ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Σ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝ|ΑΣ .…..Ρ ,, ζ'- " 'Αρι8. Πρωτ ,,,,,,,,, €71.15 .......... Κύριον Κίτσου ΜακρΞν ,Αφεντούλη 22 B 6 λ o ν 'Επιστολή 2% Η * ΄ ' 'Εν'Αθήνακ'ά1 .......... ΐΏ ..... %9ΐ?Ρ ..... [??] ................... 'Οδός Μητροπόλεως 9 Τηλεγρ. Διεύθυνσις ΕΛΛΞΝΤΕ 22.5.61 , , Αναφερόμενοι εις ζοµεν Όµϊν ELL, έγκρίνομεν σας κατά τόν μήνα περιοχήν καί 10 δµέρας διά τήν έν έπικεφαλίδι επιστολήν σας, γνωρί- τάς διά ταύτης προτεινομένας µετακινήσεις 1961, Έτσι 4 δμέρας διά τήν Παρακάρλιον τό "Αγιον "Ορος. Επι τΏ ευκαιρίς παραπαλουµεν όπως υποβάλητε ημϊν, ηµερολό- γιον κινήσεως ως και τά σχετικά δικαιολογητικά του λήγοντος μηνός πρός έγκρισιν και πληρωµήν. ζοινοποίησις: - ΤµΞµα ΛογιστικοΌ Μετά τιµΉς ΝΙΙζΟ - ΤµΉµα Γραμµατείας & ΠροσωπικοΌ ΓΚ/ετ

… ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝ|ΑΣ *… ::[ , ._.. ’Ev 'Αθήναις τή .................... φ ........ ? υλιΟυ1961 ..... 'Οδός Μητροπόλεως 9 Τηλεγρ. Διεύθυνσις …. « ΕΛΛΞΝΤΕ "Αριθ. πρωτ. ……………… 5 619.7 ....... Κύριον Κίτσου ΜακρΞν 'Αφεντούλη 22 |- | ΄Επιστολή σας άπό 22.5.61 !, : , , Αναφερόµενοι εις τήν εν επιπεφαλίδι έπιστολήν σας, γνωρί- . € … " , , ζομεν υμιν οτι, εγκρίνομεν τάς δια ταύτης προτεινοµένας μεΈακινήσεις ,,, ,,, … "… || ( . … , κα…α υον μηνα Αυγουστον 1961 ητοι, 8 ημερας διά Σκυρον καί 4 ήμερας διά Μονήν Φλαμουρίου0 Μετά τιµΞς ( Ο " ς Διε%ΐςΏτής | Κοινοποίησις= ...-..…......--......-- - ΤμΞμα ΛογιστικοΌ - ΤμΞμα Γραµµατείας & ΠροσωπικοΌ ΓΚ/ετ

ΠΑΡΜΟΣΗ KAI MONTEPNIIMOI H ιι-ι-ιιιι :… TEXNH ιιιι H Σ…… ΖΩΗ Προθλή para, κίνδυνοι καί διέξοδοι ΤΟΥ κ. ΚίΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ Νά τδξερε ή σεβαστή δέσποινα τής Πλάκας ό- ταν έπαιρνε τό αποστολικό ραδδί της για τα κα- τσά5ραχα το… Ελληνικών 6ουνων! Δέν ύπάρχει πια σπίτι στήν ΄Αθήνα καί στίς ιµεγάλες πόλεις χωρίς να έ΄ιχη σέ κάποια γωνιά του λίγα αντικείµενα λαϊ- κής τέχνης. Συνεσταλ'µένοι «πτωχοί συγγενείς», κλειδωτάρια καί κεντήματα καί φλοκάτες συμφι΄ιρον- ται στό κοσµοπολίτικο πανηγύρι τής αστικής πολυ- κατοικίας άνάµεσα στή 6αρειά ξενότροπη έπίπλωση. Παρα;µερίζουιμε, για τήν ώρα, τήν περίφημη «σκυ- ριανή» έπίπλωση. Μακρυά από µας 6 στενόκαρδος σω6ινισ1μός. Με σε6ασµό καί κατανόηση στεκόμα- στε µπροστά στα δηµιουργήµατα όλων .… λαών. Στό έπος τού ανθρώπινου πολιτισμού κάθε τόπος Ξ- γραψε τή δική του ραψωδία. "Εδώ πρόκειται για κάτι δόλο: για τή συνέπεια πού πρέπει να Ξχη ή έσωτερική διακόσµηση καί ή έπίπλωση τού σπιτιού µας. Για τό δεσµό της |µέ τόν τόπο καί τήν παρό- δοσή του. "Ας πούµε κάτι πού στήν αρχή φαίνεται σαν παραδοξολογία. 'Υπάρχει πολύς αµερικανισ»μός σ΄αύτή τή φιλοξενία τής λαϊκής μας τέχνης μέσα από σπίτι µας.Ο'ί "Αµερικανοί,λαός νέος καί εύρωστος,µά χωρίς µακρυά έθνική παράδοση, συνθέτουν µέ τόλµη τούς πιό έτερόκλητους ρυθµούς, τα πιό απίθανα στοιχεία. Καί καταφέρνουν να δηµιουργήσουν έσω- τερικά τολιμηρα καί χαρούµενα. Μέσα στό πολύ- χρωμο αμερικανικό «λί6ινγκ - ραύιµ» ανάµεσα σ'έ µια γιαπωνέζικη πορσελάνη καί σ' ένα έργο άΦηρημένης τέχνης παίρνει κάποιο νόημα καί ένα ροδίτικο πιάτο. "Eva νόημα, όμως, έντελως διαφορετικό άπό έκεϊνο πού πρέπει νά Ext] 6‘ Ένα σπίτι έλληνικό. "Εκεί είναι ένας «περίεργος» έξωτισµός πού προσ- θέτει κάποιο χαμόγελο στή χαρά τού χώρου. 'Εδξι µόνο σάν Eva όργανικό µέλος τού συνόλου µπορεί να σταθή. Είναι ένα καμιμάτι απ' τήν πιό κοντινή μας παράδοση. Καί παράδοση ξεκοµιμένη παύει να είναι παράδοση. Τα παλιά αντικείμενα τής λαϊκής τέχνης µόνο μέσα σ΄ ένα συγγενές περι6άλλον στέκονται. Κι' όταν λέµε συγγενές περιβάλλον δέν έννοούιμε, δέ- 6αια, µια πιστή άποιμίιμηση "Με σπιτιού. Δέ μπορούµε σήμερα να ζήσουµε μέσα σ' ένα σκηνικό ήθογραφικού έργου. "Αλλαξεν ό Ώόπος τής ζωής µας, αλλάξαµε καί µείς oi ίδιοι. "Αλλωστε, παρά- δοση δέ &: πή στασιµότητα καί στανάληψη, αλλά εξέλιξη συνεπή πρός τή φυσιογνωµία πού ύπάρχει καί συνεχή έµπλουτισ.µό μέ νέα στοιχεία πού προ- σαρμόζονται όµαλά a’ αύτά πού ύπάρχουν. ‘H πα- ράδοση είναι συνεχής δημιουργική προσαρµογή σε µια πραγµατικότητα πού διαρκώς αλλάζει. O‘i καλοί .pag πρόγονοι δέν είχαν στα σπίτια τους Βιβλιοθή- κες καί γραφεία, "ετρωγαν σέ χαμηλούς σοφ;άδες. T’ αρχοντικά τού 6ορειοελλαδίτικου τύπου είχαν τούς χώρους ύποδο.χής στό έπά…νω πάτωμα. Θα µπα- ρούσαµε, µέ τίς σηµερινές συνθήκες τής ζωής, να κάνουμε κάτι παρόμοιο; *Ασφαλώς όχι. Νά προσαρμόσουµε, συνεπώς, τα στοιχεία τής παραδόσεως στίς πρακτικές καί αίσθητικές ανάγκες Evin; σηµερινού ανθρώπου. Εύκολο να τό λέµε. Θα- νάσιιµος κίνδυνος στήν πραγµατικότητα. Πληρώνου- …με πολύ ακριβά τα σφάλµατα ":… πρώτων δεκαετιών τής ελεύθερης εθνικής µας ζωής. Ξεκόψαµε από τή ζωντανή µας παράδοση. Καθαρευουσιανιοιµός καί προγονοπληξία. 'Από τόν πρωτο γλύτωσε ή λογο… τεχνία µας καί ξανασυνδέθηκε µέ τό ζωντανό έκ- φραστικό όργανο τού λαού µας. "Οχι, δέ6αια, χω- ρίς παραστρατήµατα. Τό πρόβληµα είναι πως οι: γίνη τό ΄ι΄διο καί στίς έφαριμοσ.µένες τέχνες χωρίς να µεσολαθ-ήσουν οί δικοί τους Κρυστάλληδες. Γιά τή λογοτεχνία τα πράγµατα ήταν πολύ πιό εύκολα. 'Η ζωντανή γλώσσα άηδονούσε στό χωριό, κυκλο- φορούσε στούς δρόμους τής πολιτείας. '0 ίδιος ό καθαρευουσιάνας λόγιος ύδωρ έγραφε, όµως νερό ζητούσε να ξεδιψάση. Μπορούµε να [σχυρισΘούµε τό 'ι'διο καί για τή λαϊκή mag τέχνη; 'Εκτός από λίγες περιπτώσεις έπαψε να είναι ζωντανή.. Καιρός να ξαναγυρίσου.µε στό παράδειγμα τής «σκυριανής» επιπλώσεως. ΄Έγινε για ένα διάστημα µόδα καί γέµισε τα σπίτια .µέ τυποποιημένες άπο- ιμιμήσεις από τα θαυμαστά εκείνα ΄έπιπλα «:… µα- στόρων τής Σκύρου. 'Ελειψε τό µεράκι τού τε- χνίτη. Τό µικρό εύρηµα πού πολλές φορές τού τό όµπνέει τό τυχαίο σχήµα τού ξύλου, κι' ό ρόζος ακόμα. Κοντά στ΄ άλλα ύπάρχει καί & κίνδυνος προσαρµογής στό γούστο τής διεθνούς πελατείας, όπως έγινε .µέ ένα μέρος τής παραγωγής άµαχοι- 6ίτικων κιλιμιών. ‘H γρήγορη καί φτηνή παραγωγή αποτελεί Evav ακόμα πειρασµό, όταν ή διάθεση των προϊόντων Βρίσκεται στα χέρια τής ίδιωτικής πρω- το6αυλίας. Πρέπει, λοιπόν, να άπογοητευθσύµιε; Κά- θε άλλο. Τό ότι ξέρουµε τούς κινδύνους είναι µία πρώτη έγγύηση πώς µπορούµε να τούς αποφύγουµε. & "Υπάρχει καί ή άλλη όψη τού νοµίσματος. Δι": στερεψε ή δηµιουργική ίκανότητα τού έλληνικού λαού. Χθεσινός ό θεόφιλος-ζωντανδς ό Χριστό- πουλος. Σ΄ς χωρια τού 6ουνού καί τού κάΕπου ά- κοδγΞται΄ακόµα & ρυθ'μ΄ικδς χτύπος τού ΕργαλέίδΌΐ Χρυσικοί καί αγγειοπλάοπες κατέχουν µια αξια- θαύμαστη τεχνική. Γκλίτσες καί ρόκες καί λογής μικρα ξυλόγλυπτα 6γαίνουν από χέρια δασκάλα. ’A- πόμαχοι ναυτικοί καί ναυπηγοί φιλοτεχνούν τα έ- ξαίρετα έκείνα «σκαριά», µικροσκοπικές αναπαρα- στάσεις πλοίων, πού άρµενίζουν στό πέλαγος των θαλασσινών τους αναµνήσεων. ιΥπάρχουν καί τα παλιά πρότυπα. ΄Από αύτά θ΄ αρχίσουµε για να ξα- ναδέσοιιµε τό κομμένο νήμα τής παράδοσης. KI’ όταν ή λα'ι΄κ΄ τέχνη-στά είδη πού μπορούν να κρα- τηθούν-«άρχιση να καλλιεργήται συστηµατικά, τότε θα όρή µόνη της τό δρόµο. "Ενα δρόµο πού θα συ- νεχιση τόν παλιό καί Θα τήν όδηγήση σέ καινούρ- γιες επιτυχίες. Μακρυά, .µόνο, από τίς έποµ6άσεις της δικής µας καλαισθησίας καί πρό παντός από τό κερδοσκοπικό µένος των όµπόρων. "Εδώ αρχίζει τό πεδίο δράσεως καί ή µεγάλη εύθύνη τού καινούρ- γιου ΄Εθνικού ΄Οργανισιµού 'Ελληνικής Χειροτεχνίας. Παλιό όνειρο τών πρώτων πιστών τής λαϊκής µας τέχνης πραγµατοποιείται τώρα µέ τήν ίδρυση τού Οργανισ…ιού. "Οχι πια σκόρπιες κι' άσυντόνι- στις προσπάθειες ίδιωτζνν πού ξόδευαν τα χρόνια, τό µεράκι καί τίς οίκονοµικε΄ς τους δυνατότηαες στή µε- λέτη καί στήν προ6ολή τών έπιτεύξεων τής λαϊκής καλλιτεχνικής δηµιουργικότητας. Μακρυα-πρό παν- τός τού κερδοσκάπου τό θανάσιμον έναγκα- λιοιµό. Σκοπός τού νέου "Οργανισµού, όπως αναφέρε- ται στό ίδρυτικό νοµοθετικό διάταγµα, είναι «ή έν γένει προαγωγή τής Εγχωρίου χειροτεχνίας καί οίκο- τεχνίας, ώς καί τής όιοτεχνίας σε… τέχνης». Δέν πρόκειται για μια ρωµαντική προσπάθεια πού θα ήταν καταδικασµένη σ' έναν έντιµο Θάνατο από φυ- µατίωση. 'Ο 'Οργανισμός θέτει γερές δόσεις-τε- χνικές καί οίκσνοµικί:ς-τής δραστηριότητάς του. Η εξασφάλιση φθηνών καί καλών πρώτων όλων, ή τε- χνική καί έπαγγελµατική µόρφωση των τεχνιτών, ή διάδοση καί διαφήµιση των προϊόντων τής ντόπιας χειροτεχνίας στό Εσωτερικό καί στό έξωτερικό, ή έγ- κατάσταση µόνιμων καί κινητών Εκθέσεων, ή χρημα- τοδότηση τής χειροτεχνικής δραστηριότητας, ή µέρι- µνα για τήν προώθηση, τήν ανάπτυξη καί τή συστη- ΜΥΣΤΙΚΟ ! ΛΟιΓί ΣΜΟί O ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ 'FOY K. ΣΤ. Α. Ν|Κ'ΟΛΑ'1'ΔΗ Αίώνες τώρα γυρεύει ό "Ανθρωπος τόν "Υπεράνθρωπο. Πό-τε τόν ταύτί- ζει ,µε": τόν Σοφά Πότε :µέ τόν Auva- τό. Καί τώρα τελευταία µέ τόν Σκληρό. K’ έτρεξε πρωτα πίσω από τα δή- ματα τού Σ ο φ o ύ. "Ακουσε τά κηρύγματά του. Μα δοκίµασε στο τέλος σύγχυση καί απογοήτευση ! ’H1av τόσο πολλά καί τόσο άλλη- λοσυγκρουόµενα τά διδάγµατα τού Σοφού, πού δέν ήξερε τί να δεχθή απ' αύτά καί τί v’ απορρίψη. Καί πήρε τό µονοπάτι, πού έφερε στόν Δ u v a τ 5. Τόν είδε. Τόν καµάρωσε. Τόν έθαύµασε. Βουνό θε- όρατο, κοντα στούς 'Αδιίνατους. Δυ- νάστης όµως αι.'ιτός στόν θρόνο, καί δούλοι οί άλλοι στα ύποπόδιά του. 'Αδουλα καί σιωπή-λα όργανά του οί σκλάόοι του. Μόνος καί ανεξέλεγκτος κύριος ail-16g. Πως να τόν αγαπήοη: Καί τρά6ηξε στή χώρα τού Σ κ λ η ρού. Με: αύτός ήταν φρικτή µεγέ- Θυνση τού Δυνατά. Πατάω πάνω στα πτώματα … άλλων καί άνε- 6αίνει. Τί είναι οίκτος, τί ανθρωπιά, τί άδελφωσύνη; Λέξεις άγνωστες ! Τίς ακούει καί σαρκά'ζει: Είναι ή «6- mm των μικρών ψυχών»! Τρομάζει ό "Ανθρωπος καί τρέπεται οί: φυγή! Βρίσκεται έξαψνα µπροστα σ' Ξ- να Ναό. Μπαίνει µέσα καί ακούει τό Ανάγνωσµα τού Εύα-γγελίου: -- «Κύριε, είπεν ό Πέτρος, ποσά- κις αμαρτήσει είς but ό αδελφός .µου καί ά…]… αύτώ; έως έπτ…άκις»; -Λέγει ain't.) ό 'ίησούς: Ού λέ- γω σοι 'ε΄ως έπτάκις, αλλ' έως i650- µηκοντάκις έπτά. Καί λο-γαριό:ζει ό "Ανθρωπος «'Ε660µ.1κοντάκις έπτα», δηλαδή τε- τρακόσιες ενενήντα έννέα φορές. "A- ρα: Π ά ν τ ο τ :! - Πόση ά…- θεση µε τούς προηγούµενους — τόν Σοφό, τόν Δυνατό καί τόν Σκληρό! -- ΄Αλλ΄ ή αντίθεση αιι';ιτή Μεγάλω- νε όλοένα κ' έφθανε το Ούράνια. ό- σο άκουε παρακάτω τ ή ν π a - ρα6ολή .… Χρεοφει- λ ε τ & ν : "Ενας Μονάρχης τής ΄Α:νατολής μέ πλούτη αμέτρητα έκάλεσε κάποτε τούς δούλους του καί τούς είπε (Σας δίδω τήν έλευΘερία σας καί σας δανείζω ένα κεφάλαιο στόν κα- θένα σας, για να δο*υλέψετε µόνοι σας, να κερδίσετε καί νά εύτυχήτε. Έπικίνδυνη είναι ή εύτυχία ":… '0- λίγων, πολύ περισσότερον τού 'Ε- νός. Πρέπει όλοι να τήν αποκτήσουν, ή τουλάχιστον οί πολλοί, γιατί ύπαρ- χουν καί µερικοί ανάξιοί της. τά …ε- φάλαια, πού σε: σας δώσω, ea είναι α π α ι τ η τ & από τήν ήµέρα, πού θα τό επιτρέψουν οί εργασίες σας». Καί έδάνει-σε στόν καθένα ανάλογα µέ τίς ίκανότητε΄ς του από Eva πο- σάν. Μετα κάµποσο χρόνον, καλεί τούς «δούλσνς» του καί ζητάει λογαρια- σµό από τόν καθένα. -'Έλα, {at}, πού πήρες τό µεγα- λύτερο δάνειο ":… χιλίων ταλάντων! Πρέπει να έκαµες καλές καί µεγά- λες Εργασίες. τα χίλια τάλαντα εί- ναι όλάκερη περιουσία... Με: γιατί σιωπας; - -Χαµένος είµαι, "Αρχοντά µου! Στήν άρχή ήμουνα πολύ καλά. Πή- παιγα συντηρητικά καί κέριδιζα. 'Α- νοίχθηκα όµως σιγά-σιγά καί μεγά- λωσα τίς δουλειές μου. Καί τα κέρ- δη ανέβαιναν. Με: ξαφνικα µέ κτύπη- σαν συΦορές! το σπαρτά µου τα ξέρανε ό λί6ας. τα κοπάδια µου τα Βρήκε ή αρρώστια καί µού τα ρή- μαξε! K’ είμαι ζαλισμιένος. Σού ζη- τώ μια προσπάθεια καί σού ύπό- σχοµαι να σού έξοφλήσω λίγο-λίγο τό χρέος µου. -"Ακου, παιδί µου! Ξέρω καλά χΡΩΜΑτιΣτΑ ΤΣ!ΜΕΝΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ ΔΑΝ|ΑΣ -'Ολων τόν χρωµάτων, απαρά- µιλλο: είς ποιότητας. -Χρι:;ιατισµοί στα€εροί µετά6λητοι: — Δια µωσαϊκά πλακάκια, δάπεδο -Πρσσόψεις απλές καί άρτιφισιελ καί διά κάθε χρήσιν. Τού Oi’xou DANSK CEMENT CENTRAL Lid ΄Αντ]πι:ία - διαρκής παρακαταθήκη ΚΩΝΣΤ. Ν. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Δ. Γούναρη …. 40-ΠΕΙΡΑ|ΕΥΣ τω.….. 43.345 :IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllllllllll n-nun καί ά- Ιιιιιι|ιι| »'.ιι|ιιι|Ιι|ιι|ιιι|ιιι|ιιιιιιι|||ιιιιιιιιι|ι4ιιιιιιιιιιιιιινιιιιιιψιιιιιιιιιιιιιιιιιιι" τήν κατάστασή σου. Είσαι πολύ πο- σµένος. Δέν µπορείς να µού πληρώ- σης τό χρέος σου, αν Θέλης να 5|- ορθώσης τίς δουλειές σου. Θα σού χαρίσω τό χρέος σου. Πήγαινε καί δούλευε! Θέλω νά εύτυχήσης. Πήγαι- νε στήν εύχή τού Θεού!. — Σ' εύγνωµονώ, "Αρχοντά µου, σ΄ εύγνωμο-νώ! κ' Εφυγε. Καί δ "Άρχοντας συνέ- χισε τούς λογαριασµούς μέ τούς άλ- λους χρεοΦειλέτες του. © Δέν πέρασε πολύς καιρός, καί μια όχλοδοή ακούσθηκε στήν αύλ.|ή τού ΄Αρχοντα. Μιά οµάδα «συνδούλων» &- δηγούν µπροστά του τόν χρεοφει'λέ- την τών χιλίων ταλάντων, πού ΄ε΄τρε με σύγκορµα. -Αύτός ό κύριος-έξηγεί Ενας-, αύτός, πού τού χάρισες τα χίλια τά- λαντα καί τούς τόκους των, µόλις 6γήκε απ' οι», 6ρήκε ένα χρεοΦειλέτη του, πού τού χρωστούσε έκατό ψω- ροδηνά.ρια, καί έπειδή δεν είχε να τού τα δώση αµέσως, τόν {Gala φυ- λακή, Εως ότου να τού Εξαφλήση καί τήν τελευταία δεκάρα. Συννέφιιασε ή µορφή τού "Αρχον- τα. Καί κεραυνός-ή φωνή του: --Πα-νηρέ καί ασπλαχνε δούλε! Σού χάρισα χίλια τάλαντα. Δέν "& πρεπε καί σύ να λυπηθής τόν αδελφό σου καί να τού χαρίσης το έκατόν δηνάρια; Θα σέ πληρώσω µε τα ίδια νόµισµα: σε: ύπο6ληθής σέ έργα κα- ταναγκαστικά, έως ότου πλήρωσης ό- λο τό χρέος σου. -Ούτω-συιμπεραί…νει ό '|ησούς- καί ό Πατήρ µου 6 ούράνιος ποιήσει ήµίν. έάν μή ως… Exam-09 τό «Ξυδά- φώ αύτού από τα… καρδιών ύμών». © "Ακουσεν ό "Ανθρωπος την Παρα- 6ολή … Χρωφει…λετών καί 10 συµ- πέρασµα τού "Ιησού, καί Εµεινε πολ- λή ώρα 6υ8ισµένιος σέ 6α6εια συλ- λογή. Καί στό τέλος είπε: --'|δού & αληθινός ιΥπεράνθρω- πος! Δέν τού λείπει ή Σ ο φ ί α κ α ί ή Γ ν ώ ο η. Ξµ6αθύνει κι' αύτός στα µεγάλα όντολογικά καί ηθικά προ6λήματα, μελετώντας τα φιλοσοφικά συστήµατα των πα- λαών καί των συγχρόνων καιρών: Καί τής "Ελλάδος το έξοχα φωτεινά πνεύµατα καί τής 'Ανατολής τα µυ- στικά όνειροπολήματα καί τίς φιλο- σοφικές ένοράσεις τής Δύσης άνα- λύει καί αφοµοιώνει ό,τι τού είναι απαραίτητο, για να κατακτήση τή Γή µέ όλα τα αγαθά της καί να Θοδ.΄ιση στόν Ούρανό. Δέν τού λείπει ούτε ή 0 έ λ η σ ηι καί ή Δύναμη. Είναιγε- µατος από Θ-εληµατικότηιτα καί δη- μιουργικότητα. Θέλει να µετα6άλη τήν Πλ-άση όλη σε ρωιµα.λε'α καί ώ-. ραία δηµιουργήµατα µέ Κορυφαίοι τους τόν "Άνθρωπο. Μονάχα δέν εξ… λει σκλά6ους τριγύρω του. Θέλει έ- λεύθερους ανθρώπους, πού νε: μή τούς θίγη κανένας, όσο δυνατός καί αν είναι. ‘H Δικαιοσύνη, ή κάθε Δι. καιοσύνη είναι τό άκαµπτο σύµ6ολό΄ του. ΄Αλ-λ, ασφαλώς τού λείπει κ ά τ ι τού 'Υπεριαν€ρώπιου: ή Σ κ λ η ρ ό- τητα καί ή 'Απανθρω- π ί α. Αύτή είναι κυρίως ή µεγάλη διαχωριστική ΥΡαµιμή ανάµεσα στούς (Υπεραν6ρώ…πους, πού έδηµιούργησεν ό "Ανθρωπος, καί στόν 'ΥπερΜρω-, παν τού Θεανθρώπου: Σκληροί καί ά- δυσώτιητοι έχείνοι, όπως 6 «δούλος» τής παρα6ολής. Γεµάτος Συγγνώµη καί Στοργή αύτός, όπως 6 "Αρχον- τάς της, πού πηγάζουν άπό τήν αί- ωνια πηγή τής 'A ν & π η ς Κάτι είπαν 6έ6αια γι΄ αύτήν καί οί σοφοί τής "Ανατολής. Με: είναι ή Με… τους-έγωιομός καί Μελη…- σμός. Κάτι εψιΘύρισαν καί οί σοφοί τής Αίγιίπτου. Με: καί ή &… αύ- τή ήταν τόσο µικρόψυχη! Λίγο ψω- µί στον πεινασµένο, λίγο νερό στόν 8ιψασµένο, κάποιες θυσίες στούς Θε- ούς καί κάποια µνημόσυνα στούς νε- κρούς. Με: µήπως ή ελεηµοσύνη τού ,Ζαρατούςτρ.α. Ξ.]… ' αν πρός . όμοπίάτους του, ή τής 'Ελλά ος η σακρατική καί αριστοτελική αλληλεγ γίνη, ή ακόµα καί ή Ιάγάπη τού πλη οί… τού Μωαίκού Νόμου μπορούν' να συγκριθούν µέ τήν ΄Αγάπη τού 'Υ-| περανΘρώπου τού Χριστού; Προανα- κρούσµατα ολες έκείνες οί αγάπες, αλλά µελωδία µεγαλόπρεπη καί ού-, ρανία Αύτή. Χαραυγή έκεϊνες. 'Η- λιος Αύτή. "Ενας ψυχικός καί πνευ- ματικός '΄Ηλιος, πού ευ: σ6ήση όλα τα Μίση, πού χωρίζουν τούς …σ- πους, καί θά συνενώση όλη τήν 'Αν- θρωπότητα σε µια Παγκόσµιο Οίκο- γένεια. "Ιδού ό αληθινός 'Υπερα΄νΘρωπος! ΣΤ. Α. ΝΙΚΟΛΑ'|'ΔΗΣ, «TO ΒΗΜΑ» Κυριακή 6 Σεπτεμ6ρίου 1959 OI ΜΣΙ'ΛΕΞ'Σ ΜΕ T‘IN ΠΡ|'Γ…ΠΙΣΣΑΝ ΕΙΡΗΝΗΝ Μία φωτογραφία ":… Έλλ.ή…ν Βασιλέων μετά τής τπριγκηπίσισιης Είρήνης είς το ΄Οσιλο τής Νορ6ηγίας. "Ως γνωστόν ή ιΕλληνική Βασιλική αίκογένΕιια έπέστρεψεν έξ 'Οάλο είς Κοπεγχάγην, από- ? , Μόνον τό "Ελβετικό πλυντήριο" πως, δεν "έχει νήοεως τού ύδατος! "Ετσι τα ρούχα δέ-ν…φδΞ; ροντοι, µέ ότι… έψαξα. χωρις να έρχωντοι κανένα μηχανικό µέσον καί να 1 ξεφτοι'ιν. « Μοναδικό… οτιπτήριον (πατέν- τα),πού οτί6ει το ρούχο δι' φρουλικής πιέσεως. τα ρούχα οτί6οντοι φθείροντοι καί & οπόζουν το κουµπιά! το μόνο πλυντήριο µε ρυθμιζόµενη ταχύτητα περιστροφής. 'Επισκεφδήτε µας , ηµερα 'κριδό τερο, αλλά... τα συµφερώτερο πλυντήριο! δεν ανεχώρησε προχθές οτρόΘιλον περιδι- διότι κοδαρίζονται σε "επαφή µε καλύτερο, δεν Αρχ. 13.600" / . , (Μολέ) - . ,. ΑποκλΕιΣτ|κοι ειΣιιιιιΕ…ιΣ-λιιιΜ…ι ΄ ' ; ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ κοεοτοτ……ι….…… … & τα" ,δήτε. "Θα ε'κπλαγήτε!… VI. » "ΑΛΕ ΚΤΩ Ρ;, % % % | 011 THE Τ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, Σ χρειάσθη πολύς καπ σις Εχει Επί τέλους κετά είς τήν έδραίι της είς τήν ίατριική ρας Βόρειος από δτ τε. 'Η έφιετεινή έτι τής 'Αµερικανιικής ρείας αφιέρωσεν είς ρον συνεδρίασιν, κα τονίσθη ίδιαιτέρως τής ύπνώσεως είς ι σεις καί ή ανάγκη δεύσεως καί προγρι ιΗ συνεδρίασις ήσχι ουσινήν Εκθεσιν τής σεως τού Συµ6ουλί εινής τής ΄Α.µερικανι ταιρείας, µίαν Εκθει γνώριζε» τήν µέΘοδ δοήΘειαν είς τήν ία καί «παρετκίνει» τ τρούς νά µελετήσου εύρυτέραν κλίµακα. Al Εξελίξεις αι'πι τελευταία «:… έν δοξώτερα κεφάλαια ίστορίας τής ψυχια τέλη τού 180u αίών ίατρός Τράντς 'Αν1 κάλεσεν έντύπωσιν ι µίαν πολύπλοκον Θ; μέρισμά του έφωτίζ είς τούς τοίχους ί καθρέφτες. "Από τό µερίσµατος ήκοι.΄ιετι. καί οί ασθενείς έικό γύρω από Ένα είδος περιείχεν ένα χηµικι σμερ, φέρων χιτώνα λιλά, έγύριζεν may νείς του. Μια µατι ένα χάδι ήταν συχν προκαλέση µιαν ύπ καί να τούς θεραπει'ι να τούς απαλλάξη ρό από πόνους καί c "Ολα αύτα Exam πως:… στα κοινόν. πετέθησαν εναντίον ρω; λόγο τής «έσα πού διετύπωσε διά αποτελέσματα πού πεστήριζεν ότι ήιλεγ άοράτου ύγρού, ένό τισμού», πού προή; λιαν, τήν σελήνην κι καί έπηρέα…ζε τήν τις τών ανθρώπων. Κατ µία συζή:τησις. 'Απ ράν ήτο δ Μέσµερ, λατάνος, δ όποίος σπουδαίον καί οί & τήν άλλην πλευρό… ίπιτροπή διωρισ…ιιέν δο6ίκον 16ον καί πι ξέχοντας Επιστήµονι µίν Φραγκλίνος καί λος χηµικός Aa60u δεν είχε ποτέ τύχην. τέληξεν είς τό &… ρα:σµα. Δέν ύπήρχεν δειξις τής ύπαρξευ τισιµού. ‘H Θεωρία τ ρακώθη καί, δι΄ αν γους, έξηυτελίσθη ή αν καί ούδείς ήµφιι νός ότι είχεν ώφελιήι λούς ασθενείς. "Εµ: πι'χειρηματίαι να ή; µοποιήσαυν πετ.ρέλα πό Eva νέον φρέαρ, καλύφΘη µε τήν 60f κής ράδδου. "Εκτοτ λοτε µέν έξεΘειάζετ ριεφρονείτο. Σήµερ πιν τής χ:ρησιμοποιι θεραπείαν ψυχοπαθι΄ τερον παγκόσµιον γενικής προόδου τή µέθοδος τής ύπνώι: ζουν πολλοί έρευνη νικής αναγνωρίσεως &. 'Απυ της εποχής θαμε πολλά σχετικι ζουσαν µε έκσταση τήν όποι΄αν οί άνθρε να πιστεύουν κατ' : καί να Μακρύ… εί ταγήν. 'Η ύπνωσις είνα… ή Έκφρασις µι νάµεως, αλλά Θέτε κάτι τό όποίον έχει μιν. Δύναται να χ τόν Ελεγχον τού" τ διαταγή διδοµένη κι τής ύπνώσεως-«δί πόνον»-είναι αποτ. ρας µετά τήν awn που. lH µέθοδος air. θυπνωτ l κή απού ολή " ΑΛΕΚΤΩΡ,, µατοποίηση' τής εµπορίας… τών προϊόντων τής χειρο- , .. …,..-..-.. ....- --.- - ..….……,.. ,… .… …- ναδέσουµε τα κοµµένο νήμα τής παράδοσης. Τζι, όταν ή λαϊκή τέχνη-στα είδη πού μπορούν νά κρα- τηθούν-ιαρχιση να καλλιεργήται συστηµατικά, τότε θα 6ρή µόνη της τό δρόµο. "Ένα δρόµο πού θα συ- νεχίση τόν παλιό Kai θα τήν όδηγήση σέ καινούρ- γιες επιτυχίες. Μακρυά, .µόνο, από τίς ιππέα… της δικης µας καλαισθησία; Kai πρό παντός από τό κερδοσκοπικό .μένος … έµπόρων. "Εδώ αρχίζει τό πεδίο δράσεως Kai 1'1 μεγάλη εύθύνη τού καινούρ- γιου ΄ΕΘνικού ΄Οργονισιµού Έλληνικής Χειροτεχνίας. . Παλιό όνειρο τών πρώτων πιστών τής λαϊκής µας τεχνης πραγµατοποιείται τώρα με τήν ίδρυση τού "Οργανισµού. "Οχι πια σκόρπιες κι' Μ……- στες προσπάθειες ίδιωτών πού ξόδευαν τό χρόνια, τό µερακι Kai 1ig oiKovopmég τους δυνατότητες στή µε- λέτη Kai στήν προόολή τών έπιτεύξεων τής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργικότητας. Μακριά-πρό παν- Ting—6111’ τού κερδοσκόπου τό θανάσιµον ξ.ναγκα- Νοµό. Σκοπός τού νέου "Οργανισµού, όπως αναφέρε- ται στό ίδρυτικό νοµοθετικό διάταγμα, είναι «ή Εν γένει προαγωγή τής έγχυρι'ου χειροτεχνίας Kai οίκο- τεχνίας, ως Kai τής Βιοτεχνίας ε΄ίδών τέχνης». Δεν πρόκειται για µια ρωμαντική προσπάθεια πού θα ήταν καταδικασµένη 0’ Εναν ϊντιµο θάνατο από φυ- µατίωση. ‘0 ’Opyavmpbg θέτει γερές δόσεις-τε- χνικός Kai οίκονοµικες-τής δραστηριότητάς του. 'Η εξασφάλιση φθηνών Kai καλών πρώτων ύλών, ή τε- χνική Kai επαγγελµατική µόρφωση τών τεχνιτών, ή διάδοση Kai διαφήµιση τών προϊόντων τής ντόπιας χειροτεχνίας στό εσωτερικό Kai στό εξωτερικό. 1'1 13y- κατάσταση µόνιµων Kai κινητών Εκθέσεων, ή χρηµα- τοδότηση τής χειροτεχνικής δραστηριότητος, ή µέρι- μνα για τήν προώθηση, τήν αναπτυξη Kai τή συστη- ματοποίηση΄ τής Εµπορίας τών προϊόντων τής χειρο- τεχνίας είναι τα µέσα για τήν έπιτυχία τα… σκοπών τού 'Οργανισµού, όπως διαγράφονται στό ίδρυ*τικο διάταγµα. Σωστός προγραμµατισµός, πού καλύπτει όλο τό πεδίο τής δραστηριότητας Ενός τέτοιου "Op- γανισµού. Θα πρέπει να έπιμείνουμε περισσότερο σ' Eva από τα µέσα µε τα όποϊα έπιδιώκεται ή έκπλήρωση των σκοπών τού "Οργανισµού. ΄Αντιγράφω δλόκληρο τό σχετικό εδάφιο: «δια... τής µερίμνης πρός διαρ- κή δηµιουργίαν νι… σχεδίων, νέων µορφών Kai νέων χρησιµοποιήσεων τών προϊόντων τής χειροτεχνίας, μή ("παρισταµένων όµως κατα 6άσιν τής τοπικής Εμπνεύ- σεως, χαρακτήρος Kai χρώµατος, άλλο µόνον, κατ' ανάγκην είς τα σηµεία προσαρμογής των πρός τας άπαιτήεσεις τής ζητήοεως». ΄Εδώ ξεφεύγουµε πιια από τήν πρακτική πλευρα τού θέµατος Kai µπαίνουμε στό καίριο πρόδλημα τον ξαναζωντανέματος τής λαϊκής µας χειροτεχνίας. 'A- νανέωση Kai προσαρµογή. Δηµιουργία καινούργιων µορφών, πού όµως δέν πρέπει να ξοµακραίνσυν από τήν Έµπνευση, τό χαρακτήρα Kai τό χρώµα τής ντό- mag παραγωγής. Σωστή η διατύπωση, µα πόσοι κίν- δυνοι Kai πόσες αντιρρήσεις στήν εφαρµογή! "Ο,τι για τόν ένα είναι νόµιµο Kai 801.1116, για τόν αλλο είναι απαράδεκτη παραποίηση. Να µείνουµε στα «11001150501150»,- Εύκολη λύση πού αχρηστεύω τήν προσπάθεια. Σι. διαφορετική πελατεία απευθύνεται ό σημερινός τεχνίτης. Δεν είναι πια ή καθηµερινή χρήση πού περιµένει τα αντικείµενα τής χειροτεχνίας. ‘H ήλεκτρική κουζίνα είναι ακατάλληλη για το πλου- .μισµένα σ.…) τού καζαντζή. Διακοσµητικό ρόλο πρόκειται να παίξουν. Oi τουρ6άδες πολύ πιό ντιλι- κατους ώµους πρόκειται να ταλαιπωρήσουν Kai & Θα φιλοξενήσουν τό ψωµοτύρι τού ξωμάχου. Kai τά σα- µαροσκούτια; 'Από πού ξεκίνησαν Kai πού κατέλη- ξαν! 'Ακόµα Kai τα ύφαντά, πού για τήν ίδια πε- ρίπου χρήση προορίζονται, σε διαφορετικό «£01601- λον πρόκειται να τοποθετηθούν. Προσαρµογή «πρός τας απαιτήσεις τής ζητή- σεως» προ6λέπει & νοµοθέτης. Να ζητήσουμε προσαρ- µογή τών «απαιτήσεων τής ζητήσεως» πρός τό χα- ρακτήρα τής λαϊκής μας χειροτεχνίας Θα ήταν τό πιό δρθόόοξο, αλλά Kai τελείως ανεδαφικό. Δεν θα είναι ντόπια όλη ή πελατεία µας. Μόνιμες Kai κινητες εκθέ- σεις & φέρουν ως 1ig paxpuvig πολιτείες τής Εύ- ρώιπης Kai τής 'Αμερικής τα έργα των ταπεινών µας καλλιτεχνών. Να συνδυάσουµε τό γνήσιο ντόπιο χα- ρακτήρα με τις απαιτήσεις τής ζητήσεως είναι ή i- δεώδης λύση. ‘0 'Οργανισµός θα µεταφέρη στό. χω- ριάτικο σπίτι ή από Επαρχιακό Εργαστήρι τό τι ζη- τούν από αύτό 0! paxpuvoi του πελάτες. Καλό είναι να κατατοπίση Kai τήν πελατεία για τό χαρακτήρα τής ελληνικής χειροτεχνίας. "Ετσι, ή ζήτηση εύκολα- τερα Θα μπορέση να συνδυααθή µε τή ντόπια πα: ραγωγή χωρίς να Βελή… να τήν παραμορφωση. Και δεν είναι µικρός πειρασµός τό Εµ6σσµα 01‘. ξένο νόµι- σµα. Πρίν, ή Εστω µαζί µέ τα σύγχρονα αντικείµενα πού Θα προορίζωνται για πώληση, χρήσιµη & ήταν Kai µια µικρή Εκθεση µέ ανάλογα παλιότερα άντικει- µενα. Ξενόγλωσσα 6ι6λιαράκια, πλούσια επαναγρα- παρµένα, ας προσπαθήσουν να µυήσουν στό πνευµα τής λαϊκής µας καλλιτεχνικής δηµιουργίας τό &… ροφόρητο µακρινό κοινό. "Ισως µιεσ' στόν αναγκα- στικα µονολεκτικό χαρακτηρισµό «διαφήµισ'ις» να 11¢- ριλαμδόινωνται Kai τα παραπανω και πολλα αλλα. Κ|ΤΣ'ΟΣ A. ΜΑΚΡΗΣ Inll1111111111111Inn-1111111111 Kai ο]?! κάθε χ-ρ,ήσιν'. " ΄ ' οίκου CENTRAL Με ΄Αντ)πεία - διαρκής παρακαταθήκη ΚΩΝΣΤ. Ν. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Δ. Γούναρη αν. 40-ΠΞ!ΡιΑ.|ΕΥΣ Τηλέφ. 43.345 .. .......... ΣΤ. Α. ΝΙΚΟΛΑΙ'ΔΗΣ| Του ΠΑΝ54Κ OEMEN T Illllllllllll ρανια Αυτη. λαραυγη εκεινες. r1- λιος Αι΄ιτή. "Ένας ψυχιικός Kai πνευ- µατικός '΄Ηλιος, πού θα σ6ιήση όλα τα Μίση, πού χωρίζουν τούς ανθρώ- πους, Kai ea: συνενώση όλη τήν ’Av- Θρωπότητα σε µια Παγκόσμιο Οίκο- γένεια. |δού ό αληθινός 'ΥπερανΘρωπος! .IIII11111111111Illulululllun ναµεως, a/ma σετει εις Λειτουργιαν κάτι τό αποϊ0ν Εχει τεραστίαν διέτα- µιν. Δύναται να χρησιµοποιηΞή 8.6: τόν όλεγχαν τού'πόνου. Μία απλή ιδιαταγή διδοµόνη κατα τήν διαρκειαν τής ύπνώσεως-«δεν θα αίσθανΘήτε πόνου-είναι αποτελεσµατική επί & ρας µετα τήν πω…… τού ανθρώ- που. 'Η µέθοδος αύτή, γνωστή ώς µε- 9υπινωτική αποδολή αρκεί δια να κώ- '΄ ΔΛΕΚΤΩΡ,, Με Ιδιαίτερη χορό 0i Toumeai 'AcponopIKci Γραµ- 1.101 όνογγέλλουν τήν 'ι'δρυσιν των Γραφείων τους είς 10g 'ABr'1v0g προς κολυτέρον έξυπηρέτησιν των ΄Ιξι΄ξιδεύετε μέ τα' περίφηµα άεροόιιάφπ ADO ΤΑΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ 'Ελλήνων έπιδοτών. Τοξιδεύετε µε το VISCOUNT τών Τουρκικών 'Αερο- πορικών Γ ροµµών, που σας ύπόοχοντοι ένα όνει- ρώδες τοζείδι µε περιποίησι παροιµιώδη! Τύπκ Μονο Υοι,ιΔ.π| Town“ KAI AEponomKAI [DAM/1m: 1ΣΤΑΜΠΟΥΛ - AI‘KYPA ΣΜΥΡΝΗ ν'» ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΕΜΠΤΗ ΣΑΒΒΑΤΟ ΑΘΗΝΑΙ - ΙΣΤΑΜΠ0ΥΛ - ΑΓΚΥΡΑ ΤΡΙΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΣΑΒΒΑΤΟ ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΙΚΥΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΕΜΠΤΗ ΣΑΒΒΑΤΟ ΑΘΗΝΑΙ POM" 'Απευδυνδήτε στον Πρακτορο σας ή 010 γραφεία µας: ΔΡΑΓΑτΣΑΝ|ΟΥ 6 - ΑΘΗΝΑΙ - ΤΗΛ. 21-035 …αν, εντος τριωκοι=τα manage/11.111101! 11 (: ασειενής δύναται να δω…… είς ή ενός λεπτού. ’E-rri πλέον, όλοι 6α€1)ν δπ…ον καί να έλεγχεται. πρακτικώς δύνανται να γίνουν ύπνω- τισταϊ Kai τούτο δέν είναι καλόν. .|ΟΗΝ ΡΡΕ|ΈΈΕΕ Κατα τόν κ. Ραλφ Κάουφμαν, διω- ΜΕΘΑΥΡ|ΟΝ: Τό δεύτερον Kai Θυντήν τού Ψυχιιατρικού Τµήματος τελευταϊον άρθρα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡ ION ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ NEON ‘FYXI ΚΟΠ ΝΗΠΙΆΓΩΓΕίΟΝ - ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΑΝΑΚΟ l ΠΩΣ l Σ Γίνεται γνωστόν -ειϊς τούς γονείς καί κηδεµόνας, ότι, είς τό ξκπαιιδε…υ- τήριιόν µας, μεταφοριθόν είς τας νέας κτιριακές του εγκαταστάσεις, από τού αρχιομέ-νου σχολικού έτους, &: λειτουργήσουν Δ|Α ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΑΣ ΤΟΥ, εϊδιικα τµήµατα εκμαθήσεως τής Γ E P M A N | K H Σ γ.λώσσης, είς τα Μάο: θα διδάξουν Επί|λιεικτοι καθηγητού τού Γερµανικού '|νιστιτούτου 'Νθιηνώιν. Πλ η ρ οφ op ί αι: ΟΜΗΡΟΥ 16 — NEON ‘PYXIKKON ΤΗΛ. 673-824, 9-1 π.μ., 6—8 µ.µ. ι . ." - 1/ … | ζωα 1600 Πω ενα µ|96Ιι…κΘ; .. - Γ ΄ (| - , .-..ς&"(οι9πε n μαµά ότι του χρονου 1 I \ \ …. - τ ! - θα παω και γω σχοιίειο και Θα μου | (| ' * - napn ωία μου τα πράγµατα άπό του ΔΡΑΓΩΝΑ . ..

ΜΑ» Τετάρτη 4' Δωρεά… 1974 Γ άτες ιικροαστοί ισΠΗΣΩ άπό έργο τού κ. ΤΟ ΄ΓΌ AIEIN- E ΥΙΠ|Ο'Μ'ΟιΝιΗ γέμισε Μορί- σίφ-νιδίασιε ή στό πρόγραµ- εΐναι «ρεαλι- προεκτάσεις 'σ:ονιστικές » είναι πρωτο- κύρια στοι- ιό χορό». ’I- 01916:; του 0" τραγωδία καί τραγούδια. πώ νά κατα- ς γίνεται νά 1v1‘0'11Ko’1 »πώς 10ΥΛ0Υ ροπηιμέ…νο, νά (: καί &…» ος' τί είναι τί ή …. πώς :ιη τι ή Γικόλφω, pain: 1101.- κν- Μπορεί… ’E- Κλασσική ιιττο δημοτι- 'ό γίνουν µιέ ως δάσκαλοι κού έργου µέ ; και έξπ»ρε- καθαρά άνυ- .-τιικιέ.ς, µέ δο- ζνικ-ής δηλαδή στοιχεία µου- λαδή κατ, 43- σ τ o 1- µουσική ; δέν παίζει :;ολοιγεί, σκέ- ου νά πρέπει ;ΐδος' Θεάτρου ‘0 στή σκηνή ;ιστο-ν µορφο- του είναι &- ΄ι'κή, τό λεξι- κατόοτικτο [ιερά επίθετα, ός τρόπος έ- μρισµός τού κακούς, δη- 0 K. Περγά- ΄ιµα καί τούς πικούς πυρή- να τούς έκ- παραµυθιού. ιεϊ, τούς µε- ενώνει. έχει ώστόω, του τήν έµ- 'Ενας προδό- ραγορίτ.η.ς" ύ- Μονος, έχει του σέ µιά τότε βύθισε Μία του καί ιό άπόόληπα rel-51619119101110; κοντός άκαύει . Eva: οί όλ- υι, οί µανά- τών σκοτω- δολοφόνου &- H; έπιχειριή- Ηταν τολµη- 0'16 σν- ' νά κερδί- ς µέ τόν τά ίασ- ως στό ή διαλεκτι- στάνταρ… πρός: καί ή πας & κόσμος Ώλητος. Τό ιαί oi ήρω- τραγούδια. ιό, νά ή 6 ι του. Αλλά νικά; 'Ο µύ- Βιέξοδο η άοµονία». |. Χατζίσκου τα τού έργου : φωνητικοί Μις. όταν "έθεσαν σ' ρ Επιστρα- "be-1010., αν… τό …… εύφαρία του 7116: νά στηρίξει ενα άναίοθητο έργο. T61 τραγούδια του, όλα παρόμ'6Ιλιη.τα, άνειξάρτητα 61116 τίς «δραµατικές» άνάγκες, είναι τόσο ώραϊα πού τελικό παρ…… τό κοινό, γιατί λειτουργούν σάν στα» µοιχαοτι 0'1’ αύτ-ιά του. «Τό τραγούδι τού χαφιέ» πού με- λοποίησε πώς δέν τόν άνάγκασε V61 παραδεχτη πώς μετέχει σέ µιά ευκο- λη σχηιματοποίηιση καί .μυ9…ιία; ‘0 K. Περγιάλης, ύστορα από τόσες προσφατες όμπει.ρίες, έπι.μόνει v61 πιστεύει πώς 6 χαφιές έχει µητέρα ρουφιάνοι, πατέρα χαιφιέ καί &&… πόρνη στίς ΄'Γζιτζιφιές. Τέτοια μυ- Θοποίιηση, σήμερα τουλάχιστον, δόν ,συντ…είνει στήν έξήιγηση τού φαινο- µόνου. Τελευταία όπωρία: "Οπως παλιότερα δ Μαρκόπουλος, Έτσι τών ρα καί ό Θεοδωράκης χρησιμοποίησε τή φυσαρµόνικα γιά νά ντύσει τό λόγο τού συγγραφέα. Τί τούς Μην] τάχα νά καταφεύγουν 0" αύτό τό νόθο µουσικό όργανο πού παραπεµ- πει κατευθείαν στήν ψευδοροιµαντική ψηθεί… Στό ΜΙΚΡΟ ΘΕΑΤΡΟ παίζονται ΤΑ ΜΙΚΡΟΑΣΤ|Κ.Α τού Γιάννη N1:- γ.ρεπόντη. Είναι .µιά όπιλογιή άπό µι- ιερά στιγμιότυπα, σκόρπιες φράσεις τραγούδια καί σκιέτς άπό τή συλλο- γή τού ποιητή. Ραχοικοκικωλιό τά woo στά όπιτυχιηιµέ4να τραγούδια πού ε΄- γραψε 6 Α. Κηιλαηιδόνης. 'Ο Νε- γρεπόντη…ς έχει Ένα σπάνιο αύτι΄. Συλλαµι6άνει καί καταγράφει µέ τήν πιστότητα µικροαστής 11100110011116- λος (καί θά µού συγχαρώ… τό x01— ρακτη-ριοιµό) τό ρυθµό K01i τήν κί- νηση τού μαέστρου 11‘1013111111Eplvofi λό- γω. Βασικά λειτουργει ως λαογράφος. Πιστεύω πώς στό μέλλον οί «προσοδ- λες πού κιορφιολογιεϊ, οί σύντοµοι διάλογοι, παροιµιακοί 0i περισσότε- ροι & 006011016; κ Λιουκ&τος Μόρι- σκε, άραγε, νόµιμο v0’1 λέγαµε «οί μιικ.ροαστικοί παροιμιόΘυµοι»; -«Κα- λά τώρα 6 Μάρξ, ό Μάρξ τόν είδα- µε κι αύτόν.. .») θά &…τειλ.όσουν πη- γή έρευνας 1101i «ηθογ…γροιφίας». Πιρ6ς τό παρόν τουλάχιστον η προ- σφορά τού ύλικού µέ σταµατά. "Y- στερα στέκομαι στή «Μιμης…» αύτού τού ύλικού. ‘O Νεγρεπόντης µέ τά «στιχάκία» ερχεται νά προστειθη τρίτος, K1 όχι τελευταίος, στή σειρά τού Τοιφορου καί τού Μπόστ, πού σ' ΄΄λλους χώρους ό καθένας 6΄ρήκαν τόν οί…κειο ρυθµό καί τή σωστή άν- τιστοιχία µέ τό IbAlKé πού µιµήθη- καν. . Στό έργο πού είδαμε τά νούµερα δέν Έχουν επιτυχία, όξω από τόν έξοχο «Μονόλογο». Σ' άπό ό 0-1117- γραφέας πέρασε τή φαινομενολογία καί Ξφτοισε στήν κριτική. ΄'Ειξ οι)… καί ή καινούργια μου- αυτή τού Κηλαη'δόνη ουτε προσθέτει τίποτε στήν παλιά ούτε άναδείχνει 161 νέα κείμενο. Η παράσταση. είναι όρκούντως µι- κροαστική. Δηλαδή άντί νά υπηρε- τησ… τό κείιµενο, προσπαθει νά τό δείξει. "Ετσι διαφωνιει µέ τήν Έντι- µη πρόθεση τού συγγραφέα πού δέν παίρνει θέση έξω άπό 1'6 φαινόµε- νο πού παρατηρεί. "Αντίθετα στήν σκηνή µέ τή ουμδο.λιή τού K. Γέρου γίνεται προσπαθεια γελοιοποιήσεως, όκτίθεται ένα φαινόµενο στή χλεύη τών ψωδοδιανοούμενων τούς όποίως όµως ό Νεγρεπόντης ξ-εσκεπάζει δε- όντως στό «Μανόλογο». Τό «Μικρό θέατρο» δέν έχει ειµ- πειρους ήθοποιούς, Ιδιαιτερα γι τό τό είδος. Μόνο ό K Δοξαρας. ηθοποιός δοκιμασµέως, επιασε τό δεσπόζοντα τόνο τού συγγραφέα. Δέν ελειψε τό αι άπό τήν παρά- σταση, ουτε καί η ε…ι&µία. ”E- Μια τό ύφος καί η παιδεία νά ά…ούν» σωστά, όσα Μιά θΕΔΤΡΔ ΑΘΗΝΑ (Μι… 10. τηλ 837..330 Φέρτης - αλα…) ":… «'Ο δ…αλοφ. ΑΘΗΝΩΝ (Β……ιω ιο. πλέι. 3235.524, Μι)… ~— Ζουμπουλάκη) Φώκνερ: :Ρέκ6ιεµ για µια μοναχή». ΑΙΓΛΗ (Δάφνη, τηλ. 902.725. 'Ελλη- …νική Λαϊκή Σκηνή) Δ. Φωτιά…: ι'Ο Μακρυγιάννης». ΑΚΑΔΗ"" ('ίπποκράτους και "Ακα- δηµίας, τηλ. 625.119 «'Ελεύθερη Λαϊ- κή Σκηνή») Ηερούδα: «Δόξα καί Θάνα- τος τού Χοακίν Μουριέπα>. AKPOHOA ("Ιπποκράτους 9. τηλέφ- 614.481. Χρονοπούλου —- "Εξαρχά- κος). "Επιθεώρηση: «Χούντα γιόκ. …: προχώρα». AAgMI'IePA (Στουρνάρα 53, τηλ. 527. θίασος Κ. Καρρά). Ο' Κέα… «Κόκκινα τριαντάφυλλα γιό µε…» ΑΛΙΚΗ ("Αµερικής. τηλ 3244.146. Α. Βουγιουκλάκη) Γ. Ρούσσου : «Μαντώ Μαυρογένους»: ΑΛΦΑ (Πατησίων 37. τηλ 538.742. Ληναϊος —— Φωτίου). Α. Ητεκώ: «Ο! Ρόζενµπεργκ δεν πρέπει νά πεθάνουν». ΑΝΑΛΥΤΗ (Πατησίων 72 και Άπω- νιάδου. τηλ. 839 739. Θίασος Κ. 'Α- στη - Κ. Ρήγοπουλου) Κ. Moup- σελιΞ: «το αύτι τού '.Αλέξαν6ρου> AHOIXTO 885EA‘I'P0 (Κεφαλληνιας 070) r. Μιχαηλίδη | σ' H Δίκη 18ω3ν5εξ>. ΑΥΛΑ|Α (Πασαλιµάνι, τηλ. 422.019. Γκ. Μαυροπούλ ου) Κατσαµπή «Μιά κυ- ρία στά µπουζούκια». ΒΕΑΚΗ ιΣτουρνάρα 32. τηλ. 523 522 Λαϊκή Σκηνή Θεάτρου Τέχνης) "τα… µια από: «'Η '|σα6έλλα τρείς καρα- ENA ΑΓΝΩΣΤΟ EPI‘O TOY ΄θΕ0ΦΙΛ0Υ NA ΑΓΝΩΣΤΟ έργο τού Θεό- ' Ε φιλου προκαλει πάντα κάποιο όνδιαφέρον. Ο φουστανελάς αύτός ζωγράφος είναι ίσως ό πλη- ρόστερ: δημοσιευμένα νεοόλλη.νας καλλιτέχνης. "Ενας όγκώιδιης τό- µας της β' ΕιμπτΟΩι*Κης Τραπέζης μιέ έπιιµόλεια τού Γιάννη. Τσαρού- χιηι, όποτελει τή δάση., πού συµ- πληρώνεται άπό πληθος ειγχρωιµων καί .µαυρόασπρων δηµοσιεύσεων έργων του σέ 6ι6λία, περιοδικά, έφηιμιε.ρίδες καί επιστολικό 5191161- ρια. Η πρόσφατη έκδοση << Ελ- ληινες ζωγράφοι» είναι µιά σηµαιν- τιικιή συμβολή στή γνωριµία µέ τό εργο τού Θεόφιλου Μά πάντα K6111 ΄καινούργιο µάς περιμένει &- πό τήν σπέρνει)… παραγωγικότη- τα τού ταπεινού τεχνίτη πού μέ τό έργο του έδωσε τήν πιό γνή… σια έκφραση τών πόθων καί 11% κ.αηιµών τού έλληινικού λαού Εγινε ηδη µιά πρώτη προσέγ- γιση µέ τόν κόσµο 11% Θεµάτων του Μυθολογία, αρχαία ιστορία, Βυζάντιο, ,Ετιανάισταση τού 1821, πόλεμος τού 1897, Μακεδονικός άγρια/ας, ΈρωτόΚιριτος, τυποι χω- ρικων K101i µικ.ροαστών, εϊικόνες &- πό τή ζωή τού χωριού καί της πό- λης, τά (Wu-116069111110 τοπία του. Πτυχές άπό τό πολύτιτυχο τής Ρωμιοσύνη.ς, μέ τό μύθο της, πού εκινάιει &… χρόνους µακ ριν0ύς, μέ τά 6α0ωνισμιένα της 6ήιματα, μέ τό φυσικό πεδίο όπου αιώνες παλεύει, µέ τίς μικιρές της στι- γιμές καί τις μεγάλες της ωρες Τ ό πορτραίτα των Βασιλέων Εκεινο πού κάνει έντύπιωση σ' δποι ον εξετάζει τά θέματα, πού ζωγράφισε ό Θεόφιλος είναι τό στι τά πρόσωπα τών 6ασιλιάδων της Νεώτερης Ελλάδας παρουσιά- ζονται µόνο µιά φορά µέσα στίς πολλές έκατοντάδες τών δημοσι- εν.μένων έργων του Πρόκειται γιά τά πορτραίτα τού Όθωνα καί της Αµαλίας της συλλογης Χαρ. Πο- ταμιάνου. Τό θέµα δέν τό επανέ- λα6ε, άτι" όσο είναι γνωστό, σέ καμµιά άλλη περί…… ένώ ύ- τιάρχουν θέµατα πού τά ζωγραφί- ζει σέ όκτώ παραλλαγές από τήν άρχή της καλλιτεχνικής του στα- "τινα: (Γ' Σεπτεµοριου. τηλ. 819. 982. Διαµαντόπουλος - Μιχαλακοπω λος). Φά'ιφερ: (A: "µε… τούς δολοφόνους». ΣΙΝΕΑΚ (Πανεπιστηµιου, τηλ. 620. 320 Αλεξανδράκη - Γαληνεα) Μπέρµιγ- καν: « 'Η δίκη τών Μέλλον: ΣΤΟΑ (Μπισκίνη 55. Ζωγράφου. τηλεο. 7770.145). 'λριοτοφόνη: (hm-13¢. ΤΕΧΝΗΣ (Σταδίου, τηλ. 3228.706) Μπρεχτ: δρόμος και αθλιότητα τα? Γ' Ράϊχ» XATZHXPHZTOY (Πανεπιστημιου 38 7.248 Χατζηχρησιος, Καλοί» τα. Ντ2όρ, Λει6αδιτης. Στολίγκας) ο πιθεώρηση: «'Απ' το πουλί στη Βουλή). ΚΛΕΙΔΗ2ΜοΣ (Φανάρι Διογένη. Πλάκα 845)" Καραγκιόζης, κά9ι δράδυ3 8. 30 µ. µ. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΑΘΗΝΩΝ ΑΑΒΟΡΑ. Ki71K, & τρομερός (A) ΑΕΛΛΩ! ΓιλμνόστηιΘες άµαζόνες (A) ΑΘΗΝΑ: Έζόγεροη καί αίµα (Α) ΑΘΗιΝ…:ΑΙιΟιΝι Τό : όλο φαγοπότι (A) ΑΛΕΞ: =Ο πρωτο αλος ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ (Καλλιθέα): «‘H Παναγία" "Ελλάς καδαρεΤ τήν Δυναστείαν» δόν. ΄Αλλά καί τή μοναδική φο- ρά, πού έιµιφανίι ο-νται στό έργο 10V οι δύο παλιότεροι 6ασιλιάδες, χαρακτηρίζονται «συνταγµατικά», όπως τούς παρουσίαζε η έπίσηιµη ιστοριογραφία: « 'οθω συντα- γιματιικός Βασιλεύς της Ελλαδος τό 1854», «Αμαλία συνταγματι- κή Α΄ Βασίλισσα της Ελλάδος» Τό « Ελέιω Θεού», πού ήταν ή m001711101111<16111nrroc καί στήν προσω- ταγμάτων] καί στή µετασυνταγµα τιικιή περίοδο, δέν ύπάρχει. Δέν μάς ένδιαφ>έρουν, &… τά πο- λιτικά φρονήματα τού Θεόφιλου … µέ τό Μαζί"… του µυαλό ΤΟύ ΚΙΤΣΟΥ ΜΑΚΡΗ εύκολα μπορούσε νά πέσει καί σέ πλάνη.. Μάς ενδιαφέρουν, όµως, τά θέµατά του γιατι αυτα Μπαρί- νονταν στή ζήτηση τής λαϊκής του πλατείας. Θά πρέπει όδώ νά ση… μειώσουµε πώς ό Θεόφιλος άν- τλούσε τά θέματά του κυρίως από λιθογραφίες καί χαλκογραφίες καί πώς τέτοια έντυπα µιέ προσωπο… γραφίες τών 6σσιλιόιδων κυκλοφο- ρούσαν ευρύτατα από έκδσιικούς οικους της Αθήνας. Συνεπώς είχε προσιτά πρότυπα H 111000101110- γοαφία παρουσιάζεται συχνά στό έργο τού Θεόφιλου (Κοντός, E~ λειυθειριιάδης, Κοντογιάννης, Γεωµ- πίινιηι5ες κ.α ) Τό έργο είναι ζωγραφισμένο µέ λαιδοιµπτογιά σέ πανί διαστάσεων Ο, 55Χ1, 88, αρκετά κατεστραμµέ- νο γιατί Θρίσκοντα…ν σέ ταδέρνα. '.Αρχίζουμιε άπό τόν τίτλο του. Ε- χει ση|µειωθει ή σηµασία τών 1i- τλων στά έργα της λαϊκής τέ- χνης' δέν είναι απλή ένδειξη τον %µατος, αλλά ενα Θύμα έκφρα- 0'111K6 στοιχεΐο "Ag Θύμι: στόν ιδιο τό Θεόφιλο. Μέ τούς µε- γάλους του τίτλους αλλοτε ζητω- κραυγάζει (Ζήτω ό Μέγας Αλέξαιν δως… .), αλλο λοτε έξαίρει (ο πρως Μάρκος Βότσαρης. .), αλλοτε ει- ρωνεύεται ( Ερµης... Θεός 11% κλε- τπών) κι αλλοτε καιηγοοει (...ή Αύτψοατώρ σας: Ευδοξ…ια του Ευ- ΟΡΦΕΥΣ (&. Βουλιαγµ.): Σάν τόν… µνό άνεμο Α) ΟΣΚΑΡ): Οί Κινέζοι στό Παρίσι (K. —i3 HAi’KPATiON: Γυµνόστηθες άµαζΘες ί΄ Ακατ.) ΠΑΛΛΑΣ (&. Βουκουρ.): 'Εκτελ…ής ύπερόνω τού νόµου (Α) ΠΑΛΛΑΣ (Παγκράτι): Τό μεγάλο Μου πότι (Α) ΠΑΝΕΛΛΗΝ|ΟΝ: Έρωτικές κρυφές σν- ναπήσεις (Α) Fill—KM: Έξηεοση καί αίμα (1A) ΠΛΑΖΑ: Εκτελεστής ύποράνω τού νό- µου (Α) ΠΤΙ ΠΑΛΑΙ: Έ…ελεστής υπεράνω τού νόμου (Α) ΡΑΔΙΟ ΣΙΤΥ: ιΟ έξορκιστής (1A) PE: Γυµνόιπηθες άµαζόνες (Α) ΡΙΒΟΛ|(: Αξεξουαλικές έµπεψίες στά γρα- φ=ια ΡΟ*:ΔΟιΝ Οί «em-11010151; τού πιν6κιο (Κ) POEY: Έκπλ…ής υπεράνω τού νοµου ( Ματ. ΣΕιΛιΕΚΤ: Κίγκ, ό τροµερός (Α) ΣΤΑιΡ: O Κινέζος νονός, στο… της Μαφίας ( ΣΤΟΥΝΤΙΟ»: "Ένα όµορφο κορίτσι σάν καί µένα TII'I T01”: Σάι: τόν γυµνό όνεµο (1A) TPI1A1N10N: Κραυγές τρόµου µετά τόν 6101101116 (Α) TPO‘I'lleAA Έξέγερση καί ώµο (Α) Φ|ΜΠ:ι Οι Κινέζοι από Παρίσι (*Κ--13) ΦΛΩΡιΑ.: 'Ο 6ιιολιοτής στήν στέγη (Κ) τών φιληδόνων, 16 δτιοϊον οί συµ- φεροντολογικοί ύπολογισ.μιοί τού πανιισχύρου πρωθυπουργού E13100- πίου d‘v1E16i‘n6101001v ). Ο τιτλος της ζωγιραφιας είναι: « Η Παναγία Ελ άς καθαρει τήν Δυναστείαν>> 'Ας σηµειωθεί πώς στόν πίνα- κα δέν έιμφανίζεται ή αλληγορία της Ελλάδας, 16100 συχνή στό Θεόφιλο. Εικιονίζεται ή άφιξη στήν παραλία, πρίν από τήν έπι6ί6αση στήν «ΣΚΥΛΑ>>. Παναγία όνοµά- ζει ό ζωγ.ρσφος µας τήν Ελλάδα 0 αυτή τή ζωγραφιά, κι αύτό εκφράζει Θρησκευτικά: σε6ασμό κι …… πρός την τιατρίδακ γιά λο- 7011p101cr116 της 0110 1011; ενεργούν αύ- τοί πού διώχνουν τό Με…) όα- σιλικό ζευγάρι. Τό ρήμα «καθα- psi» τού τίτλου είναι συ.µπίληµα 101‘ καθαιρώ Kooi καθορίζει), Εφρα- οτικότατος νεολογισµός τού άγράµ µατου ζωγράφου. Πολλοί από τούς γραµµατικούς σολοικισµούς του "ε΄- χουν θαυµαστή εκφραστική δύνα- μη. Θυμίζω, πρόχειρα τήν παθη- τική µετοχή «awomovmetic» 11'0- έκφραστικ.ότερη άπό τή, σω- στή γραµματικός, ένεργητική «αυ- τακτονήσας». Κατά τόν τίτλο, ή Ελλάδα δέν καθαιρει τούς δυό δασιλιάδες, άλ- λά τή Δυναστεία. Ετσι ενώ... ται τό νόημα. Δέν ήταν, 6έ6αια, φλόλογος ό Θεόφιλος γιά νά ζυ- γιάζει μέ άκιρί6εια κάθε λέξη συνείδητα τόν παρασύρει ή διαθε- σή του, πού εΈναι κοινή μέ τούς &- πλούς του πελάτες Ας ύπολογί- «πουμε καί τούς στενούς του δε- σμούς μέ τόν κόσµο της ΒΠροσφυ- γιάς στίς παράγκες τού Βόλου. .. .. .. .. .. .. |- Η ζωγραφιά παρίστανε τή οτι- γμή πού τό ζευγαρι άιφίνει τό ελ- ληνικό ε5αφος γιά νά μπεί στό πλοΐο «ΣΚΥΛΑ>> ‘O Όθων φοράει τή γνωστή φουστανόλλα του, &- πό την οποία τόν τρα6όιει ένας άξιωµσιικός. Ενας άλλος τόν 11161— νει … τό µπράτσο, ένα?) ένας τρίτος τού δείχνει µ…έ τό ιφος τό πλοιο. Αυτού διαβάζεται τό όνο- µα: Νικόλαος, Λε…σαικος. ΄Ασφα λως πρόκειται γιά τόν Πέτρο Λεω- παω. Ετσι έληξε ή δασιλεία τού O— , 1101’; όταν πρωτοπάτησε τό πόδι του στήν Ελλάδα ήταν, κα- ΛΑΟΥ: ΄Αντίο Μόζικο (Α) ΛΕΝΟ-ΡΜΑιΝ: Φράουλες καί άμα (Α) ΛΟ(ΥΖ 1 ΤΑ…? ΘΑ: 'Ανώμαλες …ισΘήσεις )Ακ.ατ. ΝΟΥΛ.Α: ‘0 61181111111111; τού &… τού καράτε (Α) MA1PI1A1N ΝΑ". ς (1A1) . : Φράουλες καί αίµα (A1) ΝΑΝΑ: Ρίκο, & &σύλληιπτος (Α) Ο πρόκτωρ τής Λιοα6ώ- …ΝΑΣΙΟΝΑΛ: Μιά Σουηδέζα σωστή μα- θήτρια (A1) ΝΙΤΣΑ.: Σεξομανία (.Α) ΝτΑ:Λ.ΙΑι: Σέρπικο (Α) Ο.ΑιΣΙΣ: Κύκλος άνω.μοσλίο:ς (1A1) 0‘A1I‘A1: ’Av'rio θεϊε Τόµ (ιΑ) ΟΛΥΜΠΙΑ: "Αγγελοι σκληροί καί 6105i- λιικτοι (Α) Ο.ΓΌΤΙΑιΣ'ίιΑι: Καζίνο Ρουαγιάλ (Κ) ΟΡΦιΕΟ: Ο ξερσκέφαλος (Κ) ΠΑιΡΘιΕιΝΩ.Ν: Λάθος στόν έρωτα (Κ) n1l‘K101A10‘:0 έντιµώτατος 6170111101 τίς γυναικες (A) PEI'TINA: Νανά (Α) «ιππεύς ωραιος μέ χ.ρυσην ένδυµα aim» Μερικά χρόνια αργότερα άν- τηιχούσε τό άντιοΘωνιικό τραγούδι. « Έως πότε ή Βξέυη άικιρίδα -- έως πότε κονφός Βαυαιρός - ΘΌ΄ι δυ- ζαίινει τή δόλια πατρίδα —— é7E1p- &)" αδέρφια, εμπρός». Πίσω του γονατισιή γνωστή «στολή Αμαλίας», µιέ πα- ραδοσιακά έλληνιικά στοιχεΐα. Τής παιρασιό(ει μιά άλλη γυναικεία µορφή., πού δέ διακρίνεται κα- Βορά γιαπί στό σημειο… αύτό είναι µιειγιάιλ.η ή φθορά τού Ξργου. 'Η σύνθεση τών µορφών είναι παρατωκιτι»κή, καθώς απλώνεται στό µήκος μιάς στενόµακρης όπι- φάνειας, K011i υπάρχουν δύο ουιμ πλέγιματα., της Αµαλίας µέ τή γυ- να.ίικα πού της παραστόκει καί τού ο…… µέ τόν άξιωματικό πού τόν 101101166121 άπό τή φουστανέλλα. T6 θύμα προέρχεται πιθανόν 611116 λιθογραφία της όπιοχης άλλά δέν είναι πιθανή µιά λιθογραφία σέ τέτοιες άναιλοιγίιες διαστάσεων, μέ τό μάκρος τριπλάσιο από τό ύ- φος. Ο Θεόφιλος συχνά αλλάζει τή σύνθεση, ανάλογα µέ τήν έπι- φάνεια, πού έχει νά διακοσµήσει. Κι έδώ πρόκειται γιά σπιτική «πάντα» πού 6.ρέθηκε σέ δεύτερη χρήση στήν ταβέρνα. Ολες 0'1 µορφές έχουν φορά &… πό τά δεξιά πρός τά άριστερά αν καί ύπάρχει όλαφριά άντίιρρο- κίνηση στά κεφάλια τών δύο ξΞιωµατικών. Χρωµατικά τό εργο είναι μιά δοσματική αντίθεση ανά- μεσα σέ δυό χρωματα, ένα ψυ- x016 καί ενα ζεστό, στό γαλάζιο καί στό άλ.κο κόκκινο. Ουρανός, θάλασσα, οί στολές 11% ώξιωµατι- κών, η φορεσιά της γυναίκας καί άλλες λεπτοµέρειες εΤναι σέ γαλά- ζιο χρώμα διαφόρων άπτοχρώσεων. Η στολή τής 'Αμωιίας, τό γελόκι καί οί καλτσες τού Ο… και το σειρήπια τών άξιωµατιιοών E1— ναι κόκκινα. Τ' άλλα χρωματα σέ έλαχιστο ποσοστό, λήψη ώχρα, λι- γότερο πράσινο. Αν τό έργο δέν είχε καικοπάθει 116100, έτσι πού πολλά σημεια του νά μαντει΄:ονται περισσότερο παρά νά φαίνονται, θά μπορούσε νά στα- BET δίπλα στίς καλ*λίτερες δημιουρ- γίες τού Θεόφιλου, στό «Λίνου… Κεµπέκ; καί τούς «Πηλιορέιτες ΡΙΝΤΑ: O έκτε λεπτής τής νύχτας (Α) ΣΙΝΑΝ: 0'1 ερωτικές ανησυχίες μας pa- ότι… {A} ΣΙΝΕ NIONT: Κ…. & … "ο"… (A) _ Κ… Μ…… το… (A ο…… Οί Κιιοζοι 0'16 Παρίσι (Κ-13) ΦΡΥΝΗ: H Μίλωνα τα": Σικάγου (Α) ΧΑΡΑ: Φρα… καί αίµα (Α) ΑΠΟΛΛΩΝ: Έιρωτικός κύκλος (Α) Α.,ΡΜΟιΝι|Ά,: Δραπέτης δίχως άσυλο (A) ΑΤΤΙΚΟΝ Η ετυμηγορία (Α) ΔΕΛΦΟΙ: Αιϊφνιδιασιµός (A ) ΖΕΑ: 'Ο έντιιμ…ατος όμως: τίς 7U- ναϊκε.ς (A) ΚΑιΠιίΤΟι:Λ. Τό ύπφλαµπρο άστρο (Κ. --1ι ΟΛΥΜΠ…|.ΑιΣ: Κιέριον (K—I‘S) ΟιΛΥΜΠ|ιΟΝ: Ο Κινέζος νονός, Εκδικη- τής της Μαφίας (Α) ΠΑΛΛΑΣ: "Εγκληµα 016 K016011101 (A) ΣΠΛΕΝΤΙΤ: Οί Κινέζοι στό Παρίσι (1K. —~'| ΤΕΡΨΙθΕΑ;: ΄Ηδονή (ιΑ) ΧΑ'ί' ΛΑ'|'Φ: Μπείτε ο. λό Ιταλικό (Α) ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΄ΒΙΒΛ|ΟΠΩΛΕ|Α Αμαλία. Φοράει τή' ΝΤΟΝΩΤΑ1 6 61091110117111 xiv λίγο τη τού χθεσιινού µε… .Λυρική Σκηνή, έί μοναριχικών δηλώ 1ι'ιΡΟέι6η κατά Τήν στής συνεντούξιεω Πλήθος κόσµου από τίς 8 µ.ιμ. ο…: Σκηνή. κι… όγραφαν, στά έλλ τίς έξι'ις Φρόσω . «Ενώ ό έ.λ vita-1011 γιά τήν Μεινουιχίιν φλερτο΄φ κρατίσ». . (OK-0110177690 λιιΚιές δηλώσεις 1 . «ι'Γιοχούντι 1 καί φύγε». . «ιΜενουχίν τι λί σου». . «Γιεχούντι : Συγχρόνως 6 | ριλαμι6άνονταν 111' ΕΠ"… ΝΩ Η ΓΙΝΩι τροπή τού όξιωκολουΘε μέ τήν «έλληνιικ' καλό"… Φέτος 1‘i11 δηλώσεις τού. θι μέ τήν δι=ατυπωι€ ρ.ιστικές άκυρώσ όμιφανίσεώς δόντι πυκνώναπαι μέ 11 σταθερότητα. Χθές. &… που Φωνιική 'Οοιχι' λαντ, είδοποΐ νά λάθη μόνο οτιι6άλ ’A16111v ότι δέν "ελιάς τιικιή άπάιντπιι έλληνιικής πλι Στό μεταξύ έκφ άνησυχίες. 5… 1 σον τά ξένα σι τελικά κατορθωσ΄ ΄ΑΘήνα, δέ δεΧθο πως έμφανιοΘούι λίστ καί άρχιιµο πικρατεϊ ή σκιέψτ µοινιική τής Βιιό Μιλτιάδης Καρά χήιστιρα τών Ποιοι ΧωοσΦ&ς. Μιά & τό σχέδιο 017616 έστω μία συιναυΣ γρπαιµ;µατινσιµένες να συγικιο:οτήιµατι χει αρχιμουσικιό 4 οί δοκιμές πού 4 ειναι πολλές πε; (Η ΄ Γνωμοδοτι (WWI mung Κ…" ι …' Μιά Σύνθεση; τος 'ΟΜτά Λο Γενική Συνέλευσιν ρα- Δειπέραν καί το': Γραφείο: τού Σά γιατί" (Καποδιστρί θέματα ήμερησίας ! 1) "Ε…… Πιτ ιππικού Συ.μ6ουλίου 2) "Έκθεση "Εν 3) "Εγικρισις ’l01 4) "Εγκρισις Πρι 5) 'Α…λλ…ή . μελών τού Διοικητ πικρό Συµβουλίου. '6) Διάφοροι 6M γησεις. 'Εν περιπτώσει ή Συνόλευσις Θέλει Δεκε:µ6ρίου 1974 : κόρον 711v µ.µ. είς μέ τά αύτά Θέµατα. "Ev 'Αθήιναις τή 'Ο Π. ΔΗΜ. ΒΑΡΙ ‘O γενικός ΠΑΝ. ΜΑ.Κ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Διά '11-'11: ύπ΄ &

(Πρώτος.πίναξ)΄ Γιάννη Χριστοφόρου: Αύριανή ΄Ανάµνησις 'Ο Γάλλος κριτικός Μισέλ Ρατ/ιών, γράφει γι' αύτύν: , «‘0 Χριστοφόρου, είναι πραγµατικά, ένας από τούς πιό αξιόλογους καλλιτέχνες τού νέου εικονι- σµού. Ζωγραφίζοντας πρόσωπα τραγικά, µάσκες καί τοτέμ, µε παράδοση ταυτόχρονα νέγρικη όσο καί 6υζαντινή, ξεκίνησε από µία περίοδο πολύ αναπαραστατική, για να καταλήξη προοδευτικά στην σηµερινή του μυθολογία. "Οτι κανει εντύπωση σε ένα πίνακα τού Χριστοφόρου, είναι ή θιαιότης τόσο τής μορφής όσο καί τών χρωµάτων. Τό μέλλον, Θα διατηρήση ασφαλώς τόν σοδαρό δρόµο αυτού τού διαυγούς µάρ'ι'υρος, που δεν επιδιώκει να καταστρέψη µία τάξη πραγµάτων, παρά µό- νον για να δώση εγαλύτερη ένταση στήν ζωή» 'Ανδρέου: Πληγωµένο Πουλί-…'Ανάγλυφο ? ΄. ΄ ΓΡΆΜΜΑ ΑΠΟ TU ΠΑΡΙΣΙ …: ΜΗΝ… agilllllllllllllllllllllIIIIIIIIIIIIIIllll|IlllIIIIIIIIIIIIIIIlllllllI||||IllllllillHIIIIIIIml|IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlllllllllfl-"L IIIIIIIHIII .! En ||IIIII|||||||IIIIIIIIIIIIIllllllllllllllllll 8 Μαίου 1966 » ίί-Δεύτερας;πίναξ)ζ|"Αννας Σπητέ- ρη- Βεραπουλου : Κλυται µνήστρα (ί960), (τρίτος) Γιάννη Σπυρόπου- λου: "Επιοτ φή Η. Λάδι (1965) καί (τέταρτος) , ολφέσση : Σύνθεση( I 964) Σέ πλαίσιο εύρωπα'ι'…κό, ή έλλπνική' τέχνη αναπτύσσεται καί προ6αλλει σέ διεθνή κλίμακα τίς καλλιτεχνικές μας δυνάμεις ||||Ι|||ίίί|||||||||||||||||||||||ί||Ι||||||||ιξ ΑΜΠΟΛΛιΕΣ εκθέσεις (Ελλήνων καλλιτεχνών στήν Γαλλία καί τό έξωτερικό, έσημείωσαν φέτος, από τό φθινόπωρο τού 1965, τά ρεύματα καί τίς καλλιτεχνικές αναζητήσεις τών Έλλήνων καλλιτεχνών. ιΗ συµµετοχή τους, έξ αλλου, σέ πολλά από τά γαλλικά σαλόν καί τίς δµαδικές έκθέσεις, "έφερε σέ έ- πσφή τήν σύγχρονη ελληνική τέχνη μέ τό εύρύτερο κοινό καί ή παρου- σία αύτή, τόσο στήν Γαλλία όσο καί στό εξωτερικό, συντείνει στήν εύνο'ι΄κή απήχηση τής χώρας µας, αλλά καί στήν καλλιέργεια έπίοης µιάς ίδιαίτερα ζωντανής καί τής μόνης σταθερά διεθνούς πλευράς, τής ελληνικής, καλλιτεχνικής ά…. ζήτησης. (Η τιµητική διόκρισις πα- ράλληλα, τού έλληνα γλύπτη ΘΟ- ΔΩΡΟΥ, στήν Μπιεννάλε τών Νέων, τού Παρισιού, τόν περασµένο ’0- κτώόριο, όπου όλα6ε τό όραόείο Ροντέν, ύπήρξε ίδιαίτερα σημαντι- κό καλλιτεχνικό γεγονός για τήν προδολή σέ πλαίσιο διεθνές, µιάς πλευράς τής σύγχρονης Ελληνικής γλυπτικής τών νέων, αλλά έπίσης, ύπήρξε γεγονός ενθαρρυντικό, για τόν ίδιο τόν καλλιτέχνη, πού ξλαόε µέρος εν συνεχεία, σέ δύο σημαντι- κές έκθέσεις, τήν Εκθεση µέ Θέμα «Τό Χέρι», μέ συμμετοχή ογδόντα περίπου γλυπτών, τής γκαλερί Κλώντ Μπερνάρ καί τήν έκθεσή του, στό Κέντρο Κουλτούρας τής ’A— μιέν τήν φετεινή "Ανοιξη. Η αναζήτηση τού Θόδωρου, προσ- ανατολισμένη σταθερά, στήν σύν- θεση τριών κυρίως επιπέδων, πού αναπτύσσονται όργανικα, από τίς κατεργασµένες, ανώμαλες έπιφά- , . , .., , , .του στό Λονδίνο καί τό νικά κεφάλαια στόν τοµέα τής ζω- γραφικής καί πάµπολλες έκθέοεις Παρίσι, καθώς καί έγκυρες μελέτες Γάλλων κριτικών σέ καθιερωµένα καλλιτε- χνικά περιοδικά, τοποθετούν τό έρ- γο του σέ έπίπεδο, πού αποτελεί 6- πωσδήποτε, μία εγκωµιαστική προ- αφορά καί αναγνώριση τής δικής του ποιότητος όσο καί τού έλληνι- κου ονόµατος. Ποιό είναι «τό µέτρο τού ωθώ- που», είναι τό 6αθύτερο καί στα- θερό θέμα τού Έργου του καί ήταν τό θέµα επίσης τής τελευταίας ό- μαδικής έκθέσεως τής Γκαλερί της 'Αριστερής '΄Οχθης, όπου συµµετεί- χε, πλέι" στα έργα τού Βίκτωρ Μπράουνερ, τού Ζω Ντυµπυφφέ, τού Μάξ "Ερνστ, τού Μάττα καί τού "Ανρύ Μισσώ. "Αλλες όμαδικές έκ- θέσεις,. όπως ή όκθεσις «Ελλάς 1965», πού οργανώθηκε στήν Νάν- τη καί ή έκθεσις «Προσωρινός πί- νακας κατευθύνσεως για µία τινά. γνώση τής σημερινής Τέχνης», τού κριτικά) κάν - Ζακ Λεδέκ, τοποθε- τούν τό έργο του σέ σχέση µέ τήν διαμόρφωση τών καλλιτεχνικών δυ- νάµεων τού καιρού µας καί πρόκει- ται τόν ,Οκτώδριο, δύο ταυτόχρο- νες εκθέσεις του στό Λονδίνο καί τό Παρίσι, να συµµετάσχουν σέ µια όμαδική, πού θά πραγματοποιήση περιφορά σέ όλη τήν Εύρώπη. Τό έργο τού ΑΝΔΡΕΟΥ, πού Ξ- λα6ε μέρος στήν Μπιενναλε τών ’A- ΜΑΝΩΛΗ ΐΜΑΥΡ-οΜΜΑτΗ) , Ξ |Η σεις καί µία ατομική Εκθεσις τής νΤίτας KPIEZH, στήν ίδια γκαλε- ρύ, έπέτρεψε µία συνολική έμφάνι- ίση τού όργου της, προσανατολισµέ- νου στήν σύθόρµητη αποτύπωση ν…χρωµατικών καί όπτικών εντυπώσε- ων, από τοπία, πού αφοµοιώθηκαν καί πού στήν φαινομενικά, αφηρη- μένη τους διατύπωση, παραµένουν [σέ Ενα στάδιο, ένδιάμεσο µεταξύ τής είκόνας πρίν συγκροτηθή καί τής έντυπώσεως, &…) συγχωνευΘή σέ µία αλληλοδιαδοχή προσωπικών , καί εσωτερικών, όαθύτερων μεταδο- … λών. 'Ακολουθώντας στήν εξέλιξή του τήν αντίθετη κατεύθυνση, ό ΓΡΑΜ- ΜΑΤ|ΚΟΠΟΥΛΟΣ, πού έξέΘεσε στήν γκαλερί τού «Πανεπιστηµίου», από τήν αύθόρµητη αποτύπωση τών αίσθησιακών του εντυπώσεων, 68η- γεϊται στήν απόδοση τού περιεχο- µένου τού ύποσυνειδήτου, µέσα ά. πό σηµεία καί από σύμόολα καί οί αφηρηµένες του συνθέσεις, μέ μία ΄ε΄ννοια προσωπική, χαρακτηρίζονται από τήν ύπογράμµιση τού αποξένω- µένου, τού απόκοσµου καί παράδο- ξου, ύποκειµενικού τοπίου. "Αλλοι καλλιτέχνες, όπως 6 ΔΑ- ΜΙΑΝΑΚΗΣ καί ό Φαίδων ΠΑΤΡΙ- ΚΑΛΑΚΗΣ, παρουσίασαν τό έργο τους σέ ατοµικές εκθέσεις, ή Έ- λίζα ΧΑΝ|ΩΤΗ, σέ µια όµαδική στήν γκαλερί Μαρσέλ Μπενα΄ιμ, ο ΒΑΛΣΑΜΗΣ καί ό ΚΟΥΛΕΝΤ|Α- ΝΟΣ, συμμετείχαν στήν έκθεση «Τό Χέρι», τής γκαλερί Κλώντ Μπερ- νάρ, ενώ 6 ΒΥΖΑΝΤ|ΟΣ, ό ΚΑΡΑ- ΧΑΛ|ΟΣ καί ό ΜΟΛΦΕΣΗΣ όλα- όαν µέρος στήν όμαδική έκθεση οι:.» - , (πιτς… I ....... “mm-mum- M ΕΓΑΛΟΣ πειρασμός ή αθα- νασία. Κίνητρο ύψηλών ή απλώς εύγενικών πράξεων, αλλά καί δολιοφθορέας µνημείων τής αρχαιότητας, τού µεσαίωνα, καί τής νεώτερης Έλλάδας. "Ενας ό (Ηρόστρατος στήν αρχαία Έλ- λαδα. Κατάφερε µέ τήν ανόσια πράξη του να τόν ξέρουµε, ύστε- ρα από τόσους αίώνες. Νά ύπο- χρεωθή καί ό ύποφαινόμενος να τόν όνοµατίσει στό σηµερινό ση… µείωµα. Χιλιάδες οί ήρωστρατίδες στή νεώτερη ιΕλλάδα. Έννοούν να απαθανατίσουν τό ασήµαντο ό… νοµό τους χαραζο…ντάς το ΄σέ αρ… χαία μάρµαρα, 6υζαντινές καί µε- τα6υζαντινές τοιχογραφίες, λαϊκά ξυλόγλυπτο. ,ίδιαίτερα, στίς τοι- χογραφίες, πού δέν απαιτούν µε- γάλη προσπάθεια. ‘H ίερότητα τής επιφάνειας κατοχυρώνει τήν διάρκεια τής εγγραφής. Ποιός Θά τολµήσει να άπαλείψει σε6άσµιες τοιχογραφίες γιά νά εξαφανίσει τά όάρ6αρα χαρά ατα ένός ή περισσοτέρων 6έ6η ων; Καί τό κακό προχωρεί µέ γεωµετρική πρόοδο. τά χαράγµατα µεγαλώ- νουν µέ τό πέρασµα τού χρόνου * για να γίνονται πιό εύδιάκριτα. ,Αρκεϊ ένας να γράψει τό όνομα του, μέ µικρά γράµµατα σέ μιαν ακρη αγιογραφίας για να δρεθή ένας δεύτερος να δάλει τό δικό του σέ όρατότερη Θέση καί μέ με- γαλύτερα ψηφία. ‘O είκοστός θά συναγωνισθ,ή σέ µέγεθος τίς έπι- γραφές τών καταστημάτων. Κάτι ξέρουν από αύτά οί εύφυείς καλό- γεροι τού ‘Ayiou "Όρους, πού σκόρπισαν σέ διάφορα σηµεία έ- πιγοαφές: «Τών 6λα:κών τά 6V6— ματα γράφονται παντού». Μητρώα ήλ»ιθίων έπρεπε νά λέ- γονται αύτοί οί κατάλογοι όνοµα- των, οί χαραγµένοι σέ µνηµεία τέχνης. Βέ6αια, ό όρος δέν κα- λύπτει τό φαινόμενο σέ όλες του τίς πλευρές. Πέρα από τήν έλλει- ψη στοιχειώδους νοημοσύνης, πού απλώς δέν ενεργεί ανασταλτικά, οί άλλοι παράγοντες είναι ή µω- ροφιλοδοξία, ή απρέπεια, ή άφι- λοτιµία, ή δεισιδαιµονία καί ή ά… διαφορία για μια κληρονομιά πού δέν τήν δημιουργήσαμε καί έχου- µε ύποχρέωση νά τήν παραδώσου- με ανέπαφη στίς γενιές πού έρ- l ΣΥΝΕΔΡΙΑ, ΜΝΗΜΕΣ, ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ σεις. "Αφθονες οί πρόσφατες έγ- γραφές. Υπάρχουν αντι-κειυενικα στοιχεία, πού τό έπιόεδαιωνουν. Πρώτα απ, όλα, οί χρονολογίες, πού συνοδεύουν πολλές φορές τά όνόµατα. Κι: ακόμα, τό είδος των όνομάτων πού φανερώνει πρόσφα- τη διάπραξη τού 6αινδαλισµ…ού : Λίλιαν, Μπέττυ, Ντίτα, Τζίµης, καί ή λοιπή σειρά όνοιµάτων πού ξενικού προγράμµατος «προµή- θειαι διά τήν Έλλάδα». Νά ανα- φερθούµε σέ περιπτώσεις; κάθε έπισκέπτης τών καλλιτεχνικών καί Ιστορικών μνηµείων έχει προσωπι- κή του πείρα. ‘H φωτογραφία, πού δημοσιεύεται σήµερα, είναι έ- να χαρακτηριστικό παράδειγμα, καί ίσως όχι από τά πιό έντυπω- σιακά. "Ολοι συµφώνσύµε, πώς τό κα- κό πρέπει να σταµατήσει, καί µά- λιστα άµέσως. Είναι απαράδεκτο να καταστρέφονται µνηµεία τού παρελθόντος από τή µαταιοδοξία µερικών άνοήτων. 'Λρκετιή ζημιά προξενεί ή ανακαινιστική μανία τών εκκλησιαστικών έπιτρόπων, ό εύσε6ής ζήλος τών δωρητών, ή έλ- λειψη πιστώσεων καί προσωπικού τών αρμοδίων ύπηρεσιών, ή από- σπαση ένθυμίων από τά µνημεία τού παρελθόντος. Κοντά σ, αύτά, άς προσθέσουμε τήν απογύμνωση έξωκ,κ.λησιών καίιμοναστηριών από φιλότεχνους τουρίστες. "Ανάγκη, λοιπόν, να αναληφθή μια σταυρο- Φορία, για νά σταματήσει ή όλέ- Θρια συνήθεια. "Οταν γίνει κοινή συνείδηση, πόσο καταστρεπτική είναι, &… ή περιφρόνηση καί δ χλευασμός περιµένουν όσους άνα- γράφουν τά δώµατα τους σέ &- γιογραφίες, τότε µόνον... τών έ- χΘρών τους τα όνόματα Θά χαρά- ξουν οί κακοί. 'Η προσπάθεια πρέπει νά είναι διττή, προληπτική καί κατασταλ- τική. Στό σχολείο, στήν εκκλησία πρέπει νά γίνονται σχετικές όµι- λίες όπου να αναλύονται οί ζηµίες 'Λτιοτελούν τιμητικές διακρίσεις, πρού- ιιοΘέτουν, όµως οί διακρίσεις αι';τι΄.ς όχι µόνο θετικές αξίες, , αλλά καί εύρε΄ι΄α γλωσσοµαθεια. Τό LINGUAPHONE μέσα Ι . Βανδαλισµοί M” ΠΗΡΑ" nAmmN τού Κίτσου Α. Μακρή πού προκαλούνται. T6 ραδιόφωνο καί ό τύπος µπορούν να συµ6α- λουν σηµαντικά. Φυσικά, δέν σε ήταν άσκοπη ή ύπενθύμιση των συνεπειών τού Νόµου. Σοφός παν- τοτε δ συνδυασµός τής γάτας µέ τον αγιασµό. Έκτός από (από! νά πρέπει να φωτογραφηθοω τα έργα, πού δέχτηκαν τίς πρώτες εγγραφές ήλιθίων. Για όσα µέχρι σήµερα έμειναν ανέπαφα, δυσκο- λα γίνεται αρχή, Kl’ αν γίνει έπι- σηιµαίνεται εύκολα. "Ένας έλεγχος κατά διαστήµατα, μέ δάση τις φωτογραφίες, θά έντοπίσει τίς νε- ώτερες χαράξεις, πού % έπισύ- ρουν τίς νόμιµες κυρώσεις. 'Η πιό πρόσφορη στιγµή γιά τό έργο αύτό είναι ή Κυριακή τής "Ορθοδοξίας, όταν γιορτάζεται ή αναστήλωση τών είκόνων, ύστερα άπό τήν είκονοµαχία. ‘O συνδυα… σμός τής έπετείου αύτής µέ τήν καταδίκη τών σηµερινών είκονο- κλαστών μπορεί να έχει καλά &- ποτελέοματα. Θά μας επιτρέψει ή ,Αρχιεπισκοπή 'Αθηνών να ύπο- δείξουµε τήν αποστολή μιας έγκυ- ι(λίου στήν δποί,α να δίνονται αδη- γίες, ώστε τό θείο κήρυγµα τής Κυριακής… τής, "Ορθοδοξίας νά έχει και περικοπές, πού να αποτρέ- πουν τούς πιστούς από τέτοιες 6έ6ηλες ένέργειιες. Νά εξηγούν, πώς κάθε άλλο παρά θεϊκή αντα- µοι6ή µπορούν να περιµένουν από τήν άνω… πράξη τους. & Εύκαιρία να σηµειώσουμε καί μερικά ανάλογα φαινόµενα, όπως ή απόσπαση σταλακτιτών καί σταλαγµιτών από σπήλαια. Χα- ρακτηριστικό είναι τό παράδει- γµα δη μοδιδασκάλου, πού όδήγη- σε τούς µαθητές τού σχολείου του, µόλις αποκαλύφθηκε τό πιε- ρίφηµο σπήλαιο τού Περάµατος, κοντά στά Γιάννινα κι> έσπασαν µεγάλη ποσότητα σταλακτιτών για να διακοσµήσουν τή στέρνο: τού σχολείου. "Ας αναλογισθούν πόσοι αιώνες χρειάσθηκαν για να ,σχη.µαπισθούν σύ ά τά φυσικά καλλιτεχνήµατα. ά στηθαϊα τού γεφυριού τής Πόρτα - Rowen/61;, πού χτίστηκε εδώ καί 450 χρό- νια, καταστρέφονται από ό……- δητους περίεργους, πού αποσπούν λιθάρια καί τά ρίχνουν στό ρέµα σέ σύντοµο χρονικό διάστηµα Θά σας έ- ξασφαλίση την αρτία κατάρτι… πού &… παιτεί η σταδιοδροµία σας. Με τό LIN- GUAPHONE δέν πειραματίζεοθε, αλλά ξεκινιΞτε µε όε6αιότητα για την κατάκτη- σι τού σκοπού σας. Για πληροφορίες έ- πισκεφθήτε µας ή γράψτε μας. 96: έχετε τό 26σέλιδο εικονογραφηµένο αναλυτικό µας τεύχος δωρεαν. INHITUYTflN LINGUAPHUNE χονται. ,Απίστευτο, καί όμως αληθινό. Κατά διασταυρωµένες μαρτυρίες χωρικών ή αναγραφή τού όνόµα- τος σέ αγιογραφίες προέρχεται καί από τήν πρόληψη, πώς έτσι δ άνθρωπος προστατεύεται από «κακό µάτι» ή αποχτάει ανοσία από αρρώστιες. Είναι, νοµίζω, πολύ εύκολο να πεισθούν οί προ- ληπτικοί, πώς μια πράξη 6ε6ή… λώσης καί ασέ6ειας, όχι µόνο δέν για να ίδούν πόση ώρα κάνει ν΄ άκουσθή ό ήχος. ‘H λαθραία άμ- μοληψία από ακτές, τά νταµάρια πού τραυµατίζου…ν καί παραμορ- φώνουν περίοπτους λόφους, άρδε- στώµατα τοιχογραφιών από εύσ*ε- δείς ήλικιώµένες κυρίες, χίλιες … µύριες καταστροφές, των µέ λίγη καλή θέληση Θά ήταν δυνατό ν' αποφευχθούν. Θ' αναρωτηθή δ &… ναγνώστη…ς, γιατί τά γράφω όλα αύτά, αφού ξέρω από πρίν πώς µπορεί να έχει εύεργετική έπίδρα- 'ΛΘήναι: Πανεπιστηµίου ιο. Τηλέφ. τίποτα δέν θα γίνει. Με, αν έστω. ση επάνω τους, αλλά τούς έπι6σ- 623.880. καί μια µικρή τοιχογραφία γλυ- ούνει µέ µιαν ακόµα αμαρτία. Θεσσαλονίκη: Τσιµισκή 68. Τηλέφ. τώσει, άν έστω κι, ένα υλόγλυ- Μέ τή διόγκωση τού έκδροµι- 32.370. πτο μένει ανέπαφο, κάτι πρόσφε- κού ρεύματος τό φαινόμενο παίρ- ρε τό σηµερινό σημείωµα. Για πιε- νει συνεχώς µεγαλύτερες διαστά- , ρισσότεοα, άς µήν" ελπίζουµε. 37 ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

ι…κ µία! ". " …!… …. &… "…. ι χ…ψΜ & τα»… Μ*Χαπλ έν »;…χ… 49% € ? ΜΙΑ ΠΟΛΥΤ|ΜΗ ΕΚΔΟΣΗ Του, Κίτσου ΜΑΚΡΗ .:. & Το φαινόμενο ΟΕΟΦ|ΛΟΣ Τ ο φαινόµενο «Θεόφιλος» δεν έπαψε, εδώ και πε- νήντα χρόνια, να απασχολεί την ελληνική και τη διεθνή βιβλιογρα- φία. Στα 1957 ακόµα, η «Βιβλιο- γραφία Θεόφιλου Χατζημιχαήλ» του Γιώργου Κατσίµπαλη περιέ- χει 227 λήμματα. Από εκεί και πέρα, η μεγάλη έκδοση «Θεό- φιλος» της Εθνικής Τράπεζας µε κείμενα του Γιάννη Τσαρούχη, τα .βιβλία «O ζωγράφος Θεόφιλος στη Σµύρνη» της Ηρώς Λαμπίρη, «O ζωγράφος Θεόφιλος» του Οδυσσέα Ελύτη, «Ο ζωγράφος Θεόφιλος» του Γ. Πετρή φωτί- ζουν από διαφορετικές πλευρές και σηματοδοτούν τις αντιδρά- σεις ανθρώπων με ποικίλες ευαι- σθησίες. Μαζί με όσα άρθρα δη- μοσιεύτηκαν από τον Γιώργο Σε- φέρη, τον Τεριάντ, το Λεκορμπυ- ζιέ,,το Μωρίς Ραιύνάλ, τον Τζων Λέμον, τον Αγγελο Σικελιανό, τον Βενέζη, το Σπύρο Βασιλείου και …«κγΡιΑκΑτ…ικοΣ ΡιΖοΣπΑΣτΗΣ»|ι Φλεβάρη 1987 τόσους'άλλους, απαρτίζουν ένα επιβλητικό σε όγκο και βαρύ σε σημασία σύνολο αναφορών στο έργο του ταπεινού τεχνίτη, τόσο ιδιότυπου αλλά µαζί και τόσο αν- τιπροσωπευτικού του . Νεοελ- ληνα. Η πρόσφατη " έκδοση «Θεό- φιλος» του Δήμου Μυτιλήνης εί- ναι εξαιρετικά πολύτιμη γιατί μας επιτρέπει να σχηµατίσουμε πλη- ρέστερη εικόνα της τελευταίας περιόδου του, καθώς επικεντρώ- νεται στη δημιουργία των στερ- νών εφτά χρόνων της ζωής του, χρόνων που δεν έχουν μόνο βιο- γραφικό ενδιαφέρον αλλά, µέσα από την αισθητική και θεματο- γραφική ιδιοµορφία τους, ολο- κληρώνουν την εικόνα του εσω- τερικού βίου του ζωγράφου. Πρόωρα γερασμένος αλλά και κουρασμένος από την οδυνηρή περιπλάνηση στον ηρωικό του κόσµο --…ας θυµηθούµε εδώ και την «ηρωική» φουστανέλα του που δεν ήταν τοπική φορεσιά ούτε της πατρίδας του Μυτι- λήνης ούτε του Πηλίου όπου έζησε τριάντα χρόνια - επιστρέ- φει στην πατρική γη, γεμάτη παι- δικές αναμνήσεις και οικεία πρό- σωπα. O κοινωνικά απομονωµένος Θεόφιλος δέχεται πια τη φιλική προσφορά καφέ, τη συγγενική περιποίηση, την ανανεωμένη οι- κειότητα του συντρόφου των νεανικών παιχνιδιών. Τότε ο Θεό- λιανούς και … τον φιλος… εγκαταλείπει πια τη σχε- δόν μονοµερή, προσήλωσή του στους Κολοκοτρωναίους και τους Κατσαν"τώνηδες, στους Κούτα- τις αρρένωπές ηρωίδες και στρέφεται προς τα ζεστά θέματα της καθημερινό- τητας, στην ποίηση του λεσβια- . κού τοπίου. Πολύ πιο αραιά κάνει αναδροµές στα ηρωικά του θέ- ματα. Τώρα βλέπουμε, την υφάν- τρα της «υπαρχίας … Μυτιλήνης», την είσοδο του λιμανιού της λε- σβιακής πρωτεύουσας, το ψά- ρεμα, την Παναγία της Πέτρας, τον Λήμνιο οργανοπαίχτη, το μώλο, ' άλλη άποψη της Μυτι- λήνης, τη µόνο με το παιδί, το χορό των ευζώνων και δεσποινί- δων, το φρούριο, το χωριό Βα- ρειά, ψαράδες, τη σοδειά στο Μόλυβο, ζευγάρια χωρικών, τα παιδιά που περιπαίζουν' αλήτη, παλιό Μυτιληνιό, , τους . «ιχθυοπώλους» της Μυτιλήνης, τη Θερμή Λέσβου, το μάζεμα της ελιάς, το γαλακτοπωλείο, τον κόλπο της Γέρας,ετη Σκάλα Συ- καµιά, το φουρνάρικο στη Λάρισα και άλλα. Μα κι όταν επιστρέφει στα ηρωικά και µυθολογικά θέ- ματα, καθώς και, στην ιστορία, κατά κανόνα προτιμάει ειρηνικές µορφές, όπως τη «θεά της Γ coop- γίας Δήμητρα» και μάλιστα μπρο- στά σε μυτιληνιό ελαιουργείου, τον Περικλή στην Πνύκα, έργο εµπνευσµένο από έργα του Γ ερ- µανού ζωγράφου Φος, την ιδιωτι- κή ζωή της «αυτοκρατώρεισας» Ευδοξίας, το Μωάµεθ να παρα- χωρεί προνόμια στον Πατριάρχη,) τη Σαπφώ και τον Αλκαίο, το Βά- κχο, καθώς και µακρινές πολι- τείες και τοπία. Ακόμα και ο πο- λεμικός στόλος εμφανίζεται με την ανθρώπινη σκηνή του απο- χαιρετισμού του Αρχιναυάρχου. Βέβαια, o ψυχικές και»… του ανθρώπου χαρακτηρίζεται και από κάποιες αναδροµές σε πα- Χιότερο κλίµα. Μ…… θεωρούμε μονόδρομο την εσω- τερική πορεία» του δημιουργού. Τέτιες αναδροµές, που" nag βοη- θούν στη σφαιρικότερη σύλληψη της ψυχολογίας του Θεόφιλου, θα συναντήσουµε µερικές φορές, όπως είναι το στρατό- πεδο του Κολοκοτρώνη, η ναυ- µαχία, όπου όμως δεν προβάλλει ο ατομικός ηρωισμός, ο Αθανά- σιος Διάκος, όπου χαρακτηριστι- κά υπογραμμίζονται στον τίτλο τα .νιάτα και η λεβεντιό του. n µάχη του Φαλήρου, η' πτώση της Κων- σταντινούπολης, η μονομαχία Εκτορα και Αχιλλέα και ελάχιστες άλλες περιπτώσεις. Αλλά δεν εί- ναι µόνον η επιλογή των θεμάτων που χαρακτηρίζει την «περίοδο Μυτιλήνης» του Θεόφιλου. Είναι και n πρεµότερη γραμμή. το λυρι- κότερο χρώμα. Ας προσέξουμε την απόδοση των φυλλωμάτων της ελιάς στον κόλπο της Γέρας, την αντανάκλαση του ήλιου στη «Ζίµπερ Αλτα» και τη θαυμαστή μουσική του χρώματος στον Λήμ- νιο Κεχαγιά. Η ωραία σελιδοποίηση και βι-… βλιοδεσία του τεύχους, η ακρί- βεια στην εκτύπωση των χρωμά- των, η απόδοση της ματιέρας των έργων, καθιστούν την έκδοση αυτή από κάθε πλευρά πολύτιµη. Θα ήθελα να συγχαρώ τόσο τον δήμαρχο Μυτιλήνης Στρατή Πάλλη γιατί έδειξε ότι δεν αντι- λαµβάνεται την πολιτιστική δρα- στηριότητα της Τοπικής Αυτο- διοίκησης σαν λα'ι'κίστικη φιεατο- ' παραγωγή, και τον πάντα ακού- ραστο και αποδοτικό, ακόμα και σε περιόδους άδικου παραμέρι- σµού του, Νίκο Δαµδούμη για την επιμέλεια της έκδοσης. Τούτο το εγκάρδια σφίξιµο των χωριών νο- µίζω πως αποχτάει ιδιαίτερη ζε- στασιά καθώς προέρχεται από άνθρωπο που, εδώ και μιοόν αιώνα, άρχισε να ασχολείται µε την πηλειορείτικη περίοδο του Θεόφιλου και τύπωσε στα 1939 το πρώτο βιβλίο για τον ταπεινό ζωγράφο…

' ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | 93620… πως Ξο΄3-ΐ? Η αγιογραφία, ασφαλώς. υπηρετεί το δόγμα και στο- χεύει στην εκλαί'κευση ευαγγελι- κών περικοπών και στην προβο- λή του παραδείγματος των Αγίων. Στην απεικόνιση, όµως, της μεταθανάτιας τιμωρίας των αμαρτωλών, οι λαϊκοί ζωγράφοι … κυρίως των χωριών - βρί- σκουν την ευκαιρία να καυτηριά- σουν παραβάσεις που στρέφον- ται κατά των λαϊκών στρωμάτων και σε μερικές περιπτώσεις φτά- νουν σε σκληρή κοινωνική κριτι- κή. Μέσα, όµως, από τα αµαρτή- ματα που τιµωρούνται διαφαί- νονται και στοιχεία ιδεολογίας, όπως οι αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας. Ας μην ξεχνούμε πως, εκτός από μερικά ορεινά δραστήρια κέντρο εμπορίου και βιοτεχνίας, η,αγιογροφία είναι η μοναδική ζωγραφική εκφραση των ραγιάδ Του Κίτσου ΜΑΚΡΗ Το πρώτο που παρατηρεί κα- νείς, είναι πως για τους άντρες προεχουν οι οικονομικές παρα- βάσεις, είτε µε τη μορφή αι- σχροκέρδειας, όπως ο «παραζυ- γιστής», δηλαδή ο έµπορος που κλέβει στο ζύγι ή σκέτο «ο μπα- κάλης», «ο µυλωνάς οπού κλέ- πτ*ει στον μύλον», είτε µε τη μορφή αρπαγής. όπως «o νηδά- ρης οπού κλέπτη πρόβατα και γήδια» και άλλες. Είναι χαρακτη- ριστικό πως, εκτός από τις ανα- φορές που αφορούν αδικήµατα ευρύτατα διαδεδοµένα, κατά τις ιδιομορφίες κάθε περιοχής υπάρχουν και εξειδικευμένα αδι- κήματα, "όπως ο «αλογοσούρ- της», ο ζωοκλέπτης, στις ορει- νές περιοχές ενώ στις πεδινές «ο παραυλακιαστής εκείνος οπού χαλνάει τα συνουρέµατα», αυτός δηλαδή που µεταθέτει προς όφελος του τα αυλάκια που αποτελούν ορόσημα των πε- δινών γεωργικών ιδιοκτησιών. Σε μια περίοδο όπου ο ανορανομι- κός έλεγχος, όπως θα τον λέγα- με σήμερα, είναι ανύπαρκτος και η δημόσια ασφάλεια υποτυ- πώδης, η λαϊκή αγιογραφία κα- λείται'να αντιδράσει. Εδώ οργιά- ζει η λαϊκή φαντασία. Οι ποινές που παριστάνονται δεν πηγά- ζουν, βέβαια, από-κάποιο επίση- µο εκκλησιαστικό κείμενο. Ετσι… βλέπουμε ένα τεράστιο χωνί βυ- θισμένο στον πρωκτό του μπα- κάλη,' τεράστια μυλόπετρα κρε- ΄ µασμενη από το λαιµό του μυλω- O λαϊκός μας πολιτισμός νά, έναν σουβλισμενο ζωοκλέ- πτη να ψήνεται σα γίδα... Για πε- ρισσότερη έμφαση, ως μέσα βα- σανισμού χρησιμοποιούνται τα ίδια τα όργανα που χρησιμοποίη- σε o παραβάτης. ' ντίθετα στις γυναίκες KU- ριαρχούν τα αδικήματα ηθών. Εχουμε τις «πόρνησες γυ- ναίκες και εκείνες που παρακι- νούν ταις άλλες εις πορνίαν», καμιά φορά και στην πιο κατα- νοητή κυριολεξία «η ποτάνα», «οι µάγισσες», «εκείνες οπού κάνουν μαναφικλίκι», δηλαδή συκοφαντούν ή προκαλούν έρι- δες. Κι εδώ οι τιμωρίες επικεν- τρώνονται είτε στα γεννητικά όργανα είτε στη γλώσσα. Το µό- νο αντρικό παράπτωμα σχετικό µε τα ήθη που συναντούµε κι αυ- τό σπάνια, είναι o «apostKoi- της» που προσβάλλει την αντρι- κότητα. Ολα αυτά χαρακτηριστι- κά ανδροκρατικής κοινωνίας. Σηµειώνουμε ότι σε φορολογι- κούς καταλόγους και αλλά εν- γραφα ενώ οι άντρες γράφονται µε το όνομα και το επίθετό τους . ή έστω με το όνοµα του πατέρα τους, στις γυναίκες χρησιµο- ποιείται πολύ συχνά σκέτο το αν- δρωνυμικό «Μήτσαινα», «Γιώρ- γαινα>> κτλ. Το βάψιμο του προσώπου εί- ναι πολύ πιο διαδεδομένο στις γυναίκες της Τουρκοκρατίας από όσο σήμερα πιστεύουμε. Πάμπολλες είναι οι μαρτυρίες- περιηγητών. Ο ζωγράφος Παγώ- νης στην Αγία Μαρίνα Κισσού — 1802 — παρουσιάζει «Εκείνους οπού αγαπούν την διαβολικήν µεταμόρφωσιν» µε τη μορφή γυ- ναίκας που βάφεται ενώ ο Διά- βολος της κρατάει τον καθρέ- «fin-(1) Y ndpxouv, όµως, και περι- πτώσεις όπου η κριτική επεκτείνεται σε γενικότερες εθνικές ή κοινωνικές καταστά- σεις. Σε τοιχογραφία του Ιωάννη Πρόδροµου στο Ανω Λουτράκι Αλμωπίας … 190ς αιώνας με νεότερες επιζωγραφίσεις - εμ- φανίζονται «οι προδότις οπού προδήνουν τον χριστιανόν ης τους Τούρκους». Σημειώνουµε ότι η θρησκεία αποτελούσε το ορατό διαχωριστικό ανάµεσα σε εκμεταλλευτή και εκµεταλλευό- μενο. Εκμεταλλευτής δεν είναι μόνον ο Τούρκος, ούτε εκμεταλ- λευόμενος µόνο ο Χριστιανός. Σε άλλο σημείο της ίδιας τοιχο- ιτική γραφίας βλέπουμε να τιμωρούν- ται «η κοτζιαµπάσηδες οπού τρόγουν από τον χωρίον» που αντιπροσωπεύονται από γυµνόν άντρα κρεμασµένον από χέρια και πόδια. Στο ίδιο κλίμα βρίσκε- ται και δημοτικό τραγούδι από τη Σελιτσα - Εράτυρα όπου ο κο- τζάμπασης εξοµολογείται: Εγώ ήμαν κοτζιάμπαοης και προεστώς στη χώρα, στους πλούσιους εβανα εκατό - και στους φτωχούς διακόσια και µια χήρα κακόμοιρη την είχα πεντακόσια. Την άρπαξα τ' αµπέλι της και στο Βαρκό χωράφι.(2) Τελειώνοντας πρεπει να ανα- φερθούμε και στους ίδιους τους αγιογράφους. Αμεσες πληροφο- ρίες δεν μας παρέχουν οι ζω- γραφιές των εκκλησιών. Μπο- ρούμε, όμως, έμµεσα να σταθμί- σουµε την κοινωνική τους θέση από τις επιγραφές. Σε πάμπολ- λες περιπτώσεις μνημονεύονται τα ονόματα όλων των συντελε- στών της αγιογράφησης εκτός από του ζωγράφου. Πολύ χτυπη- τό παράδειγμα είναι η επιγραφή . στην Αγία Παρασκευή - Αρσένι Εδεσσας 1863 … όπου αναγρά- φονται τα ονόµατα του Αρχιερεα της περιοχής, του εφηµέριου, του επίτροπου, ακόµα… του καντηλανάφτη, όχι όμως του ζω- γράφου που «ανεστόρηοε» το έργο. Αλλού το όνομά του µπαί- νει στο τέλος της επιγραφής εί- τε µε μικρότερα κεφαλαία γράµ- … µατα είτε με ακόµα πιο µικρά πεζά. (1.) Κίτσος Α. Μακρής, Βήμα- τα. Αθήνα 7979, σελ. 283 (2.) Αθανάσιος Noun/lama, Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Epc’z— τυρα επί Τουρκοκρατίας. Περιο- δικό Τα Χ vdpta, τεύχος πέµπτο, 7983, σελ. 37.

Ό ΛΑΤΥΌ "&? Π()ΙΤΙ?ΜΟΣ Η "ΜΕΓΑΛΗ ΙΑΕΑ" ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΌΑ ΙΛΡΟΛΟΓ'ΉΜΑΤΔ Στην μίζερη νεοελληνική πνευµατική ζωή αρκεί να γραφεί µιά φορά κάποια ανακρίβεια, από σκοπιμότητα ή άγνοια, για να γίνει επίσημη θέση και να επαναλαµβάνεται άκοιτα, χωρίς να ξαναπεράσει από έλεγχο της γνησιότητας της. Αυτό έγινε και µε την ερμηνεία των τοιχογραφιών σε παλιά αρχοντικά, της Βόρειας κυρίως Ελλάδας, που παριστάνουν την Κωνσταντινούπολη. Επειδή βόλευε στην εδραίωση της "Μεγάλης Ιδέας" επαναλαμβάνε- ται, σχεδόν πανομοιότυπα,πδς οι παραστάσεις αυτές εκφράζουν "το πατριωτικόν αίσθημα* για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κι αυτό όχι µόνο όταν το "ιδανικό" της Μεγάλης Ιδέας κυκλοφορούσε άνετα στον ελληνικό χώρο αλλά και αφού πιά είχε θαφτεί οριστικά στα 1922 μέσα στη φωτιά, το αίμα και το δάκρυ της Μικρασιατικής Καταστροφής. Κανένας δε σκέφτηκε πως δεν είναι µόνο η Πόλη που εµφανίζεται στις τοιχογραφίες αλλά και η Βενετιά, η Βιέννη, η Μαδρίτη, η Φραγκφούρτη, η Χαλκίδα και άλλες µεγάλες πολι- τείες. 0 υποφαινόµενος, εδώ και τριαντατρία χρόνια, σε άρθρο του που αναδημοσιεύΘηκε στα "Βήµατα#'προσπάθησε να Βάλει τα πράγματα στη θέση τους γράφοντας "..η Βιέννη, η Βενετιά, η Πόλη, τόσες άλλες πολιτείες, γίνονται κέντρα οικονοµικής δραστηριότητας των Ελλήνων οι οποίοι ζυμώνονται και με τα προοδευτικά ιδεολογικά ρεύματα της εποχής τους. ?υγχρόνως τα προοδευμένα μέρη της Ελλάδας έρχονται σε εμπορική συναλλαγή µε τους τόπους αυτούς. ΄Ετσι φτάνει ως τις πολιτείες και τα χωριά µας ο θρύλος για τις μεγάλες πολιτείες µε τα παλάτια και τις εκκλησίες, τις απέραντες πλατείες και τα φο- βερά κ;στρα τους" Λογής κεντήματα, βαρύτιµα υφάσµατα, χρυσαφικά, πολύτιμες πέτρες και άλλα καλά που στέλνουν οι απόδηµοι ή φέρνουν οι ξενητεμμένοι ανάβουν τη φαντασία των ραγιάδων. Ξαναθυµίζω εδώ το γνωστό νανούρισµα Κοιμήσου, σου παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαµαντικά σου Ωστόσο, η πόλη εμφανίζεται συχνότερα από τις άλλες µεγάλες πολιτείες. Εύκολη, αλ- λά όχι αληθινή, η αναφορά στον πατριω.τισµό των Ελλήνων, στη "Μεγάλη Ιδέα" από το 18¢ αιώνα, δηλαδή πολύ πριν μπεί σε κυκλοφορία. Ας το πούμε χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Πρόκειται για µίµηση τούρκικης συνήθειας, όπως συνέβαινε και σε πολλά άλλα στοιχεία της ζωής των αρχόντων της εποχής, όπως η φορεσιά , το σταυροπόδι, το μακρύ τσιµπούκι και τόσα άλλα. Θα μπορούσα εδώ να παραθέσω δεκάδες τοιχογραφιών της Πόλης σετ!1µιά. Περιορίζοµαι, γιά την ώρα, σε μερικές έντυπες μαρτυρίες που αναφέρονται σε μή θρησ- κευτικά τουρκικά κτίσματα. Επειδή το σημείωµα τούτο δεν προορίζεται να δημοσιευ8εί σε ειδικό περιοδικό περιορίζοµαι στις απόλυτα απαραίτητες βιβλι0ΥΡαΦιΧ€ς παραπομπές. 2 Από τις αρχές του 19ου αιώνα ο Πουκεβίλ σημειώνει:" Ανεξάρτητα από την πόλη της Κωσταντινούπολης, που τη βρίσκει κανείς να παριστάνεται σε όλα τα σεράγια της Ανατο- λής -υπογράμμιση δική µου- με τη µορφή ενός συρφετού σπιτιών και µιναρέφων, έχοντας φόντο τη θάλασσα, πλοία και ψάρια, γιατί όλα πρέπει να µπούν στη σύνθεση πινάκων αυ- τού του είδους, βλέπει κανένας πολλά γεφύρια ριγµένα πάνω σε ποτάμια, περίπτερα και κοιμητήρια". Κάτι πρέπει να μας θυμίζει η περιγραφή αυτή. "ερικές δεκαετίες αργότερα, ο B. Vncpdp περιγράφοντας τις τοιχογραφίες στο κονάκι του Ψτεμίρ Μπέη στο Πεκίνι, ανά- μεσα στα θέµατά τους αναφέρει την "Κωσταντινούπολη, τη Μέκα, καράβια στη θάλασσα".4 Γραφικό συμπλήρωµα των τοπιογραφιών "πολεµιστές να κόβουν κεφάλια απ'όπου αναβρύζουν βρύσες αιµάτων". Στο σεράγι του Μουχτάρ -Διθαρίτσα Ιωαννίνων- το θέμα εξειδικεύεται. "Υπήρχε εικόνα που έδειχνε την εκτέλεση κάποιου 'Ελληνα"?.ιλϊά και σε σπίτια ελληνι- κά συναντούµε αντίστοιχες γειτονίες "πατριωτικών" θεμάτων. ΄Ετσι, στο σπίτι των αδελ- φών ομαλιά, στην Καστοριά, ανάμεσα σε ετερόκλητα θέματα, εικονίζονται "διάφορα μέρη της Κωνσταντινουπόλεως, ο λλή πασάς έφιππος"ΕΞΞηµειώνουμε ότι στις αρχές του 17ου αι- ώνα υπάρχουν "από της Θεοσώστου πόλεως Καστορίας ευρισκόµενοι πραγµατευτάδες γουναρά- δες εν τή βασιλευούσι των πόλεων? δηλαδή την Κωσταντινούπολη. το κλίμα του μεγαλοϊδεατισμού µπορούµε να εντάξουμε τις µεταγενέστερες απεικονί- σεις της Αγιασοφιάς, όπως είναι ο "Ναός της του Θεού ?οφίας" στις νεοκλασικίζουσες τοιχογραφίες των αρχών του αιώνα µας στο σπίτι τ υ ?τέλιου "ερικάκη στο Λεωνίδι ή τον πίνακα " 0 εν Κωνσταντινουπόλει ιερός ναός της του Θεού γοφίας" του πικολάου Ναργάρηΐ ?τη δεύτερη οι μιναρέδες μετατρέπονται σε πολύ ψηλούς αρχαιοελληνικούς κίονες επάνω στους οποίους υπάρχουν αγάλµατα, καθώς επίσης και σε φανταστικό καμπαναριό κυματίζει η γαλανόλευκος. Μα τότε είναι η εποχή όπου από την έδρα του δάσκαλου, από τον άµβονα και το τυπωµένο χαρτί έχει δηµιουργηθεί το σχετικό ιδεολογικό κλίμα. Μακριά από μας κάθε σκέψη να αµφισβητήσουμε την αγάπη των Ελλήνων προς την πατρί- δα, κυρίως προς την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Μα δεν πρέπει να συγχέουµε τα μεγαλοϊδεά- τικα ανεδαφικά ονειροπολήματα µε το γνήσιο πατριωτισµό που εκδηλώνεται με το χτίσιµο σχολείων και νοσοκοµείων, µε την ίδρυση βιβλιοθηκών και λογής άλλων αγαθών έργων. ΥΙ'Ρ"Ό* &. "&ΚΡΨ' 1. Αναστ. Κ. Ορλάνδου, Τα βυζαντινά µνηµεία της Καστοριάς. αθήνα 1939, σελ. 208 2. Κίτσου Λ. Μακρή, Βήµατα. Αθήνα 1979, σελ. 16 3. …. ΡουαπΕ"11,τπ, "σποτ: πως τα αρκετη, τόμος II, παρ… 18%, σελ. Μη 3. ν. BEPARD, Τουρκία και Ελληνισμός, µετάφραση ". Λυκούδη, αθήνα 1987, σελ. Το 4. Κυρ. Σιµόπουλου, ?ένοι τα ιδιώτες στην Ελλάδα 1800-1810, τόμος Γ1. αθήνα 1975,σξ%λ 3 6. Παντελή Τσαμίση, Η Καστορία και τα µνημεία της. Αθήνα 1949, σελ. 207 7, κξτσου Α, Μακρή, Η Λαϊκή τέχνη του Πηλίου, αθήνα 1976, σελ. 201

0 Λ&ΙΚ0Γ ΜΜΕ ΠΟΑΤΤΙΤΉΟΣ H AAIKH ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Ω? ΠΗΓΗ ΙΓΨΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΈΘΉΟΓΡ4ΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η έρευνα και µελέτη του λαϊκού μας πολιτισμού δε μπορεί και δεν πρέπει να είναι μονόπλευρη, να περιορίζεται δηλαδή στην αναζήτηση και περιγραφή καθώς και στην τεχνο- τροπική διερεύνηση. To φαινόμενο της λαϊκής δημιουργίας παρουσιάζει άπειρες πλευρές που όχι μόνο πρέπει να συνεξετίζονται για την πληρέστερη κατανόησήτου αλλά και γιατί προσφέρουν πολύτιμο υλικό σε άλλες επιστήμες, όπως η εθνογραφία, η ιστορία, ακόμα και η βιολογία. Επειδή η τελευταία, η βιολογία…δείχνει παράταιρη θημειώνουμε, από τα πολλά, δύο µόνο περιπτώσεις. Πρώτα αυτή που παρατηρείται σε εθνικές ή λαογραφικές γιορτές όπου τα ρούχα της γιαγιάς ή του παππού δεν χωρούν στους σημερινούς νέους αν- θρώπους κι όταν ακόμα δεν είναι πολύ μεγαλόσωμοι. Ηδεύτερη αφορά στο ύψος της πόρτας σπιτιών και εκκλησιών. Αυτά υποδηλώνουν κάποιαν επίδραση των όρων διατροφής, καθαρι- ότητας και ιατρικής πρόληψις-περίθαλψης. Ωστόσο η διαπίστωση αυτή µένει ανοιχτή στην έρευνα επειδή στηρίζεται σε εμπειρι.κές και ευκαιριακές παρατηρήσεις, χωρίς να έχουν γίνει οι αναγκαίες μετρήσεις σκελετών, ρούχων, επίπλων κ.τ.λ. από ειδικούς. Οι πληροφορέξ αυτές είναι άµεσες και έμµεσες. Οι πρώτες, που θα µας απασχολήσουν , , ο» “Kev? σημερα, προσφέρουν αξιοπιστιη €ίιιίή-ήι6ς για τη φορεσιά, το χορό, τους όρους εργα- σίας, το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον πριν από τις πρόσφατες αλλοιώσεις. Οι έμµε- σες πληροφορίες, όπως είναι οι αλλαγές στην τεχνοτροπία, οι προσθαφαιρέσεις θεµάτων, η εισαγωγή ηρώων στο θέατρο των σκιών κ.τ.λ. σε συνδιασµό με άλλες πηγές βοηθούν στην ανίχνευση των κοινωνικών δομών, της ιδεολογίας και των σχέσεων κατακτητών-κατα- κτηµένων. Βέβαια, ανάμεσα στις δύο αυτές πηγές δεν υπάρχουν στεγανά. Αυτό θα επιχειρήσουµε σήμερα και μάλιστα στην αγιογραφία, έναν τομέα που δείχνει πως έΐκεντρώνεται στο δόγμα, στη ματαιότητα της επίγειας ζωής και στη μεταθανάτια ανταμοιβή ή τιμωρία και οπωσδήποτε στη συντηρητική θεώρηση των κοινωνικών φαινομένων αρχίζουμε από τις φορεσιές. Τα διάφορα Λευκώµατα "Εθνικών Ρνδυµασιών…δίνουν, κα- τά κανόνα,την ψευδαίσθηση ότι κατά τόπους επικρατεί παντού ενιαία φορεσιά. ΄ΐχουμε κάθε λόγο να πιστεύουµε πως οι φορεσιές των διαφόρων κοινωνικών τάξεων ήταν διαφορε- τικές. Ας έλθουμε πρώτα στις απεικονίσεις αρχόντων, κτητόρων ή δωρητών σε εκκλησίες. Οι ολόσωμες µορφές του Ιωάννη Αλεξίου στον ΄1γιο Νικόλαο Καπέσοβου/1793/, των Κρεμα- ζόπουλων στον 'Αγιο Νικόλαο Ξράτυρας/1737/, του Γεώργιου ϊοεμτσόπουλου στην Ανάληψη Εράτυρας/1736/, του Χατζή Ψάνθου Γκίνου και του ανεψιού του Πολύχρονου στον ΄Άγιο 6εώργιο Ηεγάδων/1725/,του Χριστόδουλου Ηαρίνου στο μοναστήρι του Ξυαγγελισμού 'Ανω Τουδενών/1ΒΟ9/, του Στάθη Σταμάτη στην Παναγία/Ρούσγες Πηλίου 1819/ και άλλες παρου- σιάζουν τον ίδιο περίπου τύπο φορεσιάς αρχόντων με μακρύ τζουμπέ, φουφουλωτή στον 2 αστράγαλο βράκα και ψηλό καπζλλο. Αντίθετα 0 'Αγιος Γεώργιος ο Νέοα;, ταπεινός ιπποχ6- μος, σε δεκάδες τοιχογραφίες και φορητές εικόνες εμφανίζεται πάντα με τη φουστανέλα του. To ίδιο και o δωρητής των τοιχογραφιών στην εκκλησία της Κοίµησης στο χωριό Αλπο- χώρι του Μπότσαρη καπετάν Διαµάντης Σπάτουλας/1778/, ληστής. Εδώ όμως, για µοναδική φορά στην Ελλάδα, ο αγιογράφος ιερέας Κωνσταντίνος από το Φορτόσι αισθάνεται την ανάγ- κη να δικαιολογηθεί γράφοντας δίπλα "εξωγραφίσθη ούτος στανικός", δηλαδή µε το στανιό, με τη βία.΄Λλλωστε αυτή η φράση του αγιογράφου φανερώνει και την αρχική του αντίδραση. 0 δωρητής, βέβαια, δεν ήταν άρχοντας. Ωστόσο μνημονεύει το όνοµά του σε επιγραφή στο γυναικωνίτη. Σημειώνουμε πως οι γυναίκες του τόπου και της εποχής ήταν στο σύνολό τους αγράµματες. Ακριβής απεικόνιση αντρικής φορεσιάς υπάρχει και στην "Πονηρά Εξομολόγηση" του Αγίου Νικολάου Χρώµνης Γιαννιτσών. Ενδιαφέρουσες είναι, από αυτή την πλευρά,και μερικές απεικονίσεις νεομαρτύρων. Η διαφορά της, αντρικής κυρίως, φορεσιάς δεν περιορίζεται μόνο στην πολυτέλεια των υφασμάτων και στον πλούτο των κεντημάτων. Πρόκειται για &λλον τύπο. Η διαφορά αυτή α- ποτελεί στοιχείο του εθιµικού δίκαιου, κατωχυρωµένο όµως και από την Εκκλησία. 0 Κοζά- νης Θεόφιλος, π.χ. σε εγκύκλιό του της 24ης ΈεΒμανφρίου 1803 καθορίζει λεπτοµερειακά τη γυναικεία φορεσιά για τα "οσπήτια οπού είναι της πρώτης τάξεως", για τα "οσπήτια της δευτέρας και µεσαίας τάξεως, των τεχνιτών δηλαδή" και για τα "οσπήτια της τρίτης και τελευταίας τάξεως"Ξ Δικαιολογία η αποφυγή σπατάλης.Κι αν κάποια κοπελίτσα από νε- ανική και τόσο κατανοητή φιλαρέσκεια παρέβαινε τις εντολές του αγαθού ποιµενάρχη; "Πα- τάξαι Κύριος εν πληγαίς και θανάτοις τας οικίας αυτού και ου µη εκλείψωσι δάκρυα επί δάκρυα ημέρας και νυκτός κατηραμένοι και µετά θάνατον άλυτοι". Ανατριχιάζεις αναγνώστη: Αντίστοιχοι διαχωρισμοί υπάρχουν και για τα προικιάΞ Και οι πληρεξούσιοι του Ζαγοριού καθορίζουν τις απαιτήσεις των γαµπρών "αναλόγως του χωρίου και της τάξεως εις ην ανή- κει". Αυτοί όμως εξαιρούν από τη διατίμηση τα κορίτσια...δεύτερης διαλοΥής "τα σακάτι- κα από μάτι, από χέρι, από ποδάρι"ΐ Για τη γυναικεία φορεσιά του 19ου αιώνα στην Αλµω- πία μας πληροφορεί τοιχογραφία που παριστάνει το μαρτύριο της Αγίας Χρυσής που Βρίσκε- ται στο µοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και έγινε στα 1888 από τον Κρουσοβίτη ζωγράφο Ευάγγελο N. Αναστασίου. παλικωμένες με δεμάτια ξύλων και σκυφτές εμφανίζονται οι συν- τρόφισσες της Χρυσής που, κατά το Συναξάρι της,ήταν "πάνυ ωραία". ?ε τμήμα τοιχογραφίας στο λεγόµενο "κρυφό σχολειό" της Μακρινίτσας/1743/ εμφανίζε- ται καθισμένη γυναίκα που γνέθει. "ε εκκλησάκι της Παναγιάς στη θέση "ούσγες του Πη- λίου ο ηπειρώτης αγιογράφος Σπυρίδων στο κάτω μέρος της Γέννησης πλάθει μιά ολοζώντα- νη βουκολική σκηνή, ένα γέρο βοσκό µε το ραβδί του κι ένα νέοπου παίζει τη φλογέρα του καθισµένος σταυροπόδι επάνω σε κορµό κοµμένου δέντρου. Τα ταγάρια τους κρεµασμένα σε κλαδιά άλλου δέντρου. Οι κυκλικοί ελληνικοί χοροί εμφανίζονται συχνά στις αποδόσεις των Ψαλµών του Δαβίδ. όπως ο Καλαµατιανός µε τη συνοδεία τύµπανου και πνευστών οργάνων στη "ονή Γρηγορίου,5 ηπαπιιι-1739- η Φράτα στο Κουτλουμούσι-1774- και ο Τσάμικος στη "ονή Ιβήρων. To τοπίο καλλιεργήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία από τους λαϊκ66.ςαγιογράφους, όπως η άποψη του Αγίου ΄0ρους και η θέα του µοναστηριού στη !!εγίστη Λαύρα, έργο του Ζαχα- ρία Χρήστου από το Γαµάκοβο-1852- και πραγματικά ή φανταστικά τοπία από τον Παγώνη στηι Αγία Μαρίνα Κισσούξ'Δροσιά, ζωντάνια αλλά και διακοσμητική διάθεση έχει η "ΛΙΨΑπΠΙΑ" στο µοναστήρι του Μπάτσκοβο, κοντά στη Γτενήµαχο, το σηµερινό Ασένοβγκραντ της Βουλγα- ρίας. Σ'αυτό το ελληνικό έργο του 1844, πέρα από την χαριτωμένη απεικόνιση της ποµπής µε κληρικούς και λαϊκούς, εκείνο που του δίνει ιδιαίτερη αξία είναι το εκτεταμένο το- πίο µε τα ξωκκλήσια "ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ", "ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΛΕΣ", "ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΉΓΞΟΣ" και άλλα, του φράχτες, τις βρύσες, τα δέντρα, "το ΕΝ ?ΤΕΝΙΜΑΧΩ METOXION", καβαλάρηδες, "το ΠΉΓΑΛΙ", όπί*ο κουβάς ανεβοκατεβαίνει µε µακρύ ξύλινο μοχλό που στη µιά του άκρη έχει αντίβαρο. Παρόµοιο πηγάδι ζωγραφίζει στα 1832 και ο Παγώνης. Από το µυκρό τούτο σταχυολόγημα φάνηκε πόσες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουµε από τη λαϊκή αγιογραφία. Οι έμµεσες πληροφορίες θα μας απασχολήσουν σε επόμενο σηµείω- µα. ΚΙΤΣΟΓ Α. ΜΑΚΡΗΣ 1. Κίτσου Α. Μακρή, Βήµατα. Αθήνα 1979, σελ. 222 2. Μιχαήλ Α. Καλινδέρη, Τα λυτά έγγραφα της Δηµοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης 1676 — 1808. Θεσσαλονίκη 1951, σελ. 100 3. Κ.Ι.Δυοβουνιώτου, Δελτίο Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Τόμος Α΄.Αθήνα 1921 4. Περ. Βιζουκίδου, Ηπειρωτικών θεσµίων έρευνα, Ηπειρωτικά Χρονικά, τόμος B'. Ιωάννι- να 1927, σελ. 28 5. Αγγελικής Χατζημιχάλη, ι'λΜ ερωτικα: σπα. Αθήνα 1937, σελ. 79 6. Κίτσου Α. Μακρή, Δύο λαϊκοί ζωγράφοι. Βόλος 1952, σελ.33

……«…-, … .»…...μ >... ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ Ν Μ|ΙΧ΄| \lt) ΙΙΙ'Σ|'|().Χ||ι(! Ι'|'ΛΜΜΛ΄|ΏΝ ΚΑΙ Ι΄|'ΣΧΝΩΝ |Π)΄|Π΄Ν|Πξ ΝΙΚΟΣ .‘J/IIIA'IIIIIL Γ…ιι΄ι|ι|ιιι… '|']μ|΄ιι΄ιιηιιιτιι. NLxu Eummhnl, |'ιι|ι|'ιι :u h, "Αθήνα REVUE D' ARI κενυε MENSUELLE DES Lermss ετ DES ARTS U |'ι:ι'ι …' : Ν1ι()5 5|Λ|'ΚΙ|)[.'5 Rue G ltlll)‘li:l. 6 — "Με .es-Grece "Εσωτερικού: Ετήσια Δρχ. 12Ο.-΄Εξάµηνη Δρχ. 60. χγΝΔΡΟΜΕξ 'ξξωτερικο'3 : Ετήσια Δολ. 8.-Α΄ι΄γυπτος Τιµ. Τεύχ. Δ.Γ. 15 ETC! 3 — ΤΟΜΟΣ Ε'. - Γενάρης 1957— 'Ap. πάχους 25 Π E Ρ Ι E X 0 M E N A Κ|ΓΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ . . . . . . . .'Αρχιτέκτων Δηµος Ζουπανιώτης ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕ ΓΤΛΚζ)Σ . . . . . . ..... Βασιλική Δρυς ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ. . . . ....... . …"Απειροι κουτσοί ΝΙΤΣΑ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡ|ΟΥ . . . . . . . . .Λιανοτράγουδα Σ. ΚΟΥΑΖΙΜΟΝΤΟ (Μετ. Κ. Πέτρου). . . Θρηνος για το Νότο Χ|ΜπΝΕΘ (Μετ. K. Πέτρου) . . . . . [Τα στάχυ- το όριστι () ταξιδι Χ. ΘΕΟΔΩΡ|ΔΗΣ . . . . . . .......... το αληθινό είκοσιένα ΣΑΡΑΝΓΟΣ ΠΑΥΛΕΑΣ . . . . . . . . . , . . . . . Θαυµα A. BOYFIOYKAZ ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . Τσάµικο ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΟΥΛΗΣ . . . . . . . . , . Τα παρά ημα Θ. Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ . Έξη µέρες o' ένα πηγάδι Β. ΑΡΧΙΠΩΦ (Μετ 'Ay. Νίκα) Oi α[σΘητικές αρχές 1:00 Ντοι.ιπρολυούμπωΦ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Ζ|ΤΣΑΙΑ . . ..... "Αν ίδειτε τον ήλιο ΒΙΚΤΩΡ|Α ΘΕΟΔΩΡΟΥ . . . . . . . . . . ...... "Ερωτας και θάναιος Μ. ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . . . Τί EYES IO µατι τοι") ταύρου ΣΠΥΡΟΣ ΝΟ. ΑΡΑΣ. . ................ . . Παραµονή ΓΓΡΑΣΙΜΟΣ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . .Τοδ φεγγαριού - Πρω΄ι' ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΟΥΚΑΡΗΣ . . . . . . . . . . . . 'Ενας άνεµος ΚΩΣ Τ. ΧΣ ΓΑΡΙΔΗΣ . . ................ Σου γράφω OY I AAIAM ΣΑΡΟΓΙΑΝ (Μετ. A. Π.Κ.). . .Καθένας στο δικό του πόλεμο ΜΠ. ΜΠΡιΞΧΓ (Men. Α ZIéIyKou). . . . O καυκασιανός κύκλος Γ. ΠΕΤΡΗ . . . . . . . Μιά συνοµιλία µέ τον Τσαρούχη ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ . ............. . . . . Γύρω στον Καποδίστρια ΑΠΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΜΗΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞ ΗΣ: τα έκατό χρόν α του Σολωμού - 'Η απονοµή τών κρατι- κών βροβειων -Δυό χρόνια- Για την προαγωγή της πνευματικης ζωης -Συγγραφ=. ϊς και κριτικοί- —Ol έκδόσεις-' Αλεξ. Δελµοδζος. Λεων. Ζ'οης-Για τους συ'δροιιητές μας-ΟΙ απολογισµοί. -Τα πενήντα χρονια τού Βάρναλη. Β [ B A I O ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ: Κρ.τικη για 22 ποιητικά βιβλια. Μ. ΡΑΥΤΟ- ΠΟΥΛΟΣ: ' ιντρ. Κέδρου: Χρήμα, δόξα, άνθρωπος. Γ. ΠΕΤΡΗΣ1 Βυ- ζαντινα µνηµείι 'Αττικής. O E A T P O ΠΕΛΟΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ: Κλυταιμνήστρα - Το ήµερολόγιο της "Αννας Φρανκ-'Ο βροχοποιός. K. |ΙΟΡψΥΡ|ΙΣ : 'O καλός στρατιώτης Σβέϊκ. KI ΠΜ! !΄Ι'0ΓΡΑΦ0 8 Γ. N. ΜΑΚΡΗΣ: To πρόβληµα r00 «θεματος». ΕΙΚΑΣΤ/ΚΕΣ ’l' “KNEE * r. ΠετΡιι>;: "Εκθέσεις Κανέλλη ΜαυροΤΒη-Κανά. ΑΛΛΗΛοΓΡΑιι>ιΑ ι…ιΛιΛ κ.τ.λ. Ε | Κ Ο N E Σ "Εξώφυλλο : Σι΄ινθι.σι| ιιρι.ιτοχρονιάιικη τοι) ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ. ' Εντός κει- ,,'ζ.ι…ι: ll --κ-'ινι (: ιι I ι'| III Λι΄ ||| Inn Kllonn Μακρή "Εκτός κειµένου : ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΛΝ|'.ΛΛ||Σ. Σπίτια του Λ[τωλικοδ- -Τό φύτεµσ-Πορτραϊτ0- -Μάνα και παι- …. |3Υ7Λ||'Ι΄||'||| II-XHH || κοίμηση της Θεο!όκου- -Παναγία 'Οδηγήτρια.. |….ι')αγγι-λιιττής Μάρκος. ΙΙΛΝΝ||Σ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ: Πορτραϊτο… Χωριάτισα. Μ…||ι΄ινι….… ιιυ|ιψώνιιις πώ νόµιρ- Λιευ0υντής Νίκος Σιαπκίδης, Βλαβ…νο' 1 "µ ι'ι'ιιιι΄ιιιινυς ΄|'ιιπιιγριιηιΜι…: 'Ιιιι…'|φ Πυοδρόµου, Ζωοδόχου Πηγής 31-'ΑΘγ΄|να """- - ι ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ τΕΧΝΗΣ MHNIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ KAI ΤΕΧΝΩΝ ΧΡΟΝΟΣ I" ΤΟΜΟΣ E' IANOYAPIOE 1957 ΤΕΥΧΟΣ 25 APXITEKTQN ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Tofi KITZOY MAKPH Στην κυρία '.4γγελική Χατζημιχάλη ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εκκλησία της 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς, ψηλά, στήν κεντρική κόγχη τού ιερού, ένα σκαλισμένο πρόσωπο, αίνιγματικό, κοιτάζει προς τήν απεραντοσύνη τού Αίγαίου. Είναι µια πέτρινη άντρίκια μορφή πού ξεπηδάει ζωηρά ανάμεσα από άλλα χαμηλά διακοσμητικά ανάγλυφα. Παχύ µουστάκι και τετράγωνο σαγόνι δίνουν μια Θεληματική έκφραση στον άντρα αύτόν. Τα χείλια είναι σα να καταστέλλουν ένα. λόγο πού πήγαινε να ξεπηδήσει. "Ετσι, καθώς προ6άλλει μόνο ή µάσκα, χωρίς να συνεχίζεται από κορμί και λαιμό, είναι σαν νάσπασε την πέτρινη επιφάνεια για v’ &- νασάνει τον αλµυρον αγέρι; τού πελάγου. Πολλές φορές συλλογίστηκα πως το στό- μα του Θα είχε μια γοητευτική [Utopia να πεί. 'Ενάμισην αζώνα περίμενε αµίλη- το, μα πάντα στήν άκρα των χειλιών τρεµ.όσβυνεν & λόγος. Κα! η ώρα ήρθε. Παλιά χειρόγραφα, καταχωνιασµ.ένα στο παγκάρι της εκκλησιας, πέτρινες επιγρα- φές, σκόρπιες πληροφορίες σε βιβλία ήρθαν να συμπληρώσουν τον πρώτο λόγο ένος γέ- ροντα Ζαγοριανού, πως & σκαλισμένος τούτος αντρας ήταν & άρχιμάστορας της έκκλησιο"ις. T' όνομά του Δήµος Ζηπανιώτης. cO αναγνώστης πού ξέρει τήν προη- γούμενη εργασία µας για τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη και το γλύπτη Μίλιοι συνάντησε τον µαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη σαν άρχιμάστορα της κομπανίας πού χρη- σιμοποιούσε το γλύπτη Μίλιο για διακοσμητή. "Ετσι ή σημερινή εργασία συνε- χίζει τήν προηγούµενη γιατί οί δύο λαϊκοίτεχνίτες έργάσθηκαν στις ίδιες εκκλησίες. Mo‘c μόνο Με; oi δύο εργασίες είναι ενωμένες ; "Ολες οί εργασίες πού αφορούν τή λαϊκή τέχνη τού Πηλίου προσπαθούν ν' αναστήσουν µορφές καί τέχνες, όσο μπο- ρούν να χωρέσουν μέσα στα βι6λία. Είκοσι χρόνια, τώρα, μονογραφίες ετοιµάζουν τή σύνθεση για ολόκληρο τον πολιτισµό τού Πηλίου. "Η σύνθεση χρειάζεται ύλικό πολύ και ξεκαθαρισµένο. Μιά εργασία για τήν ξυλογλυπτική τού Πηλίου είναι έτσι- μη για έκδοση. 'Η ύφαντική τού Πηλίου και ή πολεοδομία τών χωριών του 6ρίσκον- ται ακόµα στο στάδιο της συλλογής τού ύλικού. Τα στοιχεϊα για τήν κοινωνική καί οικονοµική ζωή τού τόπου δεν έχουν ακόμα συµπληρωθεί "Ετσι, & δρόμος για τή συνθετική εργασία δε φαίνεται σύντομος. "Ο µαστρο - Δήµος Ζηπανιώτης δεν είναι, 6έ6αια, δ μοναδικός αρχιτέκτονας πού έρ- γάσθηκε στό Πήλιο, ούτε τό έργο του έχει έντονη προσωπική σφραγίδα. Στή λαϊκή τέχνη 6 ρόλος τής προσωπικότητας τού καλλιτέχνη είναι διαφορετικός από τήν προσωπική τέχνη. Τό ταλέντο, καί σε μια όμαδική τέχνη έχει τή σημασία του, άλ- λα όχι στόν ίδιο 6αθμό με τήν προσωπική τέχνη. ‘H ζωντανή παράδοση δεν εξαφα- νίζει τήν ατομική άξιοσύνη' αντίθετα, τή 8οηθάει γιατί τής δίνει ένα σταθερό βάθρο. 'Ο μαστρο - Δήμος είναι ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τής γενιάς των αρχιμαστόρων πού δούλεψαν στό Πήλιο τούς δυό τελευταίους αίώνες τής τουρ- κοκρατίας. Μελετώντας τό έργο του καί το καθέκαστα τής δουλειάς του γνωρίζουµε όλη τή γενιά των αρχιμαστόρων τής εποχής του. cO μαστρο - Δήμος έκανε µόνο έκκλησίες -τουλάχιστο γι αύτες ύπάρχουν μαρ- τυρίες. Περιορίζονταν στίς κύριες οίκοδομικες εργασίες. Οί άλλες εργασίες (τέμπλα, δάπεδα, τοιχογραφίες κτλ.) γίνονταν αργότερα καί πολλές φορές ύστερα από αρκετά χρόνια. Στίς περιγραφές των έκκλησιιύν πού έχτισεν 6 µαστρο - Δήμος δεν θα περιο- ρισθούµ.ε μόνο στό καθαρα αρχιτεκτονικό μέρος. Τό χτίσιμο είναι μια φάση τής κα- τασκευής μιάς έκκλησίας. Θα συμπεριλά6ουµ.ε καί άλλα στοιχεία γιατί σκοπός μας δεν είναι v’ απομονώσουμε μια προσωπικότητα αλλά να τήν τοποθετήσουμε μέσα στή διαδοχή τής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παίρνοντας αφορμή από τό λαϊκό αύτό αρχιτέκτονα θα µελετήσουμε τήν εκκλησιαστική αρχιτεκτονική τού Πη- λίου τό 18ο καί 19ο αίώνα. Καλό θα ήτανε ή έργασία αύτή να γινόταν από νέον αρχιτέκτονα. cO συλλέ- κτης τού ύλικού της, πρίν αποφασίσει να τό επεξεργασθεί 6 ίδιος, τό πρόσφερε σε μερικούς νέους αρχιτέκτονες, αλλά δεν τούς ύρήκε πρόθυμους. Λύτό δίνει και τό χα- ρακτήρα τής μελέτης, πού δεν είναι αρχιτεκτο νική αλλά λαογραφική. *Ακόμ,α καί μερικα στοιχεία πού φαίνονται καθαρα αρχιτεκτονικά (τρόπος χτισίμα- τος, αποτυπώσεις, γλυπτή διακόσμηση, άγκωνάρια κτλ.) στό βάθος είναι λαογραφικά. cO μαστρο- Δήμος Ζηπανιώτης, όλοι οί αρχιμαστόροι τού Πηλίου, ανώνυμοι κι όνοματισμ.ένοι, με τα ταπεινά τους χτίσμ.ατα έδωσαν τό αρχιτεκτονικό σχήμα τής λαϊκής θρησκευτικότητας. Καθώς στό χτίσιμο τής έκκλησιάς μεταχειρίζονται ντόπια ύλικά, τήν πέτρα, τό ξύλο, τήν άσδέστη, τήν πλάκα, είναι σα να κάνουν λειτουργία µε τό ντόπιο μαύρο «οίνο», τό πηλιορείτικο «έλαιο» καί τόν σταρένιο «άρτο». ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ Οί έκκλησίες τού Πηλίου είναι βασιλικές οί περισσότερες, μονόκλιτες ή τρίκλι- τες, καί λίγα σταυρ:θόλια Σε τρείς κύριους τύπους μπορούµε vo‘: τίς χωρίσουμε στίς μονόκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, στίς τρίκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, καί στίς μανοκλίτες με θόλο. Καθένας από τούς τύπους αύτούς έχει άπειρες παραλλαγές, κάθε πηλιορείτικη εκκλησία είναι καί µια παραλλαγή αύτών των δασικών τύπων. Πολλοί παράγοντες επιδρούν στή δημιουργία αύτών των ποικιλιών: Οί οίκονομικες δυνατότητες των κτητόρων (πού επηρεάζουν καί τίς δια- στάσεις καί τα ύλικά), ή διαμόρφωση τού έδάφ0υς (αν είναι σε κορυφή λόφου, σε πλαγιά, στό κέντρο μιάς πλατείας, σε πολύ κατήφορικό έδαφος), ή θέση τους σχετι- τα με τό χωριό καί τίς προσπελάσεις (πού καθορίζουν τήν κύρια όψη τής έκκλησίας καί τήν είσοδό της, μια πού ό προσανατολισμός της είναι πάντοτε 6 ίδιος), γειτονι- κές οίκοδοµ.ες προύπάρχουσες ( πού έπηρεάζουν τα φωτιστικά ανοίγματα, τήν τοπο- θέτηση τού νάρθηκα κτλ.), ή χρήση (αν είναι καθολικό μοναστηριού ή ξωκλήσι ή κεντρική εκκλησία χωριού). Οί μονόκλιτες ξυλόστεγες δασιλικεςέχουν μικρες διαστά- σεις καί είναι συνήθως ξωκλήσια. "Εχουν δίρριχτη σκεπή με πλάκες προπαντιώτι- κες,' δηλαδή σχιστολιθικές πλάκες πού βγαίνουν …το στό πηλιορείτικο χωριό Πρό- παν. "Εχουν μια κόγχη ήμικυκλική στόν ανατολικό τοίχο ("Αγ. Γεώργιος κοντα στόν Κισσό) καί σπανιότερα τρείς ("Αγ. 'Ιωάννης Μακρυνίτσας). Μερικά ξωκλήσια δεν έχουν καόθλου ανατολική κόγχη (εΑγία "'Αννα "Ανεμούτσας). |1ολλες φορές έχουν στή δυτική πλευρά ξύλινο ύπόστεγο πλακοσκέπαστο (Παναγία κοντα στόν 2 Κισσό). Είναι χτισμένες με πέτρα καί δέν έχουν αξιόλογο γλυπτικό ή ζωγραφικό διάκοσμο. Έξαίρεση αποτελεί ή μικρή έκκλητία τού "Αγίου Ιωάννου Μακρυνίτσας, στήν κεντρική πλατεία τού χωρ. ού, πού έχει έπιµ.=. -λημένη ίσόδομη τοιχοποιία χτι- στό δυτικό καί νότιο ύπόστεγο (έξωνάρθηκα) καί πλούσια γλυπτική διακόσμηση. & |,Μ΄ (Υ6…Ψΐ/ &: |, %! έργο" , ΄΄ Μι9Ψ!"|"/ο, % (σωμα; Μονό/& μαμα/Λ…φ % ξ. ( ως… ν. ρΜ… & "ψ…" % .,΄,ψ διωε…βυ: µµ; Νο ω…" θ/35; %Μ& &΄Μ ,α΄Σ:΄ ". γ6€Ο;/ΐ Ώ; ;Μ0Μ "να Μ ιβω ωαΏ%#… (ΨχΨ;3ψ, "|, '63ψ9 %. &!!ς/3/ί…… ιμπν"… Μ"? Χαλ θΜ? τζιπ/ναι… κ΄" && Cow/"WM my &: ??… , γι΄/τµ «για… 3 );υ3α;03& ι , 3.΄χΞηΐι ιδ. υ, ανω Έξι/Λι 6:.,Μ'/ 3%ΜΆξΐΜΜ η. Μιαοπά"νΜοι…Λ%…ν:κν ,έ;δ'Ή ωσινΜλ€ξι ψ:6%ο "άς?" χιβν πλαζ… ,; .? 60 Μ »? …%ΐη?σ ο?" γ…ιλ Ώ&λ/ψχζ΄, δ…ην &? Μ…»; . Έλι/΄΄ για α' και"), 3.3 ,, ΄ΐηι %ω9ι α…. ΝεΜ4ψΟι &… Άλυ &; ", ΄3'Ά'%' [Εδω/. Όψη; ανά ,, "%λ3%"βΜΙ; ., κ.κ…. " να"; "7" €? //"' WV των "σέξ?" * "βίο Λητώ» &] ,, ε…?) Μ…"… &; 7) ': ΕΙΚ. 1. Συμφωνητικό τού μαστρο - Δήμου μέ τούς ένορίτες τής 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς Ξυλόστεγες τρίκλητες δασιλικές είναι οί περισσότερες καί µεγαλύτερες έκκλησίες τών χωριών τού Πηλίου. Έξωτερικα φαίνονται σαν μονόκλι- τες γιατί ή δίρριχτη στέγη τους σκεπάζει καί τα τρία κλίτη. T6 μεσαίο κλίτος είναι πάντοτε ψηλότερο καί φαρδύτερο από τα δύο πλαγινά. 'Η όροφή τους είτε είναι έπί- 3 Θ΄"- '… πεδη, και τότε έχει ξύλινο τα6άνι ξυλόγλυπτο… ("Αγ. 'Αθανάσιος 'Αγ. Γεωργίου Νηλείας) είτε καμαρωτή με μπαγδατί και με γύψινες διακοσμήσεις ("Αγ. Γεώργιος Μακρυνίτσας). Τα κλίτη χωρίζονται με δυο σειρες χτιστες κολώνες &… δυο ή τρείς ή τέσσε- ρες. οι κιονοστοιχίες Με; συνδέονται µε τοξοστοιχίες. Πολλές φορές στο ταβάνι, υπάρχουν μικροί θόλοι ή φουρνικα με τσατμά, που οι φαίνονται εξωτερικά ('Αγία Παρασκευή Ζαγοράς). cO γυναικωνίτης σε σχήμα Π, πιάνει τή δυτική πλευρά και μέρος από τή νότια και 6ορεινή και στηρίζεται στους εξωτερικούς τοίχους και σε τέσ- σερες ή Ξξη από τις κολώνες. Μερικές φορές πάνω από το στηθαϊο του γυναικωνίτη υπάρχει καφάσι για να κρύδει τελείως τις γυναίκες από τα αντρικά 6λέμματα ("Επι- σκοπή "'Ανω Βόλου). Πάντως οί γυναίκες δεν πήγαιναν µόνο στο γυναικωνίτη αλλά… ΕΙΚ. 2. '0 µαστρο - Δήμος (άνάγλυφΟ) και στο αριστερό από τα κλίτη. Υπάρχει και ένα ανέκδοτο πηλιορείτικο δημοτικό τραγούδι, που περιγράφει μια τρίκλιτη Βασιλική και καθορίζει τη θέση των πιστών στήν εκκλησία: Μαστορα, πρωτομάστορα και πρώτε στους μαστόρους ποδρθες από τα Γιάννενα να χτίσεις εκκλησία κάν, την τρανή, κάν' την ψηλή, κάν την στα δυό, στα τρία Ζώα να αν ή Παναγια με όλα τα κορίτσια δεξια να είναι 6 Χριστός μ όλα τα παλληκάρια στη μέση νάναι & Σταυρός, να στέκουν οί Γερόντοι . 'Εξωτερικα έχουν υπόστεγο εϊτε ξύλινο πλακοσκέπαστο ("Αγ. Κυριακή Ζαγοράς) είτε με κολώνες χτιστες ("Αγ. Ανάργυροι Πορταριάς), είτε με κολώνες μαρμάρινες ("Αγ. Γεώργιος στο χωριό 'Αγιος Γεώργιος Νηλείας). Το ύπόστεγο περι6άλλει τήν εκκλησία είτε από τις δύο πλευρές, δυτική και νότια (Παναγία Μακρυνίτσας) είτε και στή δορεινή (Αγία Μαρίνα Κισσοι")) και καταλήγει τις περισσότερες φορές άνα- …… σε παρεκκλήσια. Στήν ανατολική πλευρά έχουν τρείς συνήθως κόγχες, μέ τή μεσαία µεγαλύτερη. ,Εξωτερικα οί κόγχες έχουν πολλες φορες χαμηλά διακο- σμητικά ανάγλυφα ("Αγ. Νικόλαος ΙΙορταριάς). =Η τοιχοποιία τους είναι είτε απλή πέτρινη άσοδο΄ιτιστη, ή, πιο σπάνια σο6ατισμένη (Γενέσιο Θεοτόκου Λαύκου) ήμασ- δοµ.ική άρμολογημένη ("Αγ. Παρασκευή Ζαγοράς). 4 Μονόκλιτες Βασιλικές με θόλο. Είναι είτε μικρα ξωκκλήσια "Αγιά Τριάδα στη θέση Πάλιτσι), είτε καθολικά μοναστηριων(Παναγία Λαμπινο6ς), είτε κεντρικές έκκλησίες χωριών ("Αγ. "Ιωάννης Νιάου), "Ολες έχουν θόλο που είτε κρύβεται από τήν κλίση της σκεπης, πού φουσκώνει έλαφ…οα στήν κορυφή του θόλου (Παναγία Λαμπινοι'ις), είτε προβάλλει σαν έντονο φούσκωμα της πλακόστρωτης στέ- γης σε σχήμα μισού λεμονιού ("Εκκλησία Σταυρού "Ανεμούτσας), είτε ξεχωρίζει σαν πολυεδρικσς χαμηλός τρούλος ("Αγ. 'Αθανάσιος Λαύκου). 'Ο ανοιχτόςζτους έξωνάρ- Ν…ΡΣ .. &: Μ 8 Έ :' & .ι ;- :ε z ': UI :: Ξ :! > .. Ο .) ------------- ‘8 -"'΄ «» ....I I ............. ε ;: : … .' :ν , o :. : ; ζ΄ ; - «: " . & : 5 . ε I O P. P Ξ ‘E : ' "8 :… : Ό :! Ξ ; :: : . …Ξ ; D b: .. Ξ :' :' ' 6 |: I . -'Φ :: : : :?! :: : : : ;: : ' '? :… -- ? Β ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ ' ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ I. -ε . Ρ " . Ξ Ξι "& 'Ξ" ΄χ ι! "δ ? ΕΞ ΑΙΜ & """ l:- ‘5. ...... .-. ΠΞ Ξ… … "6 © . Έ 9 Δ Εξ . . ι . . . . . . δ θηκας είναι, είτε χτιστός, »… τότε είναι µόνο στή δυτική πλευρά ("Αγ. "Αθανάσιος Λαύκου), είτε ξύλινος πλακοσκέπαστος και τότε μπορεί να προεκτείνεται και στή νότια πλευρά (ΛαμπινοΌ). "Εχουν ανατολικά τρεις κόγχες, Με; από τα μικρά ξω- κλήσια, που έχουν μία (Θεοτόκος στή θέση Μούζιες Λαύκου). 'Η τοιχοποιία είναι είτε κοινή πέτρινη είτε ίσοδομ.ική άρµολογημένη. Τα δάπεδα των έκκλησιών όλων των τύπων είναι πλακόστρωτα κι έχουν με- ρικές φορές απλά διακοσμητικά πού σχηματίζονται από πελεκηµ.ένες πέτρες µε άρ- 5 μούς άπο:στρογγυλεµένα δότσαλα, ποταμίσια ή θαλασσινά (Θεοτόκος Μουρεσιου). Δυστυχως πολλά από τα δάπεδα αι>τά έχουν αντικατασταθεί αργότερα από τσιμεν- τένια βιομηχανικά πλακάκια. =Εντελώς ίδιαίτερον τύπο παρουσιάζει ή έκκλησία του μοναστηριού του "Αη- Λαυρέντη, τρίκογχη Βασιλική με ψηλοτύμπανο τρούλο, και τρίπλευρες κόγχες. Λε- πτομερή της περιγραφή δημοσίευσε ο αρχαιολόγος Νικ. Γιαννόπουλος. 8 Η σύντομη αυτή περιγραφή των τριών δασικών τύπων των εκκλησιών του ΕΙΚ. 4. "Αγιος ,Αθανάσιος (νότια (mm) Πηλίου τους ο…) τελευταίους αίώνες τής τουρκοκρατίας, αφήνει πάντα ανοιχτο το πεδίο για μια είδική μελέτη του θέµατος. "Εδω έγινε για να να τοποθετηθεΞ το έργο του αρχιτέκτονα Δήμου Ζηπανιώτη. ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΟ Πολύτιμο ντοκουμέντο για τή μελέτη των όρων με τούς οποίους έργάσγθηκε δ μαστρο - Δήμος καί όλοι οί αρχιτέκτονες και οί µαστόροι τής έποχής του στο Πή- λιο, δημοσίευσε ο κ. "Απόστολος Κωνσταντινίδης στο δυσεύρετο 6ι6λίο του «τα εν τω Πηλίιρ δρα παλαιά καί σύγχρονα χριστιανικά μνημεία». ' Το ντοκουμέντο αυτο είναι το συμφωνητικο που υπογράφηκε στή Ζαγορά στίς 21 Φε6ρουαρίου 1803 με- ταξυ του μαστρο - Δήμου και των έπιτρόπων τής εκκλησίας τής Αγίας Παρασκευής. Δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορα σε φωτοτσιγκογραφία (sin. 1). Συνδυασµένο με το έξοδσλόγιο τής έκκλησίας, με τις πέτρινες έπιγραφές, µε άλλους λογαριασμούς οίκοδοµ.ικών έργασιών καί με διάφορα άλλα στοιχεια, φωτίζει τούς όρους με τούς οποίους έργάζονταν οί µαστόροι της εποχής αι">τής. Το κείµενο του συμφωνητικοΌ, διορθωμένο από λίγα μικρα παραναγνώσματα τής αρχικής του δημοσίευσης, είναι το έξής : 6 »διά του παρόντος γράµµατος φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες|ο'τι έσυμφώνησα έγώ & μαστροδήµος μέ τοι") ένορττας του μαχαλα αγίας πα|ρασκευής να φτειάσω τήν έκκλησίαν τους άγιο… παρασκευήν μερο|κάμ.ατο τον άνθρωπον προς γρ΄ : 35 : τριανταπέντε τήν ήμέραν, το δέ|µουλάρι προς γρ΄ : 25 : είκοσιπέντε τήν ήµέραν, μέ αύτήν τήν τιμήν έκα|βουλαρήσαμεν να μήν πάρωμεν άλλο τίποτε δια γε- μελίκι, ούτε μαν/δηλώματα, ούτε θεμελιάτικα, µόνον να µας δίδουν από μίαν όκά/ ρακήν τήν ήμέραν, να μας κάμωσι καί δύω ζειαφέτια, καί όχι άλλο/άπό αύτά ώς άνωθεν έγράφαμ.εν, προς τούτοις και τα μουλάριά μας δταν|δέν έχει χρείαν ή έκκλη- σία να δουλεύουν, να κάθωνται, καί από τοι/έντόπια μουλάρια αν πηγαίνουν να 60η- θοΌν χάριν εύλα6ε:΄ας, να μήν έμ/ποδίζωνται από ήμας τούς μαστόρους, καί να άρ- χήσωµ.ε τήν δουλείαν είς τας/δεκαπέντε του &πριλλίου. όθεν έγινε το παρον είς δύω, καί βαστά|το κάθε μέρος το ένα, διά μανδηλώματα να µας δίδουν γρ΄: 25.|καί όχι άλλο τίποτε από τα άνωθεν σηµειωθέντα και έστω είς ένδειξιν : 1803 Φευρουαριού : 21 » …. &. μαστροδήμος 6ε6αιώνω » αναγνώστης σακελλαρίου μάρτυς » Νικόλαος Ιωάννου κασσα6 : μάρτυς » δημήτρης γιοργοδόπουλος μάρτης » νικόλαος παναγιώτου : γκίκα μαρτυρώ. » » Πρέπει να σχολιάσουμ.ε μερικά σημεία αύτοΒ του συμφωνητικου: «Φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες>>: Ζου- πανιώτες, δηλαδή ήπειρώτες είναι οί τεχνίτες που &ναλα6αίνουν το χτίσιμο τής έκ- κλησίας. Σημειώσαµε σέ πολλές περιπτώσεις τή συμ6ολή τών τεχνιτών τής ,Ηπεί- ρου στήν ανάπτυξη τής λαϊκής τέχνης του Πηλίου. Πολυάριθμοι είναι και ο! άρχι- EIK. 5. "Αγιος Αθανάσιοςξ(νοτιοανατολική γωνία) ή...-ε τέκτονες καί οί χτίστες πού δουλεύουν στο Πήλιο. Ζουπανιώτες είναι καί οί μαστό- ρσι πού έχτισαν στά 1766 τήν έκκλησία τού 'Αγίου Αθανασίου στή Δράκια, όπως καί πάμπολα σπίτια, γιοφύρια, έκκλησίες καί Βρύσες. Οί Ζουπανιώτες τεχνίτες έρ- χονται σέ κομπανίες p.’ έναν άρχιμάστορα. "Εχουν, άκόμα καί σήμερα, µια συνθημα- τική γλώσσα για να συνεννοούνται χωρίς νά τούς καταλαβαίνουν οί άλλοι. Π.χ. για να είδοποιήσουν έναν χτίστη πού ξεχάστηκε καί δέν ένοιωσε πως ήρθε 6 αφέντης τού σπιτιού, τού λένε: «"Αι, μή ξιφλιάζ,ς, ξέπυρι 6 p’xég». Για να παραπονεθούν για τήν καθυστέρηση τής πληρωμής τους λένε: «Δέ φσάει τσάταλου». Γι αύτό καί οί Πηλιορείτες, όταν θέλουν να πούν πως ένας μιλάει άκατάληπτα λένε: Αύτος μι. λάει ζουπανιώτικα». "Αργότερα βγαίνουν καί ντόπιοι αρχιτέκτονες, όπως 6 µαστρο … Γιώργος από τή Δράκια, πού έχτισε το κελλιά τής Παναγίας στο νησάκι τού Τρικεριού, οί αδελφοί Γ. καί Π. Κοσμάδες από τίς Μηλιές πού έχτισαν στα 1865 τή Σχολή τής Βυτί- τσας µαζί μέ τον Ζ. Γεράση, καί άλλοι. «"0 τι έσυ µ. φ ώ ν η ο οι έγ ώ 6 µ. α- ΕΙΚ. Ο. 'Ο "Αγιος "Αθανάσιος (τοιχογραφία) σ τ ρ ο δ ή μ ο ς» 2 ’Am) τή φράση αύτή φαίνεται πως 6 αρχιτέκτονας έκπροσωπεϊ όλο το συνεργείο, διαπραγµατεύεται καί συνάπτει συμφωνίες για λογαριασμό όλων. «Μέ τούς ένορίτας τού μαχαλά αγίας Παρασκευής»: Μα- χαλά; = τούρκικα : συνοικία. Ξέρουμε πως πολλές'συνοικίες τών χωριών έπαιρναν το όνομά του: άπό τήν έκκλησία τους. ‘0 μαστρο -Δήμος δέν πρωτοχτίζει τήν =Αγία Παρασκευή αλλά τήν ξαναχτίζει στήν ίδια θέση. "Αλλωστε το έξοδολόγιο τής έκ- κληοία; αρχίζει από τά 1740, δηλαδή έξηντα:ρία χρόνια πρίν τήν ξαναχτίσει 6 μα- στρο-Δήμος με τούς μαστόρου; του. «μερο κάματο προς γρόσια 35 8 : ή ν ή µ. έ ρ αν : 'Η πληρωμή δέ γίνονταν ξεκοπίς αλλά µέ το μεροκάματο, μέ τα ολικά τού έργοδότη. Πόσοι ήταν οί μαστόροι τής κοµπανίας; Σω έξοδολόγιο τής έκ- κλησίας σημειώνονται :0': έξής: «άπό δεκατρ΄ις άπριλίου εος δεκάξι αύγούστου οπου φίγανε ή µαστορι εστισαν τά µεροκάματα 3.478 : προς π. 35 τούς μαστόρους έστισαν 3.043.10:, Δηλαδή για 80 περίπου μέρες πραγματοποιούν καί πληρώνονται 8.478 μερο- κάματα. Συνεπώς-ή κομπανία πρέπει να αποτελείται από 43 -45 μαστόρους. Είναι χαρακτηριστικό πως ούτε στο συμφωνητικό, ούτε 0:6 έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναφέρε- ται ίδιαίτερη άμοι6ή τού άρχιτέκτονα. Αύτος είσέπραττε όλο το ποσό, πλήρωνε τίς τροφές καί ορισμένα άλλα κοινά έξοδα καί έδινε στον καθένα το μεροκάµατό του, αρκετά χαµηλό- τερο άπό αύτό πού είσέπραττε. "Αλλωστε δεν άμιδονταν όλοι το ίδιο, αλλά άνάλογα μέ τήν ζ άξιοσύνη τους καί το χρόνο προύπηρεσίας τους. * "Αλλες φορές ή συμφωνία γίνονταν µέ παροχή φαγητού, κυρίως στο χτίσιμο ίδιω- ξ τικών σπιτιών. Τότε το μεροκάματο ήταν χα- μηλότερο. =Ο έπιστάτης στο χτίσιμο τού σπι- τιού…τού Δ. ,Αθανασάκη στή Δράκια, δίνει στον ίδιοκτήτη σηµείωμα τών έξόδων : ΄ «ίδού συμεονού τα οσα έξοδα έχο είς άργατές κέ λυπα αλα ' είς Μέροκάµατα τούς Μαςστόρους έχον ΐ έος συμερον|Μεροκαματα 2Ο/τον 25 τύν ’I- μεράν Γρ (500, συμπληρώνει μέ μολύβι 6 , ίδιοκτήτης) ΄ διά θροφύ τού Μάςτορούς Γρ. 248» T6 χτίσιμο τού σπιτιού κράτησε 60 Ξ εργάσιµες μέρες γιατί 0:6 ίδιο χαρτί σημειώ- νει 6 ίδιοκτήτης 60 ήμερομίσθια τού έπιστά- τη προς 36 γρόσια. «Το δέ μουλάρι π.ρ & ς Υ Ρ…! σ-ι αν " ί :" o σ ι π Ξ " " ε;» Για: ΕΙΚ. 7. Βασιλ. Γρεβενά… καί Μαρ- τη μεταφορα των υλικων χρησιμοποιούσαν οι μιά… Μα.Αρ…,,ζ,ώ… . Ό "Αγιος κομπανίες τών μαστόρων δικά τους μουλάρια. ,Ιωάγνης Στό έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναγράφεται: «1911 µεροκάματα προς 25: 1.194.15». Δηλαδή για 80 περίπου έργάσιµ.ες ήμέρες πραγματοποιούνται 1911 μεροκά- ματα τών μουλαριών, πού πρέπει να είναι γύρω στα 2δ, αφού-άλλωστε-σημειώ- νεται στόσυμφωνητικόπώς «… μουλάρια μας όταν δέν έχει χρείαν ή έκλησία να δουλεύουν, να κάθωνται καί άπό τα έντόπια μουλάρια άν πηγαίνουν να δοηθούν χάριν εύλαβείας, να µήν έμποδίζωνταιάπό ήμάς τούς μασστόρους»: Αύτοσηµ.αί- νει πως δέν έπιτρέπονταν ή μίσθωση ντόπιων µουλαριών για τίς μεταφορές οίκοδο- μ.ικών ύλικών, αλλά μόνον ή δωρεάν παροχή ύπηρεσιών, «χάριν εύλαδείας» τών ίδιο- κτητών τους. Τα μουλάρια τής κομπανίας έβοσκαν σέ κοινοτικά λι6άδια καί για δι- καίωμα 6οσκής δποχρεώνονταν οί μαστόροι νά χτίζουν ορισμένου μήκους καλντερί- µια τού χωριού, άνάλογα μέ τον αριθμό τών μουλαριών καί τίς µέρες παραμονής τους. «να μήν πάρωμε άλλο τίποτε γιά γεμελίκι»: Δηλαδή για 9 … διατροφή τους. «ο ύ τ ε 0 0: ν δ η λ ώ 0 α τ α»: "Οταν τελείωνε το χτίσιμο καί έμ- παιναν :6: ζευκτά τής σκεπής, τοποθετούσαν στήν κορυφή τής στέγης έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό στολισμένον μέ ένα στεφάνι ή ένα μπουκέτο λουλουδιών. ,Επάνω στο σταυρό αύτο το κορίτσι τού σπιτιού ή, άν δέν ύπήρχε κορίτσι, ή κυρά τού κρεμούσε μαντήλια, πουκάμισα ή άλλα είδη. "Οταν ύπήρχε πρόσφατο πένθος τού ίδιοκτήτη ή έχτιζαν δημόσιο κτίριο (όπως στήν περίπτωσή μας) δίνονταν το άντίτιµ.ό τους σέ χρήμα. Τα μαντηλώματα ήταν έθιμικο δικαίωµα τών μαστόρων. Σσό συμφωνητικό φαίνεται πως παραιτούνται άπό το δικαίωμά τους αύτό, στο τέλος όμως, άφού μπεί ι]Ποι> ε]Θ&Ν&ι>|οο Μίκα… και… … , , .… .;-.…ι:.'.΄--…-.----.. Κ…… ΕΙΚ. 8. "Αγιος Αθανάοιος Λαύκου (κάτοψη) καί ή τελειωτική φράση «όθεν έγινεν το παρόν είς δύο καί βαστά :6 κάθε μέρος :6 ένα»: μετανοιώνουν καί προσθέτουν: «διά μανδηλώ- µ α΄τ α ν 6: 0 ά ; δ ί δ ο υ ν γρ΄ 25»: T6 1:006 06:6 άναγράφεται καί στο έξοδολόγιο τής έκκλησίας: «μανδηλώματα τούς μαστόρους ΟΟ25>. Δέχονται v6: μήν πάρουν «ο 6 τ ε 6 ε 0 ε λ ι ά τ ι κ α»: Στή θεμελίωση τών σπιτιών ή τών γεφυριών έσφαζαν ένα ζώο (άρνί ή κόκορα), ,Αφού χύνονταν στά θεμέλια :6 αίμα, το σφαγμένο ζώο το έπαιρναν οί μαστόροι. Συναφής μέ :6 έθιμο αύτό είναι καί ή παράδοση τού γε- φυριού τής "Αρτας, όπου έπρεπε νά χτισθετ 0:6: θεμέλια καί ήγυναίκα τού άρχιμά- στορα, γιά v6: στεριώσουν. 'Επίσης οί ίδιοκτήτες, καθώς καί γνωστοί καί γειτόνοι. έριχναν 0:6: θεμέλια νομίσματα, πού :6: μάζευαν οί μαστόροι, άφήνοντας μόνο ένα- δύο πού σκεπάζονταν άπό :6 χτίσιµο «για το γούρι». «μ ο ν ον ν 6: 0 άς δ ί δ ο υν άπό μίαν όκά ρακήν τήν ήμέραν, v6: μάς κάμωσι καί δύω ζ ε ι a: φ έ τ ι α» : Ζειαφέτια=γεύµ.ατα. Ακόμα καί σήμερα στο Πήλιο οί μαστόροι απαιτούν άπό τούς ίδιοκτήτες τών σπιτιών καθημερινά 0:6: ποσότητα ούζου ή τσί- πουρου. «Νικόλαος 'Ιωάννου Κασσα62 μάρτυς>:'ΟΝικόλαοςΚασ- σαβέτης φαίνεται πως έχει συντάξει καί :6 συμφωνητικό. =Υπήρξε συμμαθητής τού Ρήγα Φερραίου, κατά τή μαρτυρία τού Χρ. Περραιβού 5. Τήν πληροφορία αύτή έπι- 6εδαιώνει 6 Φίλιππος "Ιωάννου σέ γράμμα του προς τον Ν. Μάγνη μέ χρονολογία 16 Δεκεμ6ρίου 1859. 'Ο Φίλιππος Ιωάννου σημειώνει, άκόμα, στο ίδιο γράμμα, πως «ο Νικόλαος Κασσα6έτης έδίδαξε πολλά έτη καί μέ πολύν κόπον έν τι"ρ έλληνικώ τής Ζαγοράς σχολείω, άλλ' ούχί συνεχώς' διότι ών ύγείας άκροσφαλούς ήναγκάζετο 10 πολλάκις να παραιτηθεί» 6. "Η σωστή σύνταξη καί οί ασήμαντες ανορθογραφίες τού συμφωνητικού πείθουν ότι συντάκτης του είναι 6 διδάσκαλος Ν. Κασσα6έτης, &… οί έπίτροποι τής έκκλησίας δέν είναι πολύ γραμματισμένοι, όπως φαίνεται από ,τίς ανορθογραφίες καί τήν κακή διατύπωση τού έξοδολόγιου. Στίς δεκάξη Αύγούστου 1803 παραδίδεται ή έκκλησία, χτισμένη άπό :6 00:- 0:00 - Δήμο καί τούς μαστόρους του. "Η εργασία τους περιορίζεται μόνο στο γιαπί. T6: σοβατίσματα, τα ξύλινα κουφώματα καί οί άλλες συμπληρωματικές έργασίεςΈέγι- ναν από άλλους μαστόρους. Στό έξοδολό…γιο τής "Αγίας Παρασκευής σημειώνονται άλλα έξοδα «απο δεκαξι αύγούστου εος τρις νοεμ6ριου οπου φίγαν κ αλι μαστορι». "Ανάμεσα στά έξοδα αύτά αναφέρονται καί τά έξής χαρακτηριστικά: «του μαστρογιάνι τζιαμιτζί 6:6: μιρουκάματα ιψου κή γιαλιά 153.10 ης : 2‘0 φορτοματα ξιλα κεσανίδια κε άμου αγογι του λιανζικου 0005.05 :0: ωσα εξοδεύθισαν ης το δευτερον ής την πιζουλα γρ 253.35» Γιά νά χτισθεί ή να έπισκευασθεϊ 0:6: έκκλησία χρειάζονταν πρώτα άδεια τού Μητροπολίτη. "Ενα βεράτι τού Αχμέτ τού Α΄, πού 6γήκε τον ,Ιανουάριο τού 1604 καί καθορίζει τα προνόμια τών μητροπολιτών, γράφει στο τέταρτο άρθρο «Το; έν τή έπαρχία αύτού έκκλησίας καί μοναστήρια χωρίς ίερού 60:00:13 06651; δύναται να απαλλοτριοϊ άπό τών χειρών αύτού, καί άνευ αδείας αύτού ούδείς δύναται να έπι- σκευάζη ή ανεγείρή έπί τών αύτών θεμελίων ή έμποδίζει αύτά» '. "Αδεια άπό τίς τουρκικές αρχές απαιτούνταν μόνο για :0‘: Χάσια (Πορταριά, Κατηχώρ…ι, Μηλιές, Τσαγγαράδα, Ζαγορά κ.ά), ένώ τα δακούφια (Μακρυνίτσα, Δράκια, "Αργαλαστή κ.ά.) «κτίζους έκκλησίαις όταν θέλουν» όπως αναφέρουν 6 Κωσταντής καί 6 Φιλιππίδης στή Νεωτερική Γεωγραφία τους.Β T6 προνόμιο αύτό καταργήθηκε 0:6: 1796 έξ αίτίας μερικών «συμδάντων» στο χτίσιμο τού "Αγ. Ιωάννη Μακρυνίτσας. Γι αύτό, &… άοόΝάοιοο τα… ' Τα… οΤση1ο'κΡοο :IIIl . … ΕΙΚ. 9. 'Αγιος ,Αθανάσιος Λαύκου (τομή 0:6 μάκρος) 0:6: 1800. οί κάτοικοι τού "Αγίου Λαυρεντίου πήραν ρητή άδεια από τήν Τουρκική Κυ6έρνηση για να χτίσουν τήν έκκλησία τού "Αγίου 'Αποστόλου τού Νέου, κι έπει- δή δέν είχαν έτοιμες πλάκες γιά νά σκεπάσουν τήν έκκλησία μέσα στήν προθεσμία, αναγκάστηκαν να 6γάλευν από τα σπίτια τους 9. 11 Οί έκκλησίες χτίζονταν μέ έξοδα τών ένοριτών ή μέ δωρεές καί τότε έµπαινε σέ πέτρινη ή γραπτή έπιγραφή το όνομα τών κτητόρων ("Αγ. ,Αθανάσιος "Αγίου Γεωργίου Νηλείας κ.τ.λ.). ΔΗ MOE ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Οί διογραφικές πληροφορίες για το μαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη είναι λειψές. "Από :6: στοιχεία πού προσφέρει το συμφωνητικό καί μερικές έπιγραφές μπορούμε να τή σκιαγραφήσουμε κάπως. Πρώτα - πρώτα το έπίθετό του δείχνει τήν καταγωγή του. Είναι ήπειρώτης. Ζουπανιώτες ή Ζιπανιώτες ή Ζηπανιώτες λέγονταν στο Πή- λιο όχι μόνον όσοι κατάγονταν από το Ζαπάνι αλλά όλοι οί ήπειρώτες, όπως έξω από το Πήλιο όλοι οί πη- λιορεϊτες λέγονταν Ζαγο- ριανοί. Προτίμησα τον τύπο Ζηπανιώτης γιατί έμφανίζεται συχνότερα στίς έπιγραφές τών έκ- κλησιών πού έχτισε καί γιά νά μή γίνεται σύγχυ- ση μέ :6 συντοπίτη του καί συνεργάτη του γλύ- πτη Μίλιο Ζουπανιοπο- λίτη. "Εργάσθηκε στο Πήλιο δέκα χρόνια περί- που. Πήγαινε πρώτα μόνος του, έκλεινε συμ- φωνίες κι ύστερα έπαιρ- νε καί τούς μαστόρους του. T6 συμ6όλαιο μέ τούς ένορίτες τής "Αγίας Παρασκευής ύπογράφη- ".. κε στίς 21 Φε6ρουαρίου ‘_ …… καί ή έργασία άρχισε ' …" "(& στίς 13 ΄Απριλίου 1τ03, ΕΙΚ. 10. "Αγιος ΑΘανάσιος Λαύκου (τομή στο πλάτος) ίσως γιατί στο μεταξύ θα έπρεπε νά τΞλΞίώσΞι άλλες ύποχρεώσεις πού είχε αναλάβει. Μαζί μέ τούς μαστόρους του έχει καί το συντο- πίτη του γλύπτη Μίλιο πού σκαλίζει :2; έπιγραφές, τα ύπέρθυρα καί άλλα γλυπτά κοσμήματα, καθώς καί τίς μορφές διαφόρων αγίων σέ χαμηλό ανάγλυφο. Πιθανότατα & ίδιος γλύπτης σκάλισε σέ ανάγλυφο καί τή μορφή τού μαστρο - Δήμου στήν κόγχη τού ίερού τής "Αγίας Παρασκευής (Είκ. 2). T6 ανάγλυφο αύτο παριστάνει :6 μα- στρο - Δήμο σάν ένα νέο σχετικώς άντρα µέ παχύ καγκελωτό μουστάκι καί μέ το χαρακτηριστικό πλακαρο ήπειρώτικο κεφάλι. T6 πλατύ του σαγόνι τού δίνει έκφραση θεληματική. T6 ίδιο θεληματική έκφραση έχει καί το στόμα του. 'Αντίθετα μέ το σύνολο σχεδόν τών γλυπτών έργων τής έποχής του, πού παριστάνουν συγκεκριμένα άτομα, έδώ ύπάρχει φανερή ή πρόθεση τού καλλιτέχνη ν' αποδώσει ατομικά χα- ρακτηριστικά. Πρώτη παραγγελία παίρνει από :6 Γεώργιο Αναγνώστη καί τούς δύο γιούς του Νικόλαο καί Ιωάννη να χτίσει τήν έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου στο χωριό "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. "Υστερα γνωρίζεται μέ τον πρώτο άρματωλό τού Πηλίου, τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη. πού τού αναθέτει το χτίσιμο ή :6 ξαναχτίσιμο δια- φόρων έκκλησιών, όπως θα δούμε, μέ λεπτομέρειες, στήν περιγραφή τών έργων του. Μία παράδοση, πού ύπάρχει ακόμα στο χωριό Λοιύκος, λέει πως 6 αρχιτέκτονας ., … 12 πού έχτισε τόν "Αγιο "Αθανάσιο Λαύκου (δηλαδή 6 μαστρο - Δήμος) αποκεφαλίστηκε άπό τόν καπετάν Στέργιο Μπασδέκη πού τόν έπιασε v6: 1:1665: στό χτίσιμο μιάς άλλης έκκλησίας πού τού ανέθεσε. Δέν ύπάρχει τίποτα πού να έπι6ε6αιώνει ή να διαψεύδει τήν παράδοση αύτή. Πάντως 0:6: τέτοια τιμωρία δέν ήταν ασυνήθιστη άπό τόν καπετάν Στέργιο. "Υπάρχει, μάλιστα, στό μοναστήρι τής Λαμπινούς ανάγλυφο πού παριστάνει τόν κτήτορα Στέργιο Μπασδέκη να αποκεφαλίζει 0:6: γυναίκα. 'Ο μαστρο - Δήμος ήταν περήφανος για τή δουλειά του, γι αύτό πάντα στίς πέτρινες, μαζί μέ τό όν:μα τών κτητόρων 71 όσων συντελέσανε στήν κατασκευή τής έκκλησίας, σημειώνει καί :’ όνομά του, πράγμα πού δέν γίνεται συχνα στό Πήλιο. Μερικές φορές οί… κομπανίες τών μαστόρων δείξουν 0:6: έπιγραφή πού άναφέρει μόνο τήν καταγωγή τους ("Αγιος ,Αθανάσιος Δράκιας : «1766 MAETOPI ZOYHA- ΝΟΤΕΣη. *Αρχοντικα δέ φαίνεται v6: έχτισε 6 000:00 - Δήμος, είδικευμένος στό χτίσιμο έκκλησιών. Θα έ6αζε κι έκεϊ τ' όνομά του σέ έπιγραφή, όπως έκανε 6 συντοπίτης του Κοσμάς στό σπίτι τού Ντιντίκα στήν "Αλλη Mega”. "Εχτισε μόνο :6: κελλιά τού μοναστηριού τών Ταξιαρχών, ανάμεσα Ζαγοράς καί Χορευτού. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΡΟ- ΔΗΜΟΥ "Α γ ι ο ς 'Α 0 α ν ά ο ι ο ς (1795). ‘H έκκλησία αύτή Βρίσκεται στήν έπάνω συνοικία τού χωριού "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. Είναι τρίκλιτη δασιλική (Βίκ. 3). "Εξωτερικά :6: τρία κλίτη σκεπάζονται άπό τή δίρριχτη πλακοσκέπαστη στέγη (Είκ. 4). Τό χτίσιμό της είναι σχεδόν ίσοδομικό άρμολογημένο. 'Από τή δυτική καί νότια πλευρά περι6άλλεται 01:6 ξύλινο πλακοσκέπαστο ύπόστεγο, πού καταλήγει στήν άνα- τολική άκρη τής νότιας πλευράς στό παρεκκλήσι τού cA1000 Μοδέστου. Οί ξύλινες κολώνες τού ύπόστεγου άκουμπούν σέ χαμηλό πεζούλι. Μόνο ή Βορειοδυτική γωνία τού ύπόστεγου κλείνεται από τοίχο. πού αφήνει 0:6: 6ορεινή πόρτα. Στό νότιο τοίχο ψηλά, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει πέντε σιδερόφρακτα παράθυρα. "Αλλα δύο, καθώς καί μία πόρτα ύπάρχουν κάτω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου. Στό δυτικό τοίχο, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει τρία παράθυρα, τό μεσαίο ΗΠοοόΘΜ'οιοο πΡο΄οογΗ ΕΙΚ. 11. "Αγιος "Αθανάσιος Λαύκου (πρόσοψη) 13 ψηλότερα καί τ' άκρινά χαμηλότερα. Κάτω άπό τή στέγη δύο πόρτες, μία στό κέν- τρο καί μία στενότερη δεξιά, καθώς καί δύο σιδερόφραχτα παράθυρα. ‘0 6ορεινός τοίχος δέν έχει κανένα άνοιγμα(ΕΞίκ. 5). Στόν τοίχο τού ίερού έχει κόγχες. 'Η με- σαία είναι μεγαλύτερη, πεντάπλευρη, μέ τρία στενά σιδερόφραχτα παράθυρα στίς EIK.| 12. "Αγιος ΄Αθανάσιος Λαύκου (έπιγραφή) τρείς κεντρικές πλευρές. Οί δύο άκρινές κόγχες είναι μικρότερες, ήμικυκλικές, χωρίς άνοιγμα. Καί οί τρείς κόγχες είναι πλακοοκέπαστες. … Πλούσιος είναι 6 έξωτερικός διάκοσμος τής έκκλησίας. Πάνω άπό τήν πόρτα τού νότιου τοίχου, μέσα σέ άόαθη κόγχη είναι ζωγραφισμένος 6 "Αγιος 'Αθανάσιος. Γύρω, σέ σχήμα πέταλου, ζωγραφική ζώνη μέ τούς Δώδεκα ="Απόο'τολους σέ προτομή μέσα σέ κύκλους, πού τριγυρίζονται άπό κόσμημα (κλήμα). 'Επειδή άργότερα ή πόρτα έγινε ψηλότερη άπό τήν άρχική, έχουν κοπεί οί δύο άπόστολοι πού βρίσκον- 14 ταν στίς άκριες τού πέταλου. (Βίκ. 6) Πάνω άπό τήν πόρτα τού παρεκκλησίού, μέσα σέ ά6αθη κόγχη, τοιχογραφία τού "Αγιου Μόδεστου. Ή είκόνα περιβάλλεται άπό όραίο πεταλόσχημο κόσμημα. ,Αξιόλογος είναι καί 6 γλυπτικός, έργο τού γλύπτη Μίλων. Περιγραφή του .ύπάρχει στό διβλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. Στό νότιο τοίχο ΕΙΚ. 13. Μίλιου Ζουπανιοπολίτη: "Αγιος "Αθανάσιος χρωματισμένη άνάγλυφη έπιγ.ραφή δίνει :6 ίπορικό τού χτισίματος τής έκκλησίας. Τό φόντο τής έπιγραφής είναι μαύρο, τά γράμματα καί τά κοσμήματα πράσινα. Τά γράμματα καί τά κοσμήματα είναι έξώγλυφα. "Ετος 1795 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ A "ί" ΙΔΟΥ ΝΑΟΣ ΕΚΤΙΣΤΕ EK BAGQN ΜΕΓΑΣ / EN ΥΠΟΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΣ ΠΗΛΙ()Υ ΟΡΟΥΣ | EHONOMAI‘I ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ/ ΑΡΧ[ΕΡΑΤΕΥ- υΝΤΟΣ Δ΄ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΚΥΠΡΙΟΥ ΕΙΣ ΜΗ'ΓΡΟΠΟΔΙΝ ΑΥΤΟΥ EKEI- NOT/ OTOI MEN EIEI KTITOPEE TOYAE ΤΟΥ ΤΟΥ| ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡ- 15 - αµ…- ΓΙΟΣ ΥΙΟΙ ΑΥΤΟΥ / ΔΥΩ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ TE KAI ΙΩΑΝΝΗΣ | ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΙ- ΠΟΙ ΟΣΟΙ ΔΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟΝΤΕΣ| ΛΟΓΩ, ΕΡΓΩ ΤΕ ΚΑΙ ΑΙ"ΑΘΗ ΠΡΟΑ[ΡΕ- ΣΕΙ | ΕΞΟΙΝΤΟ ΤΟΥΣ ΜΙΣΘΟΥΣ ΑΠΕΙΡΟΠΔΑΣΙΟΥΣ / ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΒΛΕΙΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ/ΠΟΛΥΤΛΑ ΑΘΑΝΑΣΙΕ ΦΥΛΑΤΤΕ ΤΗΝ ΜΟΝΗΝ ΣΟΥ ,'ΜΗΔΕΙΣ ΩΣ ΘΗΡΑΝΗΜΕΡΟΣ ΕΜΒΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛΗΝ ΣΟΥ | ΠΛΗΓΗΝ ΘΑΝΑΤΟΥ ΛΟΙΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΥΡΕΚΤΙΩΝΤΑΣ/ΙΑΤΡΕΥΕ ΘΕΡΑΠΕΥΕ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΑΙΜΩΝΙΩΝΤΑΣ|Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΕΝ ΕΓΡΑΨΕ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΘΕΩΡΙΤΕ / ΑΝ ΗΝ ΚΑΙ ΜΙΞΟΒΑΡΒΑΡΑ ΜΗΝ ΤΑ ΚΑΤΗΓΟ- ΡΕΙΤΕ /ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΕΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ . Πάνω άπό τήν πόρτα τού δυτικού τοίχου έγχρωμο άνάγλυφο (μαύρο - πρά- σινο - ώχρα). Στό έπάνω μέρος τού άνάγλυφου ύπάρχει σταυρός μέ τό Χριστό σταυ- ρωμένο στό μέσο του. Πίσω άπό τό σταυρό, ή λόγχη καί 6 σπόγγος, σέ σχήμα. V. Πάνω άπό τά πλαγινά σκέλη τού σταυρού τά γράμματα IC … XC NI - KA καί κάτω τους, άριστερά ή Παναγία (ΜΡ - ΘΥ) καί δεξιά 6 "Αγιος "Ιωάννης (ΟΑΓ - ΙΩ). Στήν κόγχη τού ίερού, έντοιχισμένα πλαγιαστά, δύο άνάγλυφα κυπαρισιών. Πάνω άπό τά τρία παράθυρα τής κεντρικής κόγχης τού ίερού, τρία άνάγλυφα γιά τά όποία γίνεται λεπτομερειακή άνάλυση στό διόλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. "Εσωτερικά ή έκκλησία χωρίζεται σέ τρία κλίτη. Τά τα6άνια είναι ξύλινα μέ άπλά ξυλόγλυπτα. Τό μεσαίο κλίτος είναι ψηλότερο άπό τά… δύο άκρινά. Τό πάτωμα είναι νεώτερο μέ βιομηχανικά πλακάκια. Τό ξύλινο τέμπλο τής έκκλησίας, χαμη- λής τέχνης, έγινε στά 1872 άπό τόν "Αγιογιωργίτη "Απόστολο "Αθανασόπουλο. Στό τέμπλο, μεταξύ τών άλλων. έξη είκόνες καμωμένες στά 1866 άπό τό Βασίλειο Γρε- βενίτη καί τό Μαργαρίτη Μακριντζιώτη (Βίκ. 7). Τοιχογραφίες δέν έχει έσωτερικά ή έκκλησία. Στή δυτική πλευρά, σέ ύψος 2.30 0. άπό τό δάπεδο ύπάρχει γυναικωνίτης. 'Επάνω στό γυναικωνίτη ύπάρχουν δύο φαρδειές ξύλινες βαθμίδες για νά παρακολου- θούν καλύτερα οί γυναίκες τή λειτουργία. (Στό έπόμενο :6 τέλος) ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ 'Από τίς έπιγραφές τών έκκλησιών δημοσιεύονται μόνον οί άνέκδοτες. ]. Κίτσου "Α. Μακρή: 'Ο καπετάν Στέργιος Μπασδέκης καί δ γλύπτης Μίλιος. Βόλος…'ΑΘήνα 1955 σελ. 12-16. 2. ΄Υπαγόρευση κ. Γιάννη Ριζινού, άπό τήν 'Αγριά (1952). 3. N. I. Γιαννοπούλου: 'Η επί τού Πηλίου Μονή τού "Αγίου Λαυρεντίου ('Avu- τύπωσις é): τού ΙΑ τόμου τής έπετηρίδος τής 'Ειαιρίας Βυζαντινών σπουδών). 'Εν "Αθήναις 1935. 4. "Απ. Γ. Κωνσταντινίδη: Τα έν τς; Πηλίφ όρει παλαιά καί σύγχρονα καί χρι- στιανικά μνημεία. "Αλεξάνδρεια 1948, σελ. 107—113. ('Ανατυπώσεις άπό το «Φάρο- τής "Αλεξάνδρειας). 5. Χριστοφόρου Πεοραιβού: Πολεμικά όπομνημονεύματα καί βιογραφία Ρήγα Φε- ραίου. "Επιμέλεια Μ. Παπαϊωάννου. "Αθήνα 1956-σελ. 814. 6. Νικολάου Μι'ιγνητος: Περιήγησις ή τοπογραφία τής Θεσσαλίας καί Germ λι- κής Μαγνησίας. 'Εν "Αθήναις 1860-σελ. 86 7. «ΠρομηΘεύς». "Ετος Δ' (Μάρτιος 1892) Βόλος 1892-σελ. 711. 8. Γρηγορίου 'Ιεροδιακόνου καί Δανιήλ 'Ιερομονάχου: Γεωγραφία Νεωτ8ρική.. Βιέννη 1791. 9. Ζωσιμά 'Εσφιγμενίτη: Σημειώσεις είς τά έκ τής Γεωγραφίας τών Δημητριέων Μαγνητικά. "Ημερολόγιον «'Η Φήµη». 'Εν Βόλω 1887-σελ. 85. 10. K. A. Μακρή: Δύο λαϊκοί ζωγράφοι. Βόλος 1952-σελ. 31. 11. K. A. Μακρή: "Ενα μεταβυζαιτινό τέμπλο στό Πήλιο ('Ανακοίνωση στό Θ' Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών). 'Ανάτυπο άπό τά πρακτικά τού Συνεδρίου. "Αθήναι 1954. 16