ΦΥΛΛΑ ΛΟΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ: ...... "Εσείς πουλιά του Γρε6ενοι'ι -— Τούτο τό καλοκαίρι καί τήν "Ανοιξη. Κ. ΣΑΘΑ: ........................ Oi τελευταίες ώρες του Παπαθι΄.ιμιου Βλυχάδα. Θ. ΠΕΤΣΑΛΗ - Δ|ΟΜΗΔΗ: Σκυλόσοφος - '0 Επίσκοπος Τρίκκης καί Λαρίσης. Λ. Ι, ΒΡΑΝΟΥΣΗ: .......................... 'Ο ανήσυχος έφηδος τής Θεσσαλίας Ν. Κ. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: ............................ τα Θεσσαλικό "Αμπελάκια. ΣΤΕΦ. ΤΗΛ|Κ|ΔΗ: ...................................... Προσδοκία (ποίημα). ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΖ|ΑΝΑ: .................................. 'Ο χωρισµός (ποίημα). ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ: .. Συµδολή οτή μελέτη τής πολεοδοµίας τών χωριών του Πηλίου. Π. |. ΒΑΣΙΛΕ|ΟΥ: ............................... τό άρματωλίκι τών 'Αγράφων. ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓ|ΑΝΝΗ: ..................................... "Ετσι ήτανε ..... ΜΑΚΗ ΛΑΧΑΝΑ: ............................... '0 άνθρωπος καί τό τέχνηµα. ΛΑΜΠΡΟΥ ΜΑΛΑΜΑ: .......................... 'Απλοί στοχασμοί γιά τήν Τέχνη. ΑΝΑΣΤ. ΤΣΟΥΦΗ: .................... 'O "Αχιλλέας ΤΖάρτΖανος ώς εκπαιδευτικός. ZAXAPIA ΠΑΠΑΝΤΩΝ|ΟΥ: ........................... Θάνατος 'Apxoiou Θεού. ΑΓΓΕΛΟΥ ΓΑΝΝΑ: ............................ Συζήτηση με το Ζωγράφο Δανιήλ. Ζ. ΚΑΛΟΓ|ΑΝΝΗ - ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ: ................ "Evo ήλιοΘασίλεµα (ποίηµα). ΑΛΕΞ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ: ............................. Λαογραφικά τής Πίνδου - B' AX|/. Γ. ΚΑΡΑΝΑΣ|ΟΥ: ............................ Παροιμίες τοι": τόπου µας. ΓΙΑΝΝΗ ΑΘ. ΑΔΑΜΟΥ: .............................. 'Ελασσονίτικες παροιμίες. ΕΜΜ. Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗ: ........................... 'Η "Αρχιεπισκοπή Φαρσάλων. ΛΙΝΑΣ ΚΑΡΑΜΠΑ: ............................... "Από τό μετανάστη (ποίηµα). |. Α. ΝΤΟΜΑΛΗ: ........................ "Η Θεσσαλική Οίκονοµία καί το 1821 Γ. Δ|ΛΜΠΟΗ: ....................................... Θεσσαλικό Τοπίο (ποίημα) Α. ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ: ..................................... "Απολογισμός (ποίημα) Δ. ΣΤΑΜΠΟΛΟΥ: ............................... Βρήκα νά σεριανίσω (ποίηµα) A. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: .................................. Χαιρετισμός (Ποίημα) ΑΠΟ ΦΥΛΛΟ ΣΕ ΦΥΛΛΟ: 'Η υποδοχή … Σάς αρέσουν τα δαλτονερια; - Το κατεστη- µένο - Σχόλια, Κριτική γιά τα 6ι6λία τών Α. MopKéTou, A. OuvooéKou, T. Λάππα, Γ. Λύ- χνου. Τ. Δόξα΄ Χ. Ζήση΄ Ν. Χιονίδου. Δ. Σκ. Σούτζου, Γ. ΝέΖου, Τ. ΣτρουΘιδ. B. Βαλ- λή. Φ. Κωνσταντίνου. Δ. Μωρέ… καί Α. Κλώντια - 'Αλληλογρσφία —- Νέα Βι6λία - Οί συνδρομητές μας. ΕΙΚΟΝΕΣ: Μ. Καταφυγιώτη: Βλαχά6ας 'Av. ΄Αστεριάδη δυό χαρακτικά από τ' 'Α- µπελάκια - Πλατεία Μακρινίτσας, Αμφιθέατρο "Αγ. Λαυρεντίου (δυό όψεις) - Φ. Τσικρικτσή: καλτερίμι τής Μακρινίτσας …- ‘O. Φ, Τσικρικτσής. 1'Ο ΤΕΥΧΟΣ ΔΡΧ. 20 OEIIAAIKEI ΙΕΛΙΔΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕ! ΣΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ 2| ΘΕΣΣΑΛ|ΚΗ ΕΣΤΙΑ ΛΑΡΙΣΑ - ΜΑΓΝΗΣΙΑ - ΤΡΙΚΑΛΑ - ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΦΘΙΩΤΗΣ EYPYTANIA — I‘PEBENA ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ: ΜΟΥΡΟΥΖΗ 18 - ΛΑΡΙΣΑ - ΤΗΛΕΦ. 226.144 Διευθύνσεις σύμφωνα µε το Ν.Δ. 346)1969 άρθρ. 9 § 3 : ΄Υπεύθυνος - "Εκδότης - "Ιδιοκτήτης Σ. Κατσώνη, Δηµάρχου 'Αστεριάδη 3 Λάρισα. Προϊστάµενος τυπογραφείου: Κ. Γκιζπλης Βασ. Φρειδερίκης 11 ΛάρισαΔ Τιμή τεύχους δρχ. 20. Έτησία συνδροµή: Εσωτερικού δραχ. 120. "Εξω- τερικού λίρ. 6 δολ. 10. "Οργανισμοί, Νομικά Πρόσωπα. '|δρι΄ιµστσ. Δήμοι. Κοινότητες: δρχ. 500. Γιά διαφηµίσεις ίδισίτερη συµφωνία. "Εγγραφή συν- δροµητών - εµδάσµατσ οδός Βασ. Σοφίας 33 Γ' όροφος Γραφ. 25 κ. Κοτσώνη. Δωρεάν καί τιμής ένεκεν δεν διατίθενται. Βι6λίσ, έντυπα. συνεργασίες, ανταποκρίσεις στό Διευθυντή ΣυντόΕ8ως Χειρόγραφα δεν επιστρέφονται ΄Ανάτυπα δεν γίνονται "Η "Θεσσαλική "Εστία-ι δεχεται τους φίλους καί συνεργάτες στά Γραφεία τής Δισχειρίοεως Βασ. Σοφίας 33 — 30c όροφος Γραφ. 25. τηλ. 224-755, κάθε Πέμπτη 7-9 τό Βράδυ. ΓΡΑΦΕΙΑ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟΥΣ: ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: "Αναλήψεως 247. τηλ. 271 - 10 Βόλος. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης Γ. Μουγογισννης. ΤΡΙΚΑΛΩΝ: Γαριδσλδη 12. τηλέφ. 27-500. 'Αντιπρόσωπος: 'Αχιλ. Γρ. Καρανάσιος. ΕΛΑΣΣΟΝΑ: 6ης 'Οκτω6ρίου 109. τηλεφ. 22-226. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης "Αθ. 'Α- δάμου. ΚΑΡΔΙΤΣΑ: "Αντιπρόσωπος: Θωµάς Πλατανιάς. ΄Επιθεωρητής Δηµ. 'Εκπσιδει'ιοεως, Βασαρδάνη 5΄ τηλεφ. 21 -428. 'Η «Θεσσαλική Εστία» πωλείται: στήν !ΑΘήνα στό βιβλιοπωλείο τής 'Εστίας, Σταδίου 38. Στή Θεσσαλονίκη στό Βιβλιοπωλείο Παναγ. Poo/181 Τσιµισκή 41 Τηλ. 29—010 'Ετυττώθη σε χαρτί τής «Θεσσαλικής Χαρτοποιίας» το Μάρτιο του 1973 - Τόπος εκδόσεως Λάρισα αΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ» Ο.Ε. ΚΩΝ. ΓΚ|ΖΕΛΗΣ - ΓΕΩΡΓ. ΧΑΡΟΣ Μία Πογιιυ τα… και ΠοΠιιιστικη5 κοΠΠιεργειο€ Μπρπίωα-πλατεΐα "Μ…" ΙΤΙΙ MEAETH ΤΙ|Σ "ΜΜΜ… ΙΙΙΙΙ ΙΙΡ|ΙΙΝ ΙΙΙ |ί|ΙΜΙΙΙ ΠΡΟΛΟΓΟΣ τά χωρια τού Πηλίου ασκούν µιαν Ιδιαίτερη γοητεία στον επισκέπτη τους. Λύτό, βέβαια. όφείλεται, σε µεγάλο βα- Θµό, στήν ωραία αρχιτεκτονική των σπι- τιών τους, στίς Θαυµαστες εκκλησίες καί στίς σκαλιστές βρύσες. "Οφείλεται, ακόµα, στή µαγεία τής φύσης τους, µε τήν Ιδιαίτερη όµορφα": κάθε εποχής. Πέ- ρα, δµως, από τίς λεπτομερε-ακές αύτες όµορφιές, τό πηλιορείτικο χωριό έχει µια ξεχωριστή αρμονία σα σύνολο Πού να όφείλεται αύτή; Είναι. απλως. ή γραφι- κότητα πού δημιουργείται καθώς τό χω- ριό αναπτύσσεται τυχαία, χωρίς να ακο- λουΘεί (ξυρισµένους άγραφους κανόνες; 'Ο απαιτητικός θεατής, πού δε µαγεύεται από τήν εύκολη γραφικότητα. προσπαθεί να ξεδιαλύνει τό µυστήριο αύτής τής αί- σθησης αρµονίας καί τάξης πού τού δίνει τό πεοιδιάβασµα µέσα στα σοκάκια τού χωριού. Δεν έχει τόν απλοϊκό φόβο µή- πως ή αποκάλυψη των κρυφών νόµων πού διέπουν τήν αρµονία αύτή θα καταστρέ- ψει κάτι από τή µαγεία πού εξασκεί απά- νω του Ξέρει πως οί νόμοι αύτοί δεν εί- ναι ψυχρα κατασκευάσµατα ενός στεγνού µυαλού. Είναι ή συλλογική εύαισΘησία, πού. χωρίς ή ίδια να τό καταλαβαίνει, βρήκε τούς νόµους πού δεν είναι ακαμ- 11101, µα προσαρµόζονται πάντα στίς Ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περίπτωσης. Κανένας δεν έχασε τή γοητεία από τα παιχνιδίσματα καί τσακίσµατα πού κάνει Tofi κιτΣογ Λ. ΜΑΚΡΗ τό νερό, καθώς κατεβαίνει αλαφρό στα βουν[σια ρυάκια, επειδή ξέρει πως 6 νό- μος τής βαρύτητας 16 κινεί. Στή φύση καί στήν αληθινή τέχνη οί νόµοι πλά- θουν όµορφια σε αφάνταστη ποικιλία µορφών. Χωρίς, λοιπόν. κανένα φόβο Θα προσπαθήσουμε, στήν εργασία αύτή, να επισηµάνουµε μερικά από τα συνθετικά στοιχεία τού πηλιορείτικου χωριού. Θα πρέπει ναχουµε πάντοτε στό νού µας πως 16 χωριό δεν έγινε για ια 16 χαίρονται οί ερασιτέχνες αίσΘητικοΙ τής πόλης αλλά για να τό ζούν οί χωριάτες, µε τούς ίδιαίτερους τρόπους εργασίας καί κοινωνικής ζωής. "Ετσι ή όιιορΦιά του δεν είναι µια καλα τοποθετηµένη ήθογραφική σκηιογοαφία αλλά τό λου- λούδι πού βγαίνει µέσα από τό 'ιδρωπο- τισµένο χωµα τής ζωής. Θα πρέπει &… µα, να ξέρουμε πως οί όροι εργασίας καί κοινωνικής ζωής άλλαξαν και ή προσαρµογή τού χωριού στίς αλλαγές αύτες είναι απαραίτητη προυπόθεση τής βιοσιµότητάς του. Για να Φέρουµε δύο µόνο παραδείγµατα από τή ζω'ι «:… πη- λιορείτικω…ν χωριών Θα σηµειώσουμε πως ή εξαγωγή «:… προϊόντων δε γίνεται πια µε καραβάνια ζώων ότι… µε αύτο- κίνητα καί πως ένα µεγάλο μέρος τής παραγωγής τής ενώ… (βασικού προϊόν- τος τού Πηλίου) δέ γίνεταιέπί τόπου άι- λα σε είδικα εργοστάσια (π. χ στό με- γαλο κονσερβοποιείο έλαιδν τής Άγριας). Τα δύο αύτα στοιχεία, καί απειρα άλλα είναι φυσικό να επιφέρουν καί τίς ανά- Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου 79 λογες τροποποιήσεις στή σύνθεση τού πηλιορείτικου χωριού. 'Λκριβώς εδώ βρί- σκεται ή αξία τής έρευνας τών νόµων για τούς οποίου: µιλήσαµε πιό πάνω. Οί λύσεις πού απαιτούνται από τήν αλλαγή των συνθηκών Θα µπορέσουν να προσ- αρµοσΘούν στό…χαρακτήρα των χωριών όταν έχουµε κάπως προχωρήσει στό πνεύ- µα τής σύνθεσής τους. 'Η σηµερινή εργασία αποβλέπει περισ- σότερο στό τα επισημάνει 16 θέµα καί τα προβλήµατα πού απορρέουν από αύ- τό, παρα στό να δώσει έτοιµες λύσεις, ανέφικτες σε µια προδροµική προσπά- θεια. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΠΗΛ|ΟΡΕ|Τ|ΚΩΝ ΧΩΡ|ΩΝ Πολλά από τα χωριά τού Πηλίου δη- μιουργούνται γύρω από µεγάλα µονα- στήρια, (Μακρινίτσα-Παναγία Μακρινί- ιισσα, Πορταριά-Παναγία Πορταρέα, Ζαγορα-Παναγία Σωτήρα. "Αγιος Λαυ- ρέντιος-µοναστήρι 'Αγίου Λαυρεντίου κ. αλλά). Στήν ακολουθία τού "Αγίου Γερα- σίµου, πού τυπώθηκε στήν "Ελληνική τυ- πογραφία τού 'Ιασίου, στα 1820 µε έξο- δα τού Μ.ακρινιτσιώτη Γεωργίου Γούση, αναφέρεται για τή Μακρινίτσα (σελ. 25) 6'ΕσυνάχΘησαν καί έκτισαν όσπήτια οί ανθρωποι τριγύρω τής εκκλησίας καί κατ' όλίγον όλίγον έσυγκροτήθη αρκετή πόλις πολυάνθρωπος καί φιλόχριστος...-. 'Αλλα χωρια προέρχονται από µικρούς οίκισµούς πού αναπτύσσονται καί άλλα από ομαδικές μετοικεσίες. Στήν εκλογή της τοποθεσίας τών χωριών σπουδαίο ρόλο έπαιξε καί ή καταλληλότητα για άµυνα από πειρατικές ή ληστρικές έπι- δρομες. 'Ο Διονύσιος Πύρρος, 6 παλιός βηµεν είς Μακρινίτσαν, πόλιν δ υ ν α τ ή΄',ν ," µέ κατοίκους 2.000». Σε τρείς τύπους µπορούµε να χωρί- σουμε τα πηλιορείτικα χωριά 'Ο πρώτος, ό ά π λ ό ς, & περιγραφή τού πηλιορείτικου χωριού δί νει 6 Νικόλαος Μάγνης εδώ καί έκατό περίπου χρόνια: «Etc 16 κεντρικότερον µέρος εκάστου χωρίου είναι κτισμένη µεγαλοπρεπής έκ- κλησία προικισµένη καί προικιζοµένη πάν- τοτε από τούς εύσεβείς με κτήµατα. Πλησίον αύτής, είναι ή πλατεία (παζαρ) λι- Θόστρωτος, σκιαζοµένη από ύπερµεγέθεις πλατάνους,ένιός αύτής, ή εκτός είναι κρή- νη, χέουσα άφθονον καί ψυχρότατον ύδωρ. Πέριξ τής πλατείας ύπαρχουσι καθίσµατα λίθινα καί είς έν μέρος αύ τής 01061 ή περί- στύλιον (χαϊατι). Αύτού πλησίον είναι κτι… σµένοι ξενώνες (χαίρια) ούτω τούς όνο- µας…… εκεί, είς τούς όποίους κατα- λύουσιν οί διαβαται δωρεάν. ΑΙ εντός των χωρίων όδοί είναι λιθόστρωτοι καί αί αγουσαι είς τα κεντρικότερα µέρη των κτηµάτων...» * τα ίδια περίπου γραφει στή «θεσσα- λία» του καί 6 παλιός δήμαρχος τού Βό- λου, Ηικόλαος Γεωργιάδης, μόνο πού- πιό µεθοδικός αύτός- συνδέει τήν περι- γραφή µε τή λειτουργία τής κεντρικής πλατείας: «κατά τό κεντρον δε εκάστου χωρίου παρατηρείται πλατεία ίκανώς 1. Ν. Μάγνηι:ος: Περιήγησις ή τοπογρα- φία τής Θεσσαλίας καί Θετι:αλικής Μαγνη- σίας. "Εν 'Αύήναις 1860. σελ. 47. 2. Διονυσίου Πύρρου τού (Bamako-3: Πε- ριήγησις Ιστορική καί βογραφία. 'Ev "Αθή- ναις 1848 σελ. 39. πού περιλαµβάνει Και τα …… περισσότερα χωριά, αποτελείται από ένα …' ' νι΄ιτταρο µε κεντρικό πυρήνα, όπου συγ- ιι"ντρώνεται ήκοινωνική ζωή τού χωριού ΙΙρησκευτική, εµπορική καί ψυχαγωγική I ι΄ιρω από τόν πυρήνα αύτόν υπάρχει ή µάζα τών σπιτιών, µε τα καλντιρίµια, πού ξεκινούν ακτινωτα καί προχωρούν ανάλογα με τή διαμόρφωση τού εδάφους. |Ιιισικό στοιχείο τού κέντρου τού χω- ριού αποτελεί ή πλατεία. Κοντά της, λί- … πιό πάνω-λίγο πιό κατω, βρίσκεται η κεντρική εκκλησία τού χωριού. "Ωραία 'Λμφιι9ε΄ατρο 'A γ. Λαυρεντίου 80 Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου εύρεία καί καλώς λιθοστρωµένη, σκια- ζοµένη ύπό µεγάλων πλατάνων, ύ1ό τήν σκιάν τών όποίων ε6κτιστοι κρήναι προ- χέουσι διαυγές ύδωρ. 'Η πλατεία αύτη είναι ή αγορα τού χωρίου, Ever: ανα 1161- 00v Κυριακήν καί έορτήν συνέρχονται οί κάτοικοι συναλλαττόµενοι πρός ελλή- λους καί συζητούντες τα κοινά τού χω- ρίου συµφέροντα.» ' Βασική αρτηρία τού χωριού είναι τό ανηψρικό raw-15011.11 πού ξεκινάει από τό ΄Κατώτερο σηµείο τού χωριού καί αφού περάσει από τή πλατεία, φτάνει ώς τό ψηλότερο 0111.15'1'0 του. Τό καλντερί- µιαύτό φειδοσέρνεται ανάλογα µέ τίς ύ- ψομετρικές διαφορές ώστε ή κλίση να μήν είναι πολύ µεγάλη καί ή ανάβαση εύκο- λη στούς ανθρώπους καί στα ύποζύγια. 'Λπό τήν αρτηρία αύτή ξεκινούν πλαγινα καλντερίμια-προσπελάσεις πρός όλα τα σηµεία τού χωριού. Χαρακτηριστικό είναι τό γεγονός ότι τα πιό φροντισµένα καλν- τερΙµια τού χωριού έχουν ανταπόκριση µέ τα µονοπάτια ή τα καλντερίµια πού όδηγούν στίς κύριες αγροτικές περιοχές. όπου βρίσκονται τα χτήµατα καί τα κα- λύβια τών χωρικών. Δίπλα τους, όπου αύτό είναι δυνατό, ύπάοχουν βρύσες. 'Η ακτινωτή διάταξη τών κυριότερων δρόµων τού χωριού γύρω από τό κέντρο του, έξυπηρετεί τή λειτουργία τού χω- ριού. 'Η εκκλησία καί τό έµπορικό κέντρο του είναι προσιτά από όλες τίς συνοι- κίες. Οί χωριάτες γυρ΄ζοντας από τα χτήµαια τό βράδυ περνούν από τήν πλα- τεία γα ν' ανταλλάξουν είτε τα κοινω- νικα νέα τού χωριού είτε τίς επαγγελ- µατικές πληροφορίες (πορεία τής καλ- λιέργειας. εµφανιση ασθενειών τών φυ- τών σέ διάφορα σημεία κ. τ. λ.). "Ας µήν ξεχνούµε καί τό ρόλο τής βρύσης τού χωριού στή ζωή τών γυναικών. 'H 61100- ξη δεύτερης ή καί τρίτης πλατείας στόν από τύπο τού πηλιορείτικου χωριού δέν αλλάζει τό βασικό χαρακτήρα του για- τί µόνο ή κεντρική πλατεία συγκεντρώνει τα στοιχεία πού αναφέραμε. Οί άλλες έχουν λειτουργία έποχ;αιή ή περιστα- σιακή. 'Ο τύπος αύτός τού χωριού αναπτύσ- σεται πάντα όμόκεντρα απωθώντας 11061; τα έξω τα στοιχεία πού, ένώ έπρεπε να είναι έξω καί δίπλα από 16 χωριό,'µ…έ τήν ανάπτυξή του αγκαλιάζονται από αύτό. (Παραδείγματα οί µεταφορές τών νεκροταφείων τής Μακρινίτσας καί τού Λαύκου, τών Βυρσοδεψείων τής Μακρινί- τσας καί αλλων). M610 φυσικά ή αλλά 611116510 έπηρρεάζουν τήν όμόκεντρη αύ- τή αναπτυξη (ή ύπαρξη βαθειού ρέµμα- 1. Νικ. Γεω;γιάδου: Θεσσαλία. "Εν Βό- λφ 1894 σελ. 108. τος ή χαράδρας, μεγάλες έκκλησιαστικές Ιδιοκτησίες κ. τ. λ.. 'Απλού τύπου χωρια τού Πηλίου είναι ή Μακρινίτσα, ή.Πορταριά. ή Δρακια, 6 'Αγιος Λαυρέντιος, ή Βυζίτσα, οί Πινα- κάτες, οί Μηλιές, 6 'Αγιος Γεώργιος, ό Λαύκος, τό Προµύρι, τό Τρίκερι. ή 'Λργα- λαστή, τό Κασαµπάσι, ή Ηιάου, τό Μού- ρεσι, ή ΜακρυρράΧη. τό 'Λνήλιο, τό Που- pl, 16 Κατηχώρι καί αλλά µικρότετρα. 'Ο ο ύ ν 0 ε τ o ς τύπος τού πηλιορεί- τικου χωριού αποτελείται από τέσσερα έφαπτόµενα κύτταρα, µέ Ιδιαίτερο τό κα- θένα τους πυρήνα Κοινωνικής ζωής: Δέν πρόκειται για τέσσερα διαφορετικά χω- ρια, τό ένα δίπλα στό άλλο, αλλά για ένα ενιαίο σύνολο, πού ξεκινάει από ένα στο»… κύτταρο κι' αντί να αναπτυχθεί 06 όµόκεντρους κύκλους, ακολουθεί τόν κυτταρικό τρόπο πολλαπλασιασμού, τό διαµερισµό. Κλασικό παραδειγµα ή Ζα- γορά όπου από τό αρχικό κύτταρο τής Παναγίας Ζαγο:ας (Σωτήρος) δηµιουρ- γούνται καί µορφωνονται οί συνοικίες τού "Αγίου Γεωργίου, τής 'Αγίας Κυρια- κής καί τής Περαχώρας. κάθε µια από τίς συνοικίες αύ'ιές έχει Ιδιαίτερη ένο- ριακή εκκλησία. σχολείο καί καταστή- µττα. Πάντως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού, όχι παντοτε τό αρχικό, όπως στή Ζαγορά όπου τό κέντρο µετατοπί- στηκε στόν "Αγιο Γεώργιο γιατί ή µε- γάλη εκκλησία τής Παναγίας κάηκε καί ό αύτοκινητόδρομος Βόλου - Ζαγοράς σταµατάει στόν "Αγιο Γεώργιο. οι συ- νοικίες αύτές συνδέονται µεταξύ τους µέ δρόµο πού αποτελεί καί τήν κύρια αρτη- ρία τού χωριού. Παρα τό χωρισµό τους σέ συνοικίες τα χωριά αύτα αποτελούν ένα σύνολο καί 16 ανώτερα Ιδρύµατα εί- ναι κοινά. (Παλιότερα τό 'Ελληνοµου- σείον καί σήµερα τό Πολυµέρειο γυµνά- σιο Ζαγοράς. ή 'Εµπορική Σχολή Τσαγ- καράδας κ. τ. λ). Σύνθετου τύπου χωριά είναι ή Ζαγο- ρά, μέ τίς συνοικίες πού αναφέραµε, ή Τσαγκαρά5α (συνοικίες Ταξιάρχη, "Αγία Παρασκευή, 'Αγίου Στέφανου, Άγ. Ku- ριακής) 'Ανω Βόλος ("Αγιος "Ονούφριος, "Αλλη 115016 'Ανακασιά, 'Λπανω Μαχα- λάς). 16 χωρισµό αύτό τόν είχαν 1100- σέξει καί οί παλιοί λόγιοι. Για τή Ζα- γορά οί Δημητριείς στα 179] γράφουν: τδιηρηµένη... είς 4 μαχαλάδες είς τήν Πέ- ρα χώρα, 'Λγία Κυριακή, "Λη Γιώργη καί 'Αγία Σωτήρα». Οί ίδιοι για τήν Τσαν- καράδα: (είναι διηρηµένη είς 4 µαχα- λάδες µέ 4 εκκλησίες». 'Ο Ηικόλαος Μά- γνης για τα ίδια χωρια γράφει: «καί διαιρείται (ή Τσαγκαραδαί είς τέσσαρας συνοικίας, (µαχαλάδε() (I): έκαστη έχει Ιδίαν 6100111011“- .‘ «Διαιρείται (ή Ζαγορά] 1. Νικ. Μαγνητος: op. cit. σελ. 82. Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου 81 ιίς τέσσαρας συνοικίας, έκαστη τών όποίων έχει ίδίαν έκκλησίανι' 'Ο ΄|ωάν- νης Ρηµατισ[δης για τόν 'Ανω Βόλο:'Η κωµόπολις αύτη είναι διηρηµένη είς τέσ- 110015 συνοικίας τού "Αγίου 'Ονουφρίου, τού "Αγίου 'ίωάννου ('Ανακασιά), τήν &- νω συνοικίαν καί τήν 'Αλλην Μεριάν. έχουσα έκαστη ίδίαν έκκλησίαν, ίδιον αλληλοδιδακτικόν σχολείον καί έν κοινόν ίλληνικόν 11016 τήν &… συνοικίαν». * "Αλλα χωρια 116 16 ίδιο όνοµα καί 116 τό διαχωρισµό "Ανω-Κάτω ('Ανω Λε- χώνια, Κάτω Λεχώνια, "Ανω Γατζέα- Κάτω Γατζέα) αποτελούν ίδιαίτερο τί καθένα χωριό 116 ξεχωριστή λειτουργία καί φυσιογνωµία. 'O τρίτος τύπος, 6 τύπος τού 6111- νει…ου, έξυπηρετεί τίς Θαλάσσιε; συγ κοινωνιακές ανάγκες ένός µεγάλου χω- ριού (τό Χορευτό είναι έπινε ο τή; Z6- γοράς, ή "Αγία Κυριακή τών Τρικέρων κ. ο. κ.). 'Εδώ τό χωριό διαµορφώνεται 11616 µήκος τής παραλίας, µε 1111106 βά- 005. 'Ολα 16 κτίρια έχουν στραµµένη τήν κύρια όψη τους 11065 τή θάλασσα. Οί δύο ή τρείς δρόµοι τού βάθους είναι παράλληλοι 11065 τήν παραλιακή όδό, 1161 συνδέονται 116 αρκετούς κάθετους. Συνήθως τα 6111v510 βρίσκονται στόν πιό κατάλληλο για λιμενισμό όρμίσκο τής περιοχής. Τέτοια χωριά είναι ή 'Α- γριά, ή 'Αφησσος, τό Χορτο, ή Μηλίνα, η "Αγία Κυριακή, τό Χορευτό κι' άλλα 11111061606. 'Ολα τα χωριά, καί τών τριών τύπων |κµεταλλεύονται τη φυσική διαµόρφωση τού έδαφους για να έχουν καλό ήλιασμό καί 66010116. 'Ολα είναι στραµµένα πρός τήν ανατολή ή τή µεσηµβρία. Μόνη 6561- 06011 τό χωριό "Ανήλιο. πού βλέπει πρός τή δύση. Είιαι χαρακτηριστικό τό όνομα τού χωριού αύτού ('Ανήλιο) πού, 116 τήν αντιδιαστολή πού κρύβει, δείχνει τή συ- νιιδητή φροντίδα για τό σωστό ήλιασµό τών πηλιορείτικων χωριών. Πέρα 611’ όλα αύτά, ή φροντίδα για τήν αξιοποίηση, από σπίτια καί πλατείες, 1315 θαυμαστής θέας πού παρέχει ή γύρω φύση, ή έναρµόν:ση τού σχήµατος καί τού χρώµατος τών εκκλησιών καί τών γιφυριών στό γενικό τόνο, ή δηµιουργία ιών καλντεριµιών, οί απροσδόκητες προο- 11111165 πού δημιουργούνται 06 κάθε γύ- µισµα τών δρόµων, ή άφθονη βλάστηση φυσική καί τεχνική-οί καλοχιισµένες βρύσες, τα χτιστα ρυάκια πού κελαϊδούν ιιιήν ακρη τών καλντεοιµιών, όλα, σοφά …ήν απλότητά τους, δίνουν στα πηλιο- ,ιιίτικα χωρα αύτή τή μαγευτική αρµο- νία πού σηµειώσσµε στήν αρχή. "Αµφιθέατρο -'Αγ. Λαυρεντίου (όψη τής πλατείας από ") θέση τών θεατών) ΜΕΡΙΚΕΣ XAPAKTHPIITI (EX ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Σ M' όλο που 16 πηλιορείτικα χωρια έχουν, 06 κάθε τύπο, τήν ίδια σύνθεση, τήν ίδια αρχιτεκτονική τών σπιτιών καί τών εκκλησιών, οµοιόµορφη βλάστηση 1' ανατολ κα κι' οµοιόµορφη τα δυτικά, κάθε χωριό έχει τήν Ιδιαίτερη φυσιογνω- µία του. Κανένα δεν είναι ανιίγραφο ένός αλλου. Έδώ ακριβώς είναι πού 6011110- τουργεϊ ή έπινοητικότητα τών κατοίκων τους. K666 περίπτωση ζητάει καί µιαν ίδιαίτερη λύση. Καί είναι τόσες οί περι- πτώσεις πού δηµιουργούν άπειρες λύσεις. H6 προσπαθούσε κανένας να 115 6111011- 116v51 όλες είναι σα να έπιχειρεί να 116- νει µια λεπτοµερειακή περιγραφή όλων τών πηλιορείτικων χωριών. 66 11501001- 0100116 μόνο 06 μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις, πού είναι 60116165 y16 να 11615 δώσουν µια κάποια είκόνα αύτής τής ικανότητας να δίνονται λύσεις προσαρ- µοσμένες τόσο 0115 51511165 656111vo- γικές συνθήκες, όσο καί στήν προγραµ- µατισµένη λειτουργία κάθε χώρου Στο χωριό "Αγιος Λαυρέντιος, πίσω από τό 1606 τής έκκλησίας τού 'Αγίου 1. Νικ. Μάγνητος: op. cit. σελ. 85. 2. Σ. Ρηματιοίδου: Συνοπτική περιγραφή τή; Θεσσαλίας καί τινων παρά τοΣς ώσα- λοϊς.έύίμων. Σμύρνη 13-1874 σελ.;23-24. ι λέτ τ πολ 8080 ΄α των (|) ι'ων τ()ί) | [ηλίου Σ βολή στή με ll ης µι ς χ p > , Οι! Η ντεριμιού τής Μακρινιτσσς ί . . ' - λ " Η υποδοχη του κι: Τσ…ρ…τσή) ('Εργ. Φ. ' έννια " έ ένα λαμπρό αµφιθέατρο µ . “N (τ,ΞΞόεσιδε"ις αναβαθμίδες. Επειδή προρρί & ζεται για παρακολοι'ΞθηΞΞ ξεΧι;88ρΖα&ς" α αθ [δες αύτ ς ν . . ' (όξιαΐό.βδίνόυν όµως τή δυνατότητα σ 6 ' έ πηλιο- να λέπουν. Στρωµµένες µ ' )ραε,ί,τΞκη Ξλάκα καί χτισµένες µέ ντότττΏ πέτρα προσαρµόζονται΄περίφημα α Ο. -περίγυρό τους. Κάτω απλώνεται ευρ χωρη ή πλακόστρωτη πλατεία, καί ό ανα: ΄΄ . ( τολικός τοίχος τής εκκλησίας δημιουργει ,; ένα ίδεώδες φόντο που δέν αφίνει τιά µά- υν. ί τ ν προσοχή να ξεµακρα νο . Μ?άΚΞικρήήόκτάγωνη χτιστή έξέδρα, κέαγ- ξ ; κελόφραχτη, ύψώνεται Σαν? έξι; ?ραΐοί εία γι ν … πεδο της πλαζ, άς…» τό πλήθοΘς πουέ'γεες- - .ό ώ ο.Σκάλες'σοφα ρυ µισμ ν , "» :… Ξίξξιέξ έξέξρες σέ διαφορέα ξΞ?ΞΞξριξέ(ς : λ ύονται τίς φυσικ ς - +΄ι΄ζιεατΞόρές καί µοιράζουν τ'ό πληθος σέ . ποικίλους οµίλους. ΔιευκολυξουνρτΞςνγκ& ΄ δηµιουργουν πει χ…; κλοφορία καί … έ , Οί όγκοι, ' 'σεως των ιδρωµ νων . όι'ι-εξο?είΞς, τα ποικιλόσχηµα έπίπείδα, οξ κλίσεις έχουν συντεΘει µε σοφ α κα αίσθημα. [ υ Τό αµφιθέατρο τού "Αγίου Λαυρεντδο . είναι ένας χώρος μοναδικός για τήέ η. . µιουργία τουριστικών εκδηλώσεων ξ τε. … πικό χρώμα. Θα πρέπει έδω νά ιατ . πώσουμε τήν εύχή να δρΘει µεγαλη προ. σοχή στό ξαναχτίσιµο της παληας έκκ η. σίας πού καταστράφηκε από τους σεεϊ σµούς. Είναι απαραίτητο να πρ.οσε,χτ ή διατήρηση τού αρχιτεκτονικού τυπου τής πηλιορείτικης βασιλικης, ή χρησιµΞ. ποίηση ντόπιων ύλικων (τουλάχισδτον ή σων είναι φανερά) καί ά σεβασµ.ς Ιστ ι διαρρύθµιση τού χώρου. Ολα έκει ενζ- τόσο σοφά στήν απλότητά τους, που »… μ…Μΐ΄ … ζ. & ύ νέου ύπάρχει µια δέ;- ' ίνεται, στό πανηγύρι, ξίδι 2>>.ίετιΦτυουόγία. Τό πανηγύρι του Αγίας), 'βποστόλου τού Ηέου γίνετΕαζ:ιάθΐπξρτά ' 16 Αύγούστςυ και … . . Χτ(ι)όστττόςλυάνθρωπα της περιοχης. "Επιχ. ται σ' αύτό όχι µόνο κάτοικοι 11331 τό τ νϊ>ν χωριών. µα κι, από τό,Βάπζ, τή έσωττρικό τής Θεσσαλ|ςς1. 7? …αν ένα Μακεδονία ΐκόµα. ξύξιταποΞ γιορτάζον- ικ πα… , . μικρΞ;όοπούς ντόπιους αγωγιάτες. Αρ » : 'Αποστόλου το ταν " . . € Η σήμε- ο ωνία σε ένοχλεί πολύ. έκταση που χ ποιαδηποτε παρ φ . γότΞρα πηρε την , ανάγκη ανατολικό Πη. ρα,δκαί τοξΐΘΞΐΐΐΉίΞΐή πλατεία Στό χωριό Πουρί. στό να ιαρρυ ι ντ ικ πλατεία είναι χωρκσµένη ξιέο,ττόί;εή:ικι?κλικά, σχεδόν όµόκεντρα επίπεδα, γιατί τό έδαφος είναι ανηφοι- ρικό. Σε άλλα χωριά, σέ παρόµοια πες . πτωση, έφαρµόζεται ή λυση της πο ι τής έκκλησίας. 'Ο χώρος έχει διασκευα- --΄ ' : 'Ιστορία τού . Σωκ στους Βαμβακου, - . . χωριών "Αγριο; Λαυρέντιος. από , &?! σ."ρχίεξι2ο7 τάτων χρόνων μέχρι σήµερον. mu τείας- έξώστη. πού τή συγκρατεί ψηλός, σελ. 52. Συμβολή στή μελέτη της πολεοδομίας τών χωρίων τού Πηλίου αναληµµατικός τοίχος. 'Οχι πως οί λύ- σεις εκείνες είναι κατώτερες. Τίς ση- µειώνουµε απλώς για να αίτιολογήσουμε τήν αρχική µας διαπίστωση πώς κάθε χωριό έχει τήν ίδιαίτερη φυσιογνωµία του καί δέν εφαρµόζει όµοιόμορφες λύ- m ις. Τα τρία τούτα διαφορετικά έπί- 1ιεδα, µέ αρκετή ύψοµετρική διαφορά. δίνουν μ αν ανοδική κίνηση πού ακολου- θεί τή φορα τού τοπίου. ‘H πιό ένδιαφέρουσα είδική περίπτωση βρίσκεται στή Μακρινίτσα. ανάμεσα στίς έκκλησίες τού 'Αγίου 'ΑΘανασίου καί τού Αγίου Γεωργίου. 'Η έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου, άγνωστο πότε πρωτοχτι- σµένη, έπισκευάζεται για τρίτη φορα στα I792. Είναι τρίκλιτη ξυλοσκέπαστη βασι- λική. Δίπλα στή νότια πόρτα της είναι εντοιχισµένη ανάγλυφη επιτύµβια έπι- γρτφή τού µοναχού Νείλου Μαλιασινού, της γνωστής βυζαντινής οίκογένειας πού Εχτισε καί τό µοναστήρι τής Παναγίας. 'Αξίζει να σας µεταφέρω µερικούς από τούς τόσο συγκινητικούς στίχους τού |πιτύµβιου: Τόν ναόν δειμάμενον, τόν σελασφσ'ρον ούρανομήκη καί τερπνότατον όλον Ποικιλόχροα κατεστηµένον &… 'Αλλ' α΄) Θεανώ δρα έδρα ξένα '0 τύμβος ούτος, οί΄μοι, φεύ, καί λέγειν καί λίθος ούτος δ΄; πικρό; πώµα nil/15L Ισωι7εν Μόδα τόν περίκλυτον άνδρα, Λίγο χαµηλότερα είναι ή έκκλησία΄ τού 'Αγίου Γεωργίου. τρικλιτη κι' αύτή βασιλική. χτισµένη γύρω στα 1766. Τό Θέµα, συνεπώς, είναι ή σύνδεση δύο θρησκευτικών χώρων πού βρίσκον- ται σέ µικρή σχετικα απόσταση αλλα δια- φέρουν ύψομετρικά. Πρέπει να σηµειωθεί ακόµα ότι ή απόσταση τών δύο έκκλη- …… συµπίπτει µέ τήν κύρια ανηφορική αρτηρία τού χωριού, πού ξεκινάει από ιήν Κουκουράβα καί ανεβαίνει στήν πλα- ιιία, για να συνεχισθεί φειδωτά ως τήν |πανω συνοικία- Καί οί δύο έκκλησίες περιβάλλονται από πλακόστρωτες πλα- ”qu. Δηµιουργήθηκε, λοιπόν, ένα άνηφο- … ,ιικό καλντερίµι, πολύ καλοκαμωµένο, W" … άνετες αναβαθµίδες, «δρασκελιές». ί. Δεξιά καί αριστερά του περιβάλλεται από δυό τοίχους απόξερολιΘια πού στέ- ψιινΤαί από προπαντιώτικη πλάκα. Οί …ίχοι ακολουθούν τήν κλίση τού καλντε- ,ιιιιιοί). µέ άραιές κλιμακώσεις. Κατα δια- ι-ιή|ιστα, στα χείλια τών κλιµακώσεων ιι'ιιών, τοποθετήθηκαν µεγάλες πήλινες . Ado-mac µέ αθάνατους. "Εκείνον πού Ανηφορίζιι τόν ύποδέχεται, ακριβώς στήν "πόθο τού διαδρόµου, µια βρυσούλα µέ τ…,…υιρό νερό. Δίπλα στούς τοίχους, 'Ο Φίλιππος Τσικρικτσής κι από τίς δυό πλευρές ύψώνονται ψηλό- κορμα κυπαρίσια. πού δίνουν καί τόν α- νάλογο θρησκευτικό τόνο αφού έιώνουν δυό εκκλησίες. Στίς δυό καταλήξεις τού καλντεριµιού ύπάρχουν µερικά σκαλο- πάτια πού τό ανακουφίζουν από όπερ- βολική κλίση. Στήν επάνω είσοδο, πανω σέ χτιστές κολώνες καµαρώνουν οί γνω- στές πήλινες προτομές τού Ρήγα καίτού Διάκου, πού διακοσµούσαν άλλοτε πάμ- πολλες αύλόπορτες. Αύτές οί τόσο κοινές προτοµές, τοποθετηµένες στό περιβάλλον εκείνο παίρνουν µιαν εντελώς άλλη αξία. Τό κοινόχρηστο αποχωρητήριο, δίπλα ακριβώς από τήν πλατεία τού 'Αγίου 'Α- θανασ'ου είναι χωνευτο στόν αναληµα- από τοίχο πού στηρίζει τήν πλατεία. ΄Ετσι. ένώ είναι τόσο προσιτό, συγχρό- νως είναι καί αθέατο Είναι μια χαρα ν' ανεβαίνεις τό σκιε- ρό αύτό διάδροµο. τα αρχικά σκαλοπά τια, πού φαρδαίνουν στό άνοιγµα, σε ύποδέχονται σάν ανοιχτή αγκαλια. ένώ σέ καλωσορίζει τό σιγαλό τραγούδι τής βρυσούλας,πού σέ φιλεύει δροσερό νερό. Καθώς διασχίζεις τό καλντερίµι, οί κο- λώνες τών κυπαρισόκορµων σέ συντρο- φεύουν στήν πορεία σου. Αύτή ή ρυθμι- κή έπανάληψη τού ίδιου στοιχείου δη- µιουργεί µια κίνηση πού παρασύρει τόν διαβάτη. "Επάνω σέ ξεπροβοδούν, οίκεϊοι 83 84 .… σοβαροί καί αξιοπρεπείς. οί δυό ή- ρωες. Στήν κάθοδο οί ρόλοι αλλάζουν µα στό διαβάτη αποµένει ή ίδια 50x61- ριστη αίσθηση οίκειότητας. Κάποτε σέ αγαπητό φίλο έξοµολογήθηκα πως αί- σθανόµουνα δικό µου τό κοµµάτι τούτο τής Μακρινίτσας. Μού απάντησε πως τήν ίδια αίσθηση είχε καί κείνος αν καί πρώ- τη φορά τό έπισκέπτονταν. Δέν άμφι- βάλλωγ πώς όσοι τό επισκέφθηκαν τό ίδιο θα αίσθάνονται. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΣ|ΚΡ|ΚΤΣΗΣ 'Η τελευταία περίπτωσή µας έφερε στό έργο τού Φίλιππου Τσικρικτσή, τού αύτοδίδακτου πολεοδόµου τής Μακρι- νίτσας. Δική του σχεδίαση καί πραγµα- τοποίηση είναι ή λύση πού σχολιάσαµε παραπάνω. Έδώ πρέπει να µιηµονεύσω πώς τήν πρώτη ένδειξη για τήν ύπαρξη τού αύτοσχέδιου αλλά καταπληκτικού αύτού πολεοδόµου µού τήν έδωσε ό συµ- πολίτης δικηγόρος και µουσικός, αγά… πητός φίλος Μένιος Μουρτζόπουλος. 'Η συστηµατική έρευνα έφερε στό φώς καί άλλα στοιχεία τής ζωής καί τού έργου τού Φίλιππου Τσικρικτσή. ‘H αποκάλυψη αύτή είναι πολύτιµη όχι µόνο γιατί δια- σώζει μια µορφή πού δεν τής έπρεπεν ή λήθη αλλά καί γιατί έχουµε µιαν ασφα- λή ένδειξη πώς οί διάφορες λύσεις πού συναντούµε στα πηλιορείτικα χωρια δέν είναι αποτελέσµατα καλής τύχης, καί τής δικής µας καλοπροαίρετης διάθεσης να θαυµάζουµε, αλλά σωστα προγραµ- µατισµένες έφαρµογές. "Εχουμε χειρό- γραφα τού Τσικρικτσή όπου ύποδεικ* ύον- ται, μέ πολλές λεπτομέρειες, λύσεις δια- φόρων πολεοδοµικών προβληµάτων τής Μακρινίτσας. Τή χρήση τών χειρογράφων αύτών όφείλω στήν καλωσύιη τ;ύ ανε- ψιού του κ. 'Ιωάννη Λεµική. "Ας σταθούµε τώρα γ c‘x λίγο στα κα- θέκαστα τής ζωής τού Φίλιππου Τσι- κρικτσή. 'Η είκόνα του, πού διασώθηκε, µας τόν παρουσιάζει σε γεροντική ήλι- κία. "Ενα φαρδύ μέτωπο καταλήγει σέ πυκνά φρύδια πού σκιάζουν δυό φωτεινά µάτια γεµάτα καλωσύνη κι' ένεργητικό- τητα. Τό παχύ άσπρο μουστάκι του ένώ- νεται µε τή ,αφράτη διχαλωτή γενιάδα του. 'Η έκφραση τού προσώπου αποπνέει µια ήρεμη αποφασιστικότητα καί φανε- ρώνει άνθρωπο πού ξέρει να οραµατί- ζεται. 'Ο ίδιος, άλλωστε, σε ένα του χει- ρόγραφο σηµειώνει µέ µια πικρή είρωνία «όνειρα τής νύχτας». Μόνο πού όΤσι- κρικτσής είχε τήν ίκανότητα τα όνειρα τής νύχτας να τα κάνει έργα τής ήµέρας Γεννήθηκε στή Μακρινίτσα γύρω στα 1825. 'Ακριβή χρονολογία τής γέννησής του δεν έχουμε γιατί τα χαρτιά τού λη- ξιαρχείου τής Μακρινίτσας αρχίζουν από τα 1645. Γράµµατα δέν έµαθε στήν παι-… δική καί νεανική του ήλικία. Στήν αρχή Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου δούλεψε χτίστης στό χωριό του. 'Η Θη- τεία του αύτή τόν πλούτισε µέ πολύτιµη κατασκευαστική πείρα πού τήν αξιο- ποίησε αργότερα. "Οταν πια αποφασίσει να ασχοληθεί μέ τα πολεοδοµικά προ- βλήµατα τής Μακρινίτσας θα έχει ένα σταθερό τεχνικό βάθρο στούς όραµατι- σµούς του. "Υστερα άνοιξε δικό του βυρ- σοδεψείο στή Μακρινίτσα. TH1cxv ή έπο- χή πού ή κατεργασία τού δέρµατος ήταν ένας από τούς σπουδαιότερους πόρους τού χωριού αύτού. 'Ο αδελφός του Χρή- στος είχε βυρσοδεψείο στήν Οδησσό. Παντρεύτηκε καί έκανε δύο παιδιά, τόν Δηµήτριο καί τήν Αίκατερίνη. Ταξίδεψε πολύ: στή Ρωσία, στήν Κωνσταντινού- πολη, στό "Αγιον ”Opoq καί αλλού. ch- ρακτηριστικό είναι πως, ένώ είναι τόσο ταξειδεµµένος, δέ µεταφέρει στό χωριό του έτοιύες λύσεις, όπως κάνουν τόσοι έπιστήµονες,αλλα όλες του οί ύποδείξεις καί οί κατασκευές είναι απόλυτα προσ- αρµοσµένες στό χώρο του. 'Ογδόντα χρονών, σέ ήλικία πού άλλοι έχουν έγκαταλείψει τα πάντα, ό Τσι- κρικτσής αίσΘάνεται τήν ανάγκη να µάθει γράµματα. Πόσα χρωστάει ή νεοελλη- νική ζωή σ' αύτούς τούς γραµµατισµέ- νους τών γερατειών. "Ας θυµηθούµε τό στρατηγό Μακρυγιάννη. 'Αγαπαει τό χω- ριό του καί θέλει να τό καλυτερέψει. Πρέπει να καταστρώσει ύποµνήιιατα πού να τα στείλει στούς κοινοτικούς άρχον- τες τού χωριού. Me τα κολυβογράµµατά του συνθέτει τα ύποµνήµατά του. Βέ- βαια στήν ανορθογραφία του ουναγωνίζε- ται μερικούς ύποψηφίους τού Πανεπιστη- µίου καί οί τόνοι του δέν ανταποκρίνονται πάντα στήν τονισμένη συλλαβή. ΤΟύ τό παρατήρησαν. Πικαρισµένος ό Θαλερός γέρος παίρνει καί γράφει ένα ύπόµνηµα όπου δέν βάζει ούτε έναν τόνο. 'Αφού τελειώσει καί ύπογράψει προσθέτει από κάτω τρείς τέσσεςες αράδες µέ όξείες καί περισπωμένες καί σημειώνει: Τίς όξείες καί περιοπωµένες βάλτε τις έσείς όπου ταιριάζει. 'Επειδή βλέπει πώς µέ ύποµνήµατα δέν πετυχαίνει τίποτα, αποφασίζει, σέ ήλικία 90 χρονών να αναµιχθεί στή διοί- κηση τής Κοινότητας. Στίς 24 Μαρτίου 1914 έκλέγετσι κοινοτικός σύµβουλος καί µένει δύο τετραετίες, ώς τίς 6 Μαρτίου 1922. "Εκτός από τό έργο του πού είδαµε. κατασκευάζει τό µονοπάτι µέ τοιχοποιία από τήν Κουκουράβα ώς τόν "Αγιο ’O- νούφριο, τό καλντερίµι από τόν "Αγιο Νικόλαο ώς τή θέση Φείδι στό Σαρακηνό. τή γέφυρα στή θέση τού Βυρσοδεψείου Κάτια καί άλλα έργα. Πέθανε σέ ήλικία 105 χρονών, στίς 27 Φεβρουαρίου 1930 από γεροντικό μαρασµό. ‘O Φίλιππος Τσικρικτσής είχε πάντα το χαµόγελο στα χείλια και µια διάθεση χιουμουριστική. "Απειρα είναι τα ανέκ- Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου hora πού τού αποδίδονται. Κατέχουµε ένα γράμµα πρός τό γιό του από τίς 25 Μαρτίου 1905. Πρόκειταιγια ένα γράμµα πού ασχολείται μέ οίκογενειακα καί οί- ιονομικα θέµατα. Κι' όµως, πρίν αρχίσει στή θέση τής ήµεραµηνίας σηµειώνει: «Τό έτος καί ήµεροµηνία σας ταγρά- φιλι ό υίός σας Φίλιππος» Πρα….µατικα πιο τέλος τού γράµματος προσθέτει λί- γα λόγια ό έγγονός του καί βάζει καί … χρονολογία. "Ολα τα προβλήµατα τού χωριού τόν ι'νδιαφέρουν καί σημειώνει τόν τρόπο μέ ων όποίο πρέπει να λυθούν. "Από τα χειρόγραφα, πού µια καλή τύχη µας δια- ι|ιι΄)λαξε, ανθολογώ μερικές παράγραφες πού χαρακτηρίζουν τό θετικό τρόπο µέ τόν όποίο έβλεπε τα πράγµατα 6 Τσι- κρικτσής καί πρότεινε τα µέτρα πού χρειάζονταν. "Δια να κερδίσω… τή γέφυρα «μέ- γα ρεύµα» θα κόψωμε τα νερά είς δύο ρι-ι΄;ματα από το βουιό. Τό ένα µέρος είς της Πορταριάς το ρεύµα, το άλλο είς τής Καονάς τό ρεύµα καί ασφαλίζεται ή ,. ιρυρα». «τα δέντρα πού θα φυτευθούν από Μπράνη βρύση έως τα πλάτανάκια θ' ά- νοιγούν οί γούρνες από ένα µέτρον ή µία καί θα φυτεύονται από δυο δέντρα uh; κάθε μία». «Είς τόν "Αγιον Νικόλαον εύρίσκε- 1… μία κακία κι' έχει πολλούς κλώνους για φύτεµα». «Είς τήν 'Ανωμαλ.ια να φυτεύσωμε αµπέλια». -«'Η πόρτα τής Σχολής να τήν γυρί- uouv ανατολικά». «τα µάρμαρα τής 'Αγίας Τριάδος να σηκωθούν να χρησιµεύσουν δια τήν ,…)ρνα είς τήν αγοράκι. Δύο µήνες πρίν πεθάνει, ό Φίλιππος |…κρικτσής. τήν πρωτοχρονιά τού 1930 ιίνδιιτφέρεται για τήν έκκλησία τού κοι- |ιι|τηριού τής Μακρινίτσας. 'Ολόκληρη ||ιλί=τη κάνει" τεχνική καί οίκονομική. ίίάζει πρώτα τή χρονολογία: 1930 "|α- νι…άρι πρώτη: '|δού σηµειώνω λίγα σχέ- nux διά τήν έκκλησίαν. I) Πρώτον θα έπιβλέψουν οί έπίτροποι τιμ… Κοιμήσεως να γίνει. είς τό κοιμη- ιι΄|µιον. ?) 'Η των [03. έκκληοία να έχει χώρον άνω 3) "Αµφια καί λοιπά από τήν έκκλη- σίαν τής Κοιµήσεως. 4) Είς τήν βρύση να έλθει τό νερό. 5) Μία καµπάνα iUO όκάδων. 6) Θα γίνουν καί το έγκαίν:σ. 7) 'Η έκκλησία θα γίνει να Βάπτονται οί πλησιέστεροι άνω τής αγοράς καί πη- γαδάκι κατά καθώς βούλεται ό καθείς. 8) Οί συνδροµητσί προπληρωτέοι % πληρώνουν. 9) Ζήσης Λιβανός...» 'Ακολουθούν πολ- λά όνόματα γνωστών Μακρινιτσιωτών. "Υστερα θυμάται πώς ξέχασε το όνοµα- τίσει τήν έκκλησία. Συμπληρώνει στήν κάτω άκρη τής σελίδας. «'Η ε'κκλησ[α είς µνήµην τών 'Αρχαγ- γέλων θα έορτάζετσ.ι». "Av για τό Φίλιππο Τσικρικτσή βρέ- θηκαν στοιχεία, δέ σηµαίνει πώς είναι 6 µόνος πού ασχολήθηκε µέ παρόμοια θέ- ματα στό Πήλιο. Είµαι απόλυτα σίγουρος πώς καί σέ πολλά άλλα χωριά θα ύπήρ- flow ανάλογοι όραματιστές-έκτελεστές. Δέν κρατήθηκε τό όνοµά τους, είναι 6- µως τα δημιουργήµατα πού µαρτυρούν τήν ύπαρξη δηµιουργού. ΕΠΙΛΟΓΟΣ "Ενα τόσο πλατύ θέµα, σαν το θέµα τής σύνθεσης τών πηλιορείτικων χωριών δέ µπορεί να όλοκληρωθεί, βέβαια, µέσα στα στενά όρια ένός άρθρου. Φιλοδοξία µας σήµερα είναι, απλώς, να ξεχωρίσου- µε τό Θέμα σαν αντικείμενο µελέτης καί να πούµε τίς πρώτες… µας απόψεις. Τό ούσιαστικό είναι πώς τό αντικείµενο ύπάρχει. Στόν καλό αύτό τόπο πού ζούµε, δυό βήματα έξω από τής πόλης τήν άχρωμη µονοτονία. μας περιµένει ένας κόσμος γεµάτος όµορφια καί ποίηση. "Ενας κό- σµος πού, ξέχωρα από τή χαρα πού προσφέρει στήν καρδιά µας, ξυπιάει καί στό µυαλό λογής έρωτήματα καί µας ξα- νοίγει σέ απέραντα πελάγη λογισµών. Κι' αν ακόµα οί απαντήσεις μας στα έρωτήµατα δέν είναι παντα ίκανοποιη- τικές, µας µένει το µεγάλο κέρδος πώς τούτα τα τόσο κοντινά καί τόσο οίκεία µας πράγµατα µας προσφέρουν αφορµές γόνιµου πνευµατικού µόχθου. Καί είναι γόνιµος καί µόνο πού ύπάρχει. Εύλογη- µένος ό τόπος πού αναπαύει τήν ψυχή καί παρακινεί τό µυαλό πάντα κάτι να γυρεύει. 85

Κ|ΤΣΟΥ &. ΜΆΚΡΗ Πηλιορει΄τ…ες φορε6ιες …- ΒΟ΄λ0ς 1.949 …- ΠΑΝΡΠ|ΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Β|ΒΝΟΘΗΚΗ ΣΥ.΄/κ( Ξ Λ,'».ΟΓΡΑΦ|ΚΟΥ … "….Ξ΄΄΄!ι΄. , χ!΄Γ΄ΣΟΥ ΜΑΚΡΗ …ο ., 50.2 ........... …'… μπω Α. ΜΑΚΡΗ HMO ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ Φ Ο Ρ Ε Σ Ι Ε Σ Κέτσος Α. Μακρής γενικά ιά άπό τίς πιό ενδιαφέρουσες ελληνικές λαϊκές φορεσιές, ή γυναι- κεία πηλιορείτικη, πέρασε πιά όριστικά στα περασμένα. ΄Π αντρική φοριέται ακόμα από λίγους γέρους, που κυκλοφορούν, σά νά τους ξέ- χασε όχρόνος, στά καλντερίµ…ια καί στίς πλακόστρωτες πλατείες τών ]. χωριών. Έφυγαν απ, ανάμεσά =µας κι οί στερνές πηλιορείτισσες που φορούσαν τήν παλιά φορεσιά. Τό πηλιορείτικο τοπίο μοιάζει σά νά όρφάνεψε. Δέ θά ωφελουσε σέ τίποτα νά κλάψουμε γι, αυτό. Οί καινούργιες κοινωνικές συνθήκες, που δημιουργήθηκαν στό Πήλιο, μαςί μέ τήν αλλαγή πολλών άλλων μορφών έφε- ραν καί τήν αντικατάσταση τής παλιάς ντόπιας φορεσιάς από τή σύγχρονη ευρω- παϊκή. Χρέος μας είναι, όχι νά προσπαθήσουμε νά κρατήσουμε μορφές που δέν ανταποκρίνονται πιά στή σύγχρονη πραγµατικότητα, αλλα νά μελετήσουμε καί νά διαφυλάξουμε τίς μορφές αυτές, που είναι σημάδια τής πορείας μας µέσα στό χρόνο. Έκτός από τ, άλλα ώφέλη,θά πάρουµε καί ένα μάθηµα καλαισθησίας καί δημιουργικής άφοµ.οίωσης ξενικών στοιχείων. Δέν είναι καθόλου ευκολη ή μελέτη αυτή. Στα τελευταία της χρόνια ή φορεσιά αυτή έπαθε τόσες αλλαγές, που χρειά- στηκαν μακροχρόνιες έρευνες γιά ν, άποκάτασταθή στήν παλιά της μορφή. Δυσκο- λος, ακόµα, ήταν 6 καθορισμός τών γεωγραφικών της όρίων. Παλιές οίκογενειακές φωτογραφίες ή ζωγραφιές, ξεμοναχιασµ.ένα κομάτια τής φορεσιάς ξεχασμένα μέ- σα σέ σεντούκια, κουρέλια παλτών κεντήματα»), θαμπές αναμνήσεις από γριές πη- λιορείτισσες, σκόρπιες πληροφορίες σέ Θιβλία, τοιχογραφίες κτητόρων εκκλησι- ών, καθετί που μπορούσε να γίνη χρήσιµο €εήθησε τήν έρευνα αυτή. Έλέγχοντας τή μία πληροφορία µέ τήν άλλη μπορέσαμε νά άναστήσουρ…ε τήν παλιά πηλιορείτικη φορεσιά καί νά παρακολουθήσουμε τήν εξέλιξή της. Είναι χαρακτηριστικό πως ή φορεσιά, που μελετουμε σήμερα, φοριόταν 0’ έ- λόκληρο τό Πήλιο, έκτός από τό Τρίκερι. Έιρ") ή Τρικερίτικη έχει «όλα τά στοι- χεία τής νησιώτικης φορεσιάς καί μοιάζει περισσότερο μέ τή σκυριανή>>, όπως τονί- ζει ή κυρία ,Λγγελική Χατζημιχάλη, που τή μελέτησε, 1 ήπηλιορείτικη παρου- σιάζει ένα μικτό χαρακτήρα, νησιώτικο καί στεριανό µαζί. Καί είναι φυσικό αυ- τό. Τό Τρίκερι, άν καί 6ρίσκεται στήν άκρια του Πηλίου, ουσιαστικά είναι νησί, γιατί μόνο μέ τή θάλασσα επικοινωνεί µε τήν υπόλοιπη 'Ελλάδα. 'Η στενή κακο- τράχαλη λουρίδα στεριάς, που τό συνδέει µέ τό άλλο Πήλιο, μόνο μερικές, σχεδόν άδιά€ατες, γιδόστρατες έχει. Καί οί ασχολίες τών κατοίκων τους είναι νησιωτικές: ναυτικοί καί σφουγγαράδες είναι οί άντρες τους. Οί πηλιορεϊτες είναι καλλιεργη- τές τής γής καί βιοτέχνες αλλά καί ναυτικοί. Τό Πήλιο, µοναστικό 8οινό άπό τόν δέκατο αίώνα καί δώθε, άρχισε κυρίως νά κ' τοικεϊται άπό τον δέκατο έκτο, καί τα περισσότερα χωριά του είναι νεώτερα κτίσµατα. Οί κ ΄…τοικοί του είναι παλιοί κάτοικοι του θεσσαλικου κάμπου, τών Ά- γροίφων, τής Ευβοιας καί τής Χαλκιδικής, που τους τρά€ηξε ή γονιμότητα του τόπου καί οί σχετικές πολιτικές έλευθερίες που δόθηκαν στό Πήλιο από τό δέκ το έ€δοµο αίώνα. Ξενοφερμένοι είναι καί οί άρχιμαστόροι καί οί άλλοι τεχνίτες που έδωσαν τόν άρχικό χαρακτήρα τής τέχνης του. ,Αργότερα όμως μαρτυρουνται καί τεχνί- τες γεννημένοι στό Πήλιο. ΄Στήν αρχιτεκτονική ακολουθεί τόν τόπο του 60055051105— δίτικου σπιτιου. Πώς καθιερώθηκε αυτός ότυπος φορεσιάς. άντρικής καί γυναικείας. δέν Ξέ- Χ 11 µ.εγ ΄λησ συγγένεια 0.'5 τίς φορεσιές άλλων περιοχών τής Θεσσαλίας, καί ποοτάντός της 5757.0 χίάς Άγιάς, 0.025 κάνει νά υποθέσουμε ότι τήν έφερα αν οί πρώ- .ζί τ.ους ']Ιγ ειτονεία 0'5 τό 'Γρίκερι επιδράσ αυτήν, σο στ ή γυ- ναικεία. όσο καί στ ήν αντρική. γιατί κι ή βράκα είναι νησιώτικης προέλευσης. Όπως 7 'όλόκληρη την "Ελλάδα, έτσι καί στό Πήλιο θα φορέθηκεή ηφουσ. τάνέλλα, άπό μιαν όρισµ.ένη κοινωνική τάξη. Στήν εκκλησία του "A5 Γιάννη τής Βυζίτσας υπάρ- χει ένα ανάγλυφο που παριστάνει φουστ .ανελλά πολευ.ιστή 05'5 τουφέκι καί σπαθί. '11 5710501805 τής Χ'Ιάκρινίτσας, στήν επανάσ τάση του 1878, Μαργαρίτα Μπασδέκη, παριστάντε αι 0.5 φουσ. τανέλλα. 2 Αντίθετα οι, οί προ υχο τες (ΜΜΜ… µ.α/.ρυ πό" όάοι, τζουυ.πέ, καί στό κεφάλι σαρίκι. ’51175 ειδή όαως ή τάξη τών πολε =…υ.ιστών δέν ευδοκίυ.ησε στό Πήλιο,3 καί οί .. τλιιουσιοι ξενητευτηκαν ή κατέβηκαν στόν και- ξη τών νυ.ικρονοικοκυρε΄ων, κι αυτής ή φοοεσιά επικράτησε. 11 έπικράτησή της ήταν ολοκληρωτική. ( 800 ;\1r λιώ τες λόγιοι Ιρηγ. Κωσ ταντάς WJ.1.\7.‘71"/)7.111L7.1757518ng, στή «Νεωτ= ερική 1 εωγραφ ια» τους, άνάαεσά στίς τόσες άλλες πο- λυτιυ.ες πληροφορίε ς, που δίνουν γιά τή ζωή καί τά 51150.7. τής εποχής τ υς στό Πήλιο, σημειώνουν: «οί άνθρωποι όλοι καλοφορεµένοι κατά τή συνήθεια του τόπου». Τό πρώτο ρήγµα σημειώνεται λίγο πρίν από τήν Έπανάσταση του 1821. Γ() παλιός λόγιος Ρήγας Καµ.ιλάρις στή όιογραφία του Γρ. Κωστα- 077, που εξέδωσε, γράφει.- « '(1NLA. Γαζής ήτο ήρραόωνισµ.ένος ..... Είχε κληθεί΄ό γάµ.βρός μετά 7053 7857.500?) αυτου Κωνσταντίνου, όστις πρώτος είχε φέρει τήν ευρωπα΄ίκήν ενδυμασίαν είς Μηλέας καί τόν 7517.052.»5 Αυτά έγιναν τήν Πασχαλιά 700 1821. ’A- 5000 οί Μηλι 5'55 ήταν τό έκπολιτι 'σ.'ικό κέντρο τής πε- ριοχής, γυρω στη χρονολογία αυτή πρέπει νά 70770— Στάθης "αϊ,Μυΐδα)ΐά ψωμί… 11577100005 την πρώτη έι;.φά ιση άντρικ'"ς 5 ευρωπαϊκής Έΐιχ΄΄γίαψα",υ"α΄…ε""Σπυ΄ ι µου)… καµωµενη στα 1819 - φορεσιάςστόΠήλιο. '11 επικράτηση τής γυναικείας 1116th551116500- ει Ο … κ & η 9 Ν Ο .. ".: Ω v7.5. συντηρητικότερε ς καί δε μπορουν μέυ.ιάς να παρουσια -70 … τη δημιουργία .0 ως τής καινούργιας πόλης του Βόλου, νέα στον εία 0.7771) ουν στη 700 εσια αυτή καί τής άλλάζουν τό χαρακτήρα Στό μυχό 700 Παγασιτικου κόλπου, γυρω 0'575’ 70 παλιό Κάστρο του Γόλου, ώς τις αρχές του 11100 άίώνα δέ όρίσκονταν παρά ιιερικά άθλια µαγαζιά κι άπο- I θήκες. ()ί χωρι άτ ες καίοί 7500505 τευτάδες έκαναν τις συναλλαγές τους καί 2050705— 6άινάν στά χωρ οιά .57005. Στά 0.507- 700J αίώνα ( 0.0700 άρχίζει νά χτίζεται ήκαινοόρ- γιαπ όλη ητου Γή όλου, 7500. πήρετ όνου.ά της 0'575’ τα χωριά που ξαπλώνονται στα … … ριζά του 007 5700 Πηλίου Πολ 7.01 κάτοικοι τών χωρ: ών 750 Πηλίευ κάτεζ.αίνουν τώρα στήνκ καινουργια πολη. Μαζί τους φέρ ρνουν καί τόν τρόπο ζωής τους, τα έθιμά .005. τις φορεσ .55 5 7005. τήν ίδια πόλη όυ.ως έρχονται καί 5.700507750701855 άπό τό εςωτερικό, 075050 λλαδίτ.ς, νησιώτες A5’ άλλοι. Χάρη στο νκάινουργιο 0107570700— 9 πο ζωής καί στήν έπαφή 0'5 ελεύθερους Γ'Ελληνες, ό παλιός τρόπος ζωής χάνει τόν πρώτο του χαρακτήρα καί ή γυναικεία φορεσιά προσαρμόζεται στόν τύπο τής φορεσιας τής ,Αμαλίας, 7705') πάει νά γίνη πάνελλήνιος. Λίγα χρόνια 1307500- απ' τήν ίδρυση τής πόλης, έπικρατεϊ όριστικά τό 01200.05 Βόλος.7 'H νέα πόλη αναπτύσσε- ται γοργά. έρχεται σέ συναλλαγές 05' 70 εξωτερικό. 8 '11 ευρωπαϊκή φορεσιά, 7500 πρωτοφάνηκε στίς Μηλιές τίς παραµονές τής ,Επανάστασης 700 1821, κερδίζει κάθε 05'005 έδαφος. Ή ντόπια, κρατιέταν ακόμα σέ μερικα χωριά, ή γυναικεία πα- ράλλαγ…υ.ένη, ή αντρική πιό κοντά στόν αρχικό τύπο.Τώρα δέ μένουν παρά 0505Ao1 γέροι βρακάδες για νά μας θυμίζουν τό χρέος 0055 νά περισυλλέ΄ξουµ.ε ότι 557500.5— νει από τήν πρόσφατη ίστορία 0055. Παλιότερες πληροφορίες για τήν πηλιορείτικη φορεσιά δέ λείπουν. "Ωστόσο . _ πρέπει νά τίς αντιµετωπίζουμε 0'5 αρκετή δυσπιστία, ' ,; "΄;.….ξ.& γιατί τίς περισσότερες φορές είναι αυθαίρετες. '11 A0.- "" κή αρχή γίνεται από τόν Siackelberg ο 05 μιαν …… παράσταση 7501) πολυ απέχει από τήν πραγματικό- τητα. Τήν ίδια απεικόνιση αναδημοσιεύει ό Δ. Εισι- λιάνος … σάν σίγουρη «ενδυμασία τής Μακρινίτσας κατά τό 1825 >> χωρίς έλεγχο τής πιστότητάς της. Μέ τήν ίδια εμπιστοσύνη αναδηµ.οσιευ΄εται καί στό πανηγυρικό τεύχος τών «Θεσσαλικών Χρονικών» " 7505') έχει χρονολογία έκδοσης 1935 αλλά κυκλοφό- ρησε αρκετά αργότερα. ,Εκεϊ 87100055057055 σάν «Πη- λιορείτισσα κανηφόρος 0'5 γραφικήν στολήν>> χωρίς νά σημειώνεται 750500 αίώνα καί τίνος καλλιτέχνη είναι ή απεικόνιση αυτή. '11 κυρία ,Αθηνά Ταρσούλη. στίς «'Ελληνικές φορεσιές » της δημοσίευσε μια άν- τρική καί 055'5 γυναικεία πηλιορείτικη φορεσιά τής τε- λευταίας περιόδου. … ΄Επίσης στό «Λεύκωμα'Ελληνι- Πηλιορείτης, απόσπασµα από … , … … , , . , ,, ζωγραφιά τού .εόφ…… "…. κων Ενδυμασιων του Μουσειου Μπενάκη» υπαρχει εγ- μέ… στόν "Αλλη-Μπιλ "Ανω χρωμη αναπαράσταση τής γυναικείας φορεσιας από - g ί , , . , ι … , Βόλου 1 … το μικρογραφο Sperhng, A5 αυτή της τελευταίας πε- ριόδου. 13 ,Αντίθετα, οί απεικονίσεις, σέ τοιχογραφίες, δωρήτών 7Εκκλησιών είναι σχεδόν πάντοτε πιστές, 0’ όλη τήν αφαίρεση A051 τή σχηματοποίηση που τίς δια- κρίνουν. Στίς Μούζιες, 050'5 τοποθεσία κοντά στό χωριό Λαυκος, στή εκκλησία τής Κοίμησης τής Θεοτόκου είναι ζωγραφισμένα οί κτήτορες Στάθης καί Μυγδάλιά Σταμάτη, από τόν καλόγερο Σπυρίδωνα, στα 1819. '11 φορεσιά 700 Στάθη 51527.5 ή συνηθισμένη φορεσιά 700 050005700 προύχοντα .- μακρυά ανοιχτόχρωμη βράκα, τζου…υ.πές χωρίς μανίκια καί στό κεφάλι σαρίκι. Τής Μυγδαλιας (01200.05 συνηθισμέ- νο καί 07’105055 στήν περιοχή αυτή ) διακρίνεται τό 0.0.A00 κεντητό πουκάμισο. τό φουστάνι, ό αλι…υ.παντές. Στό Χορευτό, κοντά στή Ζαγορά, στήν εκκλησία του "A5. Νικόλα, είναι ζωγραφισμένες από άγνωστο λαϊκό καλλιτέχνη ενδιαφέρουσες ήθο- γραφικές σκηνές 05 απεικονίσεις κοστουμιών. '0 λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος ζω- γράφισε αρκετούς πηλιορείτες καί πηλιορείτισσες, 14 αλλά στήν εποχή του κυριάρ- χοι")σε πιά ή ευρωπαϊκή φορεσιά. "Εκανε, 00505, καί 0505Ao125 πηλιορείτες 0‘5 ντόπια .---- φορεσιά. "() παλιός φωτογράφος καί ζωγράφος τού Βό- ΄ : ' λου Στέφανος Στουρνάρας είχε κυκλοφορήσει µια σειρά από κάρτ-ποστάλ μέ θεσσαλικές φορεσιές, κι ανάμεσά τους ακριόείς φωτογραφικές αναπαραστάσεις πηλιορείτι- κων γυναικείων τής τελευταίας περιόδου, ακαλαίσθητα όμως χρωματισμένες. ,Αργότερα πολλοί ζωγράφοι (καί ίδιαίτερα οί Θεσσαλοί Ιίοσµ.αδόπουλος, Γκέσκος, ,Αστε- ριάδης, ό ξυλογράφος καί γλύπτης Νικόλας κι άλλοι)είτε µέσα σέ τοπία, είτε σέ ήθογραφικούς πίνακες απεικόνισαν πηλιορείτες καί πηλιορείτισσες μέ τοπικές φορεσιές. Λα- θεµ.…υ.ένη αναπαράσταση δόθηκε στό πανηγυρικό τεύχος τών «Θεσσαλικών Χρονικών» στήν έγχρωµη είκόνα έκτός κειμένου. "Όπως φαίνεται από τήν περιγραφή κι από τίς εί- κόνες πού συμπληρώνουν τό κείμενο, ή πηλιορείτικη φο- ρεσιά δέν έχει τίποτα τό φανταχτερό. Είναι απλή αλλά όμορφη. Ή μακρυά μετα- ξωτή φούστα. πού είναι τόσο φαρδιά καί στενεύει στή µέση σουρώνοντας, κι ό έ- φαρμωστός κορμας αναδείχνουν όλη τή χάρη τού κορμιού. Τό κεντητό πουκάμισο προόάλλει κάτω των τόν ποδόγυρο τού φουστανιού, στα µανίκια καί στό λαιμό. I Τό κοντογούνι, ακριόώς στό μάκρος τού θώρακα, προσθέτει κι αυτό στόν τονισυ.ο . ; δι΄!" Δελταριο Στε'ρ Στουρναρα l του καί στό διαχωρισµό του από τό υπόλοιπο κορµί. "Η μέση υπογραμμίζεται με τή χρυσοκέντητη ζώνη που καταλήγει στά ώραία κλειδωτάρια. ,Αργότερα, που φοριέται ή φαρδυά ζώστρα,οί δύο άκριες της,πού κρέμονται έλεύθερες καί κυρ.ατίζουν στό όάδισµα, δίνουν έναν τόνο έλευθερίας καί χάρης στήν απέριττη αυτή φορεσιά. "() αλιμπαντές έχει ανασηκωτά τα μανίκια γιά νά προόάλλουν τά πολύχρωμα κεν- τήματα τού πουκάμισου. Τό µέσα μέρος τών µανικιών που αποκαλύπτεται με τό ανασήκωμα, δέν έχει φόδρα πού θα μείωνε τήν έντύπωση τών κεντημάτων. Είναι από τό ίδιο ύφασμα, αλλά υποδηλώνεται διακριτικά μέ τή διαφορετική κατεύθυν- ση που έχουν οί ρίγες. "Όταν αργότερα 6 αλι…ιιπαντές αντικαταστάθηκε από τή τζά- κα στή θέση τών κεντημάτων µπήκε δαντέλλα. ,Επάνω στό βελούδο τής τζάκας διαγράφεται ώραίαή αρματωσιά, χρυσοκέντητη στήν αρχή, μεταξωτή αργότερα. 1ο κοκκινο φέσι, κοινό 0’ όλόκληρη σχεδόν τή .εσσαλία, αφίνει τή χρυσή φούντα του να χύνεται πίσω μαζί µέ τα ξέπλεκα µαλλιά. Τό μεταξωτό µαγνάντι ρίχνει ένα φωτεινό τόνο στό κεφάλι. '0 φιόγκος του στό πλάι" δίνει τήν τόσο ταιρια- στή στόν κεφαλόδεσµο ασυµμετρία. ,Αργότερα οί χρυσόκοσιες πειθαρχούν τα Ξέ- πλεκα µαλλιά σέ δυό κοτσίδες, που τό πάχος καί τό μάκρος τους ήταν στοιχεία 6- μ-ορφια΄ς. 'I Ι αντρική δίνει έναν αρρενωπό τόνο καί κάποιον αέρα αρχοντιάς μέ τό πλουµ.ιστό σταυρωτό γελε΄κι καί τό φαρδύ ζωνάρι. Αυτά κυρίως αφορούν τίς παλιό- τερες φορεσιές γιατί τόσοή αντρική όσο καίή γυναικεία δέ μένουν αμετάβλητες τό πέρασµα τού χρόνου, όπως καθαρά Οι. φανή στήν περιγραφή τους. Πρίν παρα- χωρίσουν όριστικά τή θέση τους στήν ευρωπαική, έχασαν σιγά-σιγά τήν παλιά τους λαμπρότητα κι απλουστεύτηκαν υπερόολικά. ,Εκεϊ όπου ή απλούστευση αυτή διαγράφεται έντονώτερα είναι τό σκέπασµ.α τού κεφαλιού τών γυναικών. "Από τό . '. . . . : ". | …' … … | | 1 ! , κοκκινο χρυσοκεν.ητο φεσι με .α μακρυα κροσια. και το μεταξωτο µαγναντι, ως ….. 11 ___ τό πενιχρό καλεμκερί ή διαφορά είναι μεγάλη. Ή χρησιμοποίηση μεταξωτών υφασμάτων όφείλεται όχι µόνο στόν πλούτο τού τόπου αλλά καί στήν υπαρξη ακραίας βιοτεχνίας καί παραγωγής μεταξιού. «Τά είσοδήµ.ατα τού τόπου πρώτα είναι τό μετάξι...» σημειώνουν ό Κωσταντας καί Φιλιππίδης. ,Αναφέροντας οί ίδιοι ένα-ένα τα χωριά. σημειώνουν στά πιό πολ- λά σάν ένα από τα σπουδαιότερα προϊόντα τους τό μετάξι. Μπρισί…υ.ια, γαϊτάνια, µαντήλια κι άλλα τέτοια είδη παράγονταν σέ μεγάλες ποσότητες, που όχι µόνο έ- φταναν γιά τή ντόπια κατανάλωση αλλά καί για έξαγωγή στό εξωτερικό σέ µεγά- λη κλί…ιιακα. Οί πληροφορίες για τή όιοτεχνία αυτή τού Πηλίου αφθονούν στους συγγραφείς, παλιούς καί νεώτερους, πού ασχολήθηκαν μέ τήν περιοχή αυτή. 15 "Η ύφανση τού μεταξιού, κυρίως προκειμένου γιά τους αλατζάδες μέ τούς όποίους γί- νονταν οί παλιοί αλιµ.παντέδες, γίνονταν ή στή Μακρινίτσα … ή στίς κωμοπόλεις τής όόρειας Θεσσαλίας, στήν περιφέρεια ,Αγιας. " 'Η κατεργασία καί ή ύφανση τών ταφτάδων καί τών µεταξωτών βελούδων δέν γίνονταν στόν τόπο, αλλά σέ μέ- ρη µέ τα όποία τό Πήλιο είχεν επικοινωνία γιατί τους έστελνε τήν πρώτη ύλη. “H όιοτεχνία τού Πηλίου ξέπεσε γρήγορα καί στά τέλη τού 19ου αίώνα δέν σώζονταν παρά ή όυρσοδεψία καί ή κατασκευή σκουτιού στή Μακρινίτσα … καθώς καί μεγά- λο μεταξουργείο στα Λεχώνια. … Χρησιμοποιήθηκε, καί θά χρησιμοποιηθή καί παρακάτω συχνά, όόρος «πα- λιότερα». Μέ τόν αυτό έννοούµ.ε τήν περίοδο τήν πρίν από τήν απελευθέρωση, στα 1881, τής Θεσσαλίας. Οί αλλαγές δέν είναι απότοµες, ούτε ταυτόχρονες σέ όλα τα χωριά. Συντελούνται. κυρίως, από τήν απελευθέρωση ώς τή λιγόχρονη κατοχή τή; περιοχής, από τούςΤουρκ>υς, μετά τόν άτυχο πόλεµο τού 1897. Αυτό, φυσικά, δέ σημαίνει πως στα προηγούµενα χρόνια οί φορεσιές έμειναν ανεξέλικτες, αλλά στήν περίοδο πού σημειώσαμε, ή ουσιαστική αλλαγή τών πολιτικών καί κοινωνικών όρων έφερε καί στή φορεσιά γοργή εξέλιξη. Κύριο μέλημά μας είναι νά δούμε τή φορεσιά, όπως καί τή λαϊκή τέχνη γε- νικότερα, όχι σάν κάτι ακίνητο αλλά σα μια διαρκώς εξελισσόμενη πραγματικό- τητα, όπου οί παλιές µορφές σ, ένα διαλεκτικόν αγώνα µέ νέα στοιχεία συνθέτουν μία νέα μορφή, που κι αυτή θα αντιμετωπίση άλλα . … στοιχεία καί Θα ε΄νωθή ι! αυτά σέ μια νέα σύνθεση. " *' "'Οταν περιγράφεται ένα είδος, όπως τό είδε ό λαο- γράφος σε µιαν ορισμένη στιγμή, τότε ακινητοποιη- μένο μέσα στό όιόλίο γεννάει τήν ψευδαίσθηση ότι αυτή είναι ή μόνιμη μορφή του. Μόνιμη δέν υπάρχει" υπάρχει ή µορφή σέ µιαν όρισµένη έποχή. Ή σχέση τών μορφών αυτών μέ τό κοινωνικό τους περίγυρο, δέν θίγεται εδώ γιατί πρόκειται για πρόόλη…υ.α κο".- νωνιολογικό. Μιά έργασία, σάν αυτή εδώ, δέν θα ήταν κά- τωρθωτή χωρίς τή συνεργασία πολλών. Ευχαριστώ όλους όσοι μέ βοήθησαν. Αυτούς πού µού δάνεισαν στολές ήε΄ξαρτήματά τους για μελέτη, όσους μού εμπιστεύτηκαν παλιές οίκογενειακές φωτογραφίες Ή άπΞ…,;…η … Stackelberg καί ζωγραφιές, τίς ήλικιωμένες κυρίες πού μου χάρισαν τίς γνώσεις τους, τίς νέες κοπέλλες που ντύθηκαν τίς φορεσιές, τούς αγαθούς πηλιορείτες πού καλόόολα πο- ζάρισαν. τούς κατόχους σχετικών όιόλίων πού τάθεσαν πρόθυµα στή διάθεσή μου. "Αν υπάρχει κάτι χρήσιµο στήν έργασία τούτη δώ, χρωστιέται αποκλειστικά 0’ αυτούς, κι άς είναι δικός τουςό έπαινος. ,Από τό ποικίλο 001310 υλικό, πού είχα στή διάθεσή μου, κράτησα γιά τήν εί- κονογράφηση μόνο ότι ήταν πιό αντιπροσωπευτικό καί ότι ήταν κατάλληλο γιά τσιγγογράφηση. 'Ο αναγνώστης θα διαπιστώση ότι για τήν τυπογραφική έµφάνιση τής έργασίας καταόλήθηκε κάθε προσπάθεια νά έΞαντληθούν οί περιορισμένες δυ- νατότητες πού προσφέρει ή έπαρχιακή τυπογραφία. Οί δυσκολίες πού έπρεπε νά ύ- περνικηθούν ούτε λίγες ήταν ούτε μικρές. Οί μικροίαριθμοί μέσα στό κείµενο παραπέµπουν στή βιβλιογραφία, ένώ οί µεγάλοι μέσα σέ παρένθεση παραπέµπουν στή σχετική είκόνα. T00 σχέδια τών κοματιών τής φορεσιάς έγιναν σέ κλίµακα 1:5. Τα σύνολα πού τά συνοδεύουν είναι έλεύθερα σχεδιασµένα. Χωρικοί από τή Βούλγαρων); τού Μαυροότυνωύ ή γυναικεία ι.ι.ί.= !? Έ… &; ως… ??; µπαμ. ΕΚΩΣ 4.432.303 .μΟ,…. πω./..…4 Ξ…. ©…Ξ ΜΞΝΞΆΟΘ ΜΞΞµ.Ξ.…ΞΞΞ Μ΄...ΞΞζΖ.Γ… Η?" πωΞωωΞ : πηλιορείτικη γυναικεία φορεσιά, όπως όλες οί φορεσιές, έχει και τον 11091590 καί τόν καθημερινό της τύπο, που στίς γενικες τους γραµμές είναι ίδιοι. Διαφέρουν µόνο στην ποιότητα των υφασµάτων, πού στό γιορτερό είναι καλλίτερης ποιότητας, καί 0100 κεντήματα, που στό γιορτερό είναι πλουσιότερα καί ώραιότερα. Για ασπρόρουχα φο- ριούνταν οι άσπρού δ ες, χασεδένιες μακριές ώς τόν αστράγαλο σχεδόν, χωρίς μα- νίκια. Οί ασπρούδες φοριούνταν απανωτές από τρείς ώς πέντε, καί πολλές φορές ένισχύονταν από τή μέση καί κάτω μέ ένα ή δυό µισοφόρια, για νά φούσχών71 καλλίτερα τό φόρεμα που θα . . .. * ’1111001125 από πάνω. "Υστερα φο- ριόταν τό πουκάµισο (1) μονοκοματο, 110091913 ως τα κό- τσια, µέ φαρδιά δίφυλλα 1100— 11190100. T00 110915900 πουκάμισα ήταν άσπρα (γιά τίς νύφες) χρωµατιστά (κόκκινα, 6130112100, πράσινα) μεταξωτά. Τ ά πιό λεπτά ήταν τα σκεπένι α, 7.00— μωμένα δηλαδή από σκέπη, λεπτότατο μεταξωτό ύφασμα, πού ύφαίνονταν απ τίς γυναίκες. T00 κάπως χοντρότερα ήταν τα κουκ' λίτικα (κουκουλίτικα) από νήμα πού έόγαινε από τό 1 κουκούλι καί γνέθονταν στό μαντανι. T00 δυό φύλλα τών µανικιών, καθώς καί τα φύλλα τού κορµιού 11100 περίπου πιθαμή γύρω στόν ποδόγυρο, δέν 900601110012 115— ταξύ τους 001100 συνδέονταν μέ κέντηµα. Στά σκουρόχρωμα τό κέντηµα αυτό ήταν χρυσοκέντητο. Γά πουκάμισα γύρω στό 1001130,0100 μανικέτια (2) καί στόν ποδό- γυρο (3) ήταν κεντημένα μέ ωραία πολύχρωμα κεντήματα. Επειδή 10‘0 φουστάνια ήταν αρκετά (10-15 πόντους) κοντότερα από τα πουκάμισα, καί το. μανίκια τής τζάκας ήταν ανασηκ τά, τά κεντήματα τού πουκάμισου φαίνονταν. Τα 01201101100 τών κεντήμάτων αυτών δέν σώζονται γιατί τα πουκάμισα καταργήθηκαν έδώ καί πολλά χρόνια. T00 χρυσά κεντήματα λέγονται 910139101313009019’1100. (4) Τά καθημερινα πουκάμισα ήταν στό'ίδιο σχέδιο μέ τα 11091590001100 από χοντρότερο βαμβακερό ύφασμα, μπλέ σκούρο, καί τά κεντήματα, τα Ξό 11111101 ήταν 0100139065 c1012100. Πάνω από τό πουκάμισο φοριέται τό φουστάνι, φ 0.00121 (δ ΄") οπως Τό ΤΕΡΟ' φέραν, από μεταξωτό ταφτα (παλι τερα μουαρέ α΄ε ανθάκια). Τό επάνω μέρος τού φουστανιού. πού σκεπάζει τό θώρακα, λέγ..ται κορμας ή πανωκό 913.1. Ο 7.09— 2 μας είναι χωρίς μανί- κια κοί πάντοτε φο- δραρισυ…ένος. Παλιότε- , ρα ήταν πάντοτε ανοι- '. …, χτός στό Λαιµ.ό να φαίνονται τα κεν 11111.0.— τα τού που- κάμισου.,Αρ- γότερα ήταν άλλοτε κλει- στός στό λαι- 110 (καί τότε είναι στολι- σµένος 11'5 φρίλια από πλισέ) κι άλ- λοτε ανοιχτός 93% ή" '…έ"*** «& …. …θα, % όπότε από κά" 3 τω φοριόταν 11100 τούλινη τραχηλιά κλειστή στό λαιμό. 'Η φούστα είναι πολύ φαρδιά καί σου- ρώνεται στή µέση, έκεί πού ένώνεται 115 τόν κορμά. Παλιότερα ή φούστα έφτανε λιγο πιό κάτω από τή μέση τής γάμπας. κι από έκεί καί κάτω φαίνονταν τό κεντη- τό 1100910011100. "Υστερα όμως μάκρυνε ή φούστα ώς 101 κότσια καί τό πουκάμισο καταργήθηκε. Τότε, για νά μήν τρίβεται 0 ποδόγυρος, τοποθετήθηκε γύρω τό βουρτσάκι, 115' κάθετες σκληρότερες τρίχες, πού αυτές έρχονταν σέ επαφή µε τό έδαφος. T00 φύλλα που αποτελούν τή φούστα λέγονταν 110012 ες, κι από τόν αριθ- 110 τους κρίνονταν ή αξία ένός φουστανιού. «Τό 10’0100121 τής Μαρίας έχει πέντι μά- νες!>> Οί δίπλες που σχηματίζονταν λέγονταν ντούκες. Πολλές φορές 101 1901)- 010012100 ήταν κεντημένα από τίς ίδιες τίς γυναίκες, άν καί οί ραφτάδες τους ήταν κατά κανόνα άντρες. "Π φούστα έχει φαρδύ στρίφωμα, γιά νά 60190001271. Τά φου- στανια γίνονταν ανοιχτόχρωμα για τα κορίτσια καί τίς νέες γυναίκες, καί πιό σκού- ρα όσο περνούσε ή ήλικία, για να καταλήξουν σέ μαύρο στα γερατειά. T01 01201100— τα τών χρωμάτων ήταν παρμένα από διάφορους καρπούς ή άλλα προϊόντα τής περιοχης. Χ|;… )|'΄|΄ .. μή βάζης τά μελιτζανιά γιατί μας καίγεις τήν καρδιά λέει 0 λαϊκός στιχοπλόκος σέ :]… όμορφη πορταρίτισσα, κι ό ερωτευμένος... ..έόγα Μαργιολή 115 τό φίστάνι τό κο ροµπλί φωνάζει στήν αγαπηµένη του. Βυσινί, πορτοκαλί, κόκκινο τής ντομάτας, κόκκινο κρασάτο, λαδοπράσι- νο κι άλλες τέτοιες είναι οί όνομασίες τών χρωµάτων Πάνω από τό φουστάνι, στή μέση φοριότ : ή ζώ νη. (Ο) μεταξωτή μέ χρυσοκεντήµ.ατα. Τίς ζώνες τίς κεντούσαν οί γυναίκες μόνες τας. σιγά- σιγά όμως είδικεύτηκαν µερικές που αναλάβαιιαν τό χρυσοκέντημα. Οί ζώνες έπιαναν 1111900100 μέ τα κλειδωτάρια ή θίληκωτάρια(7) µεγάλες 111- ταλλικές πόρπες ασημοκαπνισµένες ή έπίχρυσες, σέ .- I? -- σχήματα στρογγυλά ή αμυγδαλωτά. Τα θ΄ληκωτάρια rd έφερναν από τα Γι- άννενα ή από τήν Πόλη. Κατασκευάζον- ταν όµως καί ντόπια καί φτάνει ώς τίς μέρες μαςή φήμη τού Μήτρου Στουρ- νάρα, πού έκανε θίληκωτάρια κι άλλα κοσμήματα στόν "Αι Ααυρέντη, κι έγι- νε γνωστός μέ r’ όνοµα: ό Μήτρος ό Χρυσικός. Έπίσης ό Ντίνος Χρυσοχοΐ- δης απ' τήν Πορταριά κι άλλοι. Στήν τελευταία περίοδο αντί για θληκωτάρια έμπαινε ασημοκαπνισµένη αγκράφα. Πολλές φορές φοριόταν στή μέση καί τό λαχούρι μεταξατό μαντήλι μέ κρόσια. ίΑπί τίς αρχές τού αίώνα µας. … …… … άρχισε να συνηθίζεται ήζώστ ρα, φαρ- 5 διά ζώνη από κλαδωτό µεταξωτό. µακρυά περισσότερο από δυό μέτρα, πού, αφού κάνη τό γύρο τής μέσης, δένεται µέ φαρδύ φιόγκο στό πλάι, συνηθέστερα αριστε- ρά. Οί άκριες τής ζώστρας κρέµονται πρός rd κάτω, φθάνοντας ώς τό γόιατο καί χαμηλότερα ακόµα. Οί ζώστρες ήταν ζωηρόχρωμες καί τίς φορούσαν κυρίως rd κοριτσια και οι νε- ες γυναίκες. Πολ- λές φορές στίς ακριες ήταν κομ- μένες όδοντωτά ή είχαν κρόσια ή δαντέλλες. 6 Πάνω από τό φουστάνι παλιότερα φοριόταν ό αλι µ.παντές, (8) κοντό σα- κάκι, ανοιχτόχρωμο ριγο;τό από άλατζα, μαλλοµ.έταξο ύφασµα πού κατασκευά- ζονταν στή Μακρινίτσα καθώς καί σέ µερικές πολίχνες τής βόρειας Θεσσαλίας. (Τσαρ΄τσανη, Ραψάνη, Σελίτσαιη κι άλλες). Ό αλιμπαντές ήταν φεδραρισμένος 7 μέ κάµποτ καί ' ' ' είχε rd μανίκια πολύ µακριά. Τό κάτω μέρος τών µανικιών, τό απο- μάνικο, ήταν σκιστό από τή μια μεριά καί φοδρα- ρισµ.ένο πάλι με τόν ίδιον αλατζα, μέ µια διαφορά: ένώ τού μανικιού οί ρίγες ήταν κά- θετες στό μάκρος του, οί ρίγες τής έσωτερικής με- ΄ ριας τού απομάνικου ή- ταν παράλληλες. Τό α- πομάνικο αναδιπλώνο- νταν κι έφτανε έτσι ώς τόν αγκώνα περίπου. "Ο αλιμπαντές μπροστά σταύρωνε, καί στά δύο πλάγια, χαμηλά, κο- τά στή μέση, είχε δυό αυτάκια, δηλαδή δυό τριγωνικές προεξοχές πού καρφι- σ ΄νονταν στήν πλάτη για νά έφαρμόζη έτσι καλύτερα στό σώμα. Γύρα-γύρα ό "λιμπαντές ήταν κορδελιασμένος µέ μαύρο γα΄ι'τάνι, αλλά στό απομάνικο τό γα΄ι'- τάνιασμα ήταν διπλό. Στή θέση τού αλιμπαντέ φορέθηκε αργότερα (από τα µέσα τού 19ου αίώνα) τό κοντογούνι ή κοντογ'νάκι ή τζάκα, (9) κοντό σακάκι πού έφτανε ώς τή μέση, από όελούδο, κατ' φεδένιο κατά τήν τοπική έκφραση, πάντοτε σκου- ρόχρωμα μπλέ, γκρενά, μαύρο. Τό κοντογούνι άφινε ανοιχτό τό στήθος νά φαίνε. ται ό κορμάς τού φουστανιού ή ήτραχηλιά. Στίς παρυφές τό κοντογούνι είχε τήν ο ρ μ ατω σ ι ά, (10) κεντητό διάκο- σμο. Παλιότερα ή αρματωσιά ήταν χρυσοκέντητη. Τήν κεντούσαν μό- νες τους οί γυναίκες. σιγά-σιγα ό- μως είδικεύτηκαν μερικές κι ανα- λάβαιναν τό χρυσοκέντημα τών κοντογούνιών µέ πληρωμή. "Υστε- ρα όµως ήδιακόσµ.ιση γίνεται μέ φτηνού γούστου κεντήματα πού τί αγόραζαν στο Βόλο. Τό γαρλιμέντο, ή όελονιά, τό πασματερί (από τό ταυτόσημο γαλλικό Passementerie), όλα µεταξωτά, ποικιλµ.ένα πολλές φορές καί µέ χάντρες ή πούλιες. Στή θέση τών µανικετιών υπάρχει φαρδιά δαντέλλα, συνήθως άσπρη. "Π δαν*τέλλα αυτή πήρε τή θέση τής άκριας τού μανικιού τού πουκάμισου, πού ήταν κεντηµένη καί πρόβαλε από τό δίπλωμα τού αποµάνικου τού παλιού αλιµπαντέ. Τα κοντογούνια ήταν φοδραρισµένα καί πολλές φορές είχαν γούνινη ε΄σωτερική επέν- δυση, εκτός από rd μανίκια. Αυτά φοριόνταν τό χειμώια καί λέγονταν γουνωµ έ- να. Άλλοτε γούνα υπήρχε μόνο στίς παρυφές. 'Η πιό συνηθισµένη γούνα ήταν τό σαμούρι. Στό στήθος, όχι συχνά, κρέμονται από αλυσίδα χρυσά φλουριά: κω- σταντινάτα, ρου- 9 μπιέδες, αυστρια- κά. Στήν αρραβω- νιασ… ένη κοπέλ- λα, όταν τα… Ξωνιαστικός ήταν πλούσιος, χάριζε χρυσό ρολόι µέ € Τ (αδένα, κι αυτή χρυσή, πού έκει΄νη τό κρεμαγε μέ κα- μάρι στό στήθος της. τό κεφάλι οί γυναικες κόκκινα. Στήν αρχή τα φέσια είχαν στόν τεπέ τους απλά σχέδια κεντημένα από μαύρο μπρισίµ…ι. Από τήν κορυφή τους ξεκινούσαν δύο φούντες, μια από μαύρο μπρισίµι καί μια χρυσή. ίΑργότερα ό διάκοσµος τού τεπέ γίνεται χρυσοκέντητος. Από τό ένα µέρος τής στρόγγυλης περι- φέρειας τού χρυσοκέντητου τεπέ κρατιόταν πλούσιο χρυ- σοκέντημα πού κατέληγε σέ µακρια χρυσά κρόσια. Τό φε- σάκι φοριόταν τ σακι στό (12-13) στήν κορυφή τού κε- φαλιού καί ή φούντα του έπεφτε πίσω, πάνω στα ξέπλε- κα ααλλιά. l ύρω από τό φεσάκι τυλίγοντ αν στό κεφάλι -Η]- φορούσαν φεσάκια (11) τό υ…αγνάντι τούλι- νο ή από λεπτό μεταξυ.- τό ύφασμα μαντήλι, πού αφού έκανε τό γύρο τού κεφαλιού, δένονται) µέ μισό φιόγκο μπροστά, λίγο πλαϊνά, αφίνοντας τις ακριες μέ τα κρέσ;α να πέφτουν στόν ώμο.Τό φέσι έδινε μεγάλη χάρη στό γυναικείο κεφάλι και είναι χαρακτηριστι- ._ κό τό λαϊκό τετράστιχο, * 11 άλ710!νδ διαµάντ ι της δ7ι'ι0τι/ης μας ποίησης, γνωστό κι έξω από τό Πήλιο: Όντας όάζ τού αλ κου φέσι υ.'ε τή φούντα τή χρυσή τρεµ οί μ ούλατ, - ήταν τα σταμπάτα σχέδια, είτε κλαδιά ειτε ουρανός να πέση άστρα του υ.αζί. Στά τελευταια του χρόνια τό φέσι, από έπίδρασ | τή; ιιόδας τής Αμαλίας, φοριοταν χωρίς τό ραγνάντι λοξά πανω από τό αυτί καίή φούντα του έπ εφτ ιεστ πλάι. (14) Τότε, για να στερεώνεται πανω στό κε φάλι, προστέθηκε ένα αεταξωτό κορδόνι πού πε; ν τύ- σε κατω απ το σαγόνι. Λίγο- -λίγο αρχίζει να έγκατ α)ε είπ ται τό φέσι και να έπικρατ ή το υ. α φέσι (16 ), που ως τοτε σον- ηθι΄ζονταν αονο σαν πρόχειρος κεφ αλόδεσµ ago .Τό πια- ί φε΄ ι &… ελείται από ένα ζευγάρι τσευ περια στατι- πκ΄τα. Στίς νεώτερες γυναίκες,τ άνω σέ υαύρ π J 3 0A αες κουκίδες. Για τίς γερασυ.ε νες γυναίκεςο 14 δες αραιώνουν καί γίνονται άσπρες. Στίς χήρες το μαφέσια ήταν όλόμαυρα. Τό δέσιµο γίνονταν ώς εξής : (15) Τό πρώτο πσεμπέρι διπλώνονταν δια- γώνια στα δυό ώστε να σχηματισθή ένα τρίγωνο. Τού τρίγωνου αυτού ή µεγαλύτερη πλευρα περνιό- ταν γύρω στό πρόσωπο, αρχίζοντας από τό μέτω- πο, καί δένονταν κάτω από τό σαγόνι. Τό δεύτε- ρο τσεμπέρι διπλώνονταν πολλές φορές, ώσπου να γίνη στενό ίσαμε τρία δάκτυλα, κι έτσι αποχτούσε κι αρκετό πάχος.Τυλίγονταν γύρω στό κεφάλι καί ή έλεύθερη άκρια του, χωρίς να δένεται, περνιό- ταν ανάμεσα στό κεφάλι καί στήν κουλούρα πού σχηματίζονταν. "Ετσι γίνονταν ό σού ρλος ή τό χουνί. Πολλές φορές οί άκριες τού πρώτου τσε- μπεριού λύνονταν από τό σαγόνι καί ανασηκώνον- ταν. ΄Αφού σκέπαζαν τα πλάγια τού σούρλου περνιόταν ανάμεσα στό κεφάλι καί στό σούρλο. Στίς νεώτερες γυναίκες, πολλές φορές τό πρώτο τσεμπέρι λύνονταν από τό σαγόνι καί δένονταν στόν αυχένα. Τα μαλλιά δέν είναι πιά λυτά αλλά σχηματίζουν δυό κοτσίδες πού κρέμονται στήν πλάτη. Τό μάκρος καθώς καί τό πάχος τής κοσιας ήταν σημάδι όµορφι- ας. Οί κοσιές στολίζονταν μέ τίς χρυ- σόκο σιες, ή οι; μόκοσιες (17) με- ταλλικά τριγωνικά κοσμήματα πού κα- τέληγαν σέ έξη γα΄ι'τάνια πού πλέκον- ταν ανά τρία σέ κάθε κοσιά. Τήν τελευταία περίοδο έγκατα- λείπεται καί τό µ.αφέσι καί στό κεφάλι δένεται τό καλεμκερι΄, αράχνούφαντο µαντήλι με μπιμπί…λες ή μπόλια στήν άκρη. ίΑξιόλογη €ιοτεχνία κατασκευής τους υπήρχε σέ πολλα χωριά τού Πηλίου, πού έφτανε όχι μόνο γιά τή ντόπια κα- τανάλωση αλλά καί για έξαγωγή. Οί μπιμπίλες, όµως, ήταν καί προϊόντα οίκια- κής κατασκευής τών γυναικών καί είναι καταπλη- κτική ή ποικιλία τών σχεδίων καί τών συνδυασμών τών χρωμάτων τους. Πλέκονταν είτε μέ βελονάκια στό χέ- ρι είτε μέ κοπανέλια. Τό δέσιμο τού καλεμκεριού γίνεται ώς έξ7"1ς : Διπλώνεται διαγώνια ώστε να σχημα- τισθή τρίγωνο. 'Η µεγαλύτερη πλευρα τού τριγώνου κάνει τό γύρο τού κεφαλιού περνώντας από τό μέτωπο, r’ αυτιά, γυρίζει στό σόέρκο καί. ξανακάνοντας τόν ί- διο γύρο, δένονταν αριστερα στό κεφάλι σχηματίζον- τας φιόγκο. rH τρίτη γωνία τού τριγώνου κρέμεται έ- Λεύθερη πίσω. Καί μέ το καλεµ.κερί φοριόνταν οί χρυ- σόκοσιες. Στα τελευταία χρόνια κ ταργήθηκαν κι αύ- τ΄ες καί στή θέση τους έμπαινε μια σκέτη κορδέλλα με- ταξωτή. Στα πόδια φοριόταν κάλτσες, μάλλινες τό χει- μώνα καί βαμόακερές τό καλοκαίρι. Td παπούτσια τους, rd τερλίκια ή τερλικοπάπ,τσα ήταν μεταξωτά κεντητά. Τό κέντημα τό έκαναν μόνες τους οί γυναίκες, είτε μέ µεταξωτές κλωστές είτε μέ χρυ- σόνηµ.α καίύστερα τά έδιναν στούς τσαγκάρηδες πού τούς περνούσαν τίς δερμάτινες σόλες, χωρίς τακού- νια. Τα τερλίκια γρήγορα αντικαταστάθηκαν από δερμάτινα παπούτσια. Αυτή ήταν ή καλή φορεσιά τής πηλιορείτισσας. Τή φορούσε µόνο τίς πί ση μες ήμέρες: Td Χριστού- γεννα, τή Ααµ.πρή, στό πανηγύρι τού χωριού, σέ γά- μους καί σε βαφτίσια, όταν πήγαινε στήν έκκλησιά. Πολλές φορές στό δρόμο έριχνε στό κεφάλι της ένα σάλι, τή μπό γ α πού τήν έόγαζε μόλις έμπαινε στό σπίτι ή στήν έκκλησιά. Στήν καθημερινή φορεσιά τό πουκάµισο ήταν από βαµβακερό ύφασμα. Τό φουστάνι, τό χειμώνα ήταν καμωµένο μέ μάλλινο χοντρό ύφασμα καίτό κα- 18 λοκαίρι πά. νινο. Τ ζάκα τό καλοκαί- 17 ρι τίς καθη- μερινές δέ φορούσαν. Τό χειμώνα φορού- σαν σκουτίσια τζάκα. Τό φέσι καί τό μαγ- νοίντι είναι μόνο τής καλής φορεσιας. Τίς καθημερινές έπλεκαν τα µαλλιά τους κο- σίδες πού τίς έδεναν γύρω στό κεφάλι…" Tare. ρα έριχναν ένα μαντήλι. Οί γρηές είχαν μαζί τους καί ταµπακιέρα για να ρουφούν το ταµ.πάκο τους. ίΑνακεφαλαιώνοντας όσα γράφη- κ"|.ν παραπάνω σημειώνουμε πώς στίς άρ- χ΄ες τού δέκατου ένατου αίώνα οί πηλιορεί- τισσε; φορούσαν μακρύ κεντητό πουκάμι- σο, πάνω από αυτό ένα κοντό σακάκι από αλατζά, τόν αλιμπαντέ. Στή μέση ζώνο- νταν ή χρυσοκέντητη μεταξωτή ζώνη μέ τα θίληκωτάρια. Στό κεφάλι φορούσαν κόκκινο φέσι μέ χρυσή φούντα, καί γύρω τυλίγονταν τό μαγνά τι. ίΑργότερα καταργείται τό πουκάµι- σο καί τό φουστάνι γίνεται μακρύτερο, ώς τόν αστράγαλο. ΄( ) αλιμπαντές αντικαθίσταται από τή βελουδε΄νια τζάκα, και γύ- ρω από τή µέση δένονταν φαρδιά κορδέλλα, ή ζώστρα. Στό κεφάλι για ένα διάστη- μα φορέθηκε τό μαφέσι, κι απ' τίς αρχές τού αίώνα μας έπικράτησε τό καλεμκε- ρί. Ή είκόνα (18) παρουσιάζει τήν πηλιορείτικη φορεσιά τής τελευταίας περιόδου. #; αντρική ι΄γοι γέροι φορούν (τα)… τήν παλιά πηλιορείτικη σκουτίσια φορεσιά, καί δέν είναι µ.ακριαή μέρα που κι ή φορεσιά αυτή θ,ανήκη στην ι- στορία. λείψανε πια καί οί παλιοί ραφτάδες πού τή φιλοτεχνούσαν, γι'αυτό καί δέν υπάρχει σήμερα ή διάκριση ανάμεσα στους ραφτά- δες, σ,αύτούς πού έραόαν τίς ντόπιες φορεσιές, καί στους φ ραγ γο- ραφ τ αδες, σ, έκείνους πού έρα€αν ευρωπαϊκές φορεσιές. 'H πηλιορείτικη αντρι- κή φορεσιά, όπως θά δούμε λίγο πιό κάτω στήν περιγραφή της, δέν έµεινε στερεό- τυπη. M‘s τήν πάροδο τού χρόνου καί τήν αλλαγή τών κοινωνικών όρων, παθαίνει κι αυτή μια συνεχή μεταόολή. Στίς μέρες µας όμως ή ' ' ' παράδοση σπάζει απότοµα μέ τήν όλοκληρωτική έπικρά- , τηση τής ευρωπαϊκής φορεσιας. : "τό κεφάλι φοριόταν κόκκινο φέσι μέ κοντή μαύρη μεταξωτή φούντα. 'Αργότερα όμως αντικαταστάθηκε από τό καλπάκι, (19) είδος φεσιού από µαύρο αστρακά, διπλοφοδραρισμένον, για να γίνη σκληρός. 'Ο τεπές γί- * 19 νονταν κωνικός καί ύστερα διπλώνονταν ώστε να γίνουν δίπλες πού σχηματίζουν όμόκεντρους κύκλους. μέ κέντρο τή μέση τού τεπέ. Το σχέδιο (20) δείχνει πώς είναι αρχικά ή κάθετη τομή τού καλπάκιού (α) καί πώς γίνε- {Lie το δίπλωμα (6). Στο στήθος, μετά τα ασπρόρουχα, φοριόταν τό που- κάμισο, π7 κάμσου, άσπρο από χασέ ή λινοµ.έταξο ύ- α' φάσµα, μέ παστάκια καί κολαρισμένο. Τό πουκάμισο, κοινό στα περισσότερα µέρη τής "Ελλάδας, είναι χωρίς γιακά, κι έφτανε αρκετά χαμηλά αλλά τό µέρος πού ήταν κάτω από τή μέση σκε- πάζονταν από τή όράκα. Td πουκάμισα τής τελευταίας περιόδου γίνονται από ξ, φό ρτι χρωµατιστό, ριγέή καρρώ πάντοτε σε σκούρα χρώµατα. 'Η βράκα ή το σαλόάρι γίνονταν από μαύρο ή σκούρο μπλέ αλατζά. 7Hrdv πολύ φαρδιά, μέ άπειρες δίπλες, καί πίσω σχημάτιζε ένα θύλακα, τήν κόφ α, πού στό όάδισµ.α πήγαινε δεξια-ζερβά. Τόν αλατζά πού προορίζονταν για σαλόάρια τόν ύφαιναν άσπρα/΄΄ Υστερα τόν έδαφαν οί µ. το ο γ ιατζή δ ε ςτών χωριών. 21 , … Για να σιδερωθή καί να πάρη τό ύφα- σμα γιαλάδα, περνιόταν από ένα µαρ- μάρινο ή πέτρινον κύλινδρο. Το σημείο του υφάσματος που όρι΄σκονταν σε επα- φή µέ τόν κύλινδρο χτυπιότανε μέ εί- δικούς ξύλινους κόπανους. από δυό συγ- χρόνως μπογιατζήδες, "ένα &… τίς δυό µεριές τού κυλίνδρου. Είχαν τόσο έξα- σκ'|,θή πού χτυπούσαν ρυθµικό καί τή στιγµή που ό ένας κατέβαζε µ." δρχ ή τον κόπανο, ό άλλος ανασήκωνε τό δι- κό του. "Οταν το µέρος ε΄'.είνο τού υφά- σματος σιδερώνονταν καί γιάλιζε, προ- χωρούοαν σέ καινούργιο, αοιδέρωτο µέ- ρος τού υφάσματος. ΄Εννοείται πώς ό κόπανος καθώς έ- πεφτε έκανε έναν θόρυόο πού ένοχλούσε τούς γειτόνους, κι από αυτού έμεινε καί ή γνωστή έκφραση ...καί τού μπογιατζή ό κόπανος "Υστερα τό σαλόάρι αντικαταστάθηκε από τό ό ρακί ή παν ου€ράκι,(21)από μαύρο σκ,τί (σκουτί), χοντρό μάλλινο ύφασμα πού γίνεται στόν τόπο.Γίνεται έπίσης κι από ρούχο (τσόχα) πολύ όαρύ. Τό βρακί είναι φαρδύ, όχι όμως όσο τό σαλόάρι, καί στή μέση σφίγγει, σουρώ- 22 νοντας, μένα κορδόνι. Το ποδονάρια στενεύουν πρός τα κάτω καί είναι κορδελιασμένα γύρω-γύρω μέ σειρήτι (γα΄ι'τάνι) μεταξωτό, κι αυτό προϊόν τής ντόπιας όιοτεχνίας. Δεξιά καί αριστερα έχει στα πλάγια κι από μιά έσωτερική τσέπη μέ τίς παρυφές κορδελιασμένες. Τό όρακί πέφτει μέ λίγες φαρδιές πτυχές ώς τό καλάμι τού ποδιού" μισή περίπου πιθαµ.ή πάνω από τόν ο… στράγαλο. 'Ο γενικός αυτός τύπος τού βρακιού έχει παραλλαγές από χωριό σέ χω- ριό: «βράκα αγιολαυρεντι'τικη>> (µακριά ώς τόν αστράγαλο σχεδόν) «όράκα μακριν- τζιώτικη>> (λίγο κοντότερη) Στή μέση ζώνεται τό ζωνάρι, ζ,νά ρι, από μαύρο σατέν ή σόφι, σόφ. Τό ζω- νάρι είναι φαρδύ περισσότερο από δυό πήχες καί μακρύ πέντε περίπου Μ πήχες, κι έτσι κάνει πολλές δίπλες πού χρησιµεύουν καί για θήκες τής καπνοσακούλας, τού τσιμπουκιού, τού πουγγιού καί άλλων αντικειμέ. νων. Στίς έπίσηµ.ες μέρες στό ζωνάρι, µπροστα δεξιά, διπλώνεται καί ένα άσπρο µαντήλι, μεταξωτό τίς περισσότερες φορές. Πάνω από τό πουκάµισο φοριέται τό γελέκι (22). Παλιότερα τά γελέκια γίνονταν από όελούδο, κατ' φεδένια, καί αντί για κου- 3 μπότρυπες είχαν θηλίτσες για να κουμπώνουν, κι αυτές μεταξωτές. Td χρώματά τους ήταν σκούρα, (πράσινο, γκρενά, μπλέ) µερικοί όµως νέοι τής έποχής φορούσαν καί κατακόκκινα γελέκια."Υστερα άρχισαν να χρησιµοποιούν τσόχα (ρούχο).Διπλώ- νουν σταυρωτά, µπροστά στό στήθος, κουµ.πώνοντας μέ μια σειρά από μεγάλα µεταξωτά κου… ι'., «πού τα δίλεύνι οί γ"ναίκις>>. Ή σειρα τών κουμπιών αυτών αρχίζει από τό κέντρο τής µέσης (πάνω από τόν όφαλό) καί κατευθύνεται λοξά πρός τόν ώµο. Td κουμπιά συνδέονται μέ τό γελέκι, μέ διπλό γα΄ι'τάνι μή- κους περίπου δυό πόντων, είναι σφαιρικά καί καταλήγουν σε μικρή φούντα. Μια άλλη σειρά από κουμπιά, συμμετρικά αντίθετα πρός τήν πρώτη, κατευθύνεται πρός τόν άλλον ώμο. Γύρω-γύρω τό 94 γελε΄κι, καθώς καί οί κουμπό- τρυπες, είναικορδελιασμένο μέ γα΄ι'τάνι. Στό έπάνω µέρος, μπροστά, υπάρχει πολλαπλή σειρα γαϊτανιών, σέ οπλο. σχέ- δια. Τό γελέκι δέν έχει µανί- κια, είναι πάντοτε φοδραρισμέ- νο καί πολλές φορέςή πλάτη είναι καµ.ώµ.ε΄.νη μόνο από δι- … θα..." , . πλή φόδρα. Στή ράχη, μερικές φορές, υπήρχε άνοιγ- μα πού έφτανε σχεδόν ώς τό σβέρκο. Το άνοιγµα αυτό ανοιγόκλεινε μέ κορδόνια σταυρωτά, όπως δείχνει τό σχέδιο (23). Τα κορδόνια ήταν μεταξωτά καί κατέληγαν σέ µικρή φούντα. Παλιότερα στήν πλάτη τού γελεκιού ήταν κεντημένος δικέφαλος αε- τός. "Οταν τό γελέκι ήταν χρωματιστό ό αετός ήταν κεντημένος µέ µαύρο μεταξωτό μπρισίμι. "Οταν τό γελέκι ήταν μαύρο γίνονταν χρυσοκέντημα. Τήν πα- ραπάνω πληροφορία, έπιόεόαιωμένη από πολλές προφορικές πηγές, δέν έγινε δυνατό να έξακριόώσω καί μόνος μου, παρ, όλες τίς σχετικές προσπάθειες. Πάνω από τό γελέκι φοριέται τό κοντογο ύ- νι, (24)παρόμοιο περίπου μέ τό γυναικείο, άλλα σημαντικά διαφορετικό στό κόψιμο. Τό κοντογούνι είναι κι αυτό από τσόχα ή από σκουτί, έχει μακριά μανίκια, είναι φοδραρισμένο καί στίς παρυφές κορ- δελιασµ.ένο. Δέν έχει κουμπιά ή θηλίτσες καί μένει πάντοτε ανοιχτό µπροστά, αφίνοντας νά φαίνεται τό σταυρωτό γελέκι. Τό χειμώνα ή φορεσιά συμπληρώνεται καί από κάπα ήτό καπουτέλι, (25) από τραγόµαλλο, "Η… μαύρο ήκαφέ. Οί κάπες τής Ζαγοράς ήταν όνομαστές σίόλη τή Μεσόγειο. '0 Fel. Beaujour μας πληροφορεί πώς στα τέλη τού 18ου αίώνα έξάγονταν επτά χιλιάδες κάπες. 20 'H κάπα είναι πολύ φαρδιά καί στό κεφάλι έχεικουκούλα, τό κ τσούλι ή κατσούλα. Τα μανίκια του είναι μακρυά καί φαρδιά. Δίπλα στή μανιγοκόληση, μπροστά, υπάρχει άνοιγμα, κιαπό τα δυό χέρια, σέ σχήμα Γ αναποδογυρισµένου. Τό άνοιγμα αυτό κουμπώνει, στή γωνια τού |-, µέ κουμπί καί θηλίτσα. Στό πίσω μέρος τής κατσούλας, ακριόώ; στόν αυχένα, υπάρχει μια μικρή φούντα, πάλι από ….. ., τραγόµ.αλλο. Ή κάπα φοριέται κατά τρείς τρόπους: Ρίχνεται αναπεταρίκι στό σώµα καλύπτοντας καί τα χέρια, ή rd χέρια όγαίνουν από τα ανοίγματα πού είναι στή µανικοκόληση, αφίνοντας rd µανίκια να κρέμονται έλεύθερα στήν πλάτη, ή φοριένται κανο- νικα rd µανίκια. '0 πρώτος τρόπος είναι ό πιό πρό- χειρος,ό δεύτερος χρησιμοποιείται στίς χειμωνιάτικες έργασίες στό ύπαιθρο, για νά µή έμποδίζονται οί κι' νήσεις τών χεριών από τα χοντρά μανίκια ότρίτος είναι όκανονικός. '0 καρπός τού χεριού προφυλάγεται από τό κρύο μπαίνοντας, σα σε τσέπες, σέ δυό πλευρικά ανοίγματα τής κάπας. Τό καπουτέλι είναι λα΄ι'κότερη φορεσιά. Οί πλούσιοι κιοί αρχόντοι φορούν τό χειμώ- να τή γούνα ή r’ αρνιακό κοντόπαλτο από μαύρο χοντρό ύφασμα, συνήθως τσόχα, φοδραρισμένο όλο 27 δα. Τό πουγγι΄, (27) για να όάζουν τα νοµίσματα, είχε κι αυτό κεντήματα μεταξωτά ή μέ χάντρες. Στό χέρι έπαι- ζαν συχνα χοντρόκοκο κεχριμπαρένιο κο µ.πολόί. ίΑνακεφαλαιώνοντας όσα γράφη- καν παραπανω σημειώνουµε πώς στίς αρχές τού 19ου αίώνα οί πηλιορείτες στό κεφάλι φορούσαν κόκκινο φέσι {1.‘5 ι.".αύρη φούντα καί στό κορµί άσπρο πού- κάμισο. μαύρο άλατ ζαδένιο σαλβάρι, χρωματιστό Θέλουδένιο σταυρωτό γε- λέκι καί μαύρο τσόχινο κοντογούνι. Στα πόδια άσπρες κάλτσες {1.5 χρωματιστά σειρήτια. καί µονοκόµατα παπαδίκα παπούτσια. Αργότερα τό φέσι αντικα- τασταθηκε από τό μαύρο καλπάκι, κα- μωµ.ένο από αστρακά, τό σαλόάρι από τό όρακί πού είναι ίδιο σχεδόν, τό γελέ- κι έγινε μαύρο καί τό κοντογούνι έμεινε ίδιο.Στά πόδια οί κάλτσες είναι µαύρες καί rd παπούτσια τα ίδια παπαδίκά. έσωτερικα {1.5' γούνα. Τό άρνιακό έχει μεγάλον γού- νινο γιακά, πού, όταν κάνει πολύ κρύο. τόν σηκώ- νουν κουμπώνοντάς τον απροστά {1’ ένα κουμπί, πού πιανει σέ µ.εταξωτή θηλίτσα. Στα πόδια φοριένται τό χειµώνα rd σκα- πίνια, χοντρές µ.άλλινες κάλτσες, καί τό καλο- καίρι πανίτικες. Οί κάλτσες, όπως σ, όλόκληρη τήν "Ελλάδα ήταν πλεχτές 1.5 τό χέρι απ' τίς γυ- ναί |.ςε ,Αρχικα ήταν ασπρες, A εντητές στα πλάγια, αργότέρα μαύρες. Τέλος, rd παπούτσια είναι μόνο- κύµατα έπάνω, χοντρά, χαμηλά, τα παπαδίκά Οί παλιοί ασίκηδες τών χωριών τα φορούσαν κο- λ 0 πα τ η τ ά, δηλαδή τού ένός παπουτσιού πατού- σαν τή -φτέρνα κι έτσι τό ένα πόδι αναγκάζονταν νά σέρνεται λίγο. Μερικά αντικείµενα συμπληρώνουν τή φορε- σιά: 'II καπνο σακούλα, κεντημένη από τήν αρ- ραόωνιαστικια {1.5 μετάξι ή µέ χάντρες. Πολλές φορές αντί για καπνοσακούλα είχαν µεταλλική ταµπακιέρα(26) που τή συγκρατούσαν µέ αση- μένια ‘28 αλυσύ βεβλδΟΥραφι΄α —- οι * 1) Αγγελικής Χατζημιχάλη: ιΕλληνική λαϊκή τέχνη . Ρουμ.λούκι, Τρόποι, 'Ικαρία. Αθήναι 1931 - σελ. 141. 2) Σοφίας Σ. 'Ηλιάδου: ‘0 μύθος τής ΄Αλκήστιδος καί di Θεσσαλαί γυναί- χεΒ - Αθήναι 1934 - σελ. 13. 3) Τό κουστούμι τών Έπαναστατών τού I878 δέν είναι ντόπιο. Βλέπε καί: Νικ. Γαντζοπούλου: "Ιστορικαί σελίδες της έν Πηλίου έπαναστόισεως.-ίΕν Βό- λω 1906 - σελ. 19.- «καί ήλθοµ.εν είς τήν θέσιν Φτιλιό αντικρυ τών Τρικέρων' έκεί έστάθηµ.εν όλη τήν ήμέραν καί ώπλίσθημεν ένδυθέντες άπαντες έπαναστα- τικά>>. 4) Δανιήλ ίερομονάχου καί Γρηγορίου ίεροδιακόνου, τών Δημητριέων: Γεωγραφία Νεωτέρική - Βιέννη 1791. 5) Γρηγορίου Κωνσταντα, Βιογραφία, λόγοι, έπιστολαί. 'Εκδιδόμενα υπό Ρ.Ν. Καμιλάρι. 'Εν Αθήναις I897 σελ. 29 6) "Αθω Τριγκώνη: Χρονικά του Βόλου. Βόλος 1934, σελ. 26, όπου καί ή σχε- τική με τή χρονολογία τής ίδρυσης τού Βόλου βι6λιογραφία. 7) Μ.Μ. Παπαϊωάννου: Γόλος- Βόλος καίτοι συγγενή σλαβικά τοπωνύμια στήν Έλλάδα. Αθήνα 1947, όπου καί οί σχετικές γνώμες για τήν καταγω- γή τού όνόματος καί ή βι6λιογραφία τού θέματος. 8) Δημητρίου Κ. Τσοποτού: '0 Βόλος(ί΄δρυσις καί εμπορική κίνησις αυτού κατά τα πρώτα δέκα έτη) 'Ev Αθήναις 1933. _ 9) O. M. de Stackelbergz Costumes et usages des peuples de la Gr‘ece moderne grav‘es d aprésles d3ssins exécutés sur les lieux en 1811 par 15.... Roma 1825 πίναξ XIV 1())Δηµ.ητρίου K. Σισιλιάνου: ‘H Μακρινίτσα καί τί) Πήλιον Οσπρια. μνη- μεία, έπιγραφαί) Αθήναι 1939 - Είκόνα έκτόςκειµ.ένου στήν αρχή τού όιβλίου. Λάθος είναι ακόµα καί ή χρονολογία 1825 γιατί σαφώς τονίζεται στόν τίτλο τού 6ιόλίου τού St πώς τα σχέδια έγιναν στα 181 1. 11) ((Θεσσαλικα χρονικά» "Ιστορικής καί λαογραφικής έταιρίας τών Θεσσα- λών (έκτακτος έκδοσις) Αθήναι 1935, σελ. 42. 12) Αθηνάς Ταρσούλη= 'Ελληνικές φορεσιές. - Αθήνα 1941, Τέταρτος φάκε- λος άριθ. 18 Adi 19… 13) Λεύκωμα Έλληνικών ΄Ενδυμασιών Μουσείου Μπενάκη - Αθήναι 1948 τόμος Α΄ πίναξ 28. 14) Κίτσου Α. Μακρή.- ‘0 ζωγράφος Θεόφιλος στό Πήλιο. Βόλος 1939. πί- νακες έκτός κειµένου 17,18,25,41 15) Δ. Κ. Τσοποτού: Γή καί γεωργοίτ1΄|ς Θεσσαλίας κατά τήν Τουρκοκρα' τίαν. ’Ev Βόλω 1912 σελ. 158. 16) Λεξικόν Έγκυκλοπαιδικδν (έπιμελεία Ν. Γ. Πολίτου) Αθήναι 1894-1896 τόμος πέμπτος, στη λέξη Μακρυνίτσα. «'Η άλλοτε ακµάζουσα 6ιομηχανία τών αλατζάδων έξέλιπε>>. 17) &… Κουκίδη: Τό πνευμα του συνεργατισμου τών νεωτέρων Έλλήνων καί τ΄ Αμπελάκια. Αθήναι 1948. σελ. 32. 32 — 18) Ν…… Γεωργιάδου: Θεσσαλία - 'Εν Βόλω 1894 σελ. 109. …) Ά Φιλαδελφέως; Ακτίνες έκ τής Θεσσαλίας - ίΕν Αθήναις 1897. σελ. 10 211) Felix Beaujour, ex consul en Grece - Tableau de Commerce (16 1a (Επεσε (1787 ' 1797) Paris τοµ.. Α' σελ. 252. σχέδια ΜΑΝ)… … ?? Λ ( (έ…ΘΟΣ (ΠΛΑΤΗ ΠΛΑΤΗ 7 / 1 … /'/'ίίίΨί) ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΥΣ ΤΑ 3 ΦΥΛΛΑ ΛΈεΔΛιΜΠΔΝτ:Σ ΠΛΑΤΗ ξ ΜΑΝη ί… / ΣτΗΘοΣ 7 Σχ. Ώ Δα; * ΣγΝοΛρ ΛΑΤί-| … Γ|ΑΚΑΣ κΟΝτΟΓΟγΝ ι ΤΌΑΧΗ/Χ|Α ΓΔΜ… ΠΛΑΤΗ Στ Με 09 ΚΑΒΑ/ΧΟΣΧ [| ΟΔΟΝΑΡ| \ / ΣΥΝ O/\O 3 ΕΑ Κ Δ Γ€/Χ€Κί / |"ιΑκΑΣ Χ . …. « . …. ΧΣΥΝΟ/ΧΟ Θ .. .. * Μ »-ΣτΗοοΣ ΚΟΝΤΟΓΟΥΝ| Μπήκε) Τό βι6λίο τούτο στοιχειοθετήθηκε καί τυπώθηκε στό τυπογραφείο τού Κίτσου Α. Μακρή (Βόλος -Χατζηαργύρη 20) τό καλοκαίρι τού 1949 T0'1 σχέδια τυπώθηκαν στό λιθογραφείο Ν. Καλαμάτα (Κοραή 29) Οί έγχρωμες αναπαραστάσεις έγιναν από τό ζωγράφο Φώτη Ζαχα- ρίου. Τυπώθηκαν 350 αντίτυπα. Ή ξυλογραφική έκτέλεση τών αναπαραστάσεων τού Ζαχαρίου έ- γινε από τή ΛΟΥΚΙΑ ΜΑΓΓΙΩΡΟΥ. Ή ευγενική της προσφορά ήρθε μετά τήν έκτύπωση τού κειμένου, γι, αυτό καί δέν =… αναφέρεται στη θέση πού τής ανήκει. τα "πια τον πω…"!!! ει… ΣΕ "|…" l : 10

Εκ μέρους της Διοικούσας Επιτροπής, του Αντιπροέδρου, Καθηγητή κ. Κουκιάδη, της Καθηγήτριας κ. Ηλιού, των Καθηγητών κ.κ. Ακριτίδη και Κωτσιόπουλου, του Αναπληρωτή Καθη- γητή κ. Τζεκάκη, του Λέκτορα κ. Σταυρακάκη, των Δημάρχων Βόλου και Λάρισας κ.κ. Κουντούρη και Λαμπρούλη, του Οικονομολόγου και Προέ- δρου της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας κ. Παπανικολάου, του Δημοσιογράφου κ. Φάτση, του Γιατρού και Προέδρου του Νοσοκομείου "ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ" κ. Ευαγγελόπουλου Εκ μέρους του Νομικού μας Συμβούλου, Καθηγητή κ. Καλαβρού, του Αναπλη- ρωτή Καθηγητή κ. Χρ. Αλεξίου που είναι υπεύθυνος για τη βιβλιοθήκη μας και τώρα είναι επίσης Ειδικός Γραμματέας στο Υπουργείο Παιδείας για τα θέματα Ειδικής Αγωγής, και του Επίκουρου Καθηγητή κ. Διονύση Κλάδη, Συμβούλου για θέματα Οργάνωσης και Διοίκησης που ήταν Προϊ- στάμενος Γραμματείας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας Εκ μέρους των "ιστορικών" πρώτων υπαλλήλων μας του Λευτέρη Λουκάκη, του πρώτου που μας ήρθε με απόσπαση από το Πανεπιστήμιο Κρήτης της Μορφούλας Αντωνάτου, από το Ελεγκτικό Συνέδριο, που είναι σήμερα Πάρεδρος της Σόφιας Αθανασόπούλου του Δημήτρη Τσετσενέκου του Αλέκου Παπαδόπουλου της Νέλλής Ζήση … της Νατάσας Βακαλόπούλου της Ελένης Δερμιτζόγλου της Εφής Τζανόγλου της Δανάής Λέκκα της Βίκυς Παναγιωτοπούλου της Μάγδας Ευαγγελοπούλου της Ελένης Αρετουλάκη του Ντίνου Προγγίδη, του Προϊστάμενου των Τεχνικών Υπηρεσιών που συντόνησε αποτελεσματικά με κόπο υπεράνθρωπο τις εργασίες για όλο αυτό το συγκρότημα ./. της του της εκ μέρους της της της του της του της της του του της του Του του Του του του της της της της της της Λιλίκας Κουρή, της Γραμματέως των Εκλεκτορικών Σωμάτων και από τους πιο βασικούς συνεργάτες Κώστα Καφετζόπουλου Ελένης Παπαδημητρίου Σοφίας Θεοδώρου Μαρίας Μανουρά, που μας ήρθε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, της Γραμματέως της Διοικούσας Επιτροπής που χρόνια στηρίζει τη λειτουργία της Μαίρης Λουκάκη Γιάννη Κιάφα, που είναι ο οδηγός αλλά και σύντροφος στις μοναξιές και στη διαρκή μετακίνηση Ματίνας Τσαγγούρη Βαγγέλη Πεπόνη Κατίνας Βέργου Αίας Σιμοπούλου Αλέκου Χαρμάνη Αντώνη Κουρνούτου Μάρης Γκίκα Απόστολου Διαμαντή Γιώργου Κατσαρού Βαγγέλη Μπεζάτη, που μας ήρθε από το Πανεπιστήμιο Πάτρας Χρήστου Κωστόπουλου, που τον πήραμε από το Παν/μιο Αθηνών΄ Γιάννη Δασκαλόπουλου από το Παν/μιο των Αθηνών επίσης ΣτέλαΧ>Δακόπουλου, από το ΠΙΚΠΑ, του βοηθού Γραμματέα της Δ-Ε- Κικής Κλειαρά Χαρούλας Γεωργακόπούλου Τέρψης Τσικάκη Νίκης Παπαρίζου Πόπης Πιτσιάβα ΄Εφης Λιάντζουρα της Μαρίας Αλεξιάδου της Τασούλας Χριστοδούλου Εκ μέρους του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών μας που γεμίζουν αυτούς τους χώρους με τη δημιουργική τους παρουσία Εκ μέρους της του Κώστα ομάδας των μελετητών αυτών των εγκαταστάσεων Αδαμάκη της Ελένης Γαλλή της Δήμητρας Νικολάου του Δημήτρη Φιλιπιτζή Εκ μέρους των κατασκευαστών που με ενθουσιασμό και ικανότητα έφεραν σε πέρας αυτό το ασφαλώς δύσκολο έργο σε χρόνο ρεκόρ Εκ μέρους όλων αυτών των "ιστορικών" προσώπων του Πανεπιστημίου Θεσσα- λίας που άλλοι ήρθαν κι έφυγαν κι άλλοι έμειναν μόνιμα ή προσωρινά μαζί μας Σας ευχαριστώ όλους θερμά για την ανταπόκριση και τη συμμετοχή σας που μας τιμά ιδιαίτερα και μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε .... Θέλω να χαιρετίσω ιδιαίτερα την πολυπληθή παρουσία των εκπροσώπων και των απλών πολιτών αυτής της πόλης που τονίζουν τον ενωτικό ρόλο του Πανεπιστημίου μας. Ρόλο ενωτικό που πάντοτε αλλά ιδιαίτερα στη συγκυ- ρία που έχει διαμορφωθεί μπορεί να αποτελέσει καταφύγιο αλλά και αφετη- ρία δράσης δημιουργικής. Θα ήταν παράλειψη αν δεν ευχαριστούσαμε ιδιαίτερα τους Νομάρχες των τελευταίων περαΞΕΝ που όλοι μας στήριξαν και μας βοήθησαν, το Γιάννη Πανούτσο, τον Ευριπίδη Καφαντάρη και το Θανάση Σιάτρα, τους Δήμους Βόλου και Λάρισας για τις διευκολύνσεις τους, και τις παραχωρήσεις εκτά- σεων, την ETBA, την Εθνική Τράπεζα, την Κτηματική Εταιρία του Δημο- σίου, το Υπουργείο Γεωργίας και ιδιαίτερα τον Υφυπουργό κ. Πιτσιώρη για τις παραχωρήσεις ακινήτων, τον Υφυπουργό κ. Παυσανία Ζακολίκο που βοήθησε να βρεθούν οι πόροι για την αποπεράτωση των έργων, τους Προέδρους της Κοινότητας Αργαλαστής και Μηλεών για τις παραχωρήσεις σημαντικών ακινήτων και βέβαια τον Μητροπολίτη Δημητριάδος για τη συνερ- γασία και τη διαρκή στήριξη του Πανεπιστημίου μας. 'Ωφείλουμε τέλος να ευχαριστήσουμε την Κυβέρνηση για τη συνεχή αρωγή, το ενδιαφέρον και την κατανόηση που έδειξε αφήνοντάς μας να κάνουμε τη δουλειά μας και στηρίζοντας τις επιλογές που διαμορφώνονταν με αντικειμενικά κριτήρια ακόμα και όταν αυτές είχαν εμφανές πολιτικό κόστος. Αυτή η στιγμή είναι το τέλος πια μιας πορείας δύσκολης και σηµατοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα που χρειάζεται παραπανήσια ορμή αλλά και συμπαράσταση για την κατάκτηση της συνέχειας και της σταθερής προκοπής.

/ξΞξΐςµ…Κ . . ……………….….;ί… … .… η. τ...… ΞΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΑΚΜΙ.Ξ E. E. | (|)? ΕΜΠΟΡΙΟ" - ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΦΩΤΕΙΝΕΣ "Η"!!! ΓιΩΡΓοΣ ΑΡΚΑΣ &Σ… "λ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 76 - ΤΗΛ. 62886" - A e H N Al In " ;;;-.:;τ«-:.;:;-:……--;;-;; .--- :… ’Ev 'Αθήναις τη .............. . ........................................ 196 ...... 11κοκΑτΑΔοεο= εΡοΒοπκ. ΙΛΙΗΞΩΉ οξΡιπκπ ΕεΡΙοαςΧ 196? τ1µκ …ΞΞτΑ ΜετΡοκ εΒΔΩκΔςΞΞΞΞξ ΔΕΙΠΝΟ! Llama [ων δρχ . 'IO HEIWOA Πατησίων δρα; . 7O Αµκε:ε Δ.Κηψισοΐας ' 55 εΔΔκκ:ε Β.Κηψισσΐας 55 PUYAPIAA ΠΩνσεΐον ' 55 Δ8&ΔΩ Πατησίων " 55 ΑΙΓΛΗ Ζάππειον ' 55 Δ!ΔΔΣ Βουπιϊον ' 50 ΑΙΚ?!) Πουσεΐον ' 50 ΜΑ !" ΄Σεπτεµβρι΄ου ' 50 ΒεΑπεΔ1ι 8εξπ=λις ' 50 κτψκΑΔκ1 Κυψέλη 50 ΡΒΞ Πανεπιστηµίου ' 60 EnAELIIT πασπλιµ&νι ' 42 ΡυΔυπ ιερνη ' 45 κυε '8ξάµιαια ' 45 ποτε Δ.'Αλεξΐν',:; ' 4ο αττικοπ κυψέλης ' 40 Αν? πατηυεων " 40 πΡΩ:κιε Κουκάκι ' 4a ΜΜΑ Λ.Βουλι τιγµένης ' .… Η!" ΠΕΡΙ Πλάκα ' 46 Μ…ΌΖ Μακρά; ' !… Ξαβιέ); Knack; μέν !. ' 40 ΔΔωλ πατησίµν " 40 ΑΗ!&3ΔΑ πατηυ€ωυ ' 4O πι;λεπµΑ14 Λ.'Δλεξ&νδραζ ' 40 ΐΡλΗλΔΛ λ.'λλεξΞνδρ:ς ' 35 νοτΔΞε Pox: ΄ΑχαρνΞν , '… 35 λ?ΒΉι Εα1ησΐων 35 πιΓϊΡΞτιοκ παγκρ&τι ' 55 νιΔοκκκ σιλοοεης ' 55 Αυω1τν1τπ π.46ληρυν ' 35 &ποκπεκικ?Δ ΞηφιοιΞς ' 35 gags '1λ€σια ' 50 , ' ΦΛΩΡι &.'Αλ8ξ6υδμας as κΡΩ ΄ΛχαρνΞν ' 30 ιπικο 'λχαρνΞν ' 50 τΡ1.κοπ πατηο:…γ ' µυ ΑεΙτι ι.'ιυγτρο6 ' 5o τΡυπικΑΔ παλλιοεα ' 3ο πποΡτιπΡκ Η.Συ6ρνη " 50 91ΆΙπ Η. Σµύρνη ' 50 IHTKAA πανεπιστηµίου " 30 ΠλΔλλΣ καγκρα=:ου ' so AAOI Μεταξουρτεΐαν ' 30 ΚΑΕ-; …. ' &… αµάν ' 52 Μ…!!! Κατάνγκα " 25 ΝΑ;ίΙτλ ΄1ίυςε΄΄.…… ' 25 ΜΜΑ Βατηαζων 25 ΔΥΤΙΚΗ Βπτηαζμν ' 25 EAEKTPA πατησζων ' 25 ιΛι&ΔΙε … Πατησίων ' 25 ΙΙΧΙΩ?1Α Στα8.Λαρίσης ' :, ιεΡοιιτΗ ΑΙτξλεω ' 25 ιιιεευπ Χΐλτον " 2 έλΠΙΥ6Λ 'Δχαρςξν ' 25 EPflHS 'ΑχαρνΞν ' 25 “:30sz Λένορμαν ' 25 ΔΠθΜΔ Λένορµαν ' 25 υνΒιωΞΖυλ Bataan " 25 ΑυγΧΖΔ Δ.κυγτροΞ " 25 & ωΙ'Χ0 Γλυφάδα :. ' 25 ΕΠ "Η Γλυ65ξ- ος ' 25 ΕΜΠΟΡΙ0Ν - ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ - ΜΗΝ! ΕΠΙ!" Ρ19ΕΣ AiACDHMIZEIZ AKMH E. E. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΚΑΣ & ΣΙΑ AKAAHMIAI 76 ΤΗΛ. 6283674 - ΑΘΗΝΑΣ N2 ——— ------…--…----… ~— ---…- —~ ’Ev ’Aefivmg τή …. .. .… , .… , …. ..…...,Ι96 - 2 - (ΜτΙ!!! AZ Καστέλλας δρ.-; . 25 Η?" #ύΡΙλ Βαν… (ων &! ο… 21 ΛΙΛλ Η… πως." 2! "ΜΜΕ &.Μυλι ατωξνης ' 21 &" Η Η! Δ . Μα). ι ανά πω 21 Ρ&Ε033 Ξανβτε 2! Η… 211 "ι. ' ι;ιαροΞσι αν ' 21 ΦΡΥ»!!! Ραπ: !! ως… &; ως»! :… ' 21 waw a. πω:… 2x Με &. ΄Ιωνι΄π " 21 mmamz: a mm &… & 21 PIP” r. Η . =!ληρον ' 21 38838 !πμπΘυ'ριε ?! "γώ Ενιαίας ' 21 Hanna. Έ? .Συψΐα 21 ΔΑ… Η… π"… ρ" &&! 20 ΑΗ & πατα… (σε: 20 και; ιχαµνΞν ' % ΜΜΜ: & ' …. εργα"… πο Μακ Μρξψυυ ' 2ο πως Ή, &; α 20 03.35ch Θησείου ' 29 µε; &" & άπαξ"… 20 κάψα έ.ξωρµ€ . ' 20 #1? Καμιά 20 Με Ε.ΦΞληρ6ν 20 cram: Βουλι "Με"… 20 mam}; a. 'nputu ' & gamma &. πως… & κνΔυιΗ 'Λϊ.ΣοψΐΗ ' ευ Α:Γ&κ '&γ.αημηιρί=υ ευ AI ΛΣ; ' λµιιλξ…|ποι ' 18 31333 Έµα Άδωνι… ΣΒ ΔπξετΡΆ Ρκ6ζη ' 18 κυεοΣΣιΙο Ευψξλης Ia Ankh laupuu .Ξννη ΣΒ &ΙΜΞ!Ξ ΗΒγκρ€τ ι ΣΒ PBS 'Auupodawv ' 18 1195163986! ΄ΆΜρώ…ον ΣΒ … Βύρων ' 18 ΜΗΝ! ?λυφΏ-ος ΣΒ να… Ζωγράφου ' 18 και… &)… Με; 18 π…; ' Άνι-35 .8;6µνη ' 18 Η ΏΏλΡΙ Η. Φιλαδξλµεα 18 Με :; . Φάληρον ' Ia αεκ…" Μελίκ… :; Η “mum a; παξας ' 18 Ματ… άουτ μέ… 18 nous; 'Ανω µετά… ' 18 am: ";… 'πω… Η Η'! (& πετρ=λ&νων " 18 και… Εξετραλ&νων Ia flop: Σεπολίων 18 επ…… "&&. Δι Με… 18 #0! Με τα τα ; ά…; ' ΣΒ 3881833 ' ω" Οι". 15 Με" %. πέσω… '- 15 n m Η. ' Ώς… …. Η ΚΙ Η! ' ϊµητοΞ ΣΒ Αδάμ . . ' Δξι αµα ; ιζ… 18 "που λ Χαλανδρζώ: ' 18 ΑΙΜ; 'ΔπΘβυυσΐου 18 να…-& Με… οι ' 18 έως: Καντ &… ς ω 0681138 που"… ' 18 Έ?Β… & πόες ΣΒ ΔΩΡΔ ' Δώστε… ς ' 18 ΜΔ5λ δι Μπ…. 18 ΕΜΠΟΡΙ0Ν - ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ - ΜΕΙΝΕΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ . ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΑΚΜΗ Ι-:.ε. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΚΑΣ & ΣΙΆ ΆΚΑΔΗΜΙΑΣ 76 ΤΗΛ. 62816711 - A e H N A] "? Έν 'Αθήναις τη… . . .,…...…Ι96 - , - πως; Βατ :… κο…-3 &… . πε α…; "και…; »; . 16 APR}; A: ή"… ' 16 "µε ε…… ' 16 Η… " 16 3.Ξ…ΉΞΞΣ ' ' 16 ιιτπν 'Δτ.Δηµητρΐου 18 ΟΑΕΕ! Ξ.ΧαλπιδΞν " I6 Afifdfilfl πακέτου ' 16 ΡΙΒΙέΡΑ περιστξρι ' ϊ6 τιτ.…Ι . χαλάνε… με να…; . καλάθι… ' 16 ΗλΑ…λ8 'ϊλευοΕς ' 16 Ρ38 '5λενο€ς ' 16 κλπ; κΑ?1 'ΔχπρνΞν ' 16 ϊΒξΕΘΗζΑΙ? Θπονο(ας ' 16 Ζλ1νΔ Ρ=λ&ιαι " 16 ΑλΞΞ;ΚιΕιϊ ΡΏλ6ται ' 16 ΄" Βε&υΞ33 Η:ταζουρτεξυυ ' 16 ι8Ρλι3!ι:ι Ξιταξοωργείου ' 16 ναιµΙέ πετραλ&υων ' IS ARES A. Συντροδ ' ΙΕ ιΠΗε Σαλλιδξας 16 ΑΡΙΣ5 !. Επδρνης ' 16 “max Ma me. ' 1:6 mama“ mum am ' m amass: ΑΙ γ-ΞΑεω ' 16 Μ…. Μ…… 16 ΜΜΜ ' ' 16 παω": MIL-hunts; ' 16 !ΙτΑΞΙΑ 'Δµ5ροµοΕαυ ' 16 saga; Χολπρτοδ ' IS EAAAAI '8µιΦραΐ=ς ' 16 Ρ081 'Αγ.'Δναµγδρυν ' 16 ΕΙΑ Βάρκιζα ' 16 λ!Ρλ κπλλϊκολις ' 16 ΛΘΈΞ ταµιύ6ρια ' 16 ΞΙΚΑΙΑ Ειπαΐας ' IS um 21- κορν .… ως ' ;6 &… Να ' .… . ΙΙ… ' m Aid? Πολίτυυον ' !. ιΡΙ&Δ!Ξ Ευτα9ιι5ς ' 1! και. Μαγικός " &! "και ' ' Η ΄ Με; ' ' 14, Με…… ' ' 14 hJPOflIQX πιτρι have ' 14 ΔΣΡΑΑ&Ω ΑΙγάλεΘ ' 14 να ως ιζ µια… 14 αν: 'η . "Σι pane; ' " ΑΉΛΈΥΔΔΣΣ 'Αγ.Παρεσιιυ€ ' 14 836218 Ριλάται 14 να… "ο? από… π woman}; 'Ηλι…δλιως ' Η :" '…ω…εµα '" ια :…» ' ' :; "Με ' ' 14 Η!!!" Καλλιθέας ' n AIGAIA Σαιο=ριν6 ' 14 ΧΛΟΗ Κηφισιάς ' 14 …. "και 1 . "εξω…… ; &. ' 14 ποπ"… και"… " τα και κ. ΄1ωΐις Η was "µου..." ' 14 61186 Η. Φ&Αηρσν 14 ΑΖΈΡλ π&ριστξρ; ' 14 ΑΙτΣό Περιστέρι ' ΣΑ ΒΡΩ ΠετροδιολΙς ' 34 ΙΙΡιιΑΡλ τζι1ζιφιξς ' ΣΑ ΔΒεΒΑ €ιλοδ€ης ' 14 ιππέα; '! ρητώς ' 14 ως:… "165" ως». ' :; ξΙΆΦΗΜΙΣΕΙΣ ΑΚΜΗ E. E. ΕΜΠΟΡΙΟ" - ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ - ΜΕΙΝΕΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΚΑΣ & Σ… ΑΚΑΔΗΜΙΆϊ 76 - ΤΗΛ. 6288674 - ΑΘΗΝΑΙ H2 — _ ‘Ev "Αθήναις τα ......... Ι96 ..... - η - ΡΙΑΗΑ :αϊδ&ρι δρχ. I4 ΨΥλΙΚΟ ΨυχικοΌ δρχ. I4 ΟΑΣΙΣ ΄Δγ.ΔΙονδσιος " I4 ΣΟΦΗ 'Αγ.Σοφΐας ' I4 ΧΑΡΑ ΄Λµψιδλης " I4 ANEMQflH 'Ανάοµαοις " 14 41414 4.καεας " 14 εΔεΙΣ1» ΄Ελευσΐνος ' 14 ΒΡΕΙ; 'ελευαϊνος " I4 ZTEAA Ξ8?άρων " I4 ΜΑΡΙΝΑ Σπέτσαι " I4 AAEN 'Αχαρνδν " I4 ΑΦΡΟΔΙΤΗ Ροδφ " I4 ΔΩΡΑ Λιοσίων ' 14 ΔΙΡΑ Λιοσίων " I4 4κΤΙΣ Κουκάκι ' I4 ΚΑΛΑΜΑΚΙ Καλαµακΐου " I4 PIPIKA Δάφνης " I4 ΗΡΑ . Δάφνης ' 14 ΑΙΓΛΗ 'Ιµηττοσ ' 14 ΟΛΥΜΠΙΑ 'Ηλιοδπολις ' I4 :01308 Περιστέρι ' I4 ABA Περι6τ€ρι " I4 fiAPAAEIEOE Πετροδπολις " I4 ΔΕΛΦΟΙ Us: οσπολις " I4 AFTEMIZ ' " 14 HPQAEIOH R. Χαλκηδ&ν " I4 ΝτοΡΞΜΙ Φιλαδελ9εξας ' I4 APIOE Φιλαδελφείας " I4 EIMOZA ' ' I4 MYPIAH N.'vafaq " 14 Δετ4Ρ14 Καλογρέζης " I4 ΦΑΝΤΑΣΙΑ Φιλοθέης " I4 ΔΜ1Κ0 Χαλανδρΐοθ ' I4 AMIP Χαλονδρΐ6υ ' 14 4444 ' ' I4 ΔΙΑΝΑ " " 14 οΡΦΕΙΣ Πεντέλης " 14 κΑτ14 Πεντέλης ' 14 4444 ΄Ερυθρνΐας " I4 ΝΑΡΚΙΣΣυΣ 'Αγ.υαρασκευή ' 14 ΗΤΔΔΙΑ ΄Δγ. 'Αναργ6ρων ' I4 ΙΛΙΟΝ '4γ.'4ναργ6ρων " 14 ΣΙΝτΑ ' " 14 AAZEOE Χαϊδαρίου " 14 ΗΡΑ Π.'Ηραπλεΐου ' I4 DAANHTRX Βούλας ' 14 ΑΛΦΑ 'Ελληνικοδ " I4 »οΝ14 Γλυφάδος ' 14 ΑΝΝΑ Γλυ)άδος " I4 TPIANA Tsp¢z8§ag 14 πλΡΙΔκπ4 '4ργυρουπ6λεως " I4 ΑΝΕΣΙΣ "Ανω Λιόσια " 14 44808 Η. Λιόσια ' 14 MAIPH ΄Ελευσΐνος ' 14 ΑΡΗΣ Δο6τοα " I4 AAOMA Ταμπουρίων ' I4 ΑΣΤΕΡΙΑ ϊαµπουρΐων ' I4 ZTAP Htuafac ' 14 P10 Ηικαΐας " I4 APEX ' " I4 ε?ΕΡΗ ' ' I4 ZARA ' 4λ " 14 ΒΣπΕΡοκ ' " I4 KAMEAIA 'Δμφι&λης " I4 902 4491 Χαλκηδδνος ' I4 MAPIANA Καμίνια " 14 ΣΔΒΩΝΙΒ Σαλαμΐνος " 14 Νεο: Σαλαµΐνςς ' I4 BIKTQPIA Ηικαΐας ' I4 "Η . . mAcpHMIXEIz AKMH 1.1. Γ'Ι!2|='Γ'ζ)ΞΞ .ΆιΈ=Ι4ΞΆΆΞΞ !!! :Ξ'Α ΑΚΆΔΗΜΣΆΣ 76 - ΤΗΛ. 6283671 - PIA Σαλαμΐνος ΛΙΖΗΤΑ Σεπολίων ΑΔΕΑΑΙΣ Αµ.ιΘέας NTIANA 'Αθουπ6λΘως ΑΣΤΡ0Ν ΄Αγ.ΠαρασπευΞς ΜΑΡΙΑ ΒΛ:…Δ 'Αγ.΄λναργ6ρων ΑΣΤΡΟΝ Γλυφάδας AAINTA Δάφνης ΙΑΣΩΝ Κηφισιάς ΜΑΡΙΐΑ Καλογρέζας ΑΜ0ΡΕ Ν.΄Ιωνΐας PENA N£3tkahsi,fag POZA 3.Λιδσια ΑΝΕΣΙΣ π.αλήρου λΤΤΙΚΟΠ Περιστερίου ΑωΡ0ΔΙΤΗ Σοδρµενα ΣΟΡΑΓΙΑ Χαϊδαρίου BIOAATTA Χολαργοδ ΦΡΥΝΗ Καμινίων AYPA Κορυδαλλού ΠΑΛΛΑΣ Ταµπουρΐων ΑΐΤΙΚ0Ν 'Άσπροπ6ργου ΠΑΙΔΙ Καλογρέζης ΞΑΝΑ Σούµκενα ΔΙΑΝΑ καλκΗδοφος ΔΝΝΩ Νικαίας ΑΘΗΝΑ! Η? apex. a B 14 12 12 ΙΕ 10 ΕΜΠΌΡΙ0Η - ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ - ΦΩΤΕΙΝΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ‘Ev ’ABfivutg τη .… ,… . 8411 ΛΙΖΕΈΑ ΒΥΖΑΝΈΙ0Η ΕΦΗ λΝΙ&…ΔΔ Με… Α; Ι A AKPOfi HAAAAION POMANTZA ΑΣΤΡ0Ν ΑΝΤΕΑΟΣ λΒΐΒΡ1 ΚΑΐΙΑ 41:13… Ολ 0111311101: ΑΒΑΝΑ ΑΒΑΗλ ΧΑΡΑΈΡΗ ΑΣΤΡΘΞ ΙΩΑΚΗΑ ΟλϊΗΠΣΚ ΑΣ?ΒΡΙΑ PIG ΚΑΡΒΑΣ ΒΙΟΑΞ?ΤΑ "Ηλιουπόλεως Σεπολίων Δΐγέλεω 'Αγ.'Ιεροθέου 'Αγ.Βαρβ&ρας Βύρωνος Δάφνης Καλλιθέας Κηφισιάς Μπουρνάζι Νι.Ξλβετΐας Ν.Αιδσια Ν.'Ηρακλείου Παπάγου Περιστερίου 'ΥµητσΞδ Χολαργοδ 83γενείας Κορυδαλλοδ ΚορυδαλλοΒ τελωνεΐον Μαρκοπ6λου Καλογρέζης Δγ.Ι.Καρξας Ευύλας …Ι96 δρχ- 14 12 12 12 12 Ι? 12 I2 12 12 I2 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12