιο. "Υπάρχει, μάλιστα, στό μοναστήρι τής Λαμπινούς ανάγλυφο πού παριστάνει τόν κτήτορα Στέργιο Μπασδέκη να αποκεφαλίζει 0:6: γυναίκα. 'Ο μαστρο - Δήμος ήταν περήφανος για τή δουλειά του, γι αύτό πάντα στίς πέτρινες, μαζί μέ τό όν:μα τών κτητόρων 71 όσων συντελέσανε στήν κατασκευή τής έκκλησίας, σημειώνει καί :’ όνομά του, πράγμα πού δέν γίνεται συχνα στό Πήλιο. Μερικές φορές οί… κομπανίες τών μαστόρων δείξουν 0:6: έπιγραφή πού άναφέρει μόνο τήν καταγωγή τους ("Αγιος ,Αθανάσιος Δράκιας : «1766 MAETOPI ZOYHA- ΝΟΤΕΣη. *Αρχοντικα δέ φαίνεται v6: έχτισε 6 000:00 - Δήμος, είδικευμένος στό χτίσιμο έκκλησιών. Θα έ6αζε κι έκεϊ τ' όνομά του σέ έπιγραφή, όπως έκανε 6 συντοπίτης του Κοσμάς στό σπίτι τού Ντιντίκα στήν "Αλλη Mega”. "Εχτισε μόνο :6: κελλιά τού μοναστηριού τών Ταξιαρχών, ανάμεσα Ζαγοράς καί Χορευτού. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΡΟ- ΔΗΜΟΥ "Α γ ι ο ς 'Α 0 α ν ά ο ι ο ς (1795). ‘H έκκλησία αύτή Βρίσκεται στήν έπάνω συνοικία τού χωριού "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. Είναι τρίκλιτη δασιλική (Βίκ. 3). "Εξωτερικά :6: τρία κλίτη σκεπάζονται άπό τή δίρριχτη πλακοσκέπαστη στέγη (Είκ. 4). Τό χτίσιμό της είναι σχεδόν ίσοδομικό άρμολογημένο. 'Από τή δυτική καί νότια πλευρά περι6άλλεται 01:6 ξύλινο πλακοσκέπαστο ύπόστεγο, πού καταλήγει στήν άνα- τολική άκρη τής νότιας πλευράς στό παρεκκλήσι τού cA1000 Μοδέστου. Οί ξύλινες κολώνες τού ύπόστεγου άκουμπούν σέ χαμηλό πεζούλι. Μόνο ή Βορειοδυτική γωνία τού ύπόστεγου κλείνεται από τοίχο. πού αφήνει 0:6: 6ορεινή πόρτα. Στό νότιο τοίχο ψηλά, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει πέντε σιδερόφρακτα παράθυρα. "Αλλα δύο, καθώς καί μία πόρτα ύπάρχουν κάτω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου. Στό δυτικό τοίχο, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει τρία παράθυρα, τό μεσαίο ΗΠοοόΘΜ'οιοο πΡο΄οογΗ ΕΙΚ. 11. "Αγιος "Αθανάσιος Λαύκου (πρόσοψη) 13 ψηλότερα καί τ' άκρινά χαμηλότερα. Κάτω άπό τή στέγη δύο πόρτες, μία στό κέν- τρο καί μία στενότερη δεξιά, καθώς καί δύο σιδερόφραχτα παράθυρα. ‘0 6ορεινός τοίχος δέν έχει κανένα άνοιγμα(ΕΞίκ. 5). Στόν τοίχο τού ίερού έχει κόγχες. 'Η με- σαία είναι μεγαλύτερη, πεντάπλευρη, μέ τρία στενά σιδερόφραχτα παράθυρα στίς EIK.| 12. "Αγιος ΄Αθανάσιος Λαύκου (έπιγραφή) τρείς κεντρικές πλευρές. Οί δύο άκρινές κόγχες είναι μικρότερες, ήμικυκλικές, χωρίς άνοιγμα. Καί οί τρείς κόγχες είναι πλακοοκέπαστες. … Πλούσιος είναι 6 έξωτερικός διάκοσμος τής έκκλησίας. Πάνω άπό τήν πόρτα τού νότιου τοίχου, μέσα σέ άόαθη κόγχη είναι ζωγραφισμένος 6 "Αγιος 'Αθανάσιος. Γύρω, σέ σχήμα πέταλου, ζωγραφική ζώνη μέ τούς Δώδεκα ="Απόο'τολους σέ προτομή μέσα σέ κύκλους, πού τριγυρίζονται άπό κόσμημα (κλήμα). 'Επειδή άργότερα ή πόρτα έγινε ψηλότερη άπό τήν άρχική, έχουν κοπεί οί δύο άπόστολοι πού βρίσκον- 14 ταν στίς άκριες τού πέταλου. (Βίκ. 6) Πάνω άπό τήν πόρτα τού παρεκκλησίού, μέσα σέ ά6αθη κόγχη, τοιχογραφία τού "Αγιου Μόδεστου. Ή είκόνα περιβάλλεται άπό όραίο πεταλόσχημο κόσμημα. ,Αξιόλογος είναι καί 6 γλυπτικός, έργο τού γλύπτη Μίλων. Περιγραφή του .ύπάρχει στό διβλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. Στό νότιο τοίχο ΕΙΚ. 13. Μίλιου Ζουπανιοπολίτη: "Αγιος "Αθανάσιος χρωματισμένη άνάγλυφη έπιγ.ραφή δίνει :6 ίπορικό τού χτισίματος τής έκκλησίας. Τό φόντο τής έπιγραφής είναι μαύρο, τά γράμματα καί τά κοσμήματα πράσινα. Τά γράμματα καί τά κοσμήματα είναι έξώγλυφα. "Ετος 1795 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ A "ί" ΙΔΟΥ ΝΑΟΣ ΕΚΤΙΣΤΕ EK BAGQN ΜΕΓΑΣ / EN ΥΠΟΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΣ ΠΗΛΙ()Υ ΟΡΟΥΣ | EHONOMAI‘I ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ/ ΑΡΧ[ΕΡΑΤΕΥ- υΝΤΟΣ Δ΄ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΚΥΠΡΙΟΥ ΕΙΣ ΜΗ'ΓΡΟΠΟΔΙΝ ΑΥΤΟΥ EKEI- NOT/ OTOI MEN EIEI KTITOPEE TOYAE ΤΟΥ ΤΟΥ| ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡ- 15 - αµ…- ΓΙΟΣ ΥΙΟΙ ΑΥΤΟΥ / ΔΥΩ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ TE KAI ΙΩΑΝΝΗΣ | ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΙ- ΠΟΙ ΟΣΟΙ ΔΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟΝΤΕΣ| ΛΟΓΩ, ΕΡΓΩ ΤΕ ΚΑΙ ΑΙ"ΑΘΗ ΠΡΟΑ[ΡΕ- ΣΕΙ | ΕΞΟΙΝΤΟ ΤΟΥΣ ΜΙΣΘΟΥΣ ΑΠΕΙΡΟΠΔΑΣΙΟΥΣ / ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΒΛΕΙΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ/ΠΟΛΥΤΛΑ ΑΘΑΝΑΣΙΕ ΦΥΛΑΤΤΕ ΤΗΝ ΜΟΝΗΝ ΣΟΥ ,'ΜΗΔΕΙΣ ΩΣ ΘΗΡΑΝΗΜΕΡΟΣ ΕΜΒΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛΗΝ ΣΟΥ | ΠΛΗΓΗΝ ΘΑΝΑΤΟΥ ΛΟΙΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΥΡΕΚΤΙΩΝΤΑΣ/ΙΑΤΡΕΥΕ ΘΕΡΑΠΕΥΕ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΑΙΜΩΝΙΩΝΤΑΣ|Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΕΝ ΕΓΡΑΨΕ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΘΕΩΡΙΤΕ / ΑΝ ΗΝ ΚΑΙ ΜΙΞΟΒΑΡΒΑΡΑ ΜΗΝ ΤΑ ΚΑΤΗΓΟ- ΡΕΙΤΕ /ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΕΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ . Πάνω άπό τήν πόρτα τού δυτικού τοίχου έγχρωμο άνάγλυφο (μαύρο - πρά- σινο - ώχρα). Στό έπάνω μέρος τού άνάγλυφου ύπάρχει σταυρός μέ τό Χριστό σταυ- ρωμένο στό μέσο του. Πίσω άπό τό σταυρό, ή λόγχη καί 6 σπόγγος, σέ σχήμα. V. Πάνω άπό τά πλαγινά σκέλη τού σταυρού τά γράμματα IC … XC NI - KA καί κάτω τους, άριστερά ή Παναγία (ΜΡ - ΘΥ) καί δεξιά 6 "Αγιος "Ιωάννης (ΟΑΓ - ΙΩ). Στήν κόγχη τού ίερού, έντοιχισμένα πλαγιαστά, δύο άνάγλυφα κυπαρισιών. Πάνω άπό τά τρία παράθυρα τής κεντρικής κόγχης τού ίερού, τρία άνάγλυφα γιά τά όποία γίνεται λεπτομερειακή άνάλυση στό διόλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. "Εσωτερικά ή έκκλησία χωρίζεται σέ τρία κλίτη. Τά τα6άνια είναι ξύλινα μέ άπλά ξυλόγλυπτα. Τό μεσαίο κλίτος είναι ψηλότερο άπό τά… δύο άκρινά. Τό πάτωμα είναι νεώτερο μέ βιομηχανικά πλακάκια. Τό ξύλινο τέμπλο τής έκκλησίας, χαμη- λής τέχνης, έγινε στά 1872 άπό τόν "Αγιογιωργίτη "Απόστολο "Αθανασόπουλο. Στό τέμπλο, μεταξύ τών άλλων. έξη είκόνες καμωμένες στά 1866 άπό τό Βασίλειο Γρε- βενίτη καί τό Μαργαρίτη Μακριντζιώτη (Βίκ. 7). Τοιχογραφίες δέν έχει έσωτερικά ή έκκλησία. Στή δυτική πλευρά, σέ ύψος 2.30 0. άπό τό δάπεδο ύπάρχει γυναικωνίτης. 'Επάνω στό γυναικωνίτη ύπάρχουν δύο φαρδειές ξύλινες βαθμίδες για νά παρακολου- θούν καλύτερα οί γυναίκες τή λειτουργία. (Στό έπόμενο :6 τέλος) ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ 'Από τίς έπιγραφές τών έκκλησιών δημοσιεύονται μόνον οί άνέκδοτες. ]. Κίτσου "Α. Μακρή: 'Ο καπετάν Στέργιος Μπασδέκης καί δ γλύπτης Μίλιος. Βόλος…'ΑΘήνα 1955 σελ. 12-16. 2. ΄Υπαγόρευση κ. Γιάννη Ριζινού, άπό τήν 'Αγριά (1952). 3. N. I. Γιαννοπούλου: 'Η επί τού Πηλίου Μονή τού "Αγίου Λαυρεντίου ('Avu- τύπωσις é): τού ΙΑ τόμου τής έπετηρίδος τής 'Ειαιρίας Βυζαντινών σπουδών). 'Εν "Αθήναις 1935. 4. "Απ. Γ. Κωνσταντινίδη: Τα έν τς; Πηλίφ όρει παλαιά καί σύγχρονα καί χρι- στιανικά μνημεία. "Αλεξάνδρεια 1948, σελ. 107—113. ('Ανατυπώσεις άπό το «Φάρο- τής "Αλεξάνδρειας). 5. Χριστοφόρου Πεοραιβού: Πολεμικά όπομνημονεύματα καί βιογραφία Ρήγα Φε- ραίου. "Επιμέλεια Μ. Παπαϊωάννου. "Αθήνα 1956-σελ. 814. 6. Νικολάου Μι'ιγνητος: Περιήγησις ή τοπογραφία τής Θεσσαλίας καί Germ λι- κής Μαγνησίας. 'Εν "Αθήναις 1860-σελ. 86 7. «ΠρομηΘεύς». "Ετος Δ' (Μάρτιος 1892) Βόλος 1892-σελ. 711. 8. Γρηγορίου 'Ιεροδιακόνου καί Δανιήλ 'Ιερομονάχου: Γεωγραφία Νεωτ8ρική.. Βιέννη 1791. 9. Ζωσιμά 'Εσφιγμενίτη: Σημειώσεις είς τά έκ τής Γεωγραφίας τών Δημητριέων Μαγνητικά. "Ημερολόγιον «'Η Φήµη». 'Εν Βόλω 1887-σελ. 85. 10. K. A. Μακρή: Δύο λαϊκοί ζωγράφοι. Βόλος 1952-σελ. 31. 11. K. A. Μακρή: "Ενα μεταβυζαιτινό τέμπλο στό Πήλιο ('Ανακοίνωση στό Θ' Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών). 'Ανάτυπο άπό τά πρακτικά τού Συνεδρίου. "Αθήναι 1954. 16

% | , Θ€κα µαΘηµατα …2ς…εά τήΞ . : - r H I . I ελΜν…η ΜΗ… τα… ' € κ Ρ…… &. µακρ€ς Ε.Μ.>ΐ.Α… © ΘΈξ€ΆΆΩΜΜ€ ΘΑ"1΄΄ Γ©*ί"ξΤζ2έ "21982. τέχνη είναι έκφραση τών παραδοσιακ5ν κοινωνικ5ν μορςόν, δηλαδή έχες- νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί άντιλήψεις γιά τά βα- σικά Θέματα της ζωής μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά μέ τη στοµατική παράδοση. Αύ- 16 βέβαια δέ σημαίνει πάς, σέ περιορισµένη κλίμακα, δέν ύπάρχει καί & γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτη τέχνη παραδοσιακή κού, άντίΘετα απ'ότι πιστεύεται, ούτε ανεξέ- λικτη μένει, ούτε αύτοεπαναλαµβάνεται, µόνο πού ή έξέλιξή της ακολουθεί τό ρυθμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισμού. Στό δεµατολόγιο, στά ύλικά καί στίς τεχνικές μεθόδους έχει μιά συνεχή αλλαγή, άλλοτε άργή καί άλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιΧη µέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονομικές καί πολιτιστικές αλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'όλόκληρο τόν έλληνικό χώρο. Τά έμπορικά, ναυτικά καί nata- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις ένδ οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόΘυμοι σέ αλλαγές. 'Η λαϊκή τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λαόν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- µένη στόν τόπο της, &φοµοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί ή γλδσσα παίρνει ξένες λέξεις μά τίς προσαρμόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνθετες λέξεις.... . Μιά από τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε… -ται σέ χαμηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα ούτε τό άλλο είναι σωστά. 'Η λαϊκή τέχνη στόν τομέα της τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπάρκεια,…άντίστοιχη μέ τούς στόχους της. Τά θαυµαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοϊα, στην κεντητική, στην ξυλογλυπτικη, στην ύφαντική καί τούς άλλους τομείς της φανερώνουν υψηλό έπίπεδο τεχνικής. Δέν ύπάρχει,'άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, ύπάρχει όμως η πολύχρονη µαθητεία δίπλα στόν έμπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακρόχρονης παράδοσης. 'Η μαθητεία αύτη ακολουθεί σταθερά στάδια, άν- τίστοιχα µέ τό ποσοστό εύθύνης πού ανατίθεται στό µαθητευόμανο, καθώς αύτός ώριμά- ζει μέ την καθημερινή άσκηση. 'Από τίς πιό άπλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό δπεύΘυνες καί δ πιό προικισμένος γίνεται άρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαθητεία στην οίκοτεχνία, όπου η γιαγιά, ή μητέρα κι άκ6μα & άξια γειτόνισσα μετα- δίδουν τήν πολύτιμη πείρα τους στην ύφαντική, τό κέντηµα, την πλεκτική.>: Γιά νά μπορέσουμε νά κατανοήσουμε σωστά τη λαϊκή τέχνη πρέπει νά τη µελετού- με σέ συνάρτηση µέ τίς άλλες μορφές τού λαϊκού πολιτισμού. ΒϊΒΛΙΟΓΡΑΦΞΑ= 'Βθνικης Τραπέζης της "Ελλάδος. "Επιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου; N ε- ο ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, "Αθήνα 1969. 'Αγγελικπς ΐατζημιχάλη= 'Έ λ- λ η ν ι κ ή Λ α ϊ κ ή T έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. STILPON KYRIAKIDfiSz NEUGRICHISHE νο:,κ5κ…ωΒ, Θεσσαλονίκη 1935. ' ΄ ' 2. ΠϊΠΈΞΐ…ΚΛΙ ΈΠΙΆΡ|'ιΣΕΙΣ "-… - Λι ; ι p. ν ξ ., . . l v . _ A: . Κύρια πηγξ της έλληνικξς λαιπης τέχνης ειναι η βυζαντινή τέχνη, συνεχιστης καί αύτη τόσο τών παλιότερων έλληνικ6ν τεχνών όσο καί &νατολικ6ν στοιχείων. Αύτό δέν :, ι …φορΞ μόνο την όρΘόδοξη αγιογραφία αλλά καί όλες τίς άλλες μορφές. Δέν πρέπει νά ξεχνεύυ.ε πώς κατά τη βυζαντινή ξποχή δέν καλλιεργήθηκε μόνον η έκκλησΜστικΞ Μπο- * λογίς καί ή αγιογραφία µα καί "κοσμικ€" λογοτεχνία καί τέχνη.'Η μακρόχρονη όποταγξ της 'Ελλάδας στούς Τούρκους ηταν έπόμενο νά πλουτίσει µέ μουσουλµανικά στοιχεία τη λαϊκή της τέχνη. 'Από τά μέσα τού 170υ αίώνα, καί κυρίως κατά τό 180, η ανάπτυξη έµπορικύν συναλλαγών μέ την Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών 'Ελληνων τής διασπορΞς, ή άνθιση τύς ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιμη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαϊκού Διαφωτισµού άπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσµα αύτύς τύς έπαφΞς είναι καί ή είσα€;υγη νέων τεχνικών μεθόδων καί τεχνοτροπιών καθώς καί διακοσμητικών θεμάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού μπαρόκ, πού θά τη μελετήσουμε σέ ίδιαίτερο µάθημα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα Ξρ… γα, οί γκραβούρες καί τά μνηµεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτηµα τού σεβασμού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού µετα- φύτεψαν ένα µεγάλο πλούτο θεµάτων. T6 σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων μεγάλων µακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες.άρχοντικών {fig Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραφίες. Πολλά θέματα προέρρνται άπό άφηγήσεις,λείκόνες, μεταφορές καί παρομοι- ώσεις παρµένες άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, την έκκλησιαστικη ύμνολογία, τίς ΄λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείμενα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζόρα= ;Η Γ ο ρ'γ ό ν α ΄ε'ι ς τ ή ν ‘E λ λ η ν ι κ 6 ν Δ α- t κ 'η ν T έ χ ν η ν, 'Αθήνα 1960 . Κίτσου 'Α. Μακρύ: Η η λ ι o p ε ίγτ ι κ η-Δ α… ϊ κ ή Φλέ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί ’E π ι δ ρ α σ ε ι ς, 'Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα… τζηδάκη: ‘H’ K ρ η τμι κ ή Z ω γ ρ.α φ ι κ η κ α ί & 'I τ α λ ι κ ή Χ α λ κ 0- γ ρ α ο ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. ΄ . ΜΟΡΦΟΛΟ… ' 'Ο χαρακτηρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές η θρησκευτικές &νάχκες. "Ετσι, η πρώτη άρετή ένός άντικείµενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ α, ή ίκανότητα νά έξυπηρετεί τίς πρακτικές άνάγκες γιά τίς όποίες δημιουργήθηκε. T6 μεγάλο μυστικό (fig λαΈκύς τέχνης είναι ότι φιλοκαλεύ ύπηρετόντας τή χρεία. 'Η καλαισθητικη φροντίδα δέν έκδηλώνεται µόνο µέ τη διακόσµηση &λλά καί μέ τό όλο σχύμα πού, άν καί καθορίζεται ά€3 τη χρήση του, έχει άνεση καί &ρµονία.΄Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η διακόσµηση κάνει πιό £5- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν.καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισµάτων, τα… βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σηµαντικός παράγων πού έπιδρΞ στό διαµόρφωση τού σχήματοςκαί τών διακοσµητι… κών θεµάτων…είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό δποίο είναι πατασκευασ… μένο τό κάθε είδος. "Η &ξιοποίςση τών τεχνικών καί αίσθητικΞν δυνατοτήτων κάθε ύλης είναι τό κύριο προσόν τού καλού τεχνίτη. "Ετσι, βλέπουµε πώς τό ΐδι0 διακοσμητικό θέµα τροποποιείται καθώς περνάει από όλικό σέ ύλικό. Τό κυπαρίσι, πιχι &λλοιώς έκ… Gav: εται στην ξυλογλυπτικ6, στό λιΘογλυπτική, τό κέντηµα, τόν ύφαντικη, τη δαντέλ… . . .… , ,, > , ! … λα… τό χαλκουρ…ίαη τό ;οτσαλωτό δάπεδο τόν ένθετική κυλ.π. Ακόμα καί & οπτικδ γω… | ! ( ι : ? # Κ…? 4τ &" …' -…" ",- .... "π, , ϊ»? … ΄.….,….΄.….'-. ' . " ," " " νία; (Τ.-»!) "Η ΟΑζ>.ι.'. 'γ…&'9Ξυι.ζ .)-'ν-…ν΄ώς µε ιρι΄9, τ. ιιΝ.=..-..…-!, …)΄…( :,',Ω ;! : '…ζ:".;ς,, an "(Ξ-).], *… πολογίζονται καί οί βραχύνσεις τής προοπτικής. Νά π;ζ % τεχνική πύυ …;η:ιµςπΟ,εζς:; έπιδρΞ στό μορφή κάθε θέματος. Π.Χ. διαφορετικά αποδίδεται τό ίδιο Θέμα στό "μετρυ- τό" κέντηµα από ότι στό "σχεδιαστό". Τό ίδιο συµβαίνει στα χάλκινα, άν είναι χτυπητά 6 χαρακτό κ.λ.π. 'Ε'όλη διεργασία ένός Θέματος γιό νά μεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµηµα γίνε… ται µέ μιόν ένιαία διαδικασία πού, γιό λόγους καθαρό μεθοδολογικούς, µπορούμε να τή χωρίσουμε στό τρία βασικό της χαρακτηριστικό, στη σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδέ στήν µερική ή δλική &ναγωγή τΞς µορφΞς σέ &πλό γεωμετρικά σχέ- ματα, στήν & φ α ί ρ ε σ η, δηλαδή στην &ποβολή χαρακτηριστικών τής μορφύς πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά 6 παροδικά καί στήν έ ξ'α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισμό µέ τό µέγεθος καί τό γρύ- μα µερικών χαρακτηριστικών λεπτομερειών. Αύτό έκδηλώνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρόπινου σώµατος "οπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται μεγαλύτερο &… πό τό Ελλα. 'Επισης, σέ συνθέσεις, ό Ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος άπό τά ξλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, µέ λαμπρότερους χρωµατισµούς. Μερικές φορές η διεργασία αύ- τή φτάνει ώς τήν &ποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό όρχικό Θέµα νά μήν &ναγνωρίζεται 'πια καί να έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωμάτων καί σχημάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ Θέµατα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση % πού-είναι ξένα πρός τίς δπτικές συνήθειες καί τή µορφικύ &ντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνΘΞκες κάτω άπό τίς όποίες &σκήθηκε & τέχνη κατά τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας δηµιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π ο λ υ τ έ λ ε ι α ς, δηλα… δή τήν δποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρδν ύλικύν άπό Ξλλα προσιτά καί φθηνό. ΠαρΞ… «Senna ?) ζωγραφική άποµίμπση δρΘουαρµ&ρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Α. Μακρύ: Η o p ο η κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό…71" 'Δ8€- να. τού ίδιου: Η έ ε ς Τ ε χ ν ι κ έ ς κ α ί .Η 0 ρ φ έ ς σ τ 6 Χ ε ι ρ o 1 ε χ… ν ί α µ α ς, έφηρ. "το ΒΗΜΑ" 17 Νοεµβρίου 1963. Το ΠΜΠΠΚΟ Ή…ΡΟΚ. Κατά τό 18o αίώνα παρατηρείται όχι μόνο στην 'Ελλόδα µέ καί σίόλη τή Βαλκανι- κή καί τή Μικρά 'Ασία μιά πραγµατική είσβολή τού εύρωπαίκού μπαρόκ. Τό φαινόµενο ea έπρεπε νδ μελετηθεί στό σύνολό του. "Επειδή, όμως, δέν διαΘέτουμε έπαρκύ στοι- χεία γιά όλον αύτό τό χώρο, 06 έπιχειρύσουµε μι& προσέγγιση τού θέµατος μέσα στόν έλληνικό χύρο. ‘H προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι % ίδια σ'όλες τίς ελληνικές περιο… χές &λλό έξαρτΞται από τούς πολιτισμικούς καί οίκονοµικούς δεσµούς κάθε περιοχΞς ..…ρ … , … …ο ..… :," µε χωρες της πύρωπης. Αύτου όφειλονται καί οί τοπικές &πχρώσεις του έλληνικου µπα… σ 6 .. … ο » τ.. … | ,… … , … … ροκ. ιτό "Επτανησα προερχειαι από τήν ιταλία, στό Πόλιο, στ Αµπελάκια και στη Δυτική Μακεδονία &πό τό Μεσευρώπη καί ίδιαίτερα τή Βιέννη. Τό συναντούμε οχι μονο Η Ξ.,. .: , , & ο" τ …1» , ΄Όθλ …,…" ια Ε;… ",... . ..! στη διακόσµηση σπιτιου αλλα και στους ρνοδοςους ναούς, παρ ο ο που η ιθµι…Λα…α ε…. . . 1" »… - . "ν …." …. ." ? , , µ,5 …: …) …,"... …, .… …κκΛςσία ειναι δυσιιοτυ προς κανε στοιχιιο που ερχεται απ την μνρυ.ηι ας ση… ι… ., - 7 ! ." .; . . … ώσΟυμε έδω πώς τό µπαρόκ ειναι ξ καλλιτεχνικη έκφραση της ΑνιιαεταρρυΘµισης… :… ." .ιν () . , , : : : . - - - - . τ--υ'.οις, +, οι:ιον=.:υικη ανοδος, ?; αναπτυξη των εµποοι?ιων, ναυτια… να- 11:11:01.2:— τικ5ν κοινωνικΞν στρωμάτων, ή πυ=ν5τερη έπικοινωνία μέ προηγµένους λαούς, πουπςλοΞγ µια γενική αλλαγή στήν ψυχολογία τδν ραγιέδων καί µια καινούργια κοσµοαντίληψη. τά Λ εκφραστικΞ μέσα γίνονται ανεπαρκΞ καί ανοίγει 6 δρόµος για γόνιµη είσαγωγή θα ,αλι νέων µοροδν. Τό µπαρόκ µέ τήν ανησυχία του, τα ευκίνητα φυτικά διακοσμητικά θέµατα, 16 έντονο ανάγλυφο -αντίΘετο απο τα παραδοσιακό Ερεπο "στρωτ6" - ανταποκρίνεται στίς καινούργιες εκφραστικές ανάγκες. ΕΙΒΑΙΟΓΡΑΦΙΑξ Κίτσου "Α. (ακοή: Οί φεγγίτες τών 'Αργοντικ6ν-'Απ6 16 Βυζάντιο 016 Inap6w, Πρακτικά Δ'Συµποσίου Λαογραφίας, Θεσσαλονίκη 1975, σεχ, 177 5. ΠΟΛΕΟΔΟξΠΛ * ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τα ελληνικά χωριά µποροσµε να τα χωρίσουμε σέ τρείς βασικούς τύπους, που & καθένας τους Έχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ 6, 016 σ 6 ν 0 ε τ 0 καί στον Η α- ρ é λ ι ο. 'Ο πρδτος αποτελείται από Ενα κύτταρο μέ κεντρικό πυρΕνα τήν πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή του χωριου, θρησκευτική, έµπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, & σ 6 ν & ε τ ο ς. αποτελείται από δύο, τρία % τέσσερα, οχι αντε… λδς αποκολλημένα κύτταρα, µέ ίδιαίτερο 16 καθένα τους πυρήνα. Πάντως ένα είναι 16 κέντρο τοδ χωριου. 'Ο π α ρ ά λ ι o ; αναπτύσσεται κατά µ6κος τίς παραλίας καί σέ ΄μικρό Βάθος. "Ολα τα κτίρια έχουν πρόσοψη πρός τή Θάλασσα. Δύο είναι οί βασικοί τομείς τΞς αρχιτεκτονικΞς κατά τήν Τουρκοκρατία, & έκκλη- σιαστική αρχιτεκτονική καί 16 σπίτι. 'Υπάρχουν καί αλλες κατασκευές είδικΞς χρήσης, οπως οί βρ6σες, τα γεφύρια, τα αλώνια .... ΄Εκκλησιαστιπή έρχιτεκτονική.Οί εκκλησίες τής Τουρκοκρατίας έφαρμ6ζουν δλους σχεδόν τους τύπους τΞς βυζαντινξς &ρχιτεκτονικΞς, σέ µικρότερες διαστάσεις καί μέ ευτελέ… στερη κατασκευή. 'Ξπικρατοδν, 8µως, οί τρίκλιτες % µον6κλιτες βασιλικές, ξυλ6στεγες Β Θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούμενους τόπους μπεί… νουν καί μερικα φραγκικά στοιχεία, δπως τα δξυκ6ρυφα τόξα, ή έπιμελημΕνη ίσοδομική τοιχοποιία μέ σκαλισμένες πέτρες καί.τά (ταλίζοντα ανάγλυφα. Στά καθολικά τών μονα- στηριδν συνηθίζεται 6 λεγόμενος α0ωνικ6ς τύπος μέ πλαγινοδς ήμικυκλικοδς "χορούς". Σπίτια. Λίο βασικοί τύποι σπιτιών έπισημαίνονται, 6 βορειοελλαδίτικος καί 6 αίγαισ… κελαγίτικος. 'Ο χωρισμός είναι συµβατικός γιατί σπίτια νησιδν δέν ανήκουν.στ6ν αί- γαιοπελαγίτικο καί 16 αντίστροφοο ‘0 βορειοελλαδίτικος δε προς τή γενικξ του µορφή καί τή διάταξη τδν χώρων παρουσιάζει 16v τύπο έκείνο 105 φρουριακοδ πολυόροφου σπι= τιοδ πού εφαρμόστηκε παλιότερα &π6 τους Βυζαντινοδς καί έπικράτησε κατά τήν Τουρκο… κρατία σ'δλδκληρη τήν ήπειρωτικ€ "Ελλάδα καί σέ µερικα νησιά, δπως σημειώνουν οί είδικοί µελετητές. ‘0 αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές αντιστοιχίες μέ τον τύπο τού επικρατε στήν κεντρική Μεσόγειο. σ τ' ΄λ µ π ε … Ρι & ή Ο 6! &? Ό Ώ Ό & & ΒΞΒ…ΙΟΓΡΛ6ΙΑ= ολγα "Αστεριάδη: ? 6 ο π ι Γ΄- λ & κ ι α, ΄λθήνα €928. Δ. Βασιλειάδη: Ξ 6 α γ ω γ η …σ τ η ν & ί γ α ι οπ ε … .. ς µ!" … » : . .: ! " .. ..… . λ e: : C ; ι »: ".": ":; ο κ ι τ 6 ":= "6 0 v ι >! το Μ.,… 1935… κ.κ…. Μ…-.ι……ωσμετ…οω και) φ α λ η ν ι α κ &» ο "Α ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή, λ€Πνα 1962ο "Ιω5ννου Κουμαυοδδηε , ι '-- 9 Ν , . ιΞαρατηρησεις;έκι της Αρχιτεκτονικης τινων &&ήνα .€ήνα 1943. Γεωργίου ΉΞγα: Θεσσαλικαί οίκίσεις, Αθηνα 1946. τοδ ίδιου; ;? 'Ξ λ… ι κ ή o c κ : α, 'Αθήνα 1949. τοπ ίδιου: "Η; Δ α τ κ ή κ α 1 o ι κ ε ς τ [> >» :] € 8 Οι ε κ α ν ή σ ο υ, Δοήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλου: T‘6 "Α ρ χ ο ν 1 ι κ 0 C‘ Ο (: Σ ι 6 ρ Η α ν ω λ & κ η σ τ 6 Β έ ρ ο ι α, 'Αθήνα 1960. Τρί ίδιου: Κ α - σ τ ο ρ ι &, Τ'ά 'Α ρ χ o ν τ ι κ &, 'ΑΘήνα 1962. 105 ίδιου: ‘Hf Δ α ί κ ή ΄Α ρ- & χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Η ς B έ ρ o 1 a ς, 'ΑΘδνα 1967. 106 ίδιου: Σ π ί 1 1 α τ Ξ ς Χ α λ κ ι δ ι κ 5 α, 'λΘήνα 1968. 'Αργόρη Πετρονώτηι Ο ί κ ι σ ο ο ί κ'α ί 'Ο ρ ε ι ν 6 P 0 p 1 υ ν ί α , 'Α ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ά M ν η μ ε ί α ο τήν Η 'Αοήνα 1975. Πάνου- ΠικολΞ Τζελέπη: Δ ω Έ κ=ή ‘E λ λ η ν ι κ 6 'Α ρ χ ι τ ε κ τ 0- ν ι κ ή, 'ΛΘήνα 1971. 'ΑγγελικΞς ΧατζημιχάληιιΛ MAISON σπορους, 'Αθήνα 1949. β΄. AIGOI‘AYTITIKH - EYAOI‘AYHTIKH 'H έλληνικ6 λαϊκή λιθογλυπτική τοό 1Θου καί 190υ αίώνα περιορίζεται σέ χαµήλά ανάγλυφα πού είτε κοσµο6ν λίθινα αρχιτεκτονικά µέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σημεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλίφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τους έλεγαν τότε, ανή- κουν συνήθως στίς κοµπανίες τών χτισταδων μαζί µέ αλλες είδικότητες από μαστόρους. 'Η τεχνική τους ξεκινάει από ίσλαµικξ πρότυπα αλλά πλουτίζουν τό Θεματολόγιό τους ικαί µέ αλλες παραστάσεις, όπως ανρρώπινες μορφές, ακόμα καί απόπειρες προσωπογραφίας. τα βασικά θέµατα είναι'τό &νθοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηματοποιημένη έκκλησία, µορ- φές αγίων, πουλιά, ζδα, σταυροί, "ήλιοι, δικέφαλοι αετοί καί κλιματίδες. "Ενα ένδι- αοέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί΄κτητορικές έπιγραφές σ'έκκλησίες καί σπίτια, μέ έσώγλυφα Η έξόγλυφα΄γράμµατα καί λογής διακοσμητικά. BE ψηλό ανάγλυφο είναι καµωµέ… νες οί αίνιγματικές ανθρώπινες μάσκες που προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιών καί έκκλη… σιδν, για τίς δποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καμµιά τους δέν είναι δριστική. "έ έκκλησιαστική ξυλογλυπτική ασχολήθηκε µέ τήν κατασκευή τέμπλων, δεσποτικδν θρ6νων καί είκονοστασιδν. T6 ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο έμφανίζεται στήν "Ελλάδα κατά τόν 166*αίώνα καί πιθανόν προέρχεται από τήν περιοχή 106 Νόβγκοροντ τ6ς Ρωσίαςτ T6 παλιότερο γνωστό χρονολογηµένο τέμπλο βρίσκεται στήν έκκλησία του 'Αγίου Νικολάου 016 Βελβενδό Κοζάνης κι έγινε στα 1591. Τά πρδτα ξυλόγλυπτα τέµπλα είναι τα λεγόμε- να "στρωτ&", στα οποία κυριαρχο6ν συμβολικό Θέματα σέ χαµηλό ανάγλυφο… 'ΛΒγότερα, καί κυρίως από τα µισά το8 180υ αίώνα ή τεχνική γίνεται τολμηρ6τερη, 16 ανάγλυφο ένα τουσ µέ διαµπερή κενά ανάµεσα στίς μορφές καί τό Θεµατολόγιο πλουτίζεται μέ σκηνές από τήν 'Αγία Γραφή, τα Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επίσης µέ δύναµη καί παλ- µό αποδίδονται είκόνες από τή φύση καί τήν καθημερινή ζωή. Σέ µερικές περιπτώσεις τό ανάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώµατα. ΕΞ όλη αίτή τή φάση είναι φανερή & έπίδραση τοΞ ευρωπαϊκοδ µπαρδκα , "Η ξστική ξυλογλυπτική παρουσιάζεται κυρίως στα δραστήρια δμιαστικ& Εµπορικά καί βιοτεχνικά κέντρα τΠς Έδρειας "Ελλάδας καί τ5ν νησιδν. Στολίζει, µέ φυτικά πο… μ0ϊ€βα, τόσο τά σταΘερα στοιχεία τοσ σπιτιοσ …ταβάνια, πόρτες, µεσόντρες, Χέν- s …' .. ".: δι .€-… ,. . ::ξλα… 56€) Με": ΐε λζΥεστά έπιπλα 7:06 χρησιµο;ζοιΟυσαν 13055! '" σπαµν…τια, λασζΐΞλλεζΞ GO“. | 3 ποιµενικΞ ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέ:νπ τω; ΒοσκΞν, που γεμίζουν :ίς nu— κριξς ώρες της έναγκαστικΞς τους µοναξιάς σκαλίζοντας μικροαντικείμενα. ?κλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοΘηκες, σοοντόλια, χαράζονται μέ πολύ άπλά έργαλεΐα, συνήθως Εναν σουγιΞ, άλλα τό αποτέλεσµα είναι αξιόλογο. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά µεγάλα ναυπηγικά κέντρα της 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα με μορφή γυναίκας, ανάγλυφες ξπιγραφξς πλοίων καί σκαριά, δηλαδή µικρογραφίες πλοίων. ΒΙΒΛΙΟΓ?ΑΦΙΑ= Νίκου Γρηγοράκη: Λ α ? κ ά m υ λ 6 γ λ υ π τ α. Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτου: τα Φ'ξ μ π λ α έν K ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δηµ. Σταμέλλου: T ό T έ μ π λ o 1 o 6 "Α η N ι κ 6 λ α Σ τ 6 P‘a λ α ξ ε ί δ ι κ α ί ό T ε χ ν ύ «: η ς τ ο υ, 'ΑΘήνα 1973. 'ΑγγελικΗς Χατζηµιχάλη: τα περιπου sun 13013, Μισή… 1950. K£1oou>'A. Μακρη= 'Η… Ξ υ λ o γ λ υ π τ ι κ ή τ ο 6 Π η λ ί o υ, Βόλος 1958. τοσ ίδιου: 'Β λ λ η ν ι κ & Δ α ϊ κ & κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι v i Ξ υ Ν δ'- γ λ υ π 1 a, "Αθήνα 1962. "Αντ. Φαρμακιώτηι T ά T'é α κ λ α τ & ν 'E κ κ λ η σ ι- & ν τ o 6 Α ι 8 α 6 ί o υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδουι T 6 Η σ=ν α- σ τ filo ι ,1 η ς M π ο υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά Δ ι 0 α ν ά γ λ υ φ ά τ ο υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τ6ς ίδιας: 'ο Γ λ 6 π τ η ς Η ί λ ι…ο ς σ τ 6 ν Φ 6 π 0 τ o υ, περιοδικόΛΡΜΟΛΟΙ, Αδγουστος=Δεκξµβριος 1977, σελ.47. 'Επίσης στήν ξκδοση τΞς 'ΕΘνικης Τραπέζης της 'Ελλ&δος " N ε o ε λ λ η ν ι κ ή X ε ι ρ o τ ε χ ν ί α" τά άρθρα "ΔιΘογλυπτική" της Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυοτική" του Κίτσου Μακρή.… ?. ΖΩΓΡΑΦΙΞ 'Η" & γ ι o γ ρ α φ ί α, συντηρητική από τη φάση της, συνεχίζει τη βυζαντινή παράδοση σέ χειροτεχνικό ξπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε & Μανώλης Ξατζηδάκης, Οί &γιογράφοι του 180υ καί του 19ου αίωνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφξς των Εκκλη- σιδν συναντοδμε &γιογράοους χωρικούς από τους Χιονιάδες, τό Καπξσοβο, τη Ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί από τό Λγιον "Ορος. XE μικρές δμάδες περιτρΞχουν τον Ελληνικό χωρο καί τοιχογραφοσν έκλλησίες χωριδν καί μοναστηριδν. Πολλοί από αύτούς τό χειμωνα έργάζονται στά χωριά τους καί δτοιμά… ζουν φορητές είκόνες που τίς πουλοδν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσείς από τή δυτικοευρωπαΞκή ζωγραφική συγκερασμ€νες µέ βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι… κή αντίληψη χαρακτηρίζουν την αγιογραφία της Ξποχης. 'Ενδιαφ€ρουσες είναι οί σκηνές με διδακτικό…ηΘικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρές τιµωρίες τόν άμαρτωλδν στοάς νάρθηκες καί πιό σπάνια στους γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί εκφραστική τόλ… µη δίνουν μιάν ίδιαίτερη δύναμη στά έργα αυτά. "Από τά μέσα του 18ου αίώνα καί πέρα Έχουµε Ενα πληθος από ζωγραφικές διακοσµή… σεις σπιτιδν στή Σιάτιστα. την Καστοριά, τ'Αµπελάκια, τό Πήλιο, τό ΜόλυΒσ Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως απεικονίσεις μεγάλων λιμανιών της Μεσογείου %Κω… σταντινούπολη, Βενετία. Καλκίδα… "η άλλων πόλεων …Βιδννη, Φραγκφούρτη… πού άπλ&νον… ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους του δυµάτιου όποδοχΞς τόν σπιτι6ν. Σπανιόω τερα βλέπουµε πολεµικές σκηνές;Ξ προσωπογραφίες %ρΞων. Πολύ συνηθισμένο €Ξµα είναι ξ ξν0οδοχεζα σέ ποικίλες παραλλαγές, τού τά συναντοΠ;ς επίσης 1ξίς ποδιά: "τα …΄-- πλων. Τά περισσότερα άπό τά θέματα προέρχονται άπό χαλκογραρικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής Ξχουµε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία 105 19ου αίόνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό την 'Επανάσταση το6 1821 πού ζωγράφισε δ άγο- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος μέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνημονεόµατα τοδ Στρατηγοδ Μακρυγιάννη. Πίνακες σε πανί, χαρτόνι, τενεκΕ κ.λ.π. εκανε καί ό Θεό- φιλος, γιά τόν δποΐο δά μιλήσουµε ίδιαίτερα. 'Από τά μέσα τοσ 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτόσσεται καί ή πλοιογραφία, μέ παραγγελίες τόν καραβοκόρηδων. 'Ενδιαφ€ρουσες περιπτώσεις είναι οί συόΐασµοί ζωγραφικΞς μέ τή λιθογλυπτική % την ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπόρου Βασιλείου: P a λ α ξ ε ι δ ι ώ τ ι κ α Κ α ρ ά β ι α, 'Αδήνα 1934. Βασ. Λαοόρδα: "Β'ν α ς A α !! κ 6 ς Z ω γ ρ ά ο ο ς τ o 6 Η α κ ε 6 ο ν ι- κ o σ 'Α γ & ν o ς ,'ΑΘήνα 1962. Ρ. Μελετόπουλου: E ί κ o ν o γ ρ α φ ί α 1 o 6 2 1, 'Λθήνα 1971. "Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ 0 σ ι έ ν α σ τ 6 A α !! κ ή z ω- Υ ρ α φ ι κ ή τ ο υ, 'λΘήνα 1940. Γιώργου Σαματοόρα= Δ ώ δ ε κ α A a ί κ 0 ί Z …… Υ τ Ό άφοί,'ΑΘήνα1974.Κ.Γ.Σταλίδηι 'Βδεσσαίοι Ζωγράφοικατά Δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς T o υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου ’A. Μα… δι κρΗι 'Ο Z ω γ ρ ά φ o ς θ ε 6 φ ι λ'ο ς σ τ 6 Π 6 λ ι ο, Βόλος 1939. του ίδιου: λ α ϊ κ έ ς Z ω γ ρ.α φ ι έ ς σ 1 6 M o ν α σ τ ή ρ ι τ o 6 "Α η A α υ ρ ό ν - 1 η, Βόλος 1947. τοδ ίδιου: Δ 6 0 A a ϊ κ o ί Z ω γ ρ ά φ o ι, Βόλος 1952. 'Εθνι… κης Τραπέζης τάς 'Ελλάδοςε Σ…τ ο χ α σ μ ό ς Η a π ρ υ γ ι 6 ν ν π, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ o υ, "Αθήνα 1976. 4 8. ΧΙΟΝΙΑΔΙΤΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά την Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν ξξειδικευΘεί σέ μιά µορφή δραστηριότητας, όπως & Πυρσόγιαννη στην οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στην λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στην Ξυλογλυπτική,.η Πορταριά στη Μεταξουργία, οί Καλαρρδ- τες στην χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 μικρό όρεινό χωριό της 'Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήµερα μέ µόνο 12 µόνιµους κατοίκους, Ξβγαλε πάνω άπ6160 γνωστούς ζωγράφους µέσα σέ δύο αίδνες, άπό τά μέσα 106 1800 µέχρι τά µέσα πρό 2006. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά μελετήσουµε, λοιπόν, ίδίαίτερα τό χωριό αότό καί τοός ζωγράφους του, πού 16 Έργο τους είναι σκορπισµένο στόν "Η= πειρο, τη Δυτική Μακεδονία καί τη Θεσσαλία. ' Οί ζωγράφοι τόν Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο ξπαγγελματικό σωματείο, "σ… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές της 'Ώλλάδσς, άλλά όταν χωρισαένοι κατά πα… τριές, μέ κοινότητα καταγωγής άπό πατέρα. Τρε'ι'ς όταν οί πατριός % φάρες αότΞςε οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Τσατσαζοι.ΚαΟεµιά τους είχε τό ίδιαίτερο δργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή μαθητεία των νέων. Έτά δργαστήρια αδτά έτοιµάζονταν κυαζ… ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όμάδες ξεκινοΠσαν άπό τό χωριό τους καί &ναλάβαιναν όχι µόνον &γιογραφίσεις έκκλησιων άλλά καί διακοσµήσεις σπιτιδν μέ το… πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογΞς άλλα διακοσµητικά. ? -, … .. Σπουδας6τςροι άπό τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ηταν δ κωσταντινος Μαρινας, πού ωγράφισε στό σπίτι το5 φιλικο5 Κωσταντίνου Ράδου στό ΤσεπέλοΠο τούς γάαους τον .ς… ο"! , ο …' .. ,-.. πολξοντα καί σκηνές από τους ναπολεόντιους πολέµους, 6 fii;;¢H;\ κακός, πρι άγιογραφία 106 νεοµάρτυρα 'Αγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα μόλις 13 µέρες µετά τό &, νατό του καί δ Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό τα 1801 ώς τά 1838. O Haw}— νης είναι ή πιό ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία, άν καί παρουσιάζει ανισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί ό γιός του "Αθανάσιος πού πέθανε την τελευταία εί- κοσαετία του 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτηι 'Ο Σ ι ο ν ι α 6 ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ ο ς M 1 χ α- ή λ Z η κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ ο υ σ 1 6 M ε τ α ξ ο χ 6 ο ι 'Α γ ι- E ς, 'Ιωαννινα 1977. Κίτσου 'λ. Μακρηι A60 A α ί κ ο ί Z ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ϊ σ ίουε 'A γ ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'Δ γ ι γ ρ ά φ o ι τ 6 ν Χ ι 0— v.1 6 6 ω…ν , "Ιωάννινα 1962. 'Η μ ε ρ o λ 6 γ ι o 'Βταιρείας Παπαστράτου 1973. 9. θΞΟΦΙΛςΞ . 'Ο γνωστότερος, καί εξω άπό τά σύνορα της "Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα… λως 6 Θεόφιλος ΓΣ Χατζηµιχαηλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στη Βαρειά Μυτιλήνης. "Εφηβος άκόµα Έφυγε γιά τη Σμύρνη, πού είχε τότε Εντονο ελληνικό χρωµα, κι Exec κάνει έπάγγελ… µά του τή ζωγραφική. Δε σώζονται εργα του αυτης της περιόδου γιατί μεσολάβησε ή γνω- στή καταστροφή 106 1922. Στά 1897 Ερχεται στην ελεύθερη 'Ελλάδα, εθελοντής στόν πόλε- μο αδτΉς της χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ως τά 1927 καί ζωγραφίζει μέ ακού- ραστη δραστηριότητα τοίχους από μικρομάγαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκίδες. Φτωχός καί καταφρονεμΕνος, ζεί µέσα σε μεγάλη άθλι- ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά την πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι εκεί 16 Έργο του κάτω από τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν από τό θάνατό του γνωρίζει τό εργο του 6 µεγάλος 10x10— κρίτης Στράτης ίΕλευΘεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ως TERIADE, καί άπό τότε αρχίζει ή αναγνώριση τ6ς αξίας τοπ φουστανελλΞ αυτου ζωγράφου.Διαπρεπείς "Ελ… ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες του αφιερώνουν ξνΘουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται έκθε- σεις Έργων του στην 'Ελλάδα καί τό 'Βξωτερικό καί τόν Αδγουστο του 1965 εγκαινιάζεται µέ μεγάλη επισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης.'Υ πϊρξαν, δρως, καί σφοδροί επικριτές του Έργου του, ποό δεν 105 αναγνώριζαν την παραµικρή έιτζ. T6 Ξργα 106 Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικΕςΠπαραστάσεις, σκηνές από την 'Επανάσταση τοσ 1821, ρωπογραφικά θέματα, μερικές προσωπογραφίες καί λίγες &γισγραοί… ες. Πρότυπα του είναι λαΐκ€ς λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών εκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας από τοσο ταπεινές &φετηρίες δηµιούργησε "ενα ναν… µαστό Έργο όπου "κοιτάζει΄τδν κόσμο µέ την άγν6τητα των γαλανδν µατιΞν 100". HE μιά µοναδική εύαισΘησία στό χρ5υα αποδίδει τους &πιαστους τόνους τοδ έλληνικοδ τοπίου. "Έργα του, έκτός από τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται 016 Μουσείο 'ΕλληνικΞς;ΛαϊκΞς Τέχνης στήν 'Α0ήνα, στίς Συλλογές "Εμπειρίκου καί Ηακρ6 καί σε πολλούς συλλέκτες. Ευ… νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες 016 σπίτι τοξ Γιάννη Κοντο5, στόν "ανακασια "α… νω Βόλου;Ο "Ή - -- υ…, » ..ι' …' , . ., … . , ..,- ,,. . ΒιοΛΙΟΓΡΑυι…ε 'υδυσσέα 'µλατηι '0 Z … γ ρ...ά ο 0 c G € 6 9 λ Φ ς, ΞΞπΝα 19?3… λα - … -τ-'?- «-΄ "" 1.3; .- ; .2' ,. ή …' .. * . .ς …ρααε…ης .ης οΛ……οος, επι'εΑεια χιςν.η Έσαρουχη; & € 0 ? ; Α ο ς? ,Αύξνα 1966. Γ.Κ.Κατσίμπαλη= B ο & λ ι o γ ρ α φ ί α Η ε 6 ο ι λ ο υ Ρ. Χ α ε ζ η u ι- Κ α ή λ, 'Αθήνα 1955. 'Η; Λαµπίρηι 'Ο Z ω γ ρ ά φ ο ς Θ : ό φ ι λ ο ς σ τ 6 Σ μ ύ ρ ν η, 'λδήνα 1973. Κίτσου 'λ. Μακρή; '0 Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ 0 ς σ τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939.'Επίσης στό Α'τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού έκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθρα: Κίτσου Κακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα… τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". 'ΑΘήνα 1974. 1ό. Η ΛΑΤΚΗ ΤΕΧΝΗ ΥΕΝ ΚΑΣΟΥ ΚΑΙ “PH? ΚΑΡΠΑΘΟΥ 'Η 'Ελλάδα έχει ένα πυκνότατο πλέγµα νησιών, κυρίως στό Αίγαίο Πέλαγος. Τά νησιά αύτά ανέπτυξαν έναν ίδιότυπο λαϊκό πολιτισμό, τού δποίου ή γνώση είναι πολύτιμη γιά , τήν κατανόηση τού συνόλου τής έλληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. 'Ξπειδη μέσα σέ Ξ- να µάθημα δέν είναι δυνατό νά έξετασθεί στό σύνολό της ή νησιώτικη λαϊκή τέχνη, έχουν έπιλεγεί δύο άπό τά Δωδεκάνησα, ή Κάσος καί ή Κάρπαθος, έπειδή &ποτελούν χαρακτηριστι… κά της δείγµατα άλλά καί γιατί δέν έχουν δποστεί τουριστική άλλοίωση στό βαθμό πού , , Τ , , … , , ΄ ην ύπέστησαν άλλα νησια. Ειναι χαρακτηριστικό πως ένω έμειναν έπι πολλους αίωνες , 6 Χ Ω! τω άπό ξένη κατοχή καί ενσωµατώθηκαν στό 'Ελληνικό Κράτος μετά τό δεύτερο παγκόσμιο πόλεµο,8ιατήρησαν ανόθευτη τήν έλληνικότητά τους. 'Η παράδοση στά νησιά αύτά είναι &… κύμα τόσο ζωντανή πού έχει τή δύναµη νά άνανεώνεται, νά πλουτίζεται καί νά προχωρεί σέ χρήσεις σύγχρονων µεθόδων καί ύλικων, πού όµως ένσωµατώνονται δµαλά στόν κορµό τής παράδοσης. Αύτό δέ σημαίνει, βέβαια, πώς*στίς πρωτεύουσες κυρίως- δέν άρχισε η δια- δικασία καταστροφΞς τού τοπικού ύφους.Πρός τό παρόν, όμως, αύτή ή διαδικασία δέν Ξχει προχωρήσει τόσο ωστε νά παραµορφώσει τόν κατοικηµένο χωρο. Χτά χωριά διατηρούνται καί κατοικούνται πολλά σπίτια μέ τήν παραδοσιακή άρχιτεκ… τονική µορφή, έπίπλωση καί διακόσµηση καί στό χωριό "Ήλυμπος τής Καρπάθου πολλές γυ- ναίκες, ακόµα καί νεότατες, φορούν τήν τοπική λαϊκή φορεσιά. 'Η ντόπια µουσική, µέ βά- ση τή λύρα, έξακολουθεΐ νά τέρπει τούς κατοίκους καί νά τούς συντροφεέει στίς κοινω- νικές καί οίκογενειακές χαρές.'Η τοπική λαλιά, μέ τήν ύπέροχη µουσικότητά της, άντη- χεΞ στούς δρόµους, στά σπίτια καί στά καφενεία.΄Ακόµα καί 6 νεοκλασσικισμός, πού κατά τίς τελευταίες δεκαετίες τού 190υ καί τίς πρώτες τού ΖΟού αίώνα άπλώνεται σ΄όλόκληρη τήν 'Ελλάδα, στήν Κάρπαθο καί τήν Κάσο έχει προσαρµοσθεί στό ύφος πού προΌπήρχε. ....---…..……- 'Λθήνα 1981. ΄Λθηνάς Ταρσούλη: Δ … δ ε κ ά ν η σ α, ΄Αθήνα 19

υ, , σ., I Eva δροµακι στη οαπρινιτσα Κίτσου &, &ακςΞ ? . τό πηλιορείτικο σπίτι δέν ειναι θαυµαστό μόνο για την ωραία του | I I I . I I | I I I …, I προσοοη, για την καλαισθητη διακοσµηση του, αλλα και για τη διαρρυθµιση τού χώρου του. Σοφία, αισθηση καί πεϊρα συνεργάζονται γιά νά δώσουν στο α I I , I I ' 0 |, | I ~ χωρο, που περιοριζεται από το κτιριο, ολη του την αξια. Η κινηση του άν- I, ~ 3pénou μέσα νά ειναι δνετη καί ευχάριστη. 'Η αρετή αυτή, οχι µόνο του πη- λιορείτικου άιλά γενικά του ολληνικοΌ σπιτιού, ειναι αναγνωρισµένη από 5- λους. αένοι καί ντόπιοι σοφοί πολλές φορές μιλούν µέ ξνΘουσιασμ6 για τούς κατοιπίοιµους χώρους, πού Ξγιναν µέ µέτρο τόν ανθρωπο. A616 τό µέτρο κρα- I …. "υ I Ο , …. , … " τιεται πρωτα απ ολα γιά τις σωµατικές αναλογιες του ανθρωπου - τό νους των σπαλοπατιων. τό Ενοιγµα της πόρτας, & τοποθέτηση των λαβΞν,εύκολύνουν την δνετη χρήση τού σπιτιου. && καί της ανθρώπινης ψυχης οι ανάγκες έξυπη- ρετοΌνται από Eva χωρο πού ούτε πολύ µικρός γίνεται, για να πιέζει την φυ- u I I " I O I u " … , χή, ουτε πολυ µεγαλος,ωστε να αισθανεται αβολα οποιος κυκλοφορει µεσα του. Οι αναλογίες του ύψους µέ τα μάκρος καί τα πλάτος, & τρόπος πού δέχεται τό φως, σέ συνδυασμό µέ τη διακόσμηση καί τό "ντύσιμο" τού σπιτιού, κάνουν τό σπίτι χαρούµενο. . ‘7 , " θ,… I , I I I I I πα ηταν περιεργο αν η ικανοτητα αυτη περιοριζονταν µονο στο σπι- τι καί δέν ειχε κι΄Ξλλες έκδηλώοεις. Κοξ στο ύπαιθρο, μέσα οτό χωριό, ύπαρ- I I ι| : | .. I u Ι΄ , I χουν προβληματα χωρου που η λυση τους απαιτουοε την ιδιαν ικανότητα για να .. . φτάσει σ'εύτυχισµένο αποτέλεσµα. Μπορουµε, µάλιστα, νδ πουµε πως έπειοή οι I I I I … , Ο I I I , παραγοντες αυςαινουν, πολλαπλασιαςονται και οι δυοκολιες. 0 φυσιπος περι- I. ". η γυρος, οι υφομετριπές διαφορές, τό ειοος της βλάστησης, & σύσταση του έδα- φους, οι οικοδοµές πού πρέπει ν'ύναδειχόοΌν & νά κρυφΘοδν, οι κυκλοφοριακές | I ,, I I» O |. I Ν I I I I αναγκες, µαζι µε πολλα αλλα, αποτελουν τα στοιχεια που συνθετουν το προβλη- µα στό σύνολό του. 'λληθινή κατάπληξη προκαλεϊ 016v παρατηρητή & τρόπος µέ . - ". ' , * , ΄ , , τον οποιο ελυοαν οι παλιοι πηλιορειτες τετοια προβληµατα. Καθε χωριο στό . .. . . ? πηλιο ξχει Eva η πε,ιοο6τερα σηµεια, οπου ο σύγχρονος πολεοοόµος Θα ειχε I I I I I I I I. I I I I να παρει πολυτιμα μαθηµατα. Αναλογα µε τη λειτουργια καθε χωρου γινεται , ,! I u .. I I I I µια οο…η εκμεταλλευση ολων των δυνατοτήτων που προσφερονται και ρυθµιςον- ! I I …'… " I |. I I I ται απλα, πρακτικα και καλαισ8ητα ολα τα ειδικα ζητήματα που προκύπτουν. Στον "Αγιο Λαυρέντιο τό πρόβλημα της παρακολούθησης της δπαίΘριας λειτουρ- γίας στην έκκληοία τού 'Αγξου 'αποοτδλου του Νέου, βρίσκει την ιδεώδη λύοτ 2. του µέ τό άµφιθέατρο πού περιβάλει τό άνατολικό τµηµα τύς έκκλησίας. "πς σηµειωΘεϊ άκόμα, πώς τό άμφιΘέατρο τούτο, µιά πού προορίζεται γιά παρακο- λούθηση λειτουργίας, Ξγινε γιά όρθιους. Στή Ζαγορά, % 'εγία κυριακή περι- βάλλεται άπό Ενα πέταλο κυπαρισιδν πού τό σκούρο τους περίγραµµα φιαγράφε- ται Εντονα στό φωτεινό φόντο τού άίγαίου. οά σταθούµε κάπως πιό πολύ σ'ένα δροµάκι στή άσκρινίτσα πού, χωρίς ύπερβολή, µπορεί νά χαρακτηρισθΞ σάν Ένα άριστούργηµα. Πρίν προχωρήσουµε στήν περιγραφή τής λύσης πού δόθηκε είναι άπαραί- τητο νά Ξκυέσουμε σύντομα τό πρόβληµα, όπως παρουσιάζονταν. Στήν κάτω συνοι I , I | I I I I … | I |. I I … κια τής εακρινιτσας υπαρχουν δυο εκκλησιες, του Άγιου ΑΘαναοιου και του 'Αγίου Γεωργίου, πού άπέχουν µεταξύ τους εκατό περίπου μέτρα, μέ διαφορά ' υψοµέτρου γύρω στά είκοσι µέτρα. Raf οί δύο αύτές εκκλησίες βρήσκονται , , . , , , ι , ." , . , πανω στον αξονα που περναει τη σακρινιτσα ο ολο της το μάκρος από το χαμη- λότερο σηµείο της ώς τό ψηλότερο. Μικρές πλατείες περιβάλλουν τίς δύο έκ- I O I I I I I I Ο I I . I I I κληοιες. Η απόσταση, αναµεσα τους, δεν παρουσιαζει ομαλη κλιση. ιτην αρχη, κατεβαίνοντας, % κλίση είναι µεγαλύτερη, ύστερα λιγοστεύει καί στό τέλος I I I I I IV I | I ' I .… . παλι µεγαλωνει για να καταληξη ο ενα σχεδον οριζοντιο επιπεοο. οπρεπε οι Γ I Ο , ' …- |" . , ουο εκκλησιες νά ενωοουν μ ενα δροµακι. Kai τύρα Θά παρακολουθήσουµε τή λύση πού Ξδωσαν οι μακρινιτσιύτες … η ' οι τεχνιτες. 'Η πλακόστρωτη αύλή της ξπάνω εκκλησίας, του 'Αγίου 'λθανασίου, περιβάλλεται άπό χαµηλό λιΘόχτιστο περιτοίχισµα, πλακόστρωτο κι'αύτό, πού ΄ , , . , ," , , , , χρησιµεύει και για κάθισµα. Πρός το µερος που επρεπε να γινη το δροµακι όφήνεται Eva άνοιγµα στό περιτοίχισμα. 'λπό τό όνοιγµα αύτό ξεκινούν pept— κά σκαλοπάτια πού καταλήγουν ο'Ξνα κατηψορικό καλοκαµωµένο καλυτερίµι. Δεξιά κι΄άριστερά, σ΄όλο τό µάκρος τύν σκαλοπάτιύν καί τού καλντεριριού, - … ειναι χτισµένος πέτρινος τοιχος. ΐέσσερες κολωνες λιΘόχτιοτσς δεξιά κι'άλ- λες τέσσερες όριοτερά παρακολουθούν τά σκαλοπάτια, µέ τήν ίδια κλιµάκωση " Ν & ύψους. Στίς δύο πρωτες κολώνες ειναι τοποθετηµένες πήλινες προτομές του Ρήγα καί τού Διάκου, στίς Ξλλες πήλινες μεγάλες γλάστρες. Kai άπό τίς δυό πλευρές τού διάδροµου ύφώνονται πυκνές καί µεγαλόπρεπες σειρές κυπαρισιύν, τ' " I |) I … & I I I It I . ..I . I οινοντας ετσι και το αναλογο φος στην αρτηρια που ενωνει ουο Θρησκευτικους I ,, I I … I I I , … .…. II τοπους. …ολις τελειωσει το καλντεριµι, η καθοδος ουνεχιεεται µε αρκετά σκαλοπάτια. Παρακολουθούνται κι'αύτά /άπό τό οιπλό λιΘόχτιστο περιτοίχισµα, I I I I ,… I l I | I, |… … I που µονο τα τρια τελευταια σκαλοπατια αψινει ελευθερα. εκεινα πλαταινουυ, I " I! I II … I I I οχηµατιζουν ενα µικρό τριγωνικο επιπεδο και αφου στριφουν δυτικα, καταλη… γουν στό όριζόντιο σχεδόν δροµάκι πού δοηγεΐστόν "Αγιο Γεώργιο. '…κριβδς " … ' στήν κατάληξη αύτή ειναι κτισμένη µιά άπλή βρυσούλα µέ οροσερό νερό. Η I | 7 | " Ο Ν & | Ο , I ' ,, βρυση αυτή ειναι ακριβως στον αξονα του επιπεοου δροµακου και υποοεχεται τόν άνΘρωπο πού κάνει τήν άνηφορική διαδροµή πρός τήν επάνω εκκλησία. 3. Μιά περιγραφή δέ µπορεϊ νά δόση ούτε τήν αρµονία τύν όναλογιύν, " Ν I . I , I I I . " I ουτε της προοπτικής τις ευχαριστες αλλαγες που χαιρεται o ανθρωπος καθως προχωρεί, ούτε τήν όνετη κλιµάκωση τού καλντεριµιού πού Εγινε µέ βάση τόν µέσο όνΘρώπινο διασκελισμό. Φιλοοοξεϊ απλΞς νά τραβήξη τήν προσοχή τού όκροατή στόν τρόπο µέ τόν όποϊο οι πλατείες τύν εκκλησιών, οι αύλές των " . * " σπιτιων καί οι χωρυι κυκλοφορίας στά χωριό µας δίνουν ξκεινο τό εύχάριστο συναίσθηµα πού τόσο γοητεύει τόν έπιυκέπτη.

ΠΟΛΙΈαΣΕΣ TOY ΘΡΥΛΟΥ Κίτσου Λ. ΜακρΞ | , Ι , . I | I Ο I I) I πδερφ εντος ο λοισµος κ ευτη η µεγαλ οδυνη " I I i! I‘ I I I |! I ωστε να βρισκεσ επαδα στη χωρα δε σ αφινει. Πάντα θέ να σέ τυρανΞ, χειµώνα-καλακαϊρι , I I .! I I I I ," I αν δε µακρυνης απο πα, να παης σ αλλα µερη- I , , Ν I Η , I ο, , | που να ιδης τοπους ομορφους, που δα σε τσοι κατεχεις, » 1 |" .. , »: ;, γιατ εισαι µ ενα λοισµό, πάντα µιαν εγνοιαν εχεις- , " νά ιδης στάξένα, στα µακριά, τί κάνουν, πως περνουνε, ? … I ' .… & ειντα λογης πορευονται κ΄είντα λογης µιλουνε' | ~ Ο … ΄ ~ , νά ιδης αντέθια άλλουνων είντα λογης αλλάσσουν, πώς πράσσουν είς τά νιόταν των, πως πράσσουν σα γεράσουν. - | I I … Βρύσαις νά ιδης και ποταμους, χωρες, χωριά καί δάση … ~ I ~ , να σου φανη παράξενο ο κοσµος πως αλλάσσει. ; 9 I I I … ή I ' ~ I ~ |"… I I I Αυτα τα λογια του µολυδωρου, του φιλου του πρωτοκριτου στο οµωνυµ μ …. … I |, I , I I I I ω I εργο του Βιντζεντζου Δορναρου εκφραζουν ζωντανα την ταση της ανθρωπινηςν … … … | I I I ~ I I I | χης, της ελληνικης ειδικοτερα, που οι λονρι της κολλησαν τη σχολαστικη ε ,, II I ,… II 'A I I I I ~ I I C I κεπτα το φιλαποοηµον . πο τον παναρχαιο µυθο του Οδυσσεα ως τους σηµ I " | r -. " I | I I I I ω ~ | η I .. ρινους αποδημους , που υπαρχουν σε καθε γωνια της γης, η ιδια ταση της α ~ … I p I T II n I " I ! … II I n I I I ι γης. Βεβαια δεν ειναι ο λοισµος να ιδη τοπους οµορφους που δα δε τσοι I II I I I I ς I I I I I I». I κατεχει που κανει το µικρο χωριατυπουλο να ξεκιναει για τα ξενα. :ερουµε Η " I I I .. I ~ I I T . αλλωστε, αΏ&ααπωη ποσο τον δερνει ο καυµος της πατριδας' παµπολλα ειναι 1 τραγούδια της ξενιτιΞς που εκφράζουν αυτόν τόν καδμό. I I I | I I I I , I Την ξενιτεια, την αρφανια, την πικρα, την αγαπη I I I I I Υ , » , τα τεσσερα τα ζυγιασαν, βαρυτερα ειν τα ξενα. (|, , Ν Λ φτωχια του τόπου τούτου, οι περιορισµένες δυνατότητες για προκ I I .. I || - I πη κανουν τό δραστηριο παληκάρι ν αφίσει &κοδς και φίλους καί να πάει στ " | | 1 , ' µακρινές πολιτειες οπου οι ορίζ>ντες ειναι ανοιχτοί. Ταξειδεµένοι που επ , ΄ , ( , , ~ στρεφουν περιγραφουν µε ζωηρα χρωµατα τις µεγάλες αυτές πολιτειες, τις 1 , Ν , , , . , ΄ , , , , , , Ι µατες πλουτο και δοξα. Βλεπει τη φτωχια που το περιζωνει και κανει µια 2. σύγκριση. Η σύγκριση αύτη Ήτανε πιό καταθλιπτική τόν καιρό της τουρκοκρατί- ας. "Ετσι ή Βενετιά, % Πόλη, ή Βιέννη, τόσες άλλες πολιτείες γίνονται κέντρα οίκονοµικης δραστηριότητας τών 'Ελλήνων οί δποΈοι ζυμώνονται καί µέ τά προο- δευτικά ίδεολογικά ρεύµατα rig έποχης τους. Συγχρόνως τά προοδευµένα µέρη της 'Ελλάσος έρχονται σέ έµπορική συναλλαγή μέ τούς τόπους αύτούς. "Ετσι φτάνει καί ως τίς πολιτείες καί στά χωριά µας & θρύλος γιά τίς µεγάλες πολι- τείες μέ τά παλάτια καί τίς έκκλησιές, τίς απέραντες πλατείες τους καί τά φοβερά κάστρα'αµΝµ Τά άργοκίνητα µεταφορικά μέσα της έποχης τους µεγαλώνουν την απόσταση. "ΨΜ6Μ γύρω άπό τό όνοµα κάθε πολιτείας πλάθεται ένας παράξενος µύθος. Λογύς κεντήµατα, βαρύτιµα ύφάσµατα, χρυσαφικά, πολύτιµες πέτρες κι'άλ- λα καλά πού στέλνουν ή φέρνουν οί ξενιτεμµένοι, άνάβουν τή φαντασία τών τα- πεινών ραγιάδων. Κοιµήσου, πού παράγγειλα στην Ήόλη τά χρυσά σου στη Βενετιά τά ρούχα σου καί τά διαµαντικά σου Κοιµησου, πού σού ράβουνε τό πάπλωµα στην πόλη καί σού τό τελειώνουνε σαρανταδυό µαστόροι, έτσι νανουρίζει ή µητέρα τή µικρή της κόρη. 'Η ίδια άτµόσφαιρα θαυµασµού ύπάρχει καί στίς λαϊκές αναπαραστάσεις τύς έποχης της τουρκοκρατίας στούς τοίχους τών παλιών σπιτιών. 'Η Βενετιά καί ή Πόλη στό σπίτι τού Γεωργίου ιβάρτς στ΄΄Αµπελάκια, % Βιέννη στό σπίτι τού 'Αβραµόπουλου στό ίδιο χωριό, Η Πόλη στό σπίτι τού Μανζη στην Καστοριά, ή Μασσαλία σ'ένα σπίτι της Βέρροιας, καί πάλι ή Πόλη στή Δράκια, είναι µερι- κές άπό τίς αναπαραστάσεις αύτές. Πάμπολλες άλλες άσφαλώς θά χάθηκαν καθώς γκρεµίζονται τά παλιά σπίτια. ΄Αξίζει τόν κόπο νά σταθούµε κάπως περισσότερο µπροστά στίς ζωγραφιές αύτές. Τό πρώτο πού θά παρατηρήσουµε είναι ότι έχουµε µπροστά µας έργα φαντα- σίας. Δέν πρόκειται γιά πιστές άπεικονίσεις τών πόλεων αύτών άλλά γιά έλεύθε- ρες δημιουργίες, βασισµένες βέβαια, σέ µερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Τά µεγάλα παλάτια καί τό άνήσυχο λιµάνι της Βενετιάς, τό ΝΕθος τών µιναρέδων τύς Πόλης, οί εύρύχωρες πλατείες µέ τίς χαρακτηριστικές βρύσες της Βιέννης, δρίζουν µέ σιγουριά τόν κάθε τόπο. "Ανάλογα όμως µέ την έπιφάνεια πού πρό- κειται νά διακοσµηθη,η σύνθεση άλλάζει, προστίθενται Η άφαιρούνται τµήµατα τής είκόνας Η άλλάζουν οί άναλογίες. Κύριο γνώρισµα όλων αύτών τών έργων εί- ναι ή όπερβολή. 'ά φαντασία τού λαϊκού καλλιτέχνη, ξαναµµένη από λογής διηγή- σεις πλάθει τίς πολιτειες στό κλιµα ενός απλοίκού θαυµασµού. Βέβαια καί έδώ θά υπάρχουν πρότυπα, όπως σ ολόκληρη τη λαική ζωγραφικη. Κάποιες χαλκογραφι΄- ες ίσως, παλιότερα έργα ασφαλώς, είναι η αφετηρία τού λαικού καλλιτέχνη. Από εκει καί πέρα οµως, ξανοίγεται σ έναν ελεύθερο κόσµο καί ζωγραφίζει, όχι την αληθεια πού - άλλωστε - ποτές του δέν αντίκρυσε άλλά την αλήθεια πού κι αύ- τός καί οι πελάτες του ζούν µέ τίς διηγήσεις καί µέ τίς προσθήκες τύς φαντα- 3. , … | " , | I .. I … Ν | . , σιας τους. Οι λαικες απεικονισεις των µεγαλων µακρινων πολιτειων µοιαζουν µε τίς περιγραφές τών παραµυθιών, όπου όλα είναι τυλιγμένα µέσα σέ µιάν άτμό- . | : … | ,. σφαιρα µαγείας. Οι μιναρέδες υψώνονται σ'ένα άπίθανο ύψος, οι κηποι πληµυρί- ζουν άπό πληθος δέντρα, κάθε λογύς πλοία γεµίζουν τά λιµάνια. Τά χρώµατα µέ , ~ I r r I , | , , , ~ ~ τον πλουτο και τη λαμψη τους τονιζουν κι αυτα τον παραμυθενιο χαρακτηρα της n . - ~ ~ ω . . .. » είκόνας. Ετσι, στά σπίτια των χωριων της ΄Ελλάδος, οι πολιτειες παίρνουν Ν (: I µιά καινούργια οψη, µένουν οµως πάντα διακόσµηση, γιατί βασικος σκοπός τους 7 , : | n I | " ειναι να στολισουν τον καλον οντά . Χωρίς τά δύσκολα καί κουραστικά ταξείδια, χωρίς τίς πίκρες της ξενι- Ν , ! τειας, µένοντας στην αγαπηµένη πατρίδα, οι παλιοί χωρικοί ταξειδεύουν µέ … , , | I , " Η I I I II II ! H I ' I " της τεχνης το μαγικο χαλι, σε χωρες, χωρια και δαση οπου ο κοσμος αλασσει σύμφωνα µέ τύς δικής τους φαντασίας τίς προσταγές.

υ…έ%©υ άµΘςΘξ Χ ρ άπαξ? & µ©Μμ&τ& ΄ψά "ων ΈωψεΡΏ Μάκη ϊέΜη . wepmargym - ΛΛζΜ?ς" 60. 1 . ΕΙΧΑΝ)… 'Η λαϊκή τέχνη είναι έκφραση τδν παραδοσιακών κοινωνικών µορςΞν, δηλαδη Εκεί- νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί &ντιληψεις για τά βα- σικά Θέµατα της ζωης μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά µέ τη στοµατική παράδοση. Λυ- €ΐ βέβαια δέ σηµαίνει πώς, σέ περιορισμένη κλίμακα, δέν ύπόρχει καί & γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτη τέχνη παραδοσιακή πού, άντίΘετα άπ'ότι πιστεύεται, οδτε άνεξέ- λικτη μένει, ούτε αύτοεπαναλαμβάνεται, µόνο πού & έξέλιξή της άκολουΘεί τό ρυδμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισµού. Στό θεματολόγιο, στά υλικά καί στις τεχνικές µεθόδους έχει µιά συνεχή άλλαγή, άλλοτε αργή καί άλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιχη µέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονοµικές καί πολιτιστικές άλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'δλόκληρο τόν ελληνικό χώρο. Φά έμπορικά, ναυτικά καί μετα- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις ένδ οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόθυµοι σέ αλλαγές. 'Η λαϊκ τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λασν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- μένη στόν τόπο της, &φομοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί & γλ5σσα παίρνει ξένες λέξεις µά τίς προσαρµόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνδετες λέξεις.... Μιά άπό τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε- tan σέ χαµηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα οότε τό όλλο είναι σωστά. 'H λαϊκή τέχνη στόν τοµέα της τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπόρκεια, αντίστοιχη µέ τούς στόχους της. Τά Θαυμαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοϊα, στην κεντητική, στην ξυλογλυπτικη, στήν ύφαντική καί τούς άλλους τοµείς της φανερώνουν όφηλό έπίπεδο τεχνικΞς. Δέν ύπάρχει, άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, όπάρχει όµως η πολύχρονη μαθητεία δίπλα στόν έμπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακρόχρονης παράδοσης. 'Η µαθητεία αύτη άκολουΘεί σταθερά στάδια, άν- τΞστοιχα μέ τό ποσοστό εύθύνης πού όνατίΘεται στό μαθητευόµενο, καθώς αυτός ώριμά- ζει µέ την καθηµερινή δσκηση. "Από τίς πιό &πλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό όπεύΘυνες καί & πιό προικισμένος γίνεται &ρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαΘητεία στην οίκοτεχνία, όπου η γιαγιά, & μητέρα κι άκόμα ή άξια γειτόνισσα μετα- δίδουν τήν πολύτιμη πείρα τους στην ύφαντική, τό κέντημα, τήν πλεκτικη.ε: Γιά νά µπορέσουµε νά κατανοήσουμε σωστά τή λαϊκή τέχνη πρέπει νά τη μελετού- με σέ συνάρτηση µέ τίς άλλες μορφές τού λαϊκού πολιτισμού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 'ΕΘνικης Έραπ€ζης της 'Ελλάδος. 'Βπιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου: Η ε- o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, 'Αθήνα 1969. 'Δγγελικης ΐατζημιχάλη= 'Ε λ- λ η ν ι κ 6 Α α ϊ κ ή ο έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. ετσι?… Μα…. …σπσπ… ΥΟΣΚ5ΚΠΝΏΞ, Θεσσαλονίκη'1936. 2. ΠΙ΄Π ΄ II}: ΕίΙΔΡΑΣΞΙΐ . * Ν " " " :. ι Ξ- ., ' ο" ' "> ' κύρια πηγη της Ελληνικης λαικης τέχνης ειναι η βυζαντινή τεχνη, συνεχιστής καί αυτή τόσο τών παλιότερων ελληνικών τεχνών όσο καί ανατολικδν στοιχείων. Λότό δέν αγορΞ µόνο την όρΘόδοξη &γιογραφία άλλά καί όλες τίς άλλες µορφές. Δέν πρέπει νό ' 2 ξεχνούσε πώς κατά τή βυζαντινή έποχή δέν καλλιεργήθηκε µόνον ή έκκλησιαστική ύµνο- λογία καί ή άγιογραφία πό καί "κοσµική" λογοτεχνία καί τέχνη.'Π μακρόχρονη όποταγή τής 'Ελλάδας στούς Φούρκους ήταν έπόμενο νά πλουτίσει µε µουσουλμανικά στοιχεία τή λαίκή της τέχνη. "Από τά μέσα τού 170υ αίώνα, καί κυρίως κατά τό 180, ή άνάπτυξη έμπορικύν συναλλαγών µέ τήν Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών "Ελλήνων τής διασποράς, ή άνθιση τής ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιµη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαΈκού Διαφωτισµού έπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσµα αύτής τής έπαφύς είναι καί ή είσαΞρωγή νέων τεχνικών µεθόδων καί τεχνοτροπιύν καθώς καί διακοσµητικύν θεµάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού μπαρόκ, πού θά τή µελετήσουμε σέ ίδιαίτερο µάθηµα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα έρ- γα, οί γκραβούρες καί τά µνημεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτηµα τού σεβασµού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού µετα- φύτεψαν ένα μεγάλο πλούτο θεµάτων. Τό σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων µεγάλων µακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες άρχοντικύν τής Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραοίες. Πολλά θέματα προέρρνται άπό άφηγήσεις, είκόνες, μεταφορές καί παροµοι- όσεις παρµένες από τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, τήν έκκλησιαστική ύμνολογία, τίς λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείμενα. ΒΙ.΄ΒΑΙΟΡΡΑΦΙΑτ που… Ζ…. "Η Ρ o ρ. γ 6 ν α ε'ι ς λ τ 6 ν Έ λ λ η ν ι κ 6 ν Δ α- E κ 'η ν T έ χ ν η ν, "Αθήνα 1960 . Κίτσου 'Α. Μακρή: Η η λ ι ο ρ ε ί τ ι κ η…Δ α- ϊ κ ή T έ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί 'E π ι δ ρ ά σ ε ι ς, "Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα… τζηδΞκη= 'Η? K ρ η ται κ ή Z ω γ ρ.α φ ι κ ή κ α ί 6 'Ι τ α λ ι κ ή Χ α λ κ ο- Υ 9 α φ ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. . 23 ΜΟΡΦΟΛΟΓΞΑ 'Ο χαρακτήρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές ή θρησκευτικές άνάγκες. "Ετσι, ή πρώτη άρετή ένός όντικείµενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ 6 τ η τ α, ή ίκανότητα νά Εξυπηρετεί τίς πρακτικές &νάγκες γιά τίς όποίες δηµιουργήθηκε. T6 μεγάλο μυστικό τής λαϊκής τέχνης είναι ότι φιλοκαλεί ύπηρετόντας τή χρεία. 'Η καλαισθητική φροντίδα δέν έκδηλόνεται µόνο µέ τή διακόσµηση &λλε καί μέ τό όλο σχήμα πού, άν καί καθορίζεται &Ξ3 τή χρήση του, έχει άνεση καί άρµονία.'Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ή διακόσμηση κάνει πιό εύ- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισµάτων, τα- βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σημαντικός παράγων πού έπιδρΞ στή διαµόρφωση τού σχήματος καί.τδν διακοσµητι- ν θεμάτων είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό όποίο είναι κατασκευασ- ΄ "0 ΐ6 κάθε Είδος… Η &ξιοποίςση τόν τεχνικΏν καί αίσθητικύν δυνατοτήτων κάθε ύλης . :: . ο . . ..! . ? ", - , ., ,… … …, …»: ΄ "& τό κύριο προσόν "-.,΄…'3ΐ; ;ζιΐ'λι΄]ξ7 ΐζΧΨξ€η. Έ€.ΈΠζ, βλΐ'1ζΌι.'|2ξ; πως ζει ζδξ,ο 'ςΚ!,,,ξ?.ίΐ,ςψ';"πµ"!!! & , , .. ο… -' .… ,- ……-έ' & ,? Ρ…? …,.,.……….…-"…- …- . Ξ ' ::., *… 'τ τροποποιεζται μι ςξ π…ρνόιι ξπύ …λι…ω υπ σλικοτ 49 Μν…νβνθζ: οπλο πλλ9ϊυΗ ε…… 'ς;ται στήν ξυλογλυπτική, στή λιθογλυπτική, τό κέντημα, τήν ύφαντική, τή δαντέλ- τή χαλκουργία, τό βοτσαλωτό δάπεδο, τήν ένθετική κ.λ.π. 'Ακόµα καί ή όπτική γω- ' 3 νία άπό τήν όποία φαίνεται συνήθως τό έργο, έπηρεάζει τό σχέδιο τόν µοτίβων του. 'Y- a. v; πολογίζονται καί οί βραχύνσεις της προοπτικής.Σ'? αι… η τεχνική πε; χρησιµοποιείται έπιδρΞ στή µορφή κάθε θέματος. Π.Χ. διαφορετικά όποδίδεται τό ίδιο θέµα στό "µετρη- τ6" κέντηµα άπό ότι στό "σχεδιαστό". T6 ίδιο συμβαίνει στά χάλκινα, άν είναι χτυπητά ή χαρακτό κ.λ.π. 'Ηγόλη διεργασία ένός θέµατος γιά νά µεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµηµα γίνε- ται µέ µιάν ένιαία διαδικασία πού, γιά λόγους καθαρά μεθοδολογικούς, µπορούµε νά τή χωρίσουμε στά τρία βασικά της χαρακτηριστικά, στή σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδή στήν µερική ή δλική άναγωγή τής µορφής σέ &πλά γεωµετρικά σχή- ματα, στήν & ο α ί ρ ε ο η, δηλαδή στήν άποβολή χαρακτηριστικύν τής μορφής πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά ή παροδικά καί στήν Ξ ξ α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισμό µέ τό µέγεθος καί τό χρό- μα µερικύν χαρακτηριστικών λεπτομερειύν. Αύτό έκδηλόνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρόπινου σώµατος "οπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται µεγαλύτερο ά- πό τά άλλα. οΕπισης, σέ συνθέσεις, & ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος από τά άλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, µέ λαμπρότερους χρωματισµούς. Μερικές φορές ή διεργασία αύ- τή φτάνει ός τήν &ποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό άρχικό θέµα νά μήν άναγνωρίζεται πιά καί νά έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωμάτων καί σχημάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ θέµατα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση ή πού είναι ξένα πρός τίς όπτικές συνήθειες καί τή μορφική &ντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνθήκες κάτω άπό τίς όποίες άσκήθηκε ή τέχνη κατά τούς χρόνους τής ?ουρκοκρατίας δηµιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π ο λ υ τ 6 λ ε ι α ς, δηλα- δή τήν &ποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρύν ύλικύν άπό άλλα προσιτά καί φθηνά. Παρά… δειτµα & ζωγραφική &π0μ€μηση δρθομαρμ&ρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑ21Α= Κίτσου ΄Α. Μακρή: Μ o ρ φ ή κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό'Τ1" 'Αθή… να. τού ίδιου: Π.έ ε ς T's χ ν ι κ έ ς κ α ί …Μ o ρ φ έ ς σ τ ή Χ ε ι ρ ο τ ε χ- ν ί α µ α ς, έφημ. "το ΒΗΜΑ" 17 Νοεµβρίου 1963. ?3 ΈΆΛΗΠΙΚΟ ΜΠΛΡΟΚ. Κατά τό 180 αίόνα παρατηρείται όχι µόνο στήν 'Ελλάδα μά καί σίόλη τή Βαλκανι- a? καί τή Μικρά "Ασία μιά πραγµατική είσβολή τού εύρωπαϊκού µπαρόκ. Τό φαινόµενο ΐ έπρεπε νά μελετηθεί στό σύνολό του. 'Επειδή, όμως, δέν διαθέτουµε έπαρκή στοι- χεία για όλον αύτό τό χώρο, θά έπιχειρήσουμε µια προσέγγιση τού θέματος μέσα στόν Ελληνικό χΞρο. "Η προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι ή ίδια σ'όλες τίς έλληνικές περιο- χές &λλά έξαρτάται άπό τούς πολιτισμικούς καί οίκονομικούς δεσµούς κάθε περιοχής μέ χώρες τής Εύρόπης. Αύτού όφείλονται καί οί τοπικές &πΐρύσεις τού έλληνικού µπα- … οι , κ. Στα "Επτάνησα προέρχεται άπό τήν 'Ιταλία, στό πήλιο, στ Αµπελξκια πτί στη . …' . . :. .. . .… …. ". Η," :…... ζωτική Μακεδονία άπό τή Μεσευρόπη καί ιδιαίτερα τη Βι…ννα :… σα3ανιονρΨ οχι µ…»… " - … … - …'… - . . Με . Ο"Ό διακόσµΉση σπιτ=…ν Σαλέ καί στούς ορθόδοξους νκννι. νυν …λν »" η "' …! - ." …. ' ζ,… …. ., ",… ..: τ΄. ,…'....…., ΄΄ ,. "κπλς…ξα είναι δυσπιστη προς κάθε στοιχείο πο ιµχε α. από την …σρ………. …ς α………,… ',…σμε έδδ πώς τό µπαρόκ είναι ή καλλιτεχνική έκφραση τής 'Αντιμεταορύθμισης. 4 "Εν τούτοις, ή οίκονοµική άνοδος, ή άνάπτυξη τόν έμπορικδν, ναυτικδν καί µεταποιη- τικδν κοινωνικδν στρωµάτων, η πυκνότερη έπικοινωνία µέ προηγμένους λαούς, προκαλούν µιά γενική άλλαγή στην ψυχολογία τόν ραγιάδων καί μιά καινούργια κοσμοαντίληΦη. Τά παλιά έκφραστικά µέσα γίνονται άνεπαρκη καί άνοίγει δ δρόμος γιά γόνιμη είσαγωγή νέων μορφών. T6 µπαρόκ µέ τήν ανησυχία του, τά εύκίνητα φυτικά διακοσµητικά Θέµατα, τό έντονο άνάγλυφο -άντίΘετο άπό τό παραδοσιακό ήρεμο "στρωτό" - άνταποκρίνεται στίς καινούργιες έκφραστικές άνάγκες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΛε Κίτσου 'Α. Μακρή: Οί φεγγίτες ταν 'Αρχοντικ6ν-'Από τό Βυζάντιο στό Μπαρόκ, Πρακτικά ΑίΣυµποσίου Λαογραφίας, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 177 5. ΠΟΛΕΟΔΟΞΤΙΑ ΑΡΧΙΤΠ(ΤΟΐΠΚΗ Τά ελληνικά χωριά µπορούµε νά τά χωρίσουµε σέ τρείς βασικούς τύπους, πού ό καθένας τους Εχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ ό, στό σ ύ ν 0 € τ 0 καί στόν n α- ρ ά λ ι ο. ‘0 πρώτος άποτελείται άπό ένα κύτταρο µέ κεντρικό πυρήνα την πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή τού χωριού, Θρησκευτική, έμπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, ό σ ύ ν 0 ε τ ο ς άποτελείται άπό δύο, τρία % τέσσερα, όχι έντε- λ6ς άποκολληµένα κύτταρα, μΕ ίδιαίτερο τό καθένα τους πυρηνα. Πάντως €να είναι τό κέντρο τού χωριού. ‘0 π α ρ ά λ ι o ς άναπτύσσεται κατά μήκος της παραλίας καί σέ μικρό Βάθος. "Ολα τά κτίρια εχουν πρόσοψη πρός τη θάλασσα. Δύο είναι οί βασικοί τομείς τάς άρχιτεκτονικης κατά την Τουρκοκρατία, ή έκκλη- σιαστική άρχιτεκτονική καί τό σπίτι. 'Υπάρχουν καί άλλες κατασκευές είδικΞς χρήσης, όπως οί βρύσες, τά γεφύρια, τά άλώνια .... Εκκλησιαστική άρχιτεκτονικη.Οί έκκλησίες της Τουρκοκρατίας έφαρμόζουν όλους σχεδόν τούς τύπους της βυζαντινής άρχιτεκτονικης, σέ μικρότερες διαστάσεις καί μέ εύτελέ- στερη κατασκευή. 'Επικρατούν, όμως, οί τρίκλιτες η μονόκλιτες βασιλικές, ξυλ6στεγες Η θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούµενους τόπους µπαί- νουν καί μερικά φραγκικά στοιχεία, όπως τά όξυκόρυφα τόξα, η έπιμελημένη ίσοδομική τοιχοποιία μέ σκαλισμΞνες πέτρες καί τά ίταλίζοντα άνάγλυφα. Στά καθολικά τόν μονα- στηριών συνηθίζεται & λεγόαενος άθωνικός τύπος μέ πλαγινούς ήµικυκλικούς "χορούς". ' ίτια. Δύο βασικοί τύποι σπιτιδν έπισημαίνονται, & βορειοελλαδίτικος καί 6 αίγαισ- "λαγίτικος. '0 χωρισμός είναι συµβατικός γιατί σπίτια νησιδν δέν άνήκουν.στόν αί- ποπελαγίτικο καί τό άντίστροφο. ‘0 βορειοελλαδίτικος σε πρός τη γενική του µορφή ? τη διάταξη τόν χώρων παρουσιάζει τόν τύπο έκείνο τού φρουριακού πολυόροφου σπι- …ύ πού έοαρµόστηκε παλιότερα άπό τούς Βυζαντινούς καί έπικράτησε κατά τήν Ψουρκο- ;π1ία σ'δλδκληρη την ηπειρωτικό 'Ελλάδα καί σέ μερικά νησιά, όπως σημειώνουν οί δικοί µελετητές. '0 αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές άντιστοιχίες μέ τόν τύπο "'3 επικρατεί στήν κεντρι,η Μεσόγειο. . . ο 8 Σ 8 ά ρ τ ς σ τ 'A μ π ε - , "τ':ΜοΡΡ.Λ.αΙΑ= υ.γ. “Asap-1557;: ο 0 σ π ί εξ & «» , " Η , , . η, -' ι-' » .… , . οι . -- λ κ ι α, 'Α0ύνα 1928. &. Βασιλειάδη: & ι ο α » … γ & ο 1 Q ν Λ ι , « ι απ… ε … γ ί τ ι κ η "& ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η, "Αθήνα 1955. Κ.Π. Φωκϊ…Κόσµετάτουε Κ ο… : λ η ν ι α κ &» Β΄ 'Α 0 x ι τ ε κ τ 0 ν ι κ ή, "λούνα 1962. "Ιωάννου Ησυµανούδη: ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς; & π ί τ'η ς 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η ς τ ι ν & ν 5 Η α ω ν, ΄Αθήνα 1968. 'I. Λυγίζου: !! η σ ι ώ τ ι κ η 'Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή, 6 (τα ' . : ..» .… . Αθήνα 1943. Γεωργίου Μέγα: Θεσσαλικαί οιπίσεις; Λ€ηνα 1946- τον » 30"? …' . λ- . *" , . οι ." -» - ... . λ η ν ι κ ή 0 ί κ ί α, Αθήνα 1949. του ίδιου; 'Η! & ο ι κ η κ « τ ο ι κ ι α της Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ, 'Αθήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλουπ Τ ό 'λ ρ χ o ν τ ι κ 6 , Σ ι ό ρ Μ α ν ω λ ά κ η σ τ η B έ ρ o ι α, 'Αθήνα 1960. Τού ίδιου: Κ α - & 0 C O c‘. o ρ ι &, Τ'ά 'Α ρ χ o ν τ ι κ ά, "Αθήνα 1962. τού ίδιου: 'Η. Δ α ί κ ή ΄Λ ρ- x ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ ή ς B έ ρ o ι α ς, ΄Λοήνα 1967. τού ίδιου: 2 π ί τ ι α τ ς Χ α λ κ ι δ ι κ ή ς, 'Αθήνα 1968. "Αργύρη Πετρονότη= 0 ί κ ι σ α o ί κ'α [ 'Ο :" 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ά Μ ν η μ ε ί α σ τήν ρ ε ι ν ή Γ 0 p 1 υ ν ί α , 'Αθήνα 1975. Πάνου- Ξικολή Τζελέπηι Δ ο"? κ ή 'Ε λ λ η ν ι κ ή "Λ ρ χ ι τ 6 κ τ o- ν ι κ ή, 'Αθήνα 1971. "Αγγελικής ΧατζημιχάληιιΑ MAISON GRECQUE, 'Αθήνα 1949. Ε. ΛΙΘΟΓΔΥΠΤΙΚΗ - ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ 'H έλληνική λαϊκή λιθογλυπτική τού 18ου καί 19ου αίώνα περιορίζεται σέ χαµηλά άνάγλυφα πού είτε κοσµούν λίθινα άρχιτεκτονικά μέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σηµεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλύφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τούς έλεγαν τότε, άνή- πουν συνήθως στίς κομπανίες τόν χτιστάδων µαζί μέ άλλες είδικότητες άπό μαστόρους. 'Η τεχνική τους ξεκινάει άπό ίσλαµικά πρότυπα άλλά πλουτίζουν τό θεματολόγιό τους καί µέ άλλες παραστάσεις, όπως άνρρώπινες µορφές, άκόμα καί άπόπειρες προσωπογραφίας. Τά βασικά θέµατα είναι'τό άνθοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηµατοποιημένη έκκλησία, µορ- φές άγίων, πουλιά, ζύα, σταυροί, "ηλιοι, δικέφαλοι άετοί καί κλιµατίδες. "Ενα ένδι- αφέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί κτητορικές έπιγραφές σ'έκκλησίες καί σπίτια, µέ έσόγλυφα ή έξύγλυφα γράμµατα καί λογής διακοσμητικά. BE ψηλό άνάγλυφο είναι καµωμέ- νες οί αίνιγµατικές άνθρώπινες µάσκες πού προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιύν καί έκκλη- σιύν, γιά τίς όποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καµμιά τους δέν είναι δριστική. 'Η έκκλησιαστική ξυλογλυπτική άσχολήθηκε µέ τήν κατασκευή τέμπλων, δεσποτικύν θρόνων καί είκονοστασιύν. Τό ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο έµφανίζεται στήν ΄Ελλάδα κατά τόν 16ο αίύνα καί πιθανόν προέρχεται άπό τήν περιοχή τού Νόβγκορόντ τής Ρωσίας. Τό παλιότερο γνωστό χρονολογηµένο τέµπλο βρίσκεται στήν έκκλησία τού 'Αγίου Νικολάου στό Βελβενδό Κοζάνης κι έγινε στά 1591. Τά πρύτα ξυλόγλυπτα τέμπλο είναι τά λεγόµε- να "στρωτά", στά δποία κυριαρχούν συμβολικά θέµατα σέ χαµηλό άνάγλυφο. 'Αδγότερα, καί κυρίως άπό τά µισά τού 1δου αίύνα ή τεχνική γίνεται τολµηρότερη, τό άνάγλυφο έν- τονο μέ διαµπερή κενά άνάμεσα στίς μορφές καί τό θεματολόγιο πλουτίζεται μέ σκηνές άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επίσης μέ δύναμη καί παλ- µό αποδίδονται είκόνες άπό τή φύση καί τήν καθηµερινή ζωή. Σέ μερικές περιπτώσεις τό άνάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώµατα. ΣΕ όλη αύτή τή φάση είναι φανερή ή έπύδραση τού εύρωπαΐκού μπαρόκ. . , "Η άστιπή ξυλογλυπτικς παρουσιάζεται πυρίως στά δραστήρια ήμιαστικά έμποριπά καί βιοτεχνικά κέντρα τής Βόρειας 'Ελλάδας καί τόν νησιών. Στολίζει, µέ φυτ κά κυ- ρίως µοτίβα, τόσο τά σταθερά στοιχεία τού σπιτιού -τα3άνια, πόρτες, μεσάντρες, κόγ- κελα… όσο καί τά λιγοστά έπιπλα πού χρησιμοποιούσαν τότε - σκαµνάκια, κασσξλλες, σο- οράοες, λίκνα κ.ά. . 6 'Η ποιµενική ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέχνη τύν βοσκών, πού γεµίζουν τίς µα- κριές ώρες τής άναγκαστικής τους µοναξιάς σκαλίζοντας µικροαντικείµενα. Γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοθήκες, σφοντύλια, χαράζονται µέ πολύ άπλά έργαλεία, συνήθως ίναν σουγιΞ, άλλά τό &ποτέλεσµα είναι άξιόλογσ. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά µεγάλα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα μέ μορφή γυναίκας, άνάγλυφες έπιγραφές πλοίων καί σκαριά, δηλαδή μικρογραφίες πλοίων. , ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Νίκου Γρηγοράκη: Δ α ί κ ά Ξ υ λ 6 γ λ υ π τ α, Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτου: T6 T‘é µ π λ α έν Κ ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δηµ. Σταυέλλου: T 6 T έ μ π λ ο τ ο 6 "Α η N ι κ 6 λ α Σ τ 6 Γ'α λ α ξ ε ί δ ι κ α ί ό T ε χ ν ί- τ η ς τ ο υ, "Αθήνα 1973. 'Αγγελικής Χατζηµιχάλη: LA SCULPTURE SUR BOIS, 'Αθήνα . 1950. Κίτσου:'Α. Μακρή: 'Η Ξ υ λ 0 γ λ υ π τ ι κ ή τ ο ύ Η η λ ί o υ, Βόλος 1958. τού ίδιου: 'E λ λ η ν ι κ ά A a ϊ κ ά κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι ν ά Ξ υ λ 6-- Y λ υ π τ α, 'Αθήνα 1962. 'Αντ. Φαρμακιύτη: T 6 T'é n π λ α τ 6 ν 'E κ κ λ η σ ι- ό ν τ ο ύ A ι β α δ ί 0 υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδου: T 6 M ον α- σ τ ή ρ ι τ ή ς M π ο υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά A ι θ α ν ά γ λ υ φ 6 1 o υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τής ίδιας: 'Ο Γ λ ύ π τ η ς M ί λ ι…ο ς σ τ 6 ν T 6 π ο τ 0 u, περιοδικόΑΡΜΟΛΟΙ, Αύγουστος-Δεκέµβριος 1977, σελ.47. 'Βπίσης στήν έκδοση τής ?Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος " N ε o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o 1 ε χ ν ί α" 16 άρθρα "Λιθογλυπτική" τής Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυωτική" τού Κίτσου Μακρή. 7 . ΖΩΓΡΑΦΈ 'm & γ ι ο γ ρ α φ ί α, συντηρητική άπό τή φύση της, συνεχίζει τή βυζαντινή παράδοση σέ χειροτεχνικό έπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε & Μανώλης Ξατζηδάκης, QC &γιογράφοι τού 1Βου καί τού 19ου αίύνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφές τύν έκκλη- σιύν συναντούμε &γιογράφους χωρικούς άπό τούς Χιονιάδες, 16 Καπέσοβο, τή Ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί άπό τό "Αγιον "Ορος. BE μικρές όµάδες περιτρέχουν τόν έλληνικό χύρο καί τοιχογραφούν έκκλησίες χωριών καί μοναστηΡιύν. Πολλοί άπό αύτούς τό χειμύνα έργάζονται 016 χωρ 6 τους καί έτοιυά- ΄ ζουν φορητές είκόνες πού τίς πουλούν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσειςζάπό τή δυτικοευρωπαΈκή ζωγραφική συγκερασµένες μέ βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι- κή &ντίληψη χαρακτηρίζουν τήν &γιογραφία τής έποχής. 'Ενδιαφέρουσες είναι οί σκηνές µέ διδακτικό-ήθικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρές τιμωρίες τύν άµαρτωλδν στούς νάρθηκες καί πιό σπάνια στούς γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί έκφραστική τόλ- µη δίνουν µιάν ίδιαίτερη δύναμη στά έργα αύτά. ' 'Από τά µέσα τού 1δου αίύνα καί πέρα έχουμε ένα πλήθος άπό ζωγραφικές διακοσμή- σεις σπιτιύν στή Σιάτιστα, την Καστοριά, τ'Αµπελάκια, τό Πήλιο, τό ΜόλυΒσ Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως &πεικονίσεις µεγάλων λιµανιύν τής Μεσογείου λεω- σταντινούπολη, Βενετία, λαλκίδα- "η άλλων πόλεων -Βιέννη, Φραγκφούρτη- πού άπλώνον- ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους τού δωµάτιου ύποδοχής των σπιτιών. Σπανιό- ΄ ! τερα βλέπουµε πολεμικές σκηνές»ή προσωπογραφίες ήρύων. Πολυ συνηθισµένο θέµα ειναι 7 16 άνθοδοχεία σέ ποικίλες παραλλαγές, πού τά συναντούμε επίσης στίς ποδιές τών τέμ… πλων. Τά περισσότερα άπό τά θέµατα προέρχονται άπό χαλκογραφικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής έχουμε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία τού 19ου αίώνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό τήν "Επανάσταση τού 1821 πού ζωγράφισε δ άγω- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος µέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνηµονεύµατα τού Στρατηγού Μακρυγιάννη. Πίνακες σέ πανί, χαρτόνι, τενεκέ κ.λ.π. έκανε καί ό Θεό… φιλος, γιά τόν όποίο θά µιλήσουμε ίδιαίτερα. 'Από τά μέσα τού 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτύσσεται καί ή πλοιογραφία, µέ παραγγελίες 16v καραβοκύρηδων. "Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις είναι οί συύΞασμοί ζωγραφικής μέ τή λιθογλυπτική ή τήν ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπύρου Βασιλείου: P α λ α ξ ε ι & ι ώ τ ι κ α Κ α ρ ά β ι α, "Αθήνα 1934. Βασ. Λαούρδα: "Β'ν α ς A a ί κ 6 ς Z ω γ ρ ά φ o ς τ o 6 M a κ ε 6 0 ν ι- κ o ύ 'Α γ 6 ν ο ς ,'Αθήνα 1962. Ρ. Μελετόπουλου: E ί κ o ν ο γ ρ α φ ί α τ ο ύ 2 1, "Αθήνα 1971. ΄Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ ο ο ι έ ν α σ τ ή A a ί κ ή Z ω- Σ Υ ρ α φ ι κ ή τ o υ, 'Αθήνα 1940. Γιώργου αυατούρα: Δ ώ δ ε κ α A α ί κ 0 ί z ω- ά φ o ί, 'Αθήνα1974. Κ.Γ.Σταλίδη: "Β 6 n Υ ! Ό σ σ α ί o ι Z ω γ ρ ά φ o ι κ α τ ά δι Δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς T o υ ρ κ o κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου "Α. Μα- 6 n ή λ ι ο, Βόλος 1939. τού ίδιου: Ο ο! κρή: '0 Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ ο ς Δ α ϊ κ έ ς z ω Y ρ α φ ι έ ς σ τ 6 M o ν 9 σ τ ή ρ ι τ o ύ "Α η A a υ ρ έ ν - z ω γ ρ & φ o ι, Βόλος 1952. '13»;- 0's 1 η, Βόλος 1947. τού ίδιου: Δ ύ o A α ί κ o κής Τραπέζης τής 'Ελλάδος: Σ τ 0 χ α σ µ ό ς M a κ ρ υ γ ι ά ν ν η, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ ο υ, "Αθήνα 1976. 8 . ΧΙοΝΙΑΔΠΒε ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά τήν Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν έξειδικευθεί σέ μιά µορφή δραστηριότητας, όπως ή Πυρσόγιαννη στήν οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στήν λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στήν Ξυλογλυπτική, ή Πορταριά στή Μεταξουργία, οί ΚαλαρρύΆ τες στήν χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 µικρό όρεινό χωριό τής "Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήµερα µέ µόνο 12 μόνιμους κατοίκους, έβγαλε πάνω άπότ60 γνωστούς ζωγράφους μέσα σέ δύο αίώνες, άπό τά µέσα τού 180υ µέχρι 16 µέσα τού 2Οού. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά µελετήσουµε, λοιπόν, ίδίαίτερα τό χωριό αύτό καί τούς ζωγράφους του, πού τό έργο τους είναι σκορπισµένο στήν "Η= πειρο, τή Δυτική Μακεδονία καί τή Θεσσαλία. Οί ζωγράφοι 16v Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο έπαγγελµατικό σωματείο, "ο… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές τής 'Ελλάδας, άλλά ήταν χωρισµένοι κατά 1a- τριές, µέ κοινότητα καταγωΥής άπό πατέρα. Τρεί'ς ήταν οί πατριές ή φάρες αύτές: οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Τσατσαίοι.Καθεμιά τους είχε τό ίδιαίτερο έργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή µαθητεία τών νέων. Στά έργαστήρια αύτά έτοιµάζονταν x006- ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όπάδες ξεκινούσαν άπό 16 χωριό τους καί άναλάβαιναν όχι μόνον άγιογραφίσεις έκκλησιών άλλά καί διακοσμήσεις σπιτιών μέ το- πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογής άλλα διακοσμητικά. Σπουδαιότεροι 616 τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ήταν 6 Κωσταντίνος Μαρινάς, πού 8 ζωγράφισε στό σπίτι τού φιλικού Κωσταντίνου Ρόδου στό Τσεπέλοβο τούς γάµους τού Να- πολέοντα καί σκηνές άπό τούς ναπολεόντιους πολέµους, όΜιχ2;ήλ Ζήκος, πού έκανε τήν άγιογραφία τού νεοµάρτυρα 'Αγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα μόλις 13 µέρες µετά 16 G6— v616 του καί 6 Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό 16 1801 ώς τά 1838. 'Ο Παγώ- νης είναι ή πιό ένδιαφέρουσα φυσιογνωμία, άν καί παρουσιάζει άνισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί 6 γιός του 'Αθανάσιος πού πέθανε τήν τελευταία εί- κοσαετία τού 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτη: 'Ο Σ ι ο ν ι α΄δ ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ o ς M 1 χ α- ή λ Ζ ή κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ o υ σ τ 6 Μ ε τ α ξ ο χ ώ ρ ι 'Α γ ι- 6 ς, 'Ιωάννινα 1977. Κίτσου 'Α. Μακρή: Δύο A 6 ί κ ο ί Ζ ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ? σ ίου: ‘A γ ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'A γ ι γ ρ ά φ 0 1 1 ύ ν'Χ ι o- ν΄ι ά δ ω ν , "Ιωάννινα 1962. 'Η µ ε ρ ο λ 6 γ ι o "Εταιρείας Παπαστράτου 1973. 9. ΘΕΟΦ1ΛΟΣ 'Ο γνωστότερος, καί έξω άπό τά σύνορα τής 'Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα- λώς 6 Θεόφιλος Ρ; Χατζημιχαήλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στή Βαρειά Μυτιλήνης. "Εφηβος άκόμα έφυγε γιά τή Σµύρνη, πού είχε τότε έντονο έλληνικό χρώµα, κι έκεί κάνει έπάγγελ- μά του τή ζωγραφική. Δέ σώζονται έργα του αύτής τής περιόδου γιατί μεσολάβησε ή γνω- . στή καταστροφή τού 1922. Στά 1897 έρχεται στήν έλεύθερη 'Ελλάδα, έθελοντής στόν πόλε- μο αύτής τής χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ώς τά 1927 καί ζωγραφίζει µέ άκού- ραστη δραστηριότητα τοίχους άπό μικροµάΥαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκέδες. Φτωχός καί καταφρονεμένος, ζεί μέσα σέ µεγάλη άθλι- ς ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά τήν πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι έκεί τό έργο του κάτω άπό τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν άπό τό θάνατό του γνωρίζει 16 έργο του 6 µεγάλος τεχνο- κοίτης Στράτης 'Ελευθεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ώς ΤΕΕΙΑΒΕ, καί άπό τότε άρχίζει ή άναγνώριση τής άξίας τού φουστανελλά αύτού ζωγράφου.Διαπρεπείς "Βλ- ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες τού άφιερώνουν ένθουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται £186- σεις έργων του στήν 'Ελλάδα καί 16 'Βξωτερικό καί τόν Αύγουστο τού 1965 έγκαινιάζεται μέ µεγάλη έπισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης."? πήρξαν, όµως, καί σφοδροί έπικριτές τού έργου του, πού δέν τού άναγνώριζαν τήν παραµικρή άξίά. Τά έργα τού Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικέςλπαραστάσεις, σκηνές άπό τήν 'Επανάσταση τού 1821, ρωπογραφικά θέματα, μερικές προσωπογραφίες καί λίγες άγισγραφί- ες. Πρότυπά του είναι λαΐκές λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών έκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας άπό τοσο ταπεινές άφετηρίες δημιούργησε "ενα θαυ- µαστό έργο όπου "κοιτάζει΄τόν κόσμο µέ τήν άγνότητα τών γαλανύν µατιών του". ME μιά µοναδική εύαισθησία στό χρώμα άποδίδει τούς ήπιαστους τόνους τού έλληνικού τοπίου. "Εργα του, έκτός άπό τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται στό Μουσείο "Ελληνικής λαϊκής Τέχνης στήν 'Αθήνα, στίς Συλλογές "Εµπειρίκου καί Μακρή καί σέ πολλούς συλλέκτες. Συ- νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες στό σπίτι τού Γιάννη Κοντού, στήν 'Ανακασιά "Λ- νω Βόλοω. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: "οδυσσεα τα… 'o z ω γ … φ o ς e ε 6 φ ι λ o ς, …" 1973. Έμ- ποσικής Τραπέζης τής "Ελλάδος, έπιμέλεια Γιάννη Τσαρούχη: 0 ε 6 φ ι λ ο ς, "Αθήνα 1966. Γ.Κ.Κατσίµπαληι Β ο 8 λ ι ο γ ρ α φ ί α 6 ε 6 ο ι λ o υ Ρ. I a τ ζ ημ ι- x a ή λ, "Αθήνα 1955. "Πι Λαµπίρηι ‘0 Z ω γ ρ ά φ o ς G ε 6 φ ι λ ο ς ο τ ή Σ μ ύ ρ ν η, "Αθήνα 1973. Κίτσου "Α. Μακρήι '0 Z ω γ ρ ά φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ o ς σ τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939ι"Βπίσης στό Δ΄τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΠΈΈ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού έκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθραι Κίτσου Μακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα- τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". "Αθήνα 1974. 10. ΥΦΑΝΤΙΚΗ - ΜΤΒ-Μ T6 ύφαντό συνοδεύει τόν άνθρωπο σέ όλη του τή ζωή, άπό τή γέννηση δε τό θάνατο. Γι"αύτό είναι καί ή πιό διαδεδομένη τέχνη είτε μέ τή µορφή τής οίκοτεχνίας τών γυ- ναικ6ν είτε µέ βιοτεχνικά έργαστήρια. Κατά τήν Τουρκοκρατία δέν ι'. Η ιΓ . , 1. Εκπ.-Υ: : "& "…'-?" '.ΐ:"!'ΐ'1 …… …' ή 6πήρχε σπίτι στήν "Ελλάδα πού νά µήν έχει έναν ή περισσότερους άρ- :''ι'|.',' &:΄.'.ι'γ:-ζ ιι»:'.'.-;- γαλειούς. Τέσσερες είναι οί πρώτες ύλες τής έλληνικής ύφαντικής, ξί%…"…τ…γ=4 τό μαλλί, τό βαμπάκι, τό μετάξι καί τό λινάρι. Τρείς οί τύποι τού άργαλειού, ό όρθιος, ό πλαγιαστός καί τού λάκου. '0 δεύτερος Ξχει τή μεγαλύτερη διάδοση.Τά προϊόντα τής ύφαντικής είναι, δξ πρός τή χρήση τους τά έξής: ύφάσµατα φορεσιάς, μέσα στά όποΓα περιλαμβά- νονται καί οί "κάπες" άπό τραγόμαλλο, τά ύφαντά τής οίκσσκευής ί;ζζζζ…ζ…;ζ;; -κιλίμια, σεντόνια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια κ.λ.π- καί στά έπαγ- γελματικά ύφαντά -λιόπανα, καραβόπανα, τσαντίλες κ.λ.π. "' …… ……' " "Από τήν καλαισθητική άποψη περισσότερο Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τά μάλλινα ύφαντά οίκοσκευής, μέ τήν ποικιλία καί τήν όµορφιά τής . . | , , '.ι'Ι'. .... . ι ", χ Κι.ι":,΄:"ι,3 """""' | … τ…; χρωματικ6ς καί σχεδιακής τους διακόσμησης. Έά ρ ι Υ ω τ & &π0τ€' λούνται άπό άλλεπάλληλες χρωματικές ζώνες, παραλληλες πρός τή φο- . & . . . ν .. Ι.: : ... ,". .; :,Ρ3;"."η. ....…-.…………. ?,- …'…….'.:'...Ψ., ρά τού δφαδιού, πού δηµιουργούνται με τήν έναλλαγή, κατά διαστήμα- τα, τού χρώματος τού ύφαδιού. 'Η έναλλαγή αύτή άκολουθεί όρισμένο κάθε φορά ρυθµότ Στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι ό ύφαν- τά δημιουργούνται διάφορα µοτίβα μέ τήν καλομετρημένη έναλλαγή τού χρώματος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρά. Φά μοτίβα αύτά είναι γεωμε- τρικά ή πολύ σχηματοποιημένα παραστατικά. "Από τήν πλευρά τής γε- νικής διάταξης τύν χρωµατικύν ζωνύν καί τύν διακοσμητικύν θεμάτων, προτε΄ινουμε -γιά εύκολότερη κατάταξη- τίς έΞύς κατηγορίες. Στά ρ ι γ ω τ ά : 11κυματιστό, 2 βηματιστό, 3 µονοδροµικό, 4 µικτό καί στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι 6: 5 κλειστό, ό καλει- δοσκοπικό, 7 άβακωτόκαί 8 µπακλαβωτότ κάθε περιοχή τής 'Ελλάδας έχει τό δικό της ύφος ύφαντικής, πού Xa- ρακτηρίζεται συνήθως άπό τό όνομα τού πιό γνωστού κέντρου ύφαυτι- ι . | "κχχ Ξ ΐ;/΄Ξ κής: µετσοβίτικα, άραχωβίτικα, άμπεκακιώτικα κ.λ.π Ξ δείξε!" " 'Γδ μαλλί, άπό τήν κουρά τών προβάτων "ως τό έτοιµο ύφαντδ, ύφίστα- ';ξ?Ξξζξ'-.1 ται σταδιακή έπεξεργασία πού άρχίζει μέ τό πρύτο πλύσιμο»γιά νά φύ- ξ ,΄χ" ξ"ϊχχ γουν τά χώµατα καί οί λιπαρές ούσίες. "Ακολουθεί τό λανάρισµα, δη- &»έ… ( Ε Ε 10 ΐΓ……ΐ…"ήέ"Ψ…Γ-*"' λαδή ή τακτοποίηση {JV ίν6ν του, ή βαφή)πού γίνεται σέ τρία στάδια, ! ' ξ ξ στήν Π ρ 6 σ τ υ φ η, προετοιμασία τού µαλλιού νά δεχθεί τίς βαφτ- κές ούσίες, στό β ά φ ι μ ο, πού άλλοτε γίνονταν μέ φυτικές βαφές, μ..…." ,.......…φ , -…ι….….… ,… καί στή σ τ ε ρ έ ω σ η, τήν έξασφάλιση τού άνεξίτηλου τύν χρωμά- ;"'΄ξ *ξ 1 των. "Υστερα γίνεται τό γνέσιμο, ή νηµατοποίηση, "06 μ€Ρι"€ς φορές --ι ……ΐ--……475 γίνεται πρίν άπό τή βαφή. Τελικό στάδιο ή 6 φ α ν σ η. Σέ µερικές |' περιπτώσεις άκολουθεί τό ν τ ρ ι σ τ έ λ ι α σ μ α, τό χτύπημα τού ύφαντού σέ νεροτριβές. Τό κ έ ν τ η μ α είναι περισσότερο εύχάριστη άσχολία τύν γυναι- κύν γι'αύτό δημοτικό τραγούδι χαρακτηρίζει "γλέντισµα" τό κέντημα ένύτήν ύφανση "σκλαβιά τήν κοριτσιύν"."Υπάρχουν πολλές τεχνικές τού ΧΝψ΄ ** ξ3 κεντήματος, πού έπιδρούν άποφασιστικά στή διαμόρφωση τύν διακοσμη- τικδν θεμάτων. Gd μπορούσαν νά χωρισθούν σέ δύο µεγάλες κατηγορίες, στά μ ε τ ρ η τ & κεντήματα, όπου τά διακοσμητικά θέματα δημιουργούνται μέ τό μέ- τΡηµα τόν βελονιδν καί στά σχ ε 6 ι α σ τ &, "οπου τό θέµα σχεδιάζεται πάνω-στό ύ; φασµα καί έκτελείται μέ έλεύθερες βελονιές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζάρα: Κ ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ 0 σ n ή µ α τ α τ ή ς 'E λ - λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Δημ. Δουκόπουλου: Π 6 ς ύ φ α ( ν o u ν κ α ί ν τ ύ ν 0 ν τ α ι΄ o ί Α ί τ.ω λ o ί, "Αθήνα 1927. Κίτσου Α. Μακρή: 'Y m a ν- τ ά Θ ε σ σ α λ ί α ς , "Αθήνα 1960. Μουσείου Μπενάκη: Κ ε ν τ ή μ α τ α "Η π ε ί- ρ ο υ κ α ί 'E π τ α ν ή σ ο υ, "Αθήνα 1965. τού ίδιου: K ε ν τ ή µ α τ α Σ κ ύ- ρο υ, "Αθήνα 1965. "Αλκης Νέστορος: Τ ά 'Y o α ν τ ά τ ή ς Μ α κ ε 6 ο ν ί α ς κ α τ τ η ς e ρ & κ η,ς, "Αθήνα 1965. PAULINE JOHNSTona GREEK ISLAND EMBRODERY, Λονδίνο. 11. Έ«ΙΞΤΜΛΟΤΠ… - KOXMHMA - KEPAMEIKH Τό μέταλλο δουλεύτηκε άρκετάκατά τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας καί άργότερα. Καί στό µικρότερο χωριό άκόμα ύπήρχε έργαστήριο άν όχι κατασκευής, τουλάχιστον έπισκευής καί συντήρησης άντικειµένων οίκιακής καί έπαγγελματικής χρήσης. Κυρίως έγινε χρήση τού σίδερου καί τού άτσαλιού γιά τήν κατασκευή έξαρτημάτων οίκοδομύν -σιδεριές πα- ραθύρων, κλειδαριές, µεντεσέδες κ.λ.π - έργαλείων -τσάπες, ύνιά, φτυάρια 4Τκαρφι6ν, μαχαιριύν καί άλλων. Οί τεχνίτες τού σίδερου λέγονταν σιδεράδες ή γύφτοι, όχι µόνο γιατί πολλοί γύφτοι έξασκούσαν τό έπάγγελµα, άλλά καί γιατί όλοι παίρναν μαύρη όψη άπό τούς καπνούς τού καµινιού. Τό χαλκό τόν δούλευαν οί "χαλκιξδες" ή "καλαντζήδες" πού κατασκεύαζαν είδη μα- γειρικής- ταφιά, σαγάνια, κατσαρόλλες - . Με όρείχαλκο, χυτά, γινότανε άντικείμενα Εκκλησιαστικά καί οίκιακά. Κέντρα κατεργασίας τού χαλκού ήταν ή Θεσσαλονίκη, τά Γιάξ νινα, ή Τρίπολη, ή Μακρινίτσα, τό "Αγιον "Ορος καί ή Κύπρος ζκυπριά ή κυπροκούδουνα)… Κύριο κέντρο άργυροχρυσοχοίας ήταν ή "Ηπειρος - Γιάννινα, Καλαρρύτες- μέ διέ- φορες τεχνικές, όπως τό σαββάτι …Ξνθετη µαύρη ύλη μέσα σέ χαρακιέςτ-τά χτυπητά άπό τήν πίσω πλευρά πού σχημάτιζαν άνάγλυφα, τό φιλιγκράν καί άλλες. "Η πανάρχαιη τέχνη τής κεραµεικής γνώρισε μεγάλη άνθιση στήν περίοδο πού μελε- τούµε σέ περιοχές μέ κατάλληλο χώμα καί άλλους εύνοϊκούς συντελεστές. Γνωστά κέντρα κεραµεικής μπορούμε νά σηµειώσουµε τή Σάμο, τή Σκύρο, τή κίονα, τήν Αίγινα, τό Φα- νάρι Καρδίτσας καί ίδιαίτερα τή Μικρά "άσία. κάθε τόπος έχει τό δικό του ύφος κερα- μεικής, άνάλογο μέ τίς πολιτιστικές του ρίζες, τήν έπαφή του µέ άλλους τόπους καί τίς ίδιότητες τών χωμάτων του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζώρα: K ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ.ο ο υ ή µ α τ α τ ή ς 'E λ- λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Κίτσου "Α. Μακρή: ’E κ λ ο γ ή ."Β µν- γων τής "Ελληνικής Μεταλλοτεχνίας,΄ΕκδοσηΕ.0.Β.Χ."Α- θήνα 1962. Βύδοκίας Μηλιατζίδου-"Ιωάννου: Χ α'λ κ ε υ τ ι κ ή κ α ί x ά λ κ ι ν α Σ φ υ ρ ή λ α τ α Σ κ ε ύ η, Θεσσαλονίκη 1977. Βασ. Κυριαζόπουλου: Δ α ί κ & Κ ε- o a μ ε ι κ ά τ ή ς Β ο ρ. 'E λ λ ά δ o ς, Θεσσαλονίκη 1969. τού ίδιου: Μ:η ν 6 ς κ α ί Δ η μ ή τ ρ η ς, Δ 6 ο Α α ί κ o ί ‘K ε ρ α μ ι σ τ έ ς, "Αθήνα 1968. 12. Η ΛΑϊΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ TOY HHAIOY Μετά τή γενική έξέταση τής έλληνικής λαϊκής τέχνης θά σταθούμε ίδιαίτερα στήν τέχνη τής "Ηπείρου καί τού Πηλίου. Αύτό γίνεται γιά τρείς λόγους. Πρώτα γιατί ή με- λέτη περιορισμένων περιοχών μάς έπιτρέπει νά δούµε σάν ένιαίο σύνολο τίς τέχνες πού μελετήσαμε χωριστά. Δεύτερο γιατί οί δύο αύτές περιοχές μάς είναι περισσότερο γνω- στές καί τρίτο γιατί έχουν στενή συνάφεια καί ή δεύτερη άναπτύσσει στοιχεία πού δα- νείστηκε άπό τήν πρώτη. 'Η'"Επειρος δίκαια µπορεί νά θεωρηθεί μάνα τής λαϊκής µας τέχνης. 'Οχι μόνο γιά τόν πλούτο, τήν ποιότητα καί τήν ποικιλία τών μορφών πού καλλιέργησε, άλλά κυρίως γιατί άπό αύτή ξεκίνησαν κατά τό 18ο αίώνα χιλιάδες τεχνίτες, όλων τών είδικοτήτων, πού σκορπίστηκαν σέ όλα τά σημεία τού έλληνικού χώρου καί πέρα άπό αύτόν. "Αρχιτέ- κτονες καί μαστόροι, λιθογλύφοι καί ξυλογλύπτες, ζωγράφοι, χρυσοχόοο... "Η "Ηπειρώτικη λαϊκή τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία γιατί ή διαμόρφωση τού έδάφους τής "Ηπείρου δηµιούργησε ίδιαίτερα πολιτιστικά σύνολα, όπως τά Ζαγοροχώρια µέ τό μεταναστευτικό τους ρεύµα, ή περιοχή τού πουλιού μέ τό τραχύ ύφος τής ζωής καί τής τέχνης της,-τό µεγάλο άστικό κέντρο τών "Ιωαννίνων, ή Δάκα τού Σουλιού πού ή πε- ριορισµένη γεωργοκτηνοτροφική οίκονομία της τήν δποχρέωσε νά "φιλοκαλεύ μετ"εύτελεί- ας", τά Κατσανοχώρια κ. ά. #€δ» "Η ήπειρώτικη λαϊκή τέχνη σέ όλες τίς έκδηλώσεις της δηµιούργησε &. έργα ύφηλής ποιότητας. "ΗΨύφαντική χρησιµοποιεί µοτίβα μέ σχηµατο- ; . (3ζρ ποιημένες µορφές, όπως είναι, 1 6 χορευτής, 2 6 καβαλάρης, 3 τό πον- κ , ΄ έΞ…ξΞξ& τίκι, 4 τόπουλί, τό πριόνι, ή πεταλούδα καί δεκάδες αλλά. Μέ φόντο & …………Ξζ…ξΞζ……… κατά κανόνα άσπρο» κόκκινο καί σκουρογάλαζοτ Στή ζωγραφική, έκτύς άπό τούς Χιονιάδες πού μελετήσαµε, σημειώνονται πολλοί ζωγράφοι άπό τά Σουδενά, Γιάννινα, "Αρτα, Φορτόσι κ.λ.π. Οί ήπειρώτες ζωγράφοι έχουν έπιδράσεις ίταλικΞς. Στήν άρχιτεκτονική, καί ίδίως σέ µερικά , > ' , , . ξ Ξ1΄ νε Ζαγοροχώρια τά σπιτια -Τσεπέλοβο, Κουκουλι, Πάπιγκορ-καί οι .π…λ…ΐ *2΄ σίες -Νεγάδες- δείχνουν άνεβασμένο τεχνικό καί αίσθητικό έπίπεδο. " … 12 Στά συνεργεία τών άρχιτεκτ6νων μετέχουν καί λιθογλύφοι πού σκαλί… ζουν ύπέρθυρα, κτητορικές έπιγραφές, άγκονάρια καί άλλα διακοσμητι- κά στοιχεία σέ χαμηλό άνάγλυφο. "Από τό Μέτσοβο καί άλλα χωοιΞ ξε- κινούσαν κομπαμίες ξυλογλύφων, πού σκάλιζαν έκκλησιαστικά ξυλόγλυπ- τα µέ τήν τεχνική τών "κεντητών" ή "σκαλιστών στόν άέρα". Φημισμέ- νη είναι καί ή ήπειρώτικη άργυροχρυσοχοία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Λ. Μακρή: "Β ς ω γ ρ α φ : σ ο η σ τ α ν ι - κ ο ς , TO ΒΗΜΑ 11-9-1966. τού ίδιου: "ο τ α ν o i "Β λ λ η ν ε ς κ α ρ τ ε ρ ο ύ σ α ν τ 6 B o ν α π ά ρ τ η, To ΒΗΜΑ 14-7-1963. τού ίδιου: Μ έ τ ο o Β o , TO ΒΗΜΑ 22-9-1963. Μ.Γ.΄Μερακλή: '0 σ ύ γ-, χ ρ o ν ο ς A a ϊ κ 6 g H o λ ι τ ι σ μ ό ς, "Αθήνα 1973. Σπύρου S Μουσελίµη: ‘H A ά κ α τ ο ύ Η π 6 τ σ α ρ η, Γιάννινα 1976. "Αγ- "γελικής Χατζημιχάλη: "Ηϊπ ε ι ρ ώ τ ι κ η A a ί κ ή -Τ έ χ ν η, Γιάννινα 1930. Τά χωριά τού Πηλίου είναι νεώτερα χτίσµατα. Κατά τή βυζαντινή έποχή τό Πήλιο ή… ταν µοναστικό βουνό. Γύρω άπό τά μοναστήρια καί σέ άλλους πρόσφορους τόπους δημιουρ- γούνται µικροί οίκισµοί. Τό φαινόμενο τής δημιουργίας όρεινών οίκισμών είναι γενικά στήν "Ελλάδα κατά τό 16ο αίώνα έξαιτίας τών κακουχιών τών κατοίκων στίς πεδιάδες άπό τίς μετακινήσεις τών τουρκικών στρατευμάτων καί άπό τή δημιουργία μεγάλων τουρκικών ίδιοκτησιών άπό άξιωματούχιυς τού Κράτους. Τά πηλιορείτικα χωριά άναπτύσσονται γρή- γορα χάρη στήν ήμιαύτονομία τους καί τή γονιµότητα τού έδάφους. Σημαντικό προϊόν εί- ναι τό μετάξι. "Επειδή δέν ύπάρχει τό κατάλληλο τεχνικό άνθρώπινο δυναμικό γυά νά καλύψει τίς μεγάλες άνάγκες τών άναπτυσσόμενων χωριών, καλούνται τεχνίτες άπό τήν "Ήπειρο καί τή Δυτική Μακεδονία. Αύτοί άποτελούν τή μαγιά γιά τή δημιουργία πολυά- ριθµων ντόπιων χτιστάδων, ξυλογλύφων, λιθοξόων, χαλκουργών, ζωγράφων, άρχιτεκτόνων κ.λ.π. Τά σπίτια τού Πηλίου, χτισμένα στόν τύπο τού βορειοελλαδίτικου άρχοντικού, στολίζονται μέ ξυλόγλυπτα, χρωµατιστούς φεγγίτες καί, συχνά, μέ τοιχογραφίες. Οί έκ- κλησίες, µονόκλιτες ή τρίκλιτες βασιλικές, τοιχογραφούνται καί άποχτούν θαυμαστά ξυ- λόγλυπτα τέμπλα, δεσποτικούς θρόνους, είκονοστάσια καί παΥγάρια. Βρύσες, καλυτερί- µια, τοξωτά γεφύρια συμπληρώνουν τή χαρούμενη είκόνα τών χωριών τού Πηλίου. "Αξιό- λογη είναι καί ή πνευματική τους άνάπτυξη μέ τή λειτουργία σχολείων, τή δήμιουργία βιβλιοθηκών καί τήν έμφάνιση σηµαντικών λογίων, "όπως 6 Γαζής, δ Κωσταντάς καί ό Φιλιππίδης. Σιγά-σιγά, καί κυρίως άπό τά τέλη τού 18ου αίώνα, ή τέχνη τού Πηλίουι πλουτίζεται μέ καινούργια στοιχεία πού τής δίνουν χαρακτήρα περισσότερο αίσιόδοξο. Τόν τόνο πιά στή ζωή δίνει ή άνερχόμενη καί προοδευτική τάξη τών βιοτεχνών, τών έμ- πόρων καί τών ναυτικών. Μετά τή δηµιουργία, άπό τά µέσα τού 19ου αίώνα, τής καινούργιας πόλης τού Βόλου. ή οίκονομική καί πολιτιστική ζωή τής περιοχής συγκεντρώνεται σ"αύτή καί άλλάζει µορφή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου "Α. Γοκρή€ 'Η" & & € # ή Φ=€ κ ν η τ ο U n ο λ € 0 ν. 'Α€ή… να 1976.