IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII'IIIIImnuIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ,IIIIIIIIlllllIlllllllllllllIIllllllllllllllllllllIIIllllllllIIlIlllllllIlllllIllllllllIIlIllilllllllllllllllllllllll‘ llllllllllllllIIIIIllllllIllllllllllllllllllvllllnlmllIlllllIIllllllIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllIllllmllllllllllllllllllllllllllllllllllllIlllllllllllllllllilllllllllllllllllIll'llllIImmiIIII'IIiIIIIiiiiiI I I ίριδα: η φιγούρα μέ τό περήφανο ά. κ΄ TO BHMA ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Illlllllllllllllllllllllllllllll Μέσα σέ πυκνό φυτικό πλαίσιο, όπου κλαδιά, φύλλα καί 'Αγιος Δηµήτριος, κ,αι6άλλα σε περήφανο άλογο, λογχίζει ζώνη από τήν δεξιά π Παρασκευής Μετσόδου λουλούδια σχηματίζουν σωστο κεντηιμα, ό τόν απιστο. Τό σπαθί του περασμένο στή ,αυτή πού φαίνεσαι στό έργο - ποδιά τέμπλο.; τού Ιερού Ναού Αγίας ΛΑ΄Ι΄ΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Δύο κα8αθαρέω άγιοι Ι΄ εώργιοε καί Δημήιριοε XAPAIKTHPIZMO}: «δύο κα- 6αλαρέοι» δέν είναι δικός ιµας Τόν δανειαθήικαµε απο ριά τοιχογραφία στό µοναστήρι του Αγίου Νικολάου, πού 6ρίσικεται στή θέση Πάω του Νότιου Πήλιου, κοντά στό χωριό Α,ργαλαστή. 'Η τοιχογραφία αυτή Εγινε στά I792 µέ έξοδα τού καπεταν Στέργιου Μάκη, τού πρωτου άρµατά… του Πηλίου. Στό φιλότεχνο ζήλο τής …ιρώτιικης οϊκογένειας Μπα. οδό… πολλά χρωστάει ή λαϊκή τέ. χνη τού Πηλίου: άιΚλησΙές, ζωγρα- φιές, λιΘαγιλυτιτα, σκαλιστές 6-ρύ. σες. Η τοιχογραφία, έργο αγ…- που τεχνίτη, δέν θά µας απασχο- ΤΟύ καί & Θεόδωρος ό Τήρων, δ Μερικού- ριος, ό Προκόπιος καί άλλοι, µά δέν έχουν την ιδια θεση στή λαϊκή µας τέχνη. Εκτός ά…" &, άπό, ο! γιορτές τών δύο αι':των 'Α;γίων παίζουν ση- μαντικό ρόλο στόν δτή=σιο κύκλο &. σχολιο"… ":… γεωργικών καί κτηνο- τραγικών πληθυσμών, καθως I‘m-(ans καί των τεχνιτων. Μέ τή γιορτή τού ‘Aronu Γεωργίου αρχίζει θερινή περίοδος καί µέ τή γιορτή τού (Α. γίου Δηµητρίου ή χειμερινή. M’ αύ- τούς καθοιρίζιονται οί εποχιακές µε. τακινήισεις ":… ποιμένων. Γύρω στή γιορτή τού "Αγίου Γωργίου έφευ- γαν συνήθως … τά χωριά τους oi KITZOY A. MAKPH …- λούσε μέ τή µέτρια τέχνη της δν δέ µας θύµιζε πώς oi δύο και6αλ-α. ρέοι "Αγιοι είναι ασφαλώς τά πιό άγαπητά θέµατα στούς λαϊκούς μας τεχνίτες, αν όχι τόσο στήν καθαυ- τό αγιογραφία ——- φορητή καί τοι- χογραφία - όσο στήν ξυλογλυπτι- κή καί τή μεταλλοτεχνία. Σέ ξυλό. γλυπτα τέμπλο, σέ ξύλινες άνάγλυ. φις υϊκιόνες, σέ λιΘανάγλυφα, σέ χάλκινα φυλακτά, σέ χυτό μολυ6έ- we: mod-pm, σέ χέρια άπό γκλί- τσες, οί δύο αστοί Δεξίλεοι τής λαϊκής µας τέχνης Μίδονται µέ ξεχωριστό µεράκι από τούς τεχνί- τες ΄Εκεϊ όπου ή παράσταση "πως. νίζεται πιό συχνά :IIm ή τέχνη των λογο τόν κα6αλάρη μέ τή χλαμύδα πού παίζει, τό κοντάρι μέ τό 6. …ο 6 τροπος σκοτώνει τόν δρά. κοντα καί 6 δώτερος τόν Inna-m τά δύο είπα στοιχεία, µορφή αν". … καί δράκοντα, διαφοροποι- ούν Μ…… τίς ταυτότητες … 'Αγίων, πού είναι παραλλαγές τού θέµατος τής δρακοποκτονίας. EL ναι χαρακτηριστικό πως ή παρά. σταση δέν οίκονίζει σκηνή από τίς παλιότερες Βιογραφίες των Αγίων αλλά µεταγενέστερες λαϊκές προσ- θήκες, πού µάλιστα µέ τήν πάροδο τού χρόνου παίρνουν έπάλληλες συµ- πληρώσεις… στά πρέπει νά σηµειώ- σουμε καί τό σχεδιαστικό ένδιαφέ- ρον τού θέµατος, λιγώιτερο οτί] ζω… γραφική, περισσότερο στίς Βίλλες τέχνες. Δέν είναι τυχαίο 16 γεγονός πώς ο! δύο αύτοί πολεμιστές "Αγιοι συν- δέονται συνεχώς µέ σηµαντικά γε. γονότα τόσο τού Βυζαντινοί: Κρό- τους δσο καί τού νεώτερου 'Ελλη- νιικού … τήν πολιορκία τής Θεσ- σαλονίκης άπό τούς 'Α6άρους στά 583 ως τήν άπειλευθέρωσή της στά 1912. Πολυσήιµαντος είναι καί ό χα. ρακτηρισµός τού Γεωργίου σάν τρο- παιοφόρου. Πολειμιστές "Αγιοι είναι καί 6 Θεοόδωρος ό Στρατηλάτης ήπειρ&τες τεχνίτες «με τίς περ…. δεϊες τους καί γύριζαν τού ‘AIyiou Δημητρίου, από" έκλεινε ή οίκοδο µική περίοδος. "E61110: καί δργασί- ες καθορίζονται μέ δάση τίς δυό γιορτές: ως τού ιΑιγίου Γεωργίου τρώγονται τά πλεµόνια .… ά…… τά καινούργια κρασιά ανοίγονται τού Αγίου Δη;µηπρίου, τή μέρα τού 'Αγίου Γεωργίου γίνονταν στό Πή- λιο καί σ άλλες περιοχές ή δκλογή των κοινοτικών άρχ-όντων. 'Αγιοδη- µητριάτης λεγόταν 6 Οκτώβριος καί éonSnIpnTplécnxa τά χρυσάνθε. μα. Τά παροδΘίγματα αύτά, διαλι γµένα µέσα σέ άπειρα αλλα, δεί. στήν καθημερινή κου6έντα των έλ- λην.… πληθυσµό)… Ξεχωριστή καί ή θέση τους στή δηµοτική ποίηση. Χαρακτηριστικά άναφέρουμε πώς µόνο γιά τή δρακονιτοκτονία 1ou Α- γίου Γεωργίου 6 Νικόλαος Πολίτης σηµειώνει 27 παραλλαγές δηιµοτικου τραγουδιού (Λαογραφία, τόμος Δ΄ 1913), από τήν ύπρο ως τή Aw. κάδα καί από τή Θράκη ως τήν Κρή- τη. ‘0 πατέρας τής ελληνικής Λ…." γραφίας πα*ρατηρει «ότι 6 ποιητής του άσµατος φαντάζεται 16v "A. γιον Γεωργιοιν ως τόν άπεικονίζουν οί αγιογραφοι» καί προσθέτει λίγο παρακάτω : « 'Οθεν πρ«όδηλον είναι ότι 6 ποιητής είχε πρό όφθαλµων τήν είκόνα καί προσεπάθησε νά προ- σαρμόση τήν διήγησιν αύτού πρός τήν Θρησκευτιικήν-παρόδοσνν, ως σύ- τη διετυπώθη ύπό των αγιογρά- ημων». 'Ο ελληνικός λαός έξειδικεύει τήν άγαθοποιό έπίδραση των Αγίων άλ- λοτε µέ δάση SlaypmpIIKéI τους στ…. χεϊα (Νικόλαος προστάτης .… θα- λασσινών, )Ανάργυρο| των άρρώ. στων) αλλοτε από µόνο τό όνομά τους (Ελευθέριος των φυλακισμέ. ,Γρηγόριος τού τοκετού.. .) Η θέση «:… δύο γιορτών Ξνα περίπου µήνα µετά τήν έαρινή ("Αγ. Γεώρ. γιος) καί χειμερινή ("Αγ. Δηµή- τρως) ίσημερία συνέδεσε στό µυα- λό τού λαού τίς έποχιΞκές συνθή- κες μέ τήν εύφγετική ή όποτρεπτι. κή δύναµη των δύο Αγίων. "Ετσι, οί «δύο κα6αλαρέοι», λε. 6έντικα Μ…… στή θωριά καί σττ'ι δράση. ρυθμιστές του έτήσιω κύκλου τής ζωής καί, γοητευτικό ε!. ΄ χείου Χί τον ό+ή Βαλτιµόρη καί '" Μούρ"… µία Χέπµπορν ΙΙΙΙ…ΙΙ…Ι|||…ΙΙΙ|…"…ΙΙ|||ΙΙ…"ΙΙ…|ΙΙ|ΙΙ…|ΙΙΙ|||Ι|||ΙΙ|ΙΙΙΙ||ΙΙΙΙΙΙΙ| Γ οητευτική καί ακλόνητη στίς πεποι- θήσεις της, ή µεγάλη ήΘοποιός συνε- χίζει νά δουλεύη μέ τήν ,ι΄δ ια ζωντάνια ΒΑΛΤ|ΜΟΡΗ, Γενναία γυναικα, γοητευτική στά 61 της χρόνια, ή Κάθρην Χέπµπορν Θιεγε προ καιοού: «Μοιάζω µ ένα παλ:ό κτίριο γιά τό όποιο οι .… .ένε: «Μήν 16 κατεδαφίσης», ή σάν τή σ6ούρα πού γυρίζει σε… καί όλοι παρατηρούν. « Ω, κύττα την πού γυρίζει, κύττα την πού κατε6αίνει τό δρόμο, παρακολού θησέ την» Η μις Χέπμπορν, ή οποία δέν φημιζόταν ποτέ γιά τίς ίδιαίτε peg σχέσεις της µέ τούς &…» σιογράφους, έδινε έκείνη τή µέ… ρα µία «πρές- κόνφερενς». Τήν ερώτησαν ποιός ήταν o λόγος γι΄ αύτό. «Γίνοµαι ολοένα καί πιό γλυ- κειά. Δέν φέρνω πιά τόσες δυι σκολίες στον συνοµιλητή µου Σήμερα 6ρίσκω ότι σεΤς οι δη :Ατρίλιος μοσιογραφοι είσαστε πιό έξω πνοι>>, άπαντα µέ μια γκουα- τισα. « 'Έφθασα σ ένα σημειο 5- 1του δεν έχω πιά τίποτε να κού- ψω Δέν «µέ ρωτούν πιά µέ ποιόν ζω. Αύτά όλα τε΄λειωσαν Σήμε- ρα µέ σέδονται πολύ περισσο- που. , Μποντζ: Η" ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ rmv VflVH Λ "[flV Τζάκ Niuoflaou ...I\Ilé τούς κανόνες του παιχνιδιού ΠΑΡΙΣΙ, ΄Απρίλιος.- O Ε:ΝΟΔΟΧΕ|Ο στήν 656 Καλων Τεχνών τής ’ApI- στερής "ΟχΘης τού Σηκου- άνα, έγινε τό μόνιμο κατάλυ- µα τής σηµερινής γενιάς των κι- νηµατογραφικων παραγω γ ω ν, . 3.,.,…-…--… µέ τόν «Ξένοιαστο Κα6αλλάρη» (είχε KI’ άλλοτε συνεργασθή μέ τόν Πήτερ Φόντα καί τόν Ντένις Χόππερ στό «Ταξίδι» τού Ρό- τζερ Κόρµαν). Κατάφερε νά δια- κριθή ως ίδιοΦυής δικηγόρος μιας έπαρχιακής πόλεως στόν «Ξενοιαστο Κα6αλλάρη». Σάρκας», συνεργάσθηκε ο ε΄να σενάριο καί, γιά πρώτη Φορά, σκηνοθέτησε τήν ταινία «Έµ- πρός, είπε εκεινος». "Ισως προ… 6ληΘή στίς Κάννες. 'Αρκετές ότι…" τίς παλιές ται- νίες τοι": Νίκολσον ανακαλύπτον- ται πάλι σήμερα «Ο ’Anvn. ή πρώτη πού ακούστηκε δυνατά καί καθαρά ήταν, φυσικά ή Μις Χέπµπορν. «Θεέ μου!» άνεφώνησε. «Μά δέν στάρχει τέλος πάντων ούτε καφές, ούτε φαγητό έδω! Κυτ- ταξτε αυτές τίς διόλου αναπαύ- τικές πολυθρόν.ες Αυτή ειναι ή φθηνότερη «πρές - κόνφερενς>> πού γνώοισα ποτέ µου. Λές καί 6… ακόµαστε σέ τάξη σχολείου». ( Ο καφές καί τά ζαχαρωτά δέν άργησαν διόλου νά φθάσουν). Λα6αίνει µέρος στό µιούζικαλ «Κακό» καί θά περιοδεύη εις τα τέλη τού Ιουνίου. ΉΕργάζεται 6- μως μ, ένα εµπόδιο. Τό µεγάλο δάκτυλο τού δεξιού της χεριού είναι τυλιγµένο µέ έτιίδ€σµο πού σκεπάζει ένα τραύμα τό οποίο τής προκάλεσε µία πρωην καμα- ριέρα της μέ µια δαγκωνιά ‘H Μίς Χέπμπορν προτιμά να µήν µπλα γι, αύτό, αλλά οι έφη- μερίδες έγραψαν ότι μία πρώην καμαο1έοα της παρα6ίασε τό παλτό της πατρικό σπίτι Χάρτφορντ καί στόν καυγά ά…σε, δάγκωσε τήν Χέοπα… καί στα δύο ΄ Κάτω από ενα άσπρο µαντήλι στό κεφάλι éKsiIf'I τή µέσα ος- ρούσε κάτι πού Ego: αζε µέ σκού- φο τού πόλο. επίσης μία µαύρη ζακέττα, ένα μια… σουέτερ ως τό λαιµό, µπεζ παν- τελόνι, ανοιχτές κόκκινες κάλτσες καί καφετιά παπούτσια µέ λω- ριά. Κάτι "πό λευκό ύπήοχε ότι.) απ΄ 16 λαιµό της κι εξήγησε ότι ήταν μία arm-rm Travérrq µε ψηλό γιακα. Φορα επίσης σόοτ είπε. M’ αύτό τό σύνολο Φαίνε- ται καταπληκτική ιΣ΄>στε ν΄ ένα» ρωτιέται κανείς γιατί δέν ντύνον ται έτσι περισσότεροι άνθρωπο... "Ενα πράγµα πού δέν κάνε είναι να παρακολουθή τίς πα- λιές ταινίες της στήν τηλεόρα- ση. Στήν πραγματικότητα, δέν Βλέπει καθόλου τηλεόραση καί ούτε ακούει ραδιόφωνο. »Αλλά &- ττοφεύγει ίδιαίτερα να δλέπη τά παλιά της έργα. «Σε πιάνει κάποια μελαγχο- λία όταν 6λέπης τόν εαυτό σου νά γερά», λέει. «Είναι µακρυνό τό ταξίδι πρός τόν τάφο, καί τό δικό µου ειναι πιό μακρυνό ά… πό μερικων άλλων Δέν Θέλω να κάθωµω καί νά 6λέπω το πόσο έχω πλησιάσει πρός τά έκεϊ». ‘H Μίς Χέπµπορν, ή μόνη ή- θοποιός ή οποία έλα6΄ε ποτέ τρία "Οσκαρ (δυό στά τελευταία χρό νια) είναι άκούραστη στή δου- λειά. ΄Ωταιν …τελειώσµ…ή τουρνέ, "EII'II Mar Συνέντευξη - άτ Γούλφ» µετά τό N‘IEA ΥΟΡΚΗ, ,Απρίλιος. Η HPE‘MIEPA τού τελε συ έργου τού ”E ν τ αρντ ΄΄Αλµπηδ στίς 27 Μαρτίου. Τό έργο κα κε ύστερα από λίγες µέρες. Π κριτικοί παραπονούνται ότι 6 µπη, µετά τό «Ποιός φο€&τ( Βιρτζίνια Γούλφ;» (1962) 8 δώσε κανένα ίκανοποιητικό Ξργ ιδιος o ΄Αλμπη όμως …- ήδι ριστοιχηµένος από τή φήμη …ο πλούτο έκείνα πού σπάνια λ νουν σ ένα σοδαρό θεατρικό γραφέα - διαφωνεί. Στήν κα ρω συνέντευξή του µέ τόν ΄΄! Ούώλλαχ, 6 Αλµπη µιλά γι έργο του καί για τή ζωή τοι «Τήν τελευταία φορά ήταν γι Δυό - τρείς από δαύτες τριγυ σαν III-36’ στό κοµψό διαµέρισµι ΄΄Αλµ1τη στό Γκρήνου΄ι΄τς BIA] καθώς κου6εντιάζαμε γι I6I τά φυσικά µυστήρια τής «IMIKpoo’ κής ”AAIg». Αύτή τή φορά σκύλοι. Δυό πελώρια ιρλανδ λυκόσκυλα όρμοι"… πάνω μου αµ μόλις 6γαίνω από τό άσσανσέ; ενώ… κοµψότερο διαμέρισμα απλώνεται σάν τεράστια ΥιΚ| τέχνης σ' δλόκληρο τόν ééISOI ροφο ενός πολυτελούς οικοδο µιεγαθιηρίου τής 5ης γκαλερί δω ζή o συγγραφέας τά δυό 1 τοπία χρόνια. Τα γαυγίισματα σκυλιών αποσπούν τήν πρι από τούς πελώριους πίνακες ρπμέντις ζωγραΦ…ίις, αντίκρυ ασανσέρ, μπροστά a- Ξένια πανόραµα Σέντραλ Πάρκ. Παρα 1 ς Μες τα. … έτει … ο… στη συνοµιλία (Τα μια & κατά …ο, είναι πιό εύκολο και λως. Στό Βίλλστζ δέν &! το… κύρος γιά νά Φάις σκύλο νά τρέχη», εξηγεί ό A τήν µεταδολή αυτή στα Km δε: του. «Μα": έχει μείνει ε' II: & γάτα. Είναι 18 ετων κα νε: συνεχώς στο Μοντώκ. Δέν αρέσει πολύ ή Νέα (Υόρκη». Τό Μον'τώΚ είναι τό µέρα που 6 "Αλμπη εργάζεται περ

"|… … ,«Τ0 Β…,Κψι…ή III "!…… 18774' άδεια" σακίδιο ΤΙΣ -Ξ.ΚιΚΛιΗΣΙιΞΣ των χω- ριων, δίπλα στούς πλαγι- ινούς τοίχους, δυό σειρές ά- πό στασίιόιια όοηθούµ, τούς γερά,- τους µέ τό κουµπάρο… κορμί νά παρακολουθούν τή, λειπρυιριγία. Καθένας στό γνώριµο στασίδι του. Ανάμεσά ,τους οί νεώτερες γενιές όρθια, μέ διαφορετικό ντύ- σιιιµο, µέ ' υς τρόπους,. Κά- ποια Κυριακή, ένα από τά στα- σίδια µένει άδειο. ΄Ολοι ξέρουν µικρό τό χωριό, γνώριµοι όλοι με… τάξύ τους Εδω και πολλά χρό- νια παρομοίως… 16 δουλειά των παλιών τεχνιτών µιέ λειτουργία, ετσι καθώς όλα γίνονται, I11’ ένα σύστηριό τυπικό, όπου πίστη καί συνήθεια δίνουν στην επανάληψη 6άθος καί νόημα. Στό εκκλησάκι της Μίκης μας τέχνης αδειασαιν τό τελευταιο δεκιάιµιηινο δυό στασί- ένα, Καθώς οί πιστοί όλο, καί ά…- οαιω.νουν, ίσως µείνουν γιά, πάντα άδεια. Αλλάξ.οιν oII καιροί. ’A1r6 16 ένα λείπει ή μορφή ενός χαλ- κούριγού άπό ,τά Κανάλια Βόλου,, σ.κσιμιµιένη από τό χρόνο καί τό μόχθο. Από τό άλλο 511601011100- τ…ρόφου καί ξυλοιγλύπτη άπό τη Φυ λάικιη 'Αιλιμυ.ρού, πιό άνθηιριή γιατί 5 θάνατος ηρθε φνικός, προτού προλάόε| τό σκάοπέλλο, τού χρό- νιου νά σκάψει 6οιθειές, τίς ρυτίδες. Στό στασίιδ.ι του άκουα, I110: μέ σταυρωιιέν….α τά ρσζιασ.μιένα του χέρια ό µπαοµιπια - Γιαννούλης 6 Μπαμπούσης άπό τη Σκύρο …- Kl άκουα λίγοι ΥέΩΟΙ ηπε'ιόωτες τεχνίτες, οί τελευταίοι των πιάτων. Θ,ά ήθελα µέ τίς γραµιµιές τούτες νά χαράξει) τά ψέµατα των «τε- Θν.ιεώτων>> στό τρίπτυχο, της άγίας Ποσθέσεως, νά µνημονεύονται στήν (εέκοώ…νη:ση.>> Ζήσης Ζηι,σωκης-Α- Θανάσιος Μπιζάτ΄ης * Μέ dam/6: δέματα ήρθε () θάνα- τος στό Ζήση Ζησάκιη. Κάτι δέν πήγαινε καλά άπό καιρό στόν 78 χρονο τειχιι.,νίτ, Μά έκιεινο,ς ούτε τό σφυρί του έλεγε ν αοίιστει. ούτε τό ποτηράκι τού τσίπουρου Μόνο τούς τελευταίου-ς μηνες ξάι'ιιλωσε 6- .άντιικείιμιενα αστικά στό K056007I1 & τίς 14 'I- ουρία; πού ισε γιά πάντα τά μάτια του. Γιός τού Παναγιώτη καί της Κατερίνας Σωστά… άπό µι- κρός δούλευε τό χαλκό. Στά γειά- τα του δέν έκανε ολοι"… τέχνη πρός τέρψη! ωµό… καί΄ τουριστών» 'ξ- ιοέτούσε τούς συγχωριανούς του στά Κανάλια καί τούς κατοί- κους κουτι… χωριά). Τ,ά΄ έργα του, γικιούµιια, χύτρα, μπρίκ.ια, σινιά, υχνάρια προυριοιμό τους είχαν τήν κάλυψη προσώπων άιναχκων της πε,- λάτείας του. :Έιιτρεπε νά είναι 6- µορφά, µά K001 νά λειτουργούν σω- T08 KITZOY A. MAKPH στά. Τό πάχος τού χαλκού, οί ουν… δόσεις, τό σχηµα, τά γάνωιµια, όλα έπρεπε νά γίνουν µέ γνώση καί προσοχή, νά άκολουθούν τήν παρά… δόση, πού εδω είναι η συνιστα- μιένη των προσπσιθειων πολλα… γε- γιων νά κάνουν κάθε άντικιε.ίιμ=ε.νο έ- πωρικές οπή, λειτουργία του. Μαζί καί τό μεράκι γιά όμορφο σχήµα καί ταιργιαστή διακόσιμηισ,η. Άρ- γιότιερα, καί κυρίως µετά τό δεύτε- ρο παγκόσµιο πόλεµο, πού τά νέα Ολικά -… τό άλουιµίνιο, τό γάύιλον, τά διάφορα ,άλιλ.ςχ πλαστικά ——- & χρήιστεψων την τέχνη τού χαλ.κού,ο ( Ζη,-σάκης προσαρµόστηκε στη νέα ζήτηση των προιόντων του Έκανε ισικοσιμιηπικά. "Ομως η θητεία του στό θεραπεία τής 00/60/- κιη.ς ύπή|ριξ;ε γι: αύτόιν πολύτιμος καθοδηγητής, Δέν έγινε συνειδη.τός κατασκευαστής «χαλκιίνων γραφικο- τηςωνν>. Δέν ίσχυρίζοιμαι., 6έ6αια, πως άντιιστάθηικε πάντοτε στούς τουριστικούς πει.ρι.ωσιµούς Δύσκολο αυτό γιά έναν άνθρωπο πού περι- μόνο. νά ζήσει την πολυμελή οίκο… γιένει.ά του άπό μιά πληροφόρηση καί άδιάλαικ.τ.η πελατεία. Ωσσόισο κού σέ τέτοιες περιπτώσεις έµεινε παντα ρ ,τε,ιχινιτηις που ξέρει νά ά: αξιοποιεί ολες τίς δυνατοτητες του '0 Με… Ζησάκης µπραστάΒστό εργαστήρι του στά Κανάλια όλου OE'ATPA ABSHNA (Πατησίων κα! Δεριγνύ. τηλ. 837 330. "Αλεξανδράκης — Γαλη- νέα): «Δύο καί δύο κάνουν σέξ». ΑΘΗΝΑ (Αιγάλεω, Μοσχονησίων 32. τηλ. 5987.525. ‘Apcbvn - Παυλάκης). Δ. Γιαννουκάκη: «Μειδιά'στε. παρακα- Μ)». ΑΘΗΝΑΙΟΝ (Πατησίων 55, πιλ- 834. 237 Καρέζη - Καζάκος), Καµπα- νέλλη: «Ένα κάποιο παραµύθι -- τό κουκί καί το ρεΘύΘι». ΔΛΣ0Σ (Παγκράτι. τηλ. 739. 402 α' - λεύΘερο Θέατρο»): «Μιά ζωή Γκολφ». ΑΠΟΛΛΩΝ (Πατησίων 62. τηλ. 839. 222, Γ. Γκιωγάκης). Γ. Ρούσσου c‘O προληπτικός». η'|'Λ΄ΑΣ (Κουντουριώτου 40. Αιγάλεω. τηλ. 598985. 071. «Πειραµατική Σκηνή») Σάαρ: «'Η πόρνη πού σέ6εται». Γ. Σπαταλά: "Ο κληρονόµος της τσάι τοσες». ΑΤΤΙΚΟ (Κοδριγκτ6γος -- Πατησίων. τηλ. 826.777, θίασος Γ. Δόγη): "|µ- Η μορφή τού ’A.9 Μπιζάτη πλαισιωµένη &… ξυλόγλυπτο έρ. - yo του ύλικού του. Ουτε τήν τεχνική του άλλαξε, ούτε τα έργαλεια του. Κά- ποτε, έδιω καί πολλά χρόνια, μιά τοπική επιτροπή τού πρόσφερε µιά σειρά τελειότειρων έργάλε΄ι΄ωιν. Τά τη… ο 1101000111101— ,Ζή.σης, εύχαρί,- οτηισιε, τά …Υε, στό χω… 6 του, 16: έόιαιλε σ ένα ράφι καί 1’ άφησε έ- κε? γιά πάντα. δίπλα σέ µπου.καλά- κια µέ Φάρμακα, πού τού έδιναν οί γιατροί άλλο μέ τον όρο νά «κό- ψει>> τό τσίπουρο Κι, επειδή, δέν εννοούσε νά τη.ρή.,σει τό… όρο, άφιινε άχρη,σιιµσποίη.τα καί τά Φάριµάκα. "Εµεινε σ όλη του τή ζωή ένας πρωινής της διπλής χαράς. της ά- πλή.ς τέχνης… Στίς 5 Σεπτεµβρίου I973, πολύ πρωί, ξεκίνησε από τό χωριό του, τη ΦυιΛάκη ό γεωργοκτη.νοτρόφος Αθανάσιος Μπιςάτης νά κοψει ζυ- λα γιά τίς χειµωνιάτικα άνάγκες τού σπιτικού του. Εφτασε στην το πουεσία Κα6άκι, Εκει, σέ 1.11011I &- πόταµη πλαγιά, άρχισε τη δουλειά του. Γλι΄στρ,ησε όμως καί έπεσε α- πό µεγάλο ύψος Τσάκιοαν τά κέικ,- καλα της λεκάνης του, έσπασαν τά νεφρά, γ-.έιµι σε αίµατος τό κεφάλι του. Μά όρηκ…ε το κουράγιο, καί τή δύναµη νά συ.ρΘιει µέ τά χέρια, v” o’L-véSIE-I τό δύσκολο διάφορο και νά ξαπλώσει κάτω από µιά πουρνα… pIIo'c. EKI5I έγειρε καί πέθανε. µό- νος καί άι6οιήθη.τ,ος στην ερημιά. Τό απόγευµα πέρασε άπό εκεί ε΄- να δοσκόπ…ουλο πού τροµαγμένο εί- δοποίη,σε τό χωριό. Σκη.νίτης έγκατασιτημέν'ος στη Φυλάκη αµέσως μετά τόν πόλ> 6 Μπιζάτης, παγτρεύτη υά έ νε άτεκνος κα υίοθέτησε ενα κυρ τσι . ;γ'.άτ,ό6ά «όρο ωνποπου πλακίδια µε αγ , βελόνε- Θέματά του. τό ,γνωστό ρε- περτόριο τ …; πο.µε*:ικης ξυλ 01/711- . …ς: φίδια, δΟάΚΟνΤ.Ξζ ψάρ- α, εω'οι εάετοί, πωλιά, γοογόκς, καδα…άοηΞ ες άγιοι, γινω ξεϊες μου φε΄ς $61:er oi µπα τές χαρα- κι,ές, τό ωθί, οί παράλληλες "|… μές. Δα)λε,ιά επιμεληµένη, µικρότε- νίκη, χωρίς νά φτάνει στην κουρα- ΜΠΟΥΡΝΕΛΛ" (Λ. "Αλεξάνδρας 24. τηλ. 822 300. Πάντζας -- 'Εξαρχά- κος): «Στρηκιγκ στο πλοίο του τρελ. Η)», επιθεώρηση. 0ΠΤΆΣΙΑ (Περιστέρι. « "Ελευθέρα Σκη- νή»), Δ. Τζελλη: «Μιά νύχτα 016v Πειραιά». ΠΆΡΚ (Λ. 'ΑλεξΜρας. τηλ. 817.369. Βουτσάς, Κοντού, Πιθανά)… Κων- σταντίνου): "Επιθεώρηση: «Κουρδι- στό Μποτάκια»… |'ΙΕ|2Ρ%'Ι' 3|(0Ν (Πασαλιµάνι, Η"… Ξανθόπουλος. Καραγιάννη, κ…ΐ).3 Λαζαρίδη: «οδός ευκαιρίας». IIEPOKE (…, Καραϊσκάκη. τηλ. 529. 730 «Νέα Πορεία») Γ. Χαραλαµπίδη : «ΟΙ 300 της Πηνελόπης». Ρ0ΥΑ|'ΙΑΛ ("Ηπείρου 4, τηλ. 834. 334 Ρίζος, Μιχαλόπουλος. |ίαπανίκα, Νικο- λαϊδης) Βασιλειάδη — Μιχαηλίδη = avg-rm Λ ν……έΜΛ Ν4Ε(Α ΠΑιΝΑθΗ!ΝιΑ|Α: οι δύο Μαϊ ’AIK011. NOPA: O Σάνι" … στην "Αφρική (΄Α αν.) ΟΜΟΝΟΙΑ: Γλυκά. φιλιά 61111109501112- νυν φωτα (Α) 0P ΦΕΥ:Σ Τό μαγαζάκι της Μακης 66ου (Κ) ΠΑιςΙΚ.ΡιΑΤΙιΟιΝ: 'Επικί… πρόσκληση ( Ματ.) ΠΑΛΛΑΣ (θερινός): Τό… :Αρζέπα (AI) ΠΑΛΛΑΣ (χειιµερ.): Μπανάνες (Κ…-13) anKIAIAI: Κοπή πέτρα ( ) Ρ Ξ: Μαλίτσια (Α) PIIBIIEPIAIz‘ Πέθαίγω άπό &… (Λ) POIAIOIN: Δέν από"… καπνός χωρίς » τιά (IAI) , ΤΡΙΑΝ?Ν': OI WIé; In"; Μάλια"- ας . 'ΓιΡ0Π|ΚΑΛ: "Υ… πάσης ύπνωση ( Ματ. ) ΦΙΛΙΠ: Ποντίκι στό Μάρ ι (K) ΌΛ.ΞΡΥ: Η παγίδα τού δολοφόνου (Α) σιμιένη ωιχ.ρό-τη..τα Πολλά άπό τά (θέματά του ειναι πανάρχαια σύμδό- λα πού έχασαν, µέ τό πέρασµα τού χρόνο), 16 παλιό περιεχόμενό τους και έγιναν διπλά διακοσμητικά 110- τί6α. ‘O Μπιζάτη-ς,, άν δέν τούς ξανα:5ίνει τόν άριχικό ,τους 011116070- από ,τά φορτίζει πάντως 11’ έναν πρωτόγονο" (εφόδου,. Μός 6 παλιός σκηνιτ…η,ς, 6'00 κι άν 66705611110596- νιµα από θεισσαλικό χωριό, δέν µπό- ρεσε νά άπαλλαγεϊ από τό δέος ——- 16 δικό του καί των προγόνων του, —- γιά τίς τερατώδεις δυνάμει) πού διαφέντούουν τή ζωή των άνυ- περάσπτιστ… …ηινο,τρόΜ µέσα στό µεγαλείο κιάί τίς Μήγητε,ς εναλλαγές της φύσης. Οί άγριοι ά- γέροι πού ιειριοιζώνουν δέντρα κς,ιί καλού ια µέσα στό μυστήριο της γι΄),- χτας, οί όρμηπιικοί χείµαρρο πού κατρακυλού.ν πειλώριους δράκους, οί άσπρσπές καί οί δ.ροντέ,ς… οί άνε- πάντειχες έπιζώοτίες πού ξεκληιΩί- ζουν ολάκαιιρα κοπάδια, τόσα καί τόσα «σημεία» στάλάζουν στην ψυ- χή "έναν, άμορφο φόβο Δεισι5αιμο,- νέες καί pom/I105: ενέργειες όχι μέ, έστω καί ποιοιΞ:.ξηγηιμένο, χρι οποία- κό περιεχόµενο εκφράζουν την ψυ- χσλογία αύτη πού είναι Φυσικό νά 6ρηκιε καί τήν ειίικαστική της έκφρα- ση. Τ,ά έργα τού Μπιζάτη δέν είναι τά µόνα, ύδατα, πού µάς μιλούν γι αύτή την ψυχολογία. Ewen μιά περίπτωση καί σάν τέτοια "Γή …η… μόνεύουμε. " Είπαν-€ πώς τά νεκροταφεία είναι γεμάτο άπό άναντικατάστατους ανθρώπους πού, άπικαιαστόθηκαν. "Οσο οί ίκανότητες ενός άνθρω- ςυ άγτα"οφ κατω σέ µιά; ενερ- . " ς, ΄ µας τέ- χνη, καρπός άλλων εποχών, δέν" 5- χει πιά τή δυνατότητα ,γά άνοιγεώ.-ει τό άνθ,οώπινο δι… νυφικό της. 'Νέ- pg καί τό ύποκατ,άστάτό της. ή σύγχρονη χειροτεχνία, γρήγορα θά παραχωρήσει τή θέση της στή λε- γόμενη «καλλιτεχνική Βιοτεχνία». K: έχει 6 Θεός. Τά στασίιδ.ια τού Ζησάκη καί τού Μπιζάτ-η θά μείναν άδεια …- ύστερα 9’ άοάχ.νιάσει καί η πορτα τής έκκλησιάς. BIOAETEPAI: "Ενα Μάγκνα); 44 γιό τόν &… ' Κάλοηκω (AI) l'A-PAEINIIIA: 'Επιχεί… πυρκαϊά (Κ) FLAINIKIAI: Τό Μάκι (K) ΔΑΦΝΗ: θα… πάρε τό όπλο σα: (Κ) ΔΕΛΦΟΙ: Τρινιτά έναντίον Τριγιτά (Κ) ΔΙ-ΐΗΤ;Α: 0 Μος πού έτρεχε πο- ) ΔΙΑΝΑ: ΠάοΜό θερµός (Λ) ΔΙΟιΝιΥξΙ% κ(ΐ. Συγγρού): "Ενα Με κ οι IK ΔΙΟ,ΝΥΣΙΑ (Πολύγωνα): 9… Με τό &… σον (Κ ) ΕΛΕΝΑ: Χαρτ…) φεγγάρι (Α) EMT: Τό µεγάλο κόλπο των Μακάν πρακτόρων (Λ) ΒΑΣΗ: Τό φύσηµα της καρδιάς (Α) EPEKGEIIOIM Κολσν€λο "Ναυτιλία… (K) ΕΡΜΗΣ: Τό σφυρί (AI) HIPAIIOIzN 'Η"… σκλψς καί τόν & για Βιριτά (A) - W363)" ηµερολόγιο µια; κλέψιµο; θΗΣΕΙΟιΝ: Τό διαζύγιο (Μ……) ΚΑΜΜΙΑ: Κραυγές καί ψίθυροι (IA) KIAINAIPIA: 'Η |…ία τόν Παρισίων (Κατ.) . Μπιτς… "ο µαύρος ως (IA) , KAIPMEINI: ‘O "Ηρακλής εναντίον τού .…ψάτε . .!!! γιά την επιτυχία ούτε… του στό-΄ Στήν περίπτωση των µαθητών, διακοπες σηµαίνει ΄ σιγή άπό μαθήµατα, σχολείο, ωρολογιο πρό- γραµμα. Η, Μαλλαγή όμως αύτη δέν είναι όσο φέτα την δηλώνει η λέξη, γιατί τό παρατηρεί: τού σχολείου, γεννά IKI’ αύτό έγνοιες σέ µικρούς καεί µεγάλους. -Τί θά κάναµε τό καλοκαίρι; ρωτάνε τά παιδιά! . ,--θά µελετάτε. Λένε δρισµένοι οι. ,-θά πατε εξοχή, ταξίδι, κατα- σκ… λένε δρισ.µέινοι γονείς. -,Δέν θέλαµε ούτε 16 ένα, ου- Ξε τά άλλα… Λένε όρισµένα παι- τα. KI’ Εμείς τί λέµε; Νά δώσεις συνταγές γιά τό πως θά περάσουν τά παιδιά τίς διακοπές δέν …. λεΐ. κάθε παιδί έχει τίς δικές του άνάγκες, τά δικά του ενδιαφέ- ροντα. Ιδιότυπες είναι οί συνθή- κες πού τό περι6άλ.λουν. "Eva: 116- vo είναι, 6έ6αιο' η ελεύθερη χρήση τού χρόνου πού δεν, καλύπτεται άπό επαγγελματική ή έκπαιδευτι- κή άπασχόληση είναι δικαίωμα τού ανθρώπου, δικαίωμα, πού πρώτισ- 95151 σε6ασ.µό στό άτοµο σάν ίδι- αίτηση καί άγεπανάληπτη προσω- ποιότητα. Έλεύθερη όμως χρήση του χρό- νου δέν σηµαίνει άπραξία, γιατί αύτ'ή προκαλεί άνία πού κουράζει, όµως… άπογοητεύει καί δίνει στόν ανθρωπο τήν αίσθηση τής. άχρηστίας. Ούτε µπορεί ένα παι- δί & περάσει ολόκληρο τρίµηνο χωρίς νά κάνει τίποτα. "Αρα καί δ έλεύθερος χρόνος µέ κάτι θά γε- μίσει. Δέν μπορεί όμως καί δέν πρέπει νά Kat-7010190195? ένα κοινό πρόγραµμα γιά όλα τά παιδιά, γιατί ι'…άρχει κίνδυνος νά λει- τουργήσει σάν προκρούστεια κλί- νη. Χρειάζεται µόνο νά περιγρα- φούν τά πλαίσια γιά τήν όργάνω- ση των διάκοττωγ. ,Οργάνωση διακοπών θ' άγαμο- 7110on πολλοί, γιατί; Διακοπές σηµαίνει ελευθερία. KI’ όµως, η ελευθερία κάθε… µορφής είναι πού χρειάζεται όργάνωση, πιό µεγάλη ίσως καί όπωσδήποτε πιό δύσκο- λη άπό έκείνην πού χρειάζεται ή δουλειά. Γιατί ή άνοργάνωτη έ- λευθερία χάνεται καί δ άνθρωπος γίνεται έρµαιο τής… στιγµής. Τό νοιώθουν συχνά αύτό όσοι ξυπνάνε μιά Κυριακή πρωί, χωρίς vé’Ixouv τρυπήσει γιά τό πως θά περά- a'ouv τή µέρα τους. Μιά μέρα διέ6αια περνά γρήγο- ρα, Εστω καί άνοργάνωτη. Οί σχο- λικές όµως διακοπές, άν προστε- θούν όλες µαζί καλύπτουν µεγάλο χρονικό διάστηµα, μεγαλύτερο , &- πό τόν χρόνο διακοπών ολόκληρης τής επαγγελματικής ζωής; τού &- τόμου. "Αν πάρουμε σάν δάση, ότι 6 άνθρωπος άνήκει στόν ενεργό πληθυσµό,, τριάντα πέντε χρόνια καί ότι έχει ένα µήνα, τό χρόνο διακοπές, ,… δέν τίς έχει πάντα, εχοµε τριάντα πέντε µήνες, δηλα- δή τρία σχεδόν χρόνια έλεύθερο χρόνο. ‘O µαθητής πάλι έχει έντε- κα καλοκαίρια (Δηµοτικό καί Γυ- µνάσιο) άπό τρείς µήνες τόν χρό- νο, δηλαδή 33 µήνες καί μαζί δό- δεί… χρόνια άπό ένα µη…: τό κα- Give: (Χριστούγεννα καί Πάσχα) σύνολο 45 µήνες. Δηλαδή τέσσερα σχεδόν χρόνια άπό τά δώδεκα μα. θητ,ικά αποτελούνε τόν ελεύθερο χρόνο τού μαθητη. Πως Θά άξιοποιηθούν τά χρόνια σύτά; Πως δέν, θά πάει χαµένη η δεκτικότητα καί ή αυθορµησία τού άνθρωποι") της ηλικίας εκείνης, πού όργανικά, πνευματικά, συναισθη- µατικά είναι ίσχνρος, και ανέπα- φος άπό αγωνες καί άπογοητεύ- σεις; Πρέπει νά σημειωθεί, ότι 6- ταν λέµε άξιοποίηση των διακο- πών δέν ένοοσύµε οίκονοµικ΄ή ή γενικά συµφεροντολογική έκµετάλ- λεω. 'Αξιοποίηση τού ελεύθερου χρόνου γίνεται όταν αύτός κατα- ναλ,ίσκεται γιά χάρη τού "ίδιου τού Θέµου, µέ στόχο, την σωματική καί ψυχική του υγεία καί όταν πο- Μλληλα, δίνει τή συναίσθηση της χου είναι πού χρειάζεται κάποια όργά,νωση καί κάποιο πρόγραµμα. Γιατί Θα΄;θερος χρόνος δέν σημαί- νει άδειος, νεκρός χρόνος, που κουράζει, όσο και & ικα γεµατος. 'Η ανάπαυση είναι ,άγαγκαία μετά τ,ή δουλειά ή τή µελέτη. Πόση έκταση όµως θά πάρει ή άνάπαι.ι,ση καί τί µορΦης θά είναι; Πόση έκταση 06: πάρουν οί διά- νά τί φορες άπασχολήπις για ποιά θά είναι ί γάµεσα στόν άπ6λ χρόνο πού καλύπτει μες άσχο,λίες καί τες; Αύτό είναι 16 6ιληιµα, πού η λύση ' άπό τήν ήλικία καί φέροντα τού κάθε 110 KI εδώ ή άπορία: γούνται ΄ ένδιαοέροντ "Av άφαιρέισοιμε τά Ττ΄'ίς - KAAA. MOI Εξαιρετικά προικισµιέι οί ίικανότητές τους I σέ διάφορες πνευμα χνιικές έκδηιλώ'σιεις,σ ω τού πληθυσμού γεννά τό περι ΄ ενδιαφέροντά είναι τούς παράγοντες 7n ζουν τό χωροταξικό τ ιστι κό που ιι6ιο΄ιιλιλον ποίο άγαπτ,ύισοεται I µέσα στή χώρο μας ,-ι νε ,σ' "ένα πειθώ µά στό παραδοσιακό, και στόν τεχνολογικό Ia’I Θειιιωρούµιενης προόδου φυσικό, ή άφιθαρ,ιτη τού δεύτερου άγτίπα. δάσος πιό πράσινο… λι…εργήισει τά δικά παντα. Σ' αύτό συντελεί ( ους η επίδραση "*... κής έπιικοινωγίας, ί! 61r'rIIKo - δικιουστιικών άλλο ή μείωση της (΄ Δέν έδω παραστάι το Θέατρι Τά θέατρα τών ’AI Πειραιώς δέν έδωσαν στις." Μέχρι χθές τό γνωσΘή άν θά δώσουν OIi κινηµατογράφοι, έδωκαν χθές 1'6 ύράδι προόαλές. τό 52, 5‘," ο είχε περιπου συ μπέ:ασµα 0'16 ότοζο αν υψηλής και… απ τις… ιιιιιιι ιιιιιιιιιι ιιιιιιι ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ" Τό l ..K A. προκηρύσσει δηµόσιον µε… διαγωνιισμ6ν διά την µίσθωσιν κτιρίων : υπό κατασκευην ή έξω-ιτλι-σμένων Βερ ρίων ή διά την σύναψιν συµθάσεωγ µετι πευτηρίων νοµίµως λειτουργούντων καί σµένων διαθετόντων ή µή νοσηλευτικόν I … πάν βοηθητικά προσωπικά καί δυγαµένι νά παράσχουν τροφήν είς τούς άσθενεϊ Τά προσφερόµενα άκίνητα η Θεραπ δέον νά κείνται είς άπόστασιν µή ύπε,; σαν τά 20 χλµ. εκ της Πλατ. Οµονοίας

……«…-, … .»…...μ >... ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ Ν Μ|ΙΧ΄| \lt) ΙΙΙ'Σ|'|().Χ||ι(! Ι'|'ΛΜΜΛ΄|ΏΝ ΚΑΙ Ι΄|'ΣΧΝΩΝ |Π)΄|Π΄Ν|Πξ ΝΙΚΟΣ .‘J/IIIA'IIIIIL Γ…ιι΄ι|ι|ιιι… '|']μ|΄ιι΄ιιηιιιτιι. NLxu Eummhnl, |'ιι|ι|'ιι :u h, "Αθήνα REVUE D' ARI κενυε MENSUELLE DES Lermss ετ DES ARTS U |'ι:ι'ι …' : Ν1ι()5 5|Λ|'ΚΙ|)[.'5 Rue G ltlll)‘li:l. 6 — "Με .es-Grece "Εσωτερικού: Ετήσια Δρχ. 12Ο.-΄Εξάµηνη Δρχ. 60. χγΝΔΡΟΜΕξ 'ξξωτερικο'3 : Ετήσια Δολ. 8.-Α΄ι΄γυπτος Τιµ. Τεύχ. Δ.Γ. 15 ETC! 3 — ΤΟΜΟΣ Ε'. - Γενάρης 1957— 'Ap. πάχους 25 Π E Ρ Ι E X 0 M E N A Κ|ΓΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ . . . . . . . .'Αρχιτέκτων Δηµος Ζουπανιώτης ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕ ΓΤΛΚζ)Σ . . . . . . ..... Βασιλική Δρυς ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ. . . . ....... . …"Απειροι κουτσοί ΝΙΤΣΑ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡ|ΟΥ . . . . . . . . .Λιανοτράγουδα Σ. ΚΟΥΑΖΙΜΟΝΤΟ (Μετ. Κ. Πέτρου). . . Θρηνος για το Νότο Χ|ΜπΝΕΘ (Μετ. K. Πέτρου) . . . . . [Τα στάχυ- το όριστι () ταξιδι Χ. ΘΕΟΔΩΡ|ΔΗΣ . . . . . . .......... το αληθινό είκοσιένα ΣΑΡΑΝΓΟΣ ΠΑΥΛΕΑΣ . . . . . . . . . , . . . . . Θαυµα A. BOYFIOYKAZ ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . Τσάµικο ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΟΥΛΗΣ . . . . . . . . , . Τα παρά ημα Θ. Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ . Έξη µέρες o' ένα πηγάδι Β. ΑΡΧΙΠΩΦ (Μετ 'Ay. Νίκα) Oi α[σΘητικές αρχές 1:00 Ντοι.ιπρολυούμπωΦ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Ζ|ΤΣΑΙΑ . . ..... "Αν ίδειτε τον ήλιο ΒΙΚΤΩΡ|Α ΘΕΟΔΩΡΟΥ . . . . . . . . . . ...... "Ερωτας και θάναιος Μ. ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . . . Τί EYES IO µατι τοι") ταύρου ΣΠΥΡΟΣ ΝΟ. ΑΡΑΣ. . ................ . . Παραµονή ΓΓΡΑΣΙΜΟΣ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . .Τοδ φεγγαριού - Πρω΄ι' ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΟΥΚΑΡΗΣ . . . . . . . . . . . . 'Ενας άνεµος ΚΩΣ Τ. ΧΣ ΓΑΡΙΔΗΣ . . ................ Σου γράφω OY I AAIAM ΣΑΡΟΓΙΑΝ (Μετ. A. Π.Κ.). . .Καθένας στο δικό του πόλεμο ΜΠ. ΜΠΡιΞΧΓ (Men. Α ZIéIyKou). . . . O καυκασιανός κύκλος Γ. ΠΕΤΡΗ . . . . . . . Μιά συνοµιλία µέ τον Τσαρούχη ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ . ............. . . . . Γύρω στον Καποδίστρια ΑΠΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΜΗΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞ ΗΣ: τα έκατό χρόν α του Σολωμού - 'Η απονοµή τών κρατι- κών βροβειων -Δυό χρόνια- Για την προαγωγή της πνευματικης ζωης -Συγγραφ=. ϊς και κριτικοί- —Ol έκδόσεις-' Αλεξ. Δελµοδζος. Λεων. Ζ'οης-Για τους συ'δροιιητές μας-ΟΙ απολογισµοί. -Τα πενήντα χρονια τού Βάρναλη. Β [ B A I O ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ: Κρ.τικη για 22 ποιητικά βιβλια. Μ. ΡΑΥΤΟ- ΠΟΥΛΟΣ: ' ιντρ. Κέδρου: Χρήμα, δόξα, άνθρωπος. Γ. ΠΕΤΡΗΣ1 Βυ- ζαντινα µνηµείι 'Αττικής. O E A T P O ΠΕΛΟΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ: Κλυταιμνήστρα - Το ήµερολόγιο της "Αννας Φρανκ-'Ο βροχοποιός. K. |ΙΟΡψΥΡ|ΙΣ : 'O καλός στρατιώτης Σβέϊκ. KI ΠΜ! !΄Ι'0ΓΡΑΦ0 8 Γ. N. ΜΑΚΡΗΣ: To πρόβληµα r00 «θεματος». ΕΙΚΑΣΤ/ΚΕΣ ’l' “KNEE * r. ΠετΡιι>;: "Εκθέσεις Κανέλλη ΜαυροΤΒη-Κανά. ΑΛΛΗΛοΓΡΑιι>ιΑ ι…ιΛιΛ κ.τ.λ. Ε | Κ Ο N E Σ "Εξώφυλλο : Σι΄ινθι.σι| ιιρι.ιτοχρονιάιικη τοι) ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ. ' Εντός κει- ,,'ζ.ι…ι: ll --κ-'ινι (: ιι I ι'| III Λι΄ ||| Inn Kllonn Μακρή "Εκτός κειµένου : ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΛΝ|'.ΛΛ||Σ. Σπίτια του Λ[τωλικοδ- -Τό φύτεµσ-Πορτραϊτ0- -Μάνα και παι- …. |3Υ7Λ||'Ι΄||'||| II-XHH || κοίμηση της Θεο!όκου- -Παναγία 'Οδηγήτρια.. |….ι')αγγι-λιιττής Μάρκος. ΙΙΛΝΝ||Σ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ: Πορτραϊτο… Χωριάτισα. Μ…||ι΄ινι….… ιιυ|ιψώνιιις πώ νόµιρ- Λιευ0υντής Νίκος Σιαπκίδης, Βλαβ…νο' 1 "µ ι'ι'ιιιι΄ιιιινυς ΄|'ιιπιιγριιηιΜι…: 'Ιιιι…'|φ Πυοδρόµου, Ζωοδόχου Πηγής 31-'ΑΘγ΄|να """- - ι ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ τΕΧΝΗΣ MHNIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ KAI ΤΕΧΝΩΝ ΧΡΟΝΟΣ I" ΤΟΜΟΣ E' IANOYAPIOE 1957 ΤΕΥΧΟΣ 25 APXITEKTQN ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Tofi KITZOY MAKPH Στην κυρία '.4γγελική Χατζημιχάλη ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εκκλησία της 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς, ψηλά, στήν κεντρική κόγχη τού ιερού, ένα σκαλισμένο πρόσωπο, αίνιγματικό, κοιτάζει προς τήν απεραντοσύνη τού Αίγαίου. Είναι µια πέτρινη άντρίκια μορφή πού ξεπηδάει ζωηρά ανάμεσα από άλλα χαμηλά διακοσμητικά ανάγλυφα. Παχύ µουστάκι και τετράγωνο σαγόνι δίνουν μια Θεληματική έκφραση στον άντρα αύτόν. Τα χείλια είναι σα να καταστέλλουν ένα. λόγο πού πήγαινε να ξεπηδήσει. "Ετσι, καθώς προ6άλλει μόνο ή µάσκα, χωρίς να συνεχίζεται από κορμί και λαιμό, είναι σαν νάσπασε την πέτρινη επιφάνεια για v’ &- νασάνει τον αλµυρον αγέρι; τού πελάγου. Πολλές φορές συλλογίστηκα πως το στό- μα του Θα είχε μια γοητευτική [Utopia να πεί. 'Ενάμισην αζώνα περίμενε αµίλη- το, μα πάντα στήν άκρα των χειλιών τρεµ.όσβυνεν & λόγος. Κα! η ώρα ήρθε. Παλιά χειρόγραφα, καταχωνιασµ.ένα στο παγκάρι της εκκλησιας, πέτρινες επιγρα- φές, σκόρπιες πληροφορίες σε βιβλία ήρθαν να συμπληρώσουν τον πρώτο λόγο ένος γέ- ροντα Ζαγοριανού, πως & σκαλισμένος τούτος αντρας ήταν & άρχιμάστορας της έκκλησιο"ις. T' όνομά του Δήµος Ζηπανιώτης. cO αναγνώστης πού ξέρει τήν προη- γούμενη εργασία µας για τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη και το γλύπτη Μίλιοι συνάντησε τον µαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη σαν άρχιμάστορα της κομπανίας πού χρη- σιμοποιούσε το γλύπτη Μίλιο για διακοσμητή. "Ετσι ή σημερινή εργασία συνε- χίζει τήν προηγούµενη γιατί οί δύο λαϊκοίτεχνίτες έργάσθηκαν στις ίδιες εκκλησίες. Mo‘c μόνο Με; oi δύο εργασίες είναι ενωμένες ; "Ολες οί εργασίες πού αφορούν τή λαϊκή τέχνη τού Πηλίου προσπαθούν ν' αναστήσουν µορφές καί τέχνες, όσο μπο- ρούν να χωρέσουν μέσα στα βι6λία. Είκοσι χρόνια, τώρα, μονογραφίες ετοιµάζουν τή σύνθεση για ολόκληρο τον πολιτισµό τού Πηλίου. "Η σύνθεση χρειάζεται ύλικό πολύ και ξεκαθαρισµένο. Μιά εργασία για τήν ξυλογλυπτική τού Πηλίου είναι έτσι- μη για έκδοση. 'Η ύφαντική τού Πηλίου και ή πολεοδομία τών χωριών του 6ρίσκον- ται ακόµα στο στάδιο της συλλογής τού ύλικού. Τα στοιχεϊα για τήν κοινωνική καί οικονοµική ζωή τού τόπου δεν έχουν ακόμα συµπληρωθεί "Ετσι, & δρόμος για τή συνθετική εργασία δε φαίνεται σύντομος. "Ο µαστρο - Δήµος Ζηπανιώτης δεν είναι, 6έ6αια, δ μοναδικός αρχιτέκτονας πού έρ- γάσθηκε στό Πήλιο, ούτε τό έργο του έχει έντονη προσωπική σφραγίδα. Στή λαϊκή τέχνη 6 ρόλος τής προσωπικότητας τού καλλιτέχνη είναι διαφορετικός από τήν προσωπική τέχνη. Τό ταλέντο, καί σε μια όμαδική τέχνη έχει τή σημασία του, άλ- λα όχι στόν ίδιο 6αθμό με τήν προσωπική τέχνη. ‘H ζωντανή παράδοση δεν εξαφα- νίζει τήν ατομική άξιοσύνη' αντίθετα, τή 8οηθάει γιατί τής δίνει ένα σταθερό βάθρο. 'Ο μαστρο - Δήμος είναι ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τής γενιάς των αρχιμαστόρων πού δούλεψαν στό Πήλιο τούς δυό τελευταίους αίώνες τής τουρ- κοκρατίας. Μελετώντας τό έργο του καί το καθέκαστα τής δουλειάς του γνωρίζουµε όλη τή γενιά των αρχιμαστόρων τής εποχής του. cO μαστρο - Δήμος έκανε µόνο έκκλησίες -τουλάχιστο γι αύτες ύπάρχουν μαρ- τυρίες. Περιορίζονταν στίς κύριες οίκοδομικες εργασίες. Οί άλλες εργασίες (τέμπλα, δάπεδα, τοιχογραφίες κτλ.) γίνονταν αργότερα καί πολλές φορές ύστερα από αρκετά χρόνια. Στίς περιγραφές των έκκλησιιύν πού έχτισεν 6 µαστρο - Δήμος δεν θα περιο- ρισθούµ.ε μόνο στό καθαρα αρχιτεκτονικό μέρος. Τό χτίσιμο είναι μια φάση τής κα- τασκευής μιάς έκκλησίας. Θα συμπεριλά6ουµ.ε καί άλλα στοιχεία γιατί σκοπός μας δεν είναι v’ απομονώσουμε μια προσωπικότητα αλλά να τήν τοποθετήσουμε μέσα στή διαδοχή τής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παίρνοντας αφορμή από τό λαϊκό αύτό αρχιτέκτονα θα µελετήσουμε τήν εκκλησιαστική αρχιτεκτονική τού Πη- λίου τό 18ο καί 19ο αίώνα. Καλό θα ήτανε ή έργασία αύτή να γινόταν από νέον αρχιτέκτονα. cO συλλέ- κτης τού ύλικού της, πρίν αποφασίσει να τό επεξεργασθεί 6 ίδιος, τό πρόσφερε σε μερικούς νέους αρχιτέκτονες, αλλά δεν τούς ύρήκε πρόθυμους. Λύτό δίνει και τό χα- ρακτήρα τής μελέτης, πού δεν είναι αρχιτεκτο νική αλλά λαογραφική. *Ακόμ,α καί μερικα στοιχεία πού φαίνονται καθαρα αρχιτεκτονικά (τρόπος χτισίμα- τος, αποτυπώσεις, γλυπτή διακόσμηση, άγκωνάρια κτλ.) στό βάθος είναι λαογραφικά. cO μαστρο- Δήμος Ζηπανιώτης, όλοι οί αρχιμαστόροι τού Πηλίου, ανώνυμοι κι όνοματισμ.ένοι, με τα ταπεινά τους χτίσμ.ατα έδωσαν τό αρχιτεκτονικό σχήμα τής λαϊκής θρησκευτικότητας. Καθώς στό χτίσιμο τής έκκλησιάς μεταχειρίζονται ντόπια ύλικά, τήν πέτρα, τό ξύλο, τήν άσδέστη, τήν πλάκα, είναι σα να κάνουν λειτουργία µε τό ντόπιο μαύρο «οίνο», τό πηλιορείτικο «έλαιο» καί τόν σταρένιο «άρτο». ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ Οί έκκλησίες τού Πηλίου είναι βασιλικές οί περισσότερες, μονόκλιτες ή τρίκλι- τες, καί λίγα σταυρ:θόλια Σε τρείς κύριους τύπους μπορούµε vo‘: τίς χωρίσουμε στίς μονόκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, στίς τρίκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, καί στίς μανοκλίτες με θόλο. Καθένας από τούς τύπους αύτούς έχει άπειρες παραλλαγές, κάθε πηλιορείτικη εκκλησία είναι καί µια παραλλαγή αύτών των δασικών τύπων. Πολλοί παράγοντες επιδρούν στή δημιουργία αύτών των ποικιλιών: Οί οίκονομικες δυνατότητες των κτητόρων (πού επηρεάζουν καί τίς δια- στάσεις καί τα ύλικά), ή διαμόρφωση τού έδάφ0υς (αν είναι σε κορυφή λόφου, σε πλαγιά, στό κέντρο μιάς πλατείας, σε πολύ κατήφορικό έδαφος), ή θέση τους σχετι- τα με τό χωριό καί τίς προσπελάσεις (πού καθορίζουν τήν κύρια όψη τής έκκλησίας καί τήν είσοδό της, μια πού ό προσανατολισμός της είναι πάντοτε 6 ίδιος), γειτονι- κές οίκοδοµ.ες προύπάρχουσες ( πού έπηρεάζουν τα φωτιστικά ανοίγματα, τήν τοπο- θέτηση τού νάρθηκα κτλ.), ή χρήση (αν είναι καθολικό μοναστηριού ή ξωκλήσι ή κεντρική εκκλησία χωριού). Οί μονόκλιτες ξυλόστεγες δασιλικεςέχουν μικρες διαστά- σεις καί είναι συνήθως ξωκλήσια. "Εχουν δίρριχτη σκεπή με πλάκες προπαντιώτι- κες,' δηλαδή σχιστολιθικές πλάκες πού βγαίνουν …το στό πηλιορείτικο χωριό Πρό- παν. "Εχουν μια κόγχη ήμικυκλική στόν ανατολικό τοίχο ("Αγ. Γεώργιος κοντα στόν Κισσό) καί σπανιότερα τρείς ("Αγ. 'Ιωάννης Μακρυνίτσας). Μερικά ξωκλήσια δεν έχουν καόθλου ανατολική κόγχη (εΑγία "'Αννα "Ανεμούτσας). |1ολλες φορές έχουν στή δυτική πλευρά ξύλινο ύπόστεγο πλακοσκέπαστο (Παναγία κοντα στόν 2 Κισσό). Είναι χτισμένες με πέτρα καί δέν έχουν αξιόλογο γλυπτικό ή ζωγραφικό διάκοσμο. Έξαίρεση αποτελεί ή μικρή έκκλητία τού "Αγίου Ιωάννου Μακρυνίτσας, στήν κεντρική πλατεία τού χωρ. ού, πού έχει έπιµ.=. -λημένη ίσόδομη τοιχοποιία χτι- στό δυτικό καί νότιο ύπόστεγο (έξωνάρθηκα) καί πλούσια γλυπτική διακόσμηση. & |,Μ΄ (Υ6…Ψΐ/ &: |, %! έργο" , ΄΄ Μι9Ψ!"|"/ο, % (σωμα; Μονό/& μαμα/Λ…φ % ξ. ( ως… ν. ρΜ… & "ψ…" % .,΄,ψ διωε…βυ: µµ; Νο ω…" θ/35; %Μ& &΄Μ ,α΄Σ:΄ ". γ6€Ο;/ΐ Ώ; ;Μ0Μ "να Μ ιβω ωαΏ%#… (ΨχΨ;3ψ, "|, '63ψ9 %. &!!ς/3/ί…… ιμπν"… Μ"? Χαλ θΜ? τζιπ/ναι… κ΄" && Cow/"WM my &: ??… , γι΄/τµ «για… 3 );υ3α;03& ι , 3.΄χΞηΐι ιδ. υ, ανω Έξι/Λι 6:.,Μ'/ 3%ΜΆξΐΜΜ η. Μιαοπά"νΜοι…Λ%…ν:κν ,έ;δ'Ή ωσινΜλ€ξι ψ:6%ο "άς?" χιβν πλαζ… ,; .? 60 Μ »? …%ΐη?σ ο?" γ…ιλ Ώ&λ/ψχζ΄, δ…ην &? Μ…»; . Έλι/΄΄ για α' και"), 3.3 ,, ΄ΐηι %ω9ι α…. ΝεΜ4ψΟι &… Άλυ &; ", ΄3'Ά'%' [Εδω/. Όψη; ανά ,, "%λ3%"βΜΙ; ., κ.κ…. " να"; "7" €? //"' WV των "σέξ?" * "βίο Λητώ» &] ,, ε…?) Μ…"… &; 7) ': ΕΙΚ. 1. Συμφωνητικό τού μαστρο - Δήμου μέ τούς ένορίτες τής 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς Ξυλόστεγες τρίκλητες δασιλικές είναι οί περισσότερες καί µεγαλύτερες έκκλησίες τών χωριών τού Πηλίου. Έξωτερικα φαίνονται σαν μονόκλι- τες γιατί ή δίρριχτη στέγη τους σκεπάζει καί τα τρία κλίτη. T6 μεσαίο κλίτος είναι πάντοτε ψηλότερο καί φαρδύτερο από τα δύο πλαγινά. 'Η όροφή τους είτε είναι έπί- 3 Θ΄"- '… πεδη, και τότε έχει ξύλινο τα6άνι ξυλόγλυπτο… ("Αγ. 'Αθανάσιος 'Αγ. Γεωργίου Νηλείας) είτε καμαρωτή με μπαγδατί και με γύψινες διακοσμήσεις ("Αγ. Γεώργιος Μακρυνίτσας). Τα κλίτη χωρίζονται με δυο σειρες χτιστες κολώνες &… δυο ή τρείς ή τέσσε- ρες. οι κιονοστοιχίες Με; συνδέονται µε τοξοστοιχίες. Πολλές φορές στο ταβάνι, υπάρχουν μικροί θόλοι ή φουρνικα με τσατμά, που οι φαίνονται εξωτερικά ('Αγία Παρασκευή Ζαγοράς). cO γυναικωνίτης σε σχήμα Π, πιάνει τή δυτική πλευρά και μέρος από τή νότια και 6ορεινή και στηρίζεται στους εξωτερικούς τοίχους και σε τέσ- σερες ή Ξξη από τις κολώνες. Μερικές φορές πάνω από το στηθαϊο του γυναικωνίτη υπάρχει καφάσι για να κρύδει τελείως τις γυναίκες από τα αντρικά 6λέμματα ("Επι- σκοπή "'Ανω Βόλου). Πάντως οί γυναίκες δεν πήγαιναν µόνο στο γυναικωνίτη αλλά… ΕΙΚ. 2. '0 µαστρο - Δήμος (άνάγλυφΟ) και στο αριστερό από τα κλίτη. Υπάρχει και ένα ανέκδοτο πηλιορείτικο δημοτικό τραγούδι, που περιγράφει μια τρίκλιτη Βασιλική και καθορίζει τη θέση των πιστών στήν εκκλησία: Μαστορα, πρωτομάστορα και πρώτε στους μαστόρους ποδρθες από τα Γιάννενα να χτίσεις εκκλησία κάν, την τρανή, κάν' την ψηλή, κάν την στα δυό, στα τρία Ζώα να αν ή Παναγια με όλα τα κορίτσια δεξια να είναι 6 Χριστός μ όλα τα παλληκάρια στη μέση νάναι & Σταυρός, να στέκουν οί Γερόντοι . 'Εξωτερικα έχουν υπόστεγο εϊτε ξύλινο πλακοσκέπαστο ("Αγ. Κυριακή Ζαγοράς) είτε με κολώνες χτιστες ("Αγ. Ανάργυροι Πορταριάς), είτε με κολώνες μαρμάρινες ("Αγ. Γεώργιος στο χωριό 'Αγιος Γεώργιος Νηλείας). Το ύπόστεγο περι6άλλει τήν εκκλησία είτε από τις δύο πλευρές, δυτική και νότια (Παναγία Μακρυνίτσας) είτε και στή δορεινή (Αγία Μαρίνα Κισσοι")) και καταλήγει τις περισσότερες φορές άνα- …… σε παρεκκλήσια. Στήν ανατολική πλευρά έχουν τρείς συνήθως κόγχες, μέ τή μεσαία µεγαλύτερη. ,Εξωτερικα οί κόγχες έχουν πολλες φορες χαμηλά διακο- σμητικά ανάγλυφα ("Αγ. Νικόλαος ΙΙορταριάς). =Η τοιχοποιία τους είναι είτε απλή πέτρινη άσοδο΄ιτιστη, ή, πιο σπάνια σο6ατισμένη (Γενέσιο Θεοτόκου Λαύκου) ήμασ- δοµ.ική άρμολογημένη ("Αγ. Παρασκευή Ζαγοράς). 4 Μονόκλιτες Βασιλικές με θόλο. Είναι είτε μικρα ξωκκλήσια "Αγιά Τριάδα στη θέση Πάλιτσι), είτε καθολικά μοναστηριων(Παναγία Λαμπινο6ς), είτε κεντρικές έκκλησίες χωριών ("Αγ. "Ιωάννης Νιάου), "Ολες έχουν θόλο που είτε κρύβεται από τήν κλίση της σκεπης, πού φουσκώνει έλαφ…οα στήν κορυφή του θόλου (Παναγία Λαμπινοι'ις), είτε προβάλλει σαν έντονο φούσκωμα της πλακόστρωτης στέ- γης σε σχήμα μισού λεμονιού ("Εκκλησία Σταυρού "Ανεμούτσας), είτε ξεχωρίζει σαν πολυεδρικσς χαμηλός τρούλος ("Αγ. 'Αθανάσιος Λαύκου). 'Ο ανοιχτόςζτους έξωνάρ- Ν…ΡΣ .. &: Μ 8 Έ :' & .ι ;- :ε z ': UI :: Ξ :! > .. Ο .) ------------- ‘8 -"'΄ «» ....I I ............. ε ;: : … .' :ν , o :. : ; ζ΄ ; - «: " . & : 5 . ε I O P. P Ξ ‘E : ' "8 :… : Ό :! Ξ ; :: : . …Ξ ; D b: .. Ξ :' :' ' 6 |: I . -'Φ :: : : :?! :: : : : ;: : ' '? :… -- ? Β ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ ' ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ I. -ε . Ρ " . Ξ Ξι "& 'Ξ" ΄χ ι! "δ ? ΕΞ ΑΙΜ & """ l:- ‘5. ...... .-. ΠΞ Ξ… … "6 © . Έ 9 Δ Εξ . . ι . . . . . . δ θηκας είναι, είτε χτιστός, »… τότε είναι µόνο στή δυτική πλευρά ("Αγ. "Αθανάσιος Λαύκου), είτε ξύλινος πλακοσκέπαστος και τότε μπορεί να προεκτείνεται και στή νότια πλευρά (ΛαμπινοΌ). "Εχουν ανατολικά τρεις κόγχες, Με; από τα μικρά ξω- κλήσια, που έχουν μία (Θεοτόκος στή θέση Μούζιες Λαύκου). 'Η τοιχοποιία είναι είτε κοινή πέτρινη είτε ίσοδομ.ική άρµολογημένη. Τα δάπεδα των έκκλησιών όλων των τύπων είναι πλακόστρωτα κι έχουν με- ρικές φορές απλά διακοσμητικά πού σχηματίζονται από πελεκηµ.ένες πέτρες µε άρ- 5 μούς άπο:στρογγυλεµένα δότσαλα, ποταμίσια ή θαλασσινά (Θεοτόκος Μουρεσιου). Δυστυχως πολλά από τα δάπεδα αι>τά έχουν αντικατασταθεί αργότερα από τσιμεν- τένια βιομηχανικά πλακάκια. =Εντελώς ίδιαίτερον τύπο παρουσιάζει ή έκκλησία του μοναστηριού του "Αη- Λαυρέντη, τρίκογχη Βασιλική με ψηλοτύμπανο τρούλο, και τρίπλευρες κόγχες. Λε- πτομερή της περιγραφή δημοσίευσε ο αρχαιολόγος Νικ. Γιαννόπουλος. 8 Η σύντομη αυτή περιγραφή των τριών δασικών τύπων των εκκλησιών του ΕΙΚ. 4. "Αγιος ,Αθανάσιος (νότια (mm) Πηλίου τους ο…) τελευταίους αίώνες τής τουρκοκρατίας, αφήνει πάντα ανοιχτο το πεδίο για μια είδική μελέτη του θέµατος. "Εδω έγινε για να να τοποθετηθεΞ το έργο του αρχιτέκτονα Δήμου Ζηπανιώτη. ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΟ Πολύτιμο ντοκουμέντο για τή μελέτη των όρων με τούς οποίους έργάσγθηκε δ μαστρο - Δήμος καί όλοι οί αρχιτέκτονες και οί µαστόροι τής έποχής του στο Πή- λιο, δημοσίευσε ο κ. "Απόστολος Κωνσταντινίδης στο δυσεύρετο 6ι6λίο του «τα εν τω Πηλίιρ δρα παλαιά καί σύγχρονα χριστιανικά μνημεία». ' Το ντοκουμέντο αυτο είναι το συμφωνητικο που υπογράφηκε στή Ζαγορά στίς 21 Φε6ρουαρίου 1803 με- ταξυ του μαστρο - Δήμου και των έπιτρόπων τής εκκλησίας τής Αγίας Παρασκευής. Δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορα σε φωτοτσιγκογραφία (sin. 1). Συνδυασµένο με το έξοδσλόγιο τής έκκλησίας, με τις πέτρινες έπιγραφές, µε άλλους λογαριασμούς οίκοδοµ.ικών έργασιών καί με διάφορα άλλα στοιχεια, φωτίζει τούς όρους με τούς οποίους έργάζονταν οί µαστόροι της εποχής αι">τής. Το κείµενο του συμφωνητικοΌ, διορθωμένο από λίγα μικρα παραναγνώσματα τής αρχικής του δημοσίευσης, είναι το έξής : 6 »διά του παρόντος γράµµατος φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες|ο'τι έσυμφώνησα έγώ & μαστροδήµος μέ τοι") ένορττας του μαχαλα αγίας πα|ρασκευής να φτειάσω τήν έκκλησίαν τους άγιο… παρασκευήν μερο|κάμ.ατο τον άνθρωπον προς γρ΄ : 35 : τριανταπέντε τήν ήμέραν, το δέ|µουλάρι προς γρ΄ : 25 : είκοσιπέντε τήν ήµέραν, μέ αύτήν τήν τιμήν έκα|βουλαρήσαμεν να μήν πάρωμεν άλλο τίποτε δια γε- μελίκι, ούτε μαν/δηλώματα, ούτε θεμελιάτικα, µόνον να µας δίδουν από μίαν όκά/ ρακήν τήν ήμέραν, να μας κάμωσι καί δύω ζειαφέτια, καί όχι άλλο/άπό αύτά ώς άνωθεν έγράφαμ.εν, προς τούτοις και τα μουλάριά μας δταν|δέν έχει χρείαν ή έκκλη- σία να δουλεύουν, να κάθωνται, καί από τοι/έντόπια μουλάρια αν πηγαίνουν να 60η- θοΌν χάριν εύλα6ε:΄ας, να μήν έμ/ποδίζωνται από ήμας τούς μαστόρους, καί να άρ- χήσωµ.ε τήν δουλείαν είς τας/δεκαπέντε του &πριλλίου. όθεν έγινε το παρον είς δύω, καί βαστά|το κάθε μέρος το ένα, διά μανδηλώματα να µας δίδουν γρ΄: 25.|καί όχι άλλο τίποτε από τα άνωθεν σηµειωθέντα και έστω είς ένδειξιν : 1803 Φευρουαριού : 21 » …. &. μαστροδήμος 6ε6αιώνω » αναγνώστης σακελλαρίου μάρτυς » Νικόλαος Ιωάννου κασσα6 : μάρτυς » δημήτρης γιοργοδόπουλος μάρτης » νικόλαος παναγιώτου : γκίκα μαρτυρώ. » » Πρέπει να σχολιάσουμ.ε μερικά σημεία αύτοΒ του συμφωνητικου: «Φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες>>: Ζου- πανιώτες, δηλαδή ήπειρώτες είναι οί τεχνίτες που &ναλα6αίνουν το χτίσιμο τής έκ- κλησίας. Σημειώσαµε σέ πολλές περιπτώσεις τή συμ6ολή τών τεχνιτών τής ,Ηπεί- ρου στήν ανάπτυξη τής λαϊκής τέχνης του Πηλίου. Πολυάριθμοι είναι και ο! άρχι- EIK. 5. "Αγιος Αθανάσιοςξ(νοτιοανατολική γωνία) ή...-ε τέκτονες καί οί χτίστες πού δουλεύουν στο Πήλιο. Ζουπανιώτες είναι καί οί μαστό- ρσι πού έχτισαν στά 1766 τήν έκκλησία τού 'Αγίου Αθανασίου στή Δράκια, όπως καί πάμπολα σπίτια, γιοφύρια, έκκλησίες καί Βρύσες. Οί Ζουπανιώτες τεχνίτες έρ- χονται σέ κομπανίες p.’ έναν άρχιμάστορα. "Εχουν, άκόμα καί σήμερα, µια συνθημα- τική γλώσσα για να συνεννοούνται χωρίς νά τούς καταλαβαίνουν οί άλλοι. Π.χ. για να είδοποιήσουν έναν χτίστη πού ξεχάστηκε καί δέν ένοιωσε πως ήρθε 6 αφέντης τού σπιτιού, τού λένε: «"Αι, μή ξιφλιάζ,ς, ξέπυρι 6 p’xég». Για να παραπονεθούν για τήν καθυστέρηση τής πληρωμής τους λένε: «Δέ φσάει τσάταλου». Γι αύτό καί οί Πηλιορείτες, όταν θέλουν να πούν πως ένας μιλάει άκατάληπτα λένε: Αύτος μι. λάει ζουπανιώτικα». "Αργότερα βγαίνουν καί ντόπιοι αρχιτέκτονες, όπως 6 µαστρο … Γιώργος από τή Δράκια, πού έχτισε το κελλιά τής Παναγίας στο νησάκι τού Τρικεριού, οί αδελφοί Γ. καί Π. Κοσμάδες από τίς Μηλιές πού έχτισαν στα 1865 τή Σχολή τής Βυτί- τσας µαζί μέ τον Ζ. Γεράση, καί άλλοι. «"0 τι έσυ µ. φ ώ ν η ο οι έγ ώ 6 µ. α- ΕΙΚ. Ο. 'Ο "Αγιος "Αθανάσιος (τοιχογραφία) σ τ ρ ο δ ή μ ο ς» 2 ’Am) τή φράση αύτή φαίνεται πως 6 αρχιτέκτονας έκπροσωπεϊ όλο το συνεργείο, διαπραγµατεύεται καί συνάπτει συμφωνίες για λογαριασμό όλων. «Μέ τούς ένορίτας τού μαχαλά αγίας Παρασκευής»: Μα- χαλά; = τούρκικα : συνοικία. Ξέρουμε πως πολλές'συνοικίες τών χωριών έπαιρναν το όνομά του: άπό τήν έκκλησία τους. ‘0 μαστρο -Δήμος δέν πρωτοχτίζει τήν =Αγία Παρασκευή αλλά τήν ξαναχτίζει στήν ίδια θέση. "Αλλωστε το έξοδολόγιο τής έκ- κληοία; αρχίζει από τά 1740, δηλαδή έξηντα:ρία χρόνια πρίν τήν ξαναχτίσει 6 μα- στρο-Δήμος με τούς μαστόρου; του. «μερο κάματο προς γρόσια 35 8 : ή ν ή µ. έ ρ αν : 'Η πληρωμή δέ γίνονταν ξεκοπίς αλλά µέ το μεροκάματο, μέ τα ολικά τού έργοδότη. Πόσοι ήταν οί μαστόροι τής κοµπανίας; Σω έξοδολόγιο τής έκ- κλησίας σημειώνονται :0': έξής: «άπό δεκατρ΄ις άπριλίου εος δεκάξι αύγούστου οπου φίγανε ή µαστορι εστισαν τά µεροκάματα 3.478 : προς π. 35 τούς μαστόρους έστισαν 3.043.10:, Δηλαδή για 80 περίπου μέρες πραγματοποιούν καί πληρώνονται 8.478 μερο- κάματα. Συνεπώς-ή κομπανία πρέπει να αποτελείται από 43 -45 μαστόρους. Είναι χαρακτηριστικό πως ούτε στο συμφωνητικό, ούτε 0:6 έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναφέρε- ται ίδιαίτερη άμοι6ή τού άρχιτέκτονα. Αύτος είσέπραττε όλο το ποσό, πλήρωνε τίς τροφές καί ορισμένα άλλα κοινά έξοδα καί έδινε στον καθένα το μεροκάµατό του, αρκετά χαµηλό- τερο άπό αύτό πού είσέπραττε. "Αλλωστε δεν άμιδονταν όλοι το ίδιο, αλλά άνάλογα μέ τήν ζ άξιοσύνη τους καί το χρόνο προύπηρεσίας τους. * "Αλλες φορές ή συμφωνία γίνονταν µέ παροχή φαγητού, κυρίως στο χτίσιμο ίδιω- ξ τικών σπιτιών. Τότε το μεροκάματο ήταν χα- μηλότερο. =Ο έπιστάτης στο χτίσιμο τού σπι- τιού…τού Δ. ,Αθανασάκη στή Δράκια, δίνει στον ίδιοκτήτη σηµείωμα τών έξόδων : ΄ «ίδού συμεονού τα οσα έξοδα έχο είς άργατές κέ λυπα αλα ' είς Μέροκάµατα τούς Μαςστόρους έχον ΐ έος συμερον|Μεροκαματα 2Ο/τον 25 τύν ’I- μεράν Γρ (500, συμπληρώνει μέ μολύβι 6 , ίδιοκτήτης) ΄ διά θροφύ τού Μάςτορούς Γρ. 248» T6 χτίσιμο τού σπιτιού κράτησε 60 Ξ εργάσιµες μέρες γιατί 0:6 ίδιο χαρτί σημειώ- νει 6 ίδιοκτήτης 60 ήμερομίσθια τού έπιστά- τη προς 36 γρόσια. «Το δέ μουλάρι π.ρ & ς Υ Ρ…! σ-ι αν " ί :" o σ ι π Ξ " " ε;» Για: ΕΙΚ. 7. Βασιλ. Γρεβενά… καί Μαρ- τη μεταφορα των υλικων χρησιμοποιούσαν οι μιά… Μα.Αρ…,,ζ,ώ… . Ό "Αγιος κομπανίες τών μαστόρων δικά τους μουλάρια. ,Ιωάγνης Στό έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναγράφεται: «1911 µεροκάματα προς 25: 1.194.15». Δηλαδή για 80 περίπου έργάσιµ.ες ήμέρες πραγματοποιούνται 1911 μεροκά- ματα τών μουλαριών, πού πρέπει να είναι γύρω στα 2δ, αφού-άλλωστε-σημειώ- νεται στόσυμφωνητικόπώς «… μουλάρια μας όταν δέν έχει χρείαν ή έκλησία να δουλεύουν, να κάθωνται καί άπό τα έντόπια μουλάρια άν πηγαίνουν να δοηθούν χάριν εύλαβείας, να µήν έμποδίζωνταιάπό ήμάς τούς μασστόρους»: Αύτοσηµ.αί- νει πως δέν έπιτρέπονταν ή μίσθωση ντόπιων µουλαριών για τίς μεταφορές οίκοδο- μ.ικών ύλικών, αλλά μόνον ή δωρεάν παροχή ύπηρεσιών, «χάριν εύλαδείας» τών ίδιο- κτητών τους. Τα μουλάρια τής κομπανίας έβοσκαν σέ κοινοτικά λι6άδια καί για δι- καίωμα 6οσκής δποχρεώνονταν οί μαστόροι νά χτίζουν ορισμένου μήκους καλντερί- µια τού χωριού, άνάλογα μέ τον αριθμό τών μουλαριών καί τίς µέρες παραμονής τους. «να μήν πάρωμε άλλο τίποτε γιά γεμελίκι»: Δηλαδή για 9 … διατροφή τους. «ο ύ τ ε 0 0: ν δ η λ ώ 0 α τ α»: "Οταν τελείωνε το χτίσιμο καί έμ- παιναν :6: ζευκτά τής σκεπής, τοποθετούσαν στήν κορυφή τής στέγης έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό στολισμένον μέ ένα στεφάνι ή ένα μπουκέτο λουλουδιών. ,Επάνω στο σταυρό αύτο το κορίτσι τού σπιτιού ή, άν δέν ύπήρχε κορίτσι, ή κυρά τού κρεμούσε μαντήλια, πουκάμισα ή άλλα είδη. "Οταν ύπήρχε πρόσφατο πένθος τού ίδιοκτήτη ή έχτιζαν δημόσιο κτίριο (όπως στήν περίπτωσή μας) δίνονταν το άντίτιµ.ό τους σέ χρήμα. Τα μαντηλώματα ήταν έθιμικο δικαίωµα τών μαστόρων. Σσό συμφωνητικό φαίνεται πως παραιτούνται άπό το δικαίωμά τους αύτό, στο τέλος όμως, άφού μπεί ι]Ποι> ε]Θ&Ν&ι>|οο Μίκα… και… … , , .… .;-.…ι:.'.΄--…-.----.. Κ…… ΕΙΚ. 8. "Αγιος Αθανάοιος Λαύκου (κάτοψη) καί ή τελειωτική φράση «όθεν έγινεν το παρόν είς δύο καί βαστά :6 κάθε μέρος :6 ένα»: μετανοιώνουν καί προσθέτουν: «διά μανδηλώ- µ α΄τ α ν 6: 0 ά ; δ ί δ ο υ ν γρ΄ 25»: T6 1:006 06:6 άναγράφεται καί στο έξοδολόγιο τής έκκλησίας: «μανδηλώματα τούς μαστόρους ΟΟ25>. Δέχονται v6: μήν πάρουν «ο 6 τ ε 6 ε 0 ε λ ι ά τ ι κ α»: Στή θεμελίωση τών σπιτιών ή τών γεφυριών έσφαζαν ένα ζώο (άρνί ή κόκορα), ,Αφού χύνονταν στά θεμέλια :6 αίμα, το σφαγμένο ζώο το έπαιρναν οί μαστόροι. Συναφής μέ :6 έθιμο αύτό είναι καί ή παράδοση τού γε- φυριού τής "Αρτας, όπου έπρεπε νά χτισθετ 0:6: θεμέλια καί ήγυναίκα τού άρχιμά- στορα, γιά v6: στεριώσουν. 'Επίσης οί ίδιοκτήτες, καθώς καί γνωστοί καί γειτόνοι. έριχναν 0:6: θεμέλια νομίσματα, πού :6: μάζευαν οί μαστόροι, άφήνοντας μόνο ένα- δύο πού σκεπάζονταν άπό :6 χτίσιµο «για το γούρι». «μ ο ν ον ν 6: 0 άς δ ί δ ο υν άπό μίαν όκά ρακήν τήν ήμέραν, v6: μάς κάμωσι καί δύω ζ ε ι a: φ έ τ ι α» : Ζειαφέτια=γεύµ.ατα. Ακόμα καί σήμερα στο Πήλιο οί μαστόροι απαιτούν άπό τούς ίδιοκτήτες τών σπιτιών καθημερινά 0:6: ποσότητα ούζου ή τσί- πουρου. «Νικόλαος 'Ιωάννου Κασσα62 μάρτυς>:'ΟΝικόλαοςΚασ- σαβέτης φαίνεται πως έχει συντάξει καί :6 συμφωνητικό. =Υπήρξε συμμαθητής τού Ρήγα Φερραίου, κατά τή μαρτυρία τού Χρ. Περραιβού 5. Τήν πληροφορία αύτή έπι- 6εδαιώνει 6 Φίλιππος "Ιωάννου σέ γράμμα του προς τον Ν. Μάγνη μέ χρονολογία 16 Δεκεμ6ρίου 1859. 'Ο Φίλιππος Ιωάννου σημειώνει, άκόμα, στο ίδιο γράμμα, πως «ο Νικόλαος Κασσα6έτης έδίδαξε πολλά έτη καί μέ πολύν κόπον έν τι"ρ έλληνικώ τής Ζαγοράς σχολείω, άλλ' ούχί συνεχώς' διότι ών ύγείας άκροσφαλούς ήναγκάζετο 10 πολλάκις να παραιτηθεί» 6. "Η σωστή σύνταξη καί οί ασήμαντες ανορθογραφίες τού συμφωνητικού πείθουν ότι συντάκτης του είναι 6 διδάσκαλος Ν. Κασσα6έτης, &… οί έπίτροποι τής έκκλησίας δέν είναι πολύ γραμματισμένοι, όπως φαίνεται από ,τίς ανορθογραφίες καί τήν κακή διατύπωση τού έξοδολόγιου. Στίς δεκάξη Αύγούστου 1803 παραδίδεται ή έκκλησία, χτισμένη άπό :6 00:- 0:00 - Δήμο καί τούς μαστόρους του. "Η εργασία τους περιορίζεται μόνο στο γιαπί. T6: σοβατίσματα, τα ξύλινα κουφώματα καί οί άλλες συμπληρωματικές έργασίεςΈέγι- ναν από άλλους μαστόρους. Στό έξοδολό…γιο τής "Αγίας Παρασκευής σημειώνονται άλλα έξοδα «απο δεκαξι αύγούστου εος τρις νοεμ6ριου οπου φίγαν κ αλι μαστορι». "Ανάμεσα στά έξοδα αύτά αναφέρονται καί τά έξής χαρακτηριστικά: «του μαστρογιάνι τζιαμιτζί 6:6: μιρουκάματα ιψου κή γιαλιά 153.10 ης : 2‘0 φορτοματα ξιλα κεσανίδια κε άμου αγογι του λιανζικου 0005.05 :0: ωσα εξοδεύθισαν ης το δευτερον ής την πιζουλα γρ 253.35» Γιά νά χτισθεί ή να έπισκευασθεϊ 0:6: έκκλησία χρειάζονταν πρώτα άδεια τού Μητροπολίτη. "Ενα βεράτι τού Αχμέτ τού Α΄, πού 6γήκε τον ,Ιανουάριο τού 1604 καί καθορίζει τα προνόμια τών μητροπολιτών, γράφει στο τέταρτο άρθρο «Το; έν τή έπαρχία αύτού έκκλησίας καί μοναστήρια χωρίς ίερού 60:00:13 06651; δύναται να απαλλοτριοϊ άπό τών χειρών αύτού, καί άνευ αδείας αύτού ούδείς δύναται να έπι- σκευάζη ή ανεγείρή έπί τών αύτών θεμελίων ή έμποδίζει αύτά» '. "Αδεια άπό τίς τουρκικές αρχές απαιτούνταν μόνο για :0‘: Χάσια (Πορταριά, Κατηχώρ…ι, Μηλιές, Τσαγγαράδα, Ζαγορά κ.ά), ένώ τα δακούφια (Μακρυνίτσα, Δράκια, "Αργαλαστή κ.ά.) «κτίζους έκκλησίαις όταν θέλουν» όπως αναφέρουν 6 Κωσταντής καί 6 Φιλιππίδης στή Νεωτερική Γεωγραφία τους.Β T6 προνόμιο αύτό καταργήθηκε 0:6: 1796 έξ αίτίας μερικών «συμδάντων» στο χτίσιμο τού "Αγ. Ιωάννη Μακρυνίτσας. Γι αύτό, &… άοόΝάοιοο τα… ' Τα… οΤση1ο'κΡοο :IIIl . … ΕΙΚ. 9. 'Αγιος ,Αθανάσιος Λαύκου (τομή 0:6 μάκρος) 0:6: 1800. οί κάτοικοι τού "Αγίου Λαυρεντίου πήραν ρητή άδεια από τήν Τουρκική Κυ6έρνηση για να χτίσουν τήν έκκλησία τού "Αγίου 'Αποστόλου τού Νέου, κι έπει- δή δέν είχαν έτοιμες πλάκες γιά νά σκεπάσουν τήν έκκλησία μέσα στήν προθεσμία, αναγκάστηκαν να 6γάλευν από τα σπίτια τους 9. 11 Οί έκκλησίες χτίζονταν μέ έξοδα τών ένοριτών ή μέ δωρεές καί τότε έµπαινε σέ πέτρινη ή γραπτή έπιγραφή το όνομα τών κτητόρων ("Αγ. ,Αθανάσιος "Αγίου Γεωργίου Νηλείας κ.τ.λ.). ΔΗ MOE ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Οί διογραφικές πληροφορίες για το μαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη είναι λειψές. "Από :6: στοιχεία πού προσφέρει το συμφωνητικό καί μερικές έπιγραφές μπορούμε να τή σκιαγραφήσουμε κάπως. Πρώτα - πρώτα το έπίθετό του δείχνει τήν καταγωγή του. Είναι ήπειρώτης. Ζουπανιώτες ή Ζιπανιώτες ή Ζηπανιώτες λέγονταν στο Πή- λιο όχι μόνον όσοι κατάγονταν από το Ζαπάνι αλλά όλοι οί ήπειρώτες, όπως έξω από το Πήλιο όλοι οί πη- λιορεϊτες λέγονταν Ζαγο- ριανοί. Προτίμησα τον τύπο Ζηπανιώτης γιατί έμφανίζεται συχνότερα στίς έπιγραφές τών έκ- κλησιών πού έχτισε καί γιά νά μή γίνεται σύγχυ- ση μέ :6 συντοπίτη του καί συνεργάτη του γλύ- πτη Μίλιο Ζουπανιοπο- λίτη. "Εργάσθηκε στο Πήλιο δέκα χρόνια περί- που. Πήγαινε πρώτα μόνος του, έκλεινε συμ- φωνίες κι ύστερα έπαιρ- νε καί τούς μαστόρους του. T6 συμ6όλαιο μέ τούς ένορίτες τής "Αγίας Παρασκευής ύπογράφη- ".. κε στίς 21 Φε6ρουαρίου ‘_ …… καί ή έργασία άρχισε ' …" "(& στίς 13 ΄Απριλίου 1τ03, ΕΙΚ. 10. "Αγιος ΑΘανάσιος Λαύκου (τομή στο πλάτος) ίσως γιατί στο μεταξύ θα έπρεπε νά τΞλΞίώσΞι άλλες ύποχρεώσεις πού είχε αναλάβει. Μαζί μέ τούς μαστόρους του έχει καί το συντο- πίτη του γλύπτη Μίλιο πού σκαλίζει :2; έπιγραφές, τα ύπέρθυρα καί άλλα γλυπτά κοσμήματα, καθώς καί τίς μορφές διαφόρων αγίων σέ χαμηλό ανάγλυφο. Πιθανότατα & ίδιος γλύπτης σκάλισε σέ ανάγλυφο καί τή μορφή τού μαστρο - Δήμου στήν κόγχη τού ίερού τής "Αγίας Παρασκευής (Είκ. 2). T6 ανάγλυφο αύτο παριστάνει :6 μα- στρο - Δήμο σάν ένα νέο σχετικώς άντρα µέ παχύ καγκελωτό μουστάκι καί μέ το χαρακτηριστικό πλακαρο ήπειρώτικο κεφάλι. T6 πλατύ του σαγόνι τού δίνει έκφραση θεληματική. T6 ίδιο θεληματική έκφραση έχει καί το στόμα του. 'Αντίθετα μέ το σύνολο σχεδόν τών γλυπτών έργων τής έποχής του, πού παριστάνουν συγκεκριμένα άτομα, έδώ ύπάρχει φανερή ή πρόθεση τού καλλιτέχνη ν' αποδώσει ατομικά χα- ρακτηριστικά. Πρώτη παραγγελία παίρνει από :6 Γεώργιο Αναγνώστη καί τούς δύο γιούς του Νικόλαο καί Ιωάννη να χτίσει τήν έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου στο χωριό "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. "Υστερα γνωρίζεται μέ τον πρώτο άρματωλό τού Πηλίου, τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη. πού τού αναθέτει το χτίσιμο ή :6 ξαναχτίσιμο δια- φόρων έκκλησιών, όπως θα δούμε, μέ λεπτομέρειες, στήν περιγραφή τών έργων του. Μία παράδοση, πού ύπάρχει ακόμα στο χωριό Λοιύκος, λέει πως 6 αρχιτέκτονας ., … 12 πού έχτισε τόν "Αγιο "Αθανάσιο Λαύκου (δηλαδή 6 μαστρο - Δήμος) αποκεφαλίστηκε άπό τόν καπετάν Στέργιο Μπασδέκη πού τόν έπιασε v6: 1:1665: στό χτίσιμο μιάς άλλης έκκλησίας πού τού ανέθεσε. Δέν ύπάρχει τίποτα πού να έπι6ε6αιώνει ή να διαψεύδει τήν παράδοση αύτή. Πάντως 0:6: τέτοια τιμωρία δέν ήταν ασυνήθιστη άπό τόν καπετάν Στέργιο. "Υπάρχει, μάλιστα, στό μοναστήρι τής Λαμπινούς ανάγλυφο πού παριστάνει τόν κτήτορα Στέργιο Μπασδέκη να αποκεφαλίζει 0:6: γυναίκα. 'Ο μαστρο - Δήμος ήταν περήφανος για τή δουλειά του, γι αύτό πάντα στίς πέτρινες, μαζί μέ τό όν:μα τών κτητόρων 71 όσων συντελέσανε στήν κατασκευή τής έκκλησίας, σημειώνει καί :’ όνομά του, πράγμα πού δέν γίνεται συχνα στό Πήλιο. Μερικές φορές οί… κομπανίες τών μαστόρων δείξουν 0:6: έπιγραφή πού άναφέρει μόνο τήν καταγωγή τους ("Αγιος ,Αθανάσιος Δράκιας : «1766 MAETOPI ZOYHA- ΝΟΤΕΣη. *Αρχοντικα δέ φαίνεται v6: έχτισε 6 000:00 - Δήμος, είδικευμένος στό χτίσιμο έκκλησιών. Θα έ6αζε κι έκεϊ τ' όνομά του σέ έπιγραφή, όπως έκανε 6 συντοπίτης του Κοσμάς στό σπίτι τού Ντιντίκα στήν "Αλλη Mega”. "Εχτισε μόνο :6: κελλιά τού μοναστηριού τών Ταξιαρχών, ανάμεσα Ζαγοράς καί Χορευτού. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΡΟ- ΔΗΜΟΥ "Α γ ι ο ς 'Α 0 α ν ά ο ι ο ς (1795). ‘H έκκλησία αύτή Βρίσκεται στήν έπάνω συνοικία τού χωριού "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. Είναι τρίκλιτη δασιλική (Βίκ. 3). "Εξωτερικά :6: τρία κλίτη σκεπάζονται άπό τή δίρριχτη πλακοσκέπαστη στέγη (Είκ. 4). Τό χτίσιμό της είναι σχεδόν ίσοδομικό άρμολογημένο. 'Από τή δυτική καί νότια πλευρά περι6άλλεται 01:6 ξύλινο πλακοσκέπαστο ύπόστεγο, πού καταλήγει στήν άνα- τολική άκρη τής νότιας πλευράς στό παρεκκλήσι τού cA1000 Μοδέστου. Οί ξύλινες κολώνες τού ύπόστεγου άκουμπούν σέ χαμηλό πεζούλι. Μόνο ή Βορειοδυτική γωνία τού ύπόστεγου κλείνεται από τοίχο. πού αφήνει 0:6: 6ορεινή πόρτα. Στό νότιο τοίχο ψηλά, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει πέντε σιδερόφρακτα παράθυρα. "Αλλα δύο, καθώς καί μία πόρτα ύπάρχουν κάτω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου. Στό δυτικό τοίχο, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει τρία παράθυρα, τό μεσαίο ΗΠοοόΘΜ'οιοο πΡο΄οογΗ ΕΙΚ. 11. "Αγιος "Αθανάσιος Λαύκου (πρόσοψη) 13 ψηλότερα καί τ' άκρινά χαμηλότερα. Κάτω άπό τή στέγη δύο πόρτες, μία στό κέν- τρο καί μία στενότερη δεξιά, καθώς καί δύο σιδερόφραχτα παράθυρα. ‘0 6ορεινός τοίχος δέν έχει κανένα άνοιγμα(ΕΞίκ. 5). Στόν τοίχο τού ίερού έχει κόγχες. 'Η με- σαία είναι μεγαλύτερη, πεντάπλευρη, μέ τρία στενά σιδερόφραχτα παράθυρα στίς EIK.| 12. "Αγιος ΄Αθανάσιος Λαύκου (έπιγραφή) τρείς κεντρικές πλευρές. Οί δύο άκρινές κόγχες είναι μικρότερες, ήμικυκλικές, χωρίς άνοιγμα. Καί οί τρείς κόγχες είναι πλακοοκέπαστες. … Πλούσιος είναι 6 έξωτερικός διάκοσμος τής έκκλησίας. Πάνω άπό τήν πόρτα τού νότιου τοίχου, μέσα σέ άόαθη κόγχη είναι ζωγραφισμένος 6 "Αγιος 'Αθανάσιος. Γύρω, σέ σχήμα πέταλου, ζωγραφική ζώνη μέ τούς Δώδεκα ="Απόο'τολους σέ προτομή μέσα σέ κύκλους, πού τριγυρίζονται άπό κόσμημα (κλήμα). 'Επειδή άργότερα ή πόρτα έγινε ψηλότερη άπό τήν άρχική, έχουν κοπεί οί δύο άπόστολοι πού βρίσκον- 14 ταν στίς άκριες τού πέταλου. (Βίκ. 6) Πάνω άπό τήν πόρτα τού παρεκκλησίού, μέσα σέ ά6αθη κόγχη, τοιχογραφία τού "Αγιου Μόδεστου. Ή είκόνα περιβάλλεται άπό όραίο πεταλόσχημο κόσμημα. ,Αξιόλογος είναι καί 6 γλυπτικός, έργο τού γλύπτη Μίλων. Περιγραφή του .ύπάρχει στό διβλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. Στό νότιο τοίχο ΕΙΚ. 13. Μίλιου Ζουπανιοπολίτη: "Αγιος "Αθανάσιος χρωματισμένη άνάγλυφη έπιγ.ραφή δίνει :6 ίπορικό τού χτισίματος τής έκκλησίας. Τό φόντο τής έπιγραφής είναι μαύρο, τά γράμματα καί τά κοσμήματα πράσινα. Τά γράμματα καί τά κοσμήματα είναι έξώγλυφα. "Ετος 1795 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ A "ί" ΙΔΟΥ ΝΑΟΣ ΕΚΤΙΣΤΕ EK BAGQN ΜΕΓΑΣ / EN ΥΠΟΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΣ ΠΗΛΙ()Υ ΟΡΟΥΣ | EHONOMAI‘I ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ/ ΑΡΧ[ΕΡΑΤΕΥ- υΝΤΟΣ Δ΄ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΚΥΠΡΙΟΥ ΕΙΣ ΜΗ'ΓΡΟΠΟΔΙΝ ΑΥΤΟΥ EKEI- NOT/ OTOI MEN EIEI KTITOPEE TOYAE ΤΟΥ ΤΟΥ| ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡ- 15 - αµ…- ΓΙΟΣ ΥΙΟΙ ΑΥΤΟΥ / ΔΥΩ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ TE KAI ΙΩΑΝΝΗΣ | ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΙ- ΠΟΙ ΟΣΟΙ ΔΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟΝΤΕΣ| ΛΟΓΩ, ΕΡΓΩ ΤΕ ΚΑΙ ΑΙ"ΑΘΗ ΠΡΟΑ[ΡΕ- ΣΕΙ | ΕΞΟΙΝΤΟ ΤΟΥΣ ΜΙΣΘΟΥΣ ΑΠΕΙΡΟΠΔΑΣΙΟΥΣ / ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΒΛΕΙΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ/ΠΟΛΥΤΛΑ ΑΘΑΝΑΣΙΕ ΦΥΛΑΤΤΕ ΤΗΝ ΜΟΝΗΝ ΣΟΥ ,'ΜΗΔΕΙΣ ΩΣ ΘΗΡΑΝΗΜΕΡΟΣ ΕΜΒΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛΗΝ ΣΟΥ | ΠΛΗΓΗΝ ΘΑΝΑΤΟΥ ΛΟΙΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΥΡΕΚΤΙΩΝΤΑΣ/ΙΑΤΡΕΥΕ ΘΕΡΑΠΕΥΕ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΑΙΜΩΝΙΩΝΤΑΣ|Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΕΝ ΕΓΡΑΨΕ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΘΕΩΡΙΤΕ / ΑΝ ΗΝ ΚΑΙ ΜΙΞΟΒΑΡΒΑΡΑ ΜΗΝ ΤΑ ΚΑΤΗΓΟ- ΡΕΙΤΕ /ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΕΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ . Πάνω άπό τήν πόρτα τού δυτικού τοίχου έγχρωμο άνάγλυφο (μαύρο - πρά- σινο - ώχρα). Στό έπάνω μέρος τού άνάγλυφου ύπάρχει σταυρός μέ τό Χριστό σταυ- ρωμένο στό μέσο του. Πίσω άπό τό σταυρό, ή λόγχη καί 6 σπόγγος, σέ σχήμα. V. Πάνω άπό τά πλαγινά σκέλη τού σταυρού τά γράμματα IC … XC NI - KA καί κάτω τους, άριστερά ή Παναγία (ΜΡ - ΘΥ) καί δεξιά 6 "Αγιος "Ιωάννης (ΟΑΓ - ΙΩ). Στήν κόγχη τού ίερού, έντοιχισμένα πλαγιαστά, δύο άνάγλυφα κυπαρισιών. Πάνω άπό τά τρία παράθυρα τής κεντρικής κόγχης τού ίερού, τρία άνάγλυφα γιά τά όποία γίνεται λεπτομερειακή άνάλυση στό διόλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. "Εσωτερικά ή έκκλησία χωρίζεται σέ τρία κλίτη. Τά τα6άνια είναι ξύλινα μέ άπλά ξυλόγλυπτα. Τό μεσαίο κλίτος είναι ψηλότερο άπό τά… δύο άκρινά. Τό πάτωμα είναι νεώτερο μέ βιομηχανικά πλακάκια. Τό ξύλινο τέμπλο τής έκκλησίας, χαμη- λής τέχνης, έγινε στά 1872 άπό τόν "Αγιογιωργίτη "Απόστολο "Αθανασόπουλο. Στό τέμπλο, μεταξύ τών άλλων. έξη είκόνες καμωμένες στά 1866 άπό τό Βασίλειο Γρε- βενίτη καί τό Μαργαρίτη Μακριντζιώτη (Βίκ. 7). Τοιχογραφίες δέν έχει έσωτερικά ή έκκλησία. Στή δυτική πλευρά, σέ ύψος 2.30 0. άπό τό δάπεδο ύπάρχει γυναικωνίτης. 'Επάνω στό γυναικωνίτη ύπάρχουν δύο φαρδειές ξύλινες βαθμίδες για νά παρακολου- θούν καλύτερα οί γυναίκες τή λειτουργία. (Στό έπόμενο :6 τέλος) ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ 'Από τίς έπιγραφές τών έκκλησιών δημοσιεύονται μόνον οί άνέκδοτες. ]. Κίτσου "Α. Μακρή: 'Ο καπετάν Στέργιος Μπασδέκης καί δ γλύπτης Μίλιος. Βόλος…'ΑΘήνα 1955 σελ. 12-16. 2. ΄Υπαγόρευση κ. Γιάννη Ριζινού, άπό τήν 'Αγριά (1952). 3. N. I. Γιαννοπούλου: 'Η επί τού Πηλίου Μονή τού "Αγίου Λαυρεντίου ('Avu- τύπωσις é): τού ΙΑ τόμου τής έπετηρίδος τής 'Ειαιρίας Βυζαντινών σπουδών). 'Εν "Αθήναις 1935. 4. "Απ. Γ. Κωνσταντινίδη: Τα έν τς; Πηλίφ όρει παλαιά καί σύγχρονα καί χρι- στιανικά μνημεία. "Αλεξάνδρεια 1948, σελ. 107—113. ('Ανατυπώσεις άπό το «Φάρο- τής "Αλεξάνδρειας). 5. Χριστοφόρου Πεοραιβού: Πολεμικά όπομνημονεύματα καί βιογραφία Ρήγα Φε- ραίου. "Επιμέλεια Μ. Παπαϊωάννου. "Αθήνα 1956-σελ. 814. 6. Νικολάου Μι'ιγνητος: Περιήγησις ή τοπογραφία τής Θεσσαλίας καί Germ λι- κής Μαγνησίας. 'Εν "Αθήναις 1860-σελ. 86 7. «ΠρομηΘεύς». "Ετος Δ' (Μάρτιος 1892) Βόλος 1892-σελ. 711. 8. Γρηγορίου 'Ιεροδιακόνου καί Δανιήλ 'Ιερομονάχου: Γεωγραφία Νεωτ8ρική.. Βιέννη 1791. 9. Ζωσιμά 'Εσφιγμενίτη: Σημειώσεις είς τά έκ τής Γεωγραφίας τών Δημητριέων Μαγνητικά. "Ημερολόγιον «'Η Φήµη». 'Εν Βόλω 1887-σελ. 85. 10. K. A. Μακρή: Δύο λαϊκοί ζωγράφοι. Βόλος 1952-σελ. 31. 11. K. A. Μακρή: "Ενα μεταβυζαιτινό τέμπλο στό Πήλιο ('Ανακοίνωση στό Θ' Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών). 'Ανάτυπο άπό τά πρακτικά τού Συνεδρίου. "Αθήναι 1954. 16