- GR UTH-HA PC-KM-SA1-S2-SS2-F2-I34
- Item
Part of Personal Archives
…" ..… …-- η 22) ΟΔΗΓΟ: ΤΟΝ ΞγΛοΓΛ…1Πτι-ι Κι?ίος A. ΗΛκ-ΡΜζ Ε.Ο.Μ.η.Ε,χ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 'Ασφαλδς καµµιά τέχνη δέν μαθαίνεται µέ τά βιβλία. Πρώτη καί κύρια πηγή μάθησης είναι ή άσκηση είτε στό έργαστήριο είτε, πιό µεθοδικά, σέ είδικευµένες σχολές. Κατά τήν περίοδο πού άνθισε ή παραδοσιακή μας τέχνη ή μαθητεία ήταν καθορισµένη καί µα- κρόχρονη. Δίπλα σέ έµπειρους τεχνίτες, & µικρός µαθητευόµενος περνούσε άπό διαδοχι- κά στάδια άρχίζοντας άπό έντελδς δευτερεύουσες βοηθητικές έργασίες, έξοικει6νσταν µέ τό άντικείµενο καί τίς µεδόδους έπεξεργασίας του καί βαθμιαία άναλάµβανε περισσό- τερο δπεύθυνες έργασίες Ώσπου νά γίνει τέλειος τεχνίτης. Δέν ήταν, βέβαια, προκαθο- ρισμένες µέ άκρίβεια οί προθεσµίες, γιατί σηµαντικό ρόλο έπαιζε ή έπιμέλεια καί ή άξιοσύνη;€πάντα ξεπερνο6σαν τή δεκαετία. Μαζί µέ τήν πρακτική άσκησή του, & µαθητευ- όμενος άφοµοίωνε τό ύφος καί τό θεµατολόγιο τής παράδοσης, πού οί έµπειροι καθοδηγη- τές του ήταν οί φυσικοί της οορείς.Σήµερα οί συνθήκες είναι έντελδς διαφορετικές. Λε κάχρονη ή δεκαπεντάχρονη µαθητεία είναι άκατανδητη. 'Η σχολή ή τό έργαστήριο διαφέ- ρουν άπό τό παλιό παραδοσιακό συνεργείο, δέ ζούν πιά µέσα στόκλίµα µιάς µακροχρόνι- ας τεχνικής καί ίδεολογικής συνέχειας.Προσφέρουν άποκλειστικά τεχνικές γνώσεις. "Ωσ- τόσο, ή όλοκληρωµένη γνώση είναι συνδιασμός θεωρίας καί πρακτικής. 'Η θεωρία έπεκτεί νει καί βαθαίνει τήν πρακτική τριβή καί ή άσκηση έπιβεβαιώνει καί στερεώνει τή θεω- ρία. Αύτή ή σκέψη ύπήρξε καί ή άφετηρία τού σηµερινού βιβλίου. Δέ σκοπεύει νά δηµι- ουργήσει τεχνίτες άλλά νά πλουτίσει τ6γνωστικ6 τους πεδίο, νά τούς συνδέσει κάπως pi τό ήθος καί τίς συνθήκες δουλειάς των παλι6ν τους όμότεχνων. Καί κάτι άκόµα= νά τα- ξινοµήσει καί νά άποµνηµονεύσει μερικές πρακτικές γνώσεις όσων θέλουν νά άσχοληθούν µέ τήν τέχνη τής ξυλογλυπτικής. "Ενας άλλος λόγος πού συνέτεινε στήν έκδοση αύτή είναι ή θέση τής ξυλογλυπτικής στήν έλληνική παράδοση άλλά καί στή σύγχρονη χειροτεχνική δραστηριότητα. Θέση σηµαν τική καί άπό τήν ποσοτική καί άπό τήν ποιοτική άποψη. Χιλιάδες θαυµαστά ξυλόγλυπτα τέµπλα, άμβονες,προσκυνητάρια, άναλόγια, παγκάρια, άρτοο6ρια καί άλλα σκεύη είναι σκορπισµένα σ'έκκλησίες σ'δλόκληρο τόν έλληνικό χωρο. Ταβάνια, πόρτες, µεσάντρες, κασέλες, σκαμνία, κάγκελα, κεφαλόσκαλα στολισµένα Σµέ χαµηλά άνάγλυφα ομορφαίνσυν τόν έσωτερικ6 χήρο σπιτιδν σέ κάµπους, βουνά καί νησιά δίνοντας τό μέτρο τού δηµι- ουργικού µόχθου των παλιών άνώνυµων τεχνιτδν. 'Ακρόπρωρα, µουσικά όργανα, γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια καί ποικίλα µικροαντικείµενα έκτίθενται σέ Μουσεία καί ί- διωτικές συλλογές ή άποτελούν σεβαστά οίκογενειακά κειµήλια. Μά καί ή σύγχρονη ξυ- λογλυπτική είναι πλούσια σέ έπιτεύγµατα. Δραστήρια έργαστήρια είναι σκορπισμένα σ' δλ6κληρη τήν 'Ελλάδα καί ή παραγωγή τους όχι μόνον καλύπτει τίς άνάγκες τής έσωτε- 2 ρικής κατανάλωσης άλλά πραγµατοποιεί καί έξαγωγές. Βασισµένη σέ παραδοσιακά µορφο- λογικά στοιχεία προχώρησε μέ τόλµη καί σύνεση στή δημιουργία σύγχρονων έφαρµογών. "Οσοι άπό τούς άναγνώστες τού βιβλίου αύτού ξέρουν τό συγγραφέα του καί τό έργο του γιά τήν ξυλογλυπτική θά πρέπει νά έχουν ύπ'όφη τους πώς πέρα άπό τήν ίστορική καί αίσθητική θεώρηση, όπως τό βιβλίο "'Η Ξυλογλυπτική τού Πηλίου", τό κεφάλαιο "Ξυλογλυπτική" στόν τόµο "Νεοελληνική Χειροτεχνία" τής 'Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελλά- δος, τό κεφάλαιο "Ξυλογλυπτική" στό βιβλίο του "'Η Λαϊκή Τέχνη τού Πηλίου", τό άρ- θρο" Ποιμενικό Ξυλόγλυπτα"στό περιοδικό "Ζυγός", τήν άνακοίνωση στό ΙΘ Διεθνές Συνέ- δριο Βυζαντινών Σπουδών" "Ενα μεταβυζαντινό Ψέµπλο στό Πήλιο" καί άλλα, έχει καί κά- ποια θητεία, πάρεργη βέβαια, στήν πρακτική τής τέχνης αύτής. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ξυλογλυπτική είναι ή άπεικόνιση µορφών πάνω σέ ξύλο. 'Αποτελεί, δηλαδή, έναν το- µέα τής γλυπτικής, ή όπόία χρησιμοποιεί ποικίλες ύλες, µάρµαρο, πωρόλιθο, χαλκό, ό- ρείχαλκο, κόκκαλα, ψηµένο πηλό καί άλλα. 'Από πολλά στοιχεία βγαίνει τό συµπέρασµα πώς ή ξυλογλυπτική καλλιεργήθηκε άπό τούς προϊστορικούς χρόνους. 'Εν τούτοις τά πα- λιότερα δείγµατα αύτής τής τέχνης έχουν χαθεί έπειδή τό ξύλο δεν άντέχει στό πέρασ- μα τού χρόνου."Ετσι, ένώ έχουμε πάµπολλα έργα κεραμεικής ή πλαστικής σέ ψημένο πηλό, λίθινα άγάλµατα ή άνάγλυφα καί έργα µεταλλοτεχνίας, τά παλιά έργα ξυλογλυπτικής πού σώζονται είναι έλάχιστα, καί µόνο στήν Αίγυπτο διατηρήθηκαν έπειδή τόκλίµα της εί- ναι ξηρό. 'Λπό φιλολογικές πηγές, καί κυρίως άπό τή Βίβλο, ξέρουμε πώς καί ο! 'Ισυ- δαίοι πήραν άπό τούς Αίγύπτιους τήν τέχνη αύτή. 'Από τούς άρχαίους συγγραφείς µαθαί- νουµε πώς καί στήν 'Ελλάδα χρησιµοποιήθηκε τό ξύλο γιά τή γλυπτική. Είναι γνωστός ό µύθος τού Δαίδαλου, πού φεύγει άπό τήν 'Αθήνα καί πάει στόν κρητικό βασιλιά Μίνωα όπου φιλοτεχνεί πλήθος άπό ξύλινα έργα γλυπτικής. "Έργο ξυλογλυπτικής είναι καί ό Δούρειος "Ιππος µέ τόν όποίο µπήκαν στήν Τροία οί "Ελληνες." Ατεχνα σκαλισµένοι κορ- µοί δέντρων ήταν τά ξόανα. Ξύλινη ήταν καί ή βάση πού σκεπάζονταν µέ χρυσάφι καί έ- λεφαντοκόκκαλο στά "χρυσελεφάντινα" άρχαία άγάλµατα. Μεγάλη άνθιση γνώρισε ή ξυλο- γλυπτική στούς άνατολικούς λαούς, τούς 'Ινδούς, τούς Κινέζους, τούς Γιαπωνέζους καί τούς Μουσουλµάνους. Τά "εργα τής ίνδικής ξυλογλυπτικής είναι κυρίως άνάγλυφα άρχι- τεκτονικά µέλη. Οί Γιαπωνέζοι κατασκεύαζαν ξύλινα προσωπεία γιά τίς θρησκευτικές τους τελετές. Οί Μουσουλµάνοι καλλιέργησαν τό περίπλοκο µά καί τόσο γοητευτικό εί- δος πού άποκαλείται άραβούργηµα. Οί Νέγροι τής "Αφρικής έπιδίδονται στήν κατασκευή χονδροειδών είδώλων πού όµως "εχουν μεγάλη έκφραστική δύναµη. 'Απ6 τούς άλλους λα- ούς άξιόλογα ξυλόγλυπτο µνηµεία έχουν οί Κάφροι, οί Παπούα, οί Μαορί καί οί αύτό- 3 χθονες τής Νότιας "Αµερικής στόν 'Ισηµερινό καί στό Περού. Γτή Δυτική Πύρώπη ή ξυλογλυπτική άκολουθεί τούς µεγάλους ρυθµούς πού άναπτύχοη- καν έκεί, όπως & γοτθικός, & τέχνη τής 'ΑναΥ€ννησης, τό μπαρόκ καί τό Ροκοκό. Σηµαν- τική ήταν καί ή έπίδοση τών Βυζαντινών σέ έργα έκκλησιαστικής καί κοσμικής τέχνης. Τόσο στήν Πρωτεύουσα, τήν Κωνσταντινούπολη, όσο καί στά µεγάλα κέντρα τής άπέραντης Αύτοκρατορίας, ή ξυλογλυπτική γνώρισε μεγάλη άνθιση.*Επιτεύγµατα καταπληκτικής τεχ- νικής είναι τά έργα τής βυζαντινής µικρογλυπτικής, όπου,σέ λειτουργικά σκεύη καί ί- διαίτερα σέ σταυρούς,άποδίδονται µορφές καί πολυπρόσωπες συνθέσεις. Κατά τήν Τουρ- κοκρατία, ή έλληνική λαϊκή τέχνη έχει νά έπιδείξει θαυµαστά έργα σέ τρείς βασικούς τομείς, στήν έκκλησιαστική, τήν κοσμική καί τήν ποιµενική ξυλογλυπτική. Υτήν έκκλησιαστική ξυλογλυπτική µεγάλη ώθηση έδωσε ή έμφάνιση, κατά τό 16ο αίώ- να τού ψηλού ξυλόγλυπτου τέμπλου, πού πιθανότατα προέρχεται άπό τήν όρθόδοξη Ρωσία. Ρίναι ένα νέο στοιχείο γιατί παλιότερα έπικρατούσε τό χαμηλό μαρµάρινο τέµπλς) πού τό άποτελούσαν τετράγωνες πλάκες μ'άνάμεσά τους µικρές κολόνες.'Αργότερα οί κολόνες αύτές έπεκτείνονται σέ ύψος καί στά κενά µεταξύ τους κρεμιούνται παραπετάσµατα άπό ύφασμα, τά "βήλα". Τό ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο, άρχίζοντας άπό κάτω, άποτελείται άπό τή β ά ο η , έπάνω στήν όποία στηρίζεται τό σύνολο, άπό τίς π ο δ ι έ ς, πού ε τετράγωνα σκαλιστά ή ζωγραφισµένα θωράκια, άπό τή σ τ α φ υ λ ή, στενή ζώνη µέ σκα- λισµένους κλάδους άµπέλου, άπό τούς κ ά τ ω κ ε τ α µ πέ δ ε ς, παραλληλόγραµυους ταµπλάδες, άπό τή σειρά τών δ ε σ π ο τ ι κ ώ ν ε ί κ 6 ν ω ν, άπό τά κ ε μέ ρ ι a, ήµικυκλικές έπιστέψεις τών δεσποτικών είκόνων, άπό τή ρ ί ζ α τ ο ύ 'Ιε σ σ α ί, στενόµακρη λωρίδα πού στό κέντρο της έχει τή µορφή τού κοιµισµένου προπάτορα τού Χρι- στού, άπό τό δ ω δ ε κ ά ο ρ τ ο, µέ µικρές είκόνες πού παριστάνουν τίς δώδεκα δεσ- ποτικές γιορτές -Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, 'Λνάσταση, 'Ανάληψη κ.λ.π.-, άπό τούς 'A π ό σ τ ο λ ο υ ς, μέ µικρές είκόνες τών δώδεκα 'Αποστόλων σέ προτομή καί καταλή- γει σέ άετωµατική έπίστεψη πού κορυφώνεται μέ τό σ τ α υ ρ ό πού τόν περιβάλλουν φτερωτοί δ ρ ά κ o ν τ ε ς καί δύο ξ ε φ τ έ ρ ι α µέ είκόνες τής Παναγίας καί τού 'Ιωάννη. Τό γενικό αύτό σχέδιο σέ πολλές περιπτώσεις µεταβάλλεται µέ προσθέσεις ήά- φαιρέσεις. "Ως τό 18ο αίώνα &πικρατεί ή τεχνική τού χαµηλού άνάγλυφου µέ λίγα συµβο- λικά θέµατα, τό λεγόμενο σ τ ρ ω τ ό τέμπλο.'Από τά µέσα περίπου τού 18ου αίώνα έ- πικρατεί τό κ ε ν τ η τ 6 ή ο κ α λ ι σ τ 6 σ τ 6 ν ά έ ρ α τέµπλο µε βαθύ άνά- γλυφο, διαµπιρή κενά άνάµεσα στίς µορφές καί µεγάλη ποικιλία θεµάτων. 'Εδώ είναι φα- νερή ή έπίδραση τού µπαρόκ. 'Η ραγδαία οίκονοµική καί πολιτιστική άνάπτυξη τών 'Ελλήνων κατά τό 18ο αίώνα έδω- σε µεγάλη ώθηση καί στήν κοσμική ξυλογλυπτική. Τά μεγάλα άρχοντικά τής Δυτικής Μακε- 4 δονίας, τής "Ηπείρου, τής 'Ανατολικής Θεσσαλίας καί τών νησιών στολίζονται µέ ξυλό- γλυπτα σταθερά στοιχεία -ταβάνια, πόρτες, κάγκελα,µεσάντρες- καί, κατά περιοχές έπι- πλώνονται µέ κασέλες, σκαµνάκια, σοφράδες, ράφια καί άλλα µικρά έπιπλα.'Ρνδιαφέρον κλάδος είναι ή ναυτική ξυλογλυπτική μέ κύρια έκφρασή της τά άκρόπρωρα, μεγάλες δλδ- γλυφες μορφές, τίς περισσότερες φορές όρθόστηθης γυναίκας ή γοργόνας καί σπάνια άρ- χαίου "Ελληνα. Παλιότερα έπικρατούσε ή άποψη πώς τά άκρόπρωρα αύτά γινόταν στά µεγά- λα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ιταλίας, νεώτερες όµως έρευνες έντόπισαν καί έλληνικής κα- τασκευής άξιόλογα &κρόπρωρα. 'Η ποιµενική άσκείται σχεδόν άποκλειστικά άπό τούς ίδιους τούς βοσκούς πού µέ πολύ άπλά έργαλεία, συνήθως ένα καλοακονισµένο µαχαιράκι, φιλοτεχνο"υν σέ σκληρά ξύ- λα µικροαντικείμενα: γκλίτσες, ρόκες, πίπες, σφοντύλια κ.ά. Τά έργα αύτά, µέ τό γνή- σιο πρωτογονισµό τους καί τήν έπιµεληµένη μικροτεχνική έκτέλεσή τους είναι γοητευτι- κά. 'Η σύγχρονη χειροτεχνία, καί στόν τοµέα αύτόν, έχει νά έπιδείξει άξιόλογες έπι- τεύξεις. ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ποικίλες είναι οί τεχνικές πο΄υ χρησιµοποιεί ή ξυλογλυπτικ6 γιά νά έκφρασθεί. 'Απλούστερη είναι ή έ ο ώ γ λ υ ο η. Σ'αύτή 16 σχέδιο άποδίδεται μέ άβαθες χαοακιές έπάνω στήν έπίπεδη έτιφάνεια τού ξύλου. Γυνήδως καί τό σχέδιο, στίς περιπτώσεις αύ- τές είναι άπλόι ρόµβοι, άνθέµια, πλέγµατα εύθειών, κύκλοι, ήµικύκλια....'Η έ ξ ώ - γ λ υ φ η τεχνική έχει µεγαλύτερη ποικιλία καί άπαιτεί ύψηλότερο έπίπεδο έπαγγελµα- τικής κατάρτισης. 'Απλούστερη μορφή της είναι τό προεξέχον σχέδιο, όπου, μετά τό σχε- δίασµα πάνω στήν έπιφάνεια τού ξύλου, σκαλίζεται καί βαθαίνει τό φόντο κι έτσι οί γραµμές τού σχεδίου προεξέχουν, έλαφρά στρογγυλεμένες. Πολλές φορές, γιά νά γίνεται πιό εύδιάκριτη ή διαφορά τών δύο έπιπέδων -φόντου καί σχέδιου- πάνω στό φόντο µέ εί- δικά έργαλεία, πού θά τά παρουσιάσουµε στήν άρµόδια θέση, χτυπιένται καί άποτυπώνον- ται είτε μικρές έσώγλυφες κουκίδες/άµµος/, είτε σταυρωτές καµπύλες πού άποµιµούνται ψάθα /φα!ί/ είτε χαράζονται πυκνές άβαθες εύθείες αύλακιές. "Ετσι ή έπιφάνεια τού φόντου γίνεται τραχύτερη καί ξεχωρίζει άπό τό σχέδιο πού προεξέχει. "Αλλη τεχνική είναι τό έ π ι π ε δ 6 γ λ υ φ ο, όπου σκαλίζεται καί βαθαίνει τό φόντο ένώ ή µορ- φή παραµένει προεξέχουσα έπιφάνεια πάνω στήν δποία χαράζονται έσώγλυφες οί λεπτοµέ- ρειες τού σχέδισυ. Πιό έξελιγµένη μορφή αύτής τής τεχνικής είναι τό x α µ η λ ό ά ν ά γ λ υ φ ο, όπου έπάνω στήν προεξέχουσα έπιφάνεια τού σχεδίου οί λεπτομέρειες δέν χαράζονται άπλώς άλλά, μέ τή δηµιουργία καί άλλων έπιπέδων, παίρνουν µιάν έλαφρά άνάγλυφη μορφή. Τά έπίπεδα αύτά δέν είναι παράλληλα πρός τή γενική έπιφάνεια άλλά, σέ πολλά σημεά λοξά ή καμπύλα. "Ενα βήµα πιό πέρα βρίσκεται τό ά ν ά γ λ υ φ ο, ό- 5 : | , που πιά οί μορφές άποδίδονται µέ τήν ποικιλία τών όγκων πού τις απαρτιζουν. Τό άνάγλυφο, όµως, δέν άποτελεί πλήρη άπεικόνιση τού όγκου τών φυσικών μορφών. 'Ενώ οί διαστάσεις πού είναι παράλληλες µέ τήν έπιφάνεια τού ξύλου άποδίδονται κανονικά, όσες είναι κά- θετες σ'αύτή άποδίδονται µειωµένες καί έτσι ή όλη παράσταση "εχει κάποιον συμβατικό χαρακτήρα. Τέλος, στό όλόγλυφο οί όγκοι άποδίδονται όµοιόµορφα πρός όλες τίς κατευθ θύνσεις καί συµβατική είναι µόνον ή κλίµακα, άφού ένα άνθρώπινο κορµί π.χ. παρουσι- άζεται σέ μικρές διαστάσεις. Τό όλόγλυφο σπάνια έµφανίζεται στήν έλληνική λαϊκή ξυ- λυγλυπτική. 'Ιδιαίτερο κλάδο άποτελεί ή έ ν θ ε τ ι κ ή, πού τά έργα της στή λαϊκή μας τέχ- νη λέγονται "χωνευτά". Σ'αύτή τήν τεχνική, πάνω στήν έπιφάνεια σκαλίζονται όμοιόπα- χες "ήποδοχές" µέσα στίς όποίες κολλιέται φύλλο είτε άπό ξύλο άλλου χρώµατος, είτε φίλτισι ή κόκκαλο. Τά διάφορα αύτά κοµµάτια σχηματίζουν παραστάσεις πολύ σχηµατοποι- ημένεςιρόδακες, έκκλησίες, κυπαρίσια, σταυρούς, πουλιά...'Ή ένΦετική ήρθε άπό τήν "Ασία άλλά οί "Έλληνες τεχνίτες τής έδωσαν δικό τους ύφος. Μιά έργασία πού συνδέεται μέ τήν ξυλογλυπτική, καί κυρίως τήν έκκλησιαστική,εί- ναι 16 χ ρ ύ σ ω μ α. 'Ο καλόγηρος Διονύσιος άπό τή Φουρνά τών "Αγράφων στό βιβλίο πού έγραψε τό 18ο αίώνα "'Ρρμηνεία τής ζωγραφικής τέχνης" δίνει λεπτομερείς όδηγίες "πώς νά χρυσώνεις τέµπλον άκάρφωτον" καί "πώς νά χρυσώνεις τέµπλον καρφωµένον" όπου µιλάει γιά άλλεπάλληλες έπιστρώσεις τού ξύλου µέ διάλυμα γύψου καί κόλας καί γιά τήν προσεκτική τοποθέτηση τών λεπτών φύλλων χρυσού. Σήµερα ύπάρχουν είδικές κόλλες κα- θώς καί χρήσιµα έργαλεία. 'H προετοιµασία τού ξύλου άπαιτούσε παλιότερα τοποθέτησή του μέσα σέ τρεχούµενο νερό, πού κρατούσε τρία, τέσσερα ή καί πέντε χρόνια γιά νά "σκοτωθεί" τό ξύλο, νά φύγουν, δηλαδή, οί χυµοί άπό τίς ίνες του κι έτσι νά μήν παθαίνει συστολή, στρέβλω- ση ή σκίσιµο. Σήμερα χρησιµοποιούνται είδικοί κλίβανοι. T0 ΤΧΈΣΔΙάΣΜΑ Τό σχεδίασµα γίνεται άρχικά στό χαρτί, στίς ίδιες άκριβώς διαστάσεις τού έργου έτσι ώστε εύκολα νά µεταφερθεί στό ξύλο μέ άποτύπωση. Τό σχέδιο, καί κυρίως αύτό πού γίνεται άπό τόν ίδιο τόν ξυλογλύπτη, έχει µόνο τίς γενικές γραµµές τού θέματος, είτε παραστατικό είναι αύτό είτε γεωμετρικό. 'Ο ξυλογλύπτης σχεδιάζοντας έχει στό νού του τά διάφορα έπίπεδα, τίς λοξές έπιφάνειες καί τίς λεπτοµέρειες. πίναι τόση ή έλευθερία στήν έκτέλεση ώστε άπό τό ίδιο σχέδιο νά µπορούν νά γίνουν διαφορετικού ύφους ξυλόγλυπτα έστω κι άν µένουν πιστά στό άρχικό σχέδιο. Μπορεί π.χ. νά γίνει έ- να έπιπεδόγλυφο καί ένα μέ ψηλό άνάγλυφο, σέ πολλά έπίπεδα καί µέ κύριο έκφραστικό µέσο τόν όγκο. "Οταν, όμως, γίνεται άπό σχεδιαστή τότε έκτός άπό τή γραµµική διατύ- 6 πωση ύπάρχουν σέ φωτοσκίαση ένδείξεις γιά τά διάφορα έπίπεδα. "Οταν 16 σχέδιο εί- ναι συµµετρικό γύρω άπό έναν κεντρικό άξονα, τότε άρχικά σχεδιάζεται µόνο τό µισό καί τό άλλο µισό άποτυπώνεται άφού διπλωθεί στά δυό 16 χαρτί. T6 δίπλωµα γίνεται άκριβώς στή γραµµή τού κεντρικού άξονα. Μ'αύτό 16v τρόπο ή συμμετρία είναι άπόλυτη γιατί καί τό άλλο µισό τού σχέδιου είναι άντίστροφα πανομοιότυπο μέ 16 πρώτο. Μεγάλη έλευοερία κατά τό σκάλισµα παρουσιάζεται στά ψηλά πολυδιάστατα άνάγλυ- φα, δπότε, καοώς λέγεται "& τεχνίτης σχεδιάζει µέ 16 καλέµι". EIAH KAI IAIOTHTE‘Z ΤΩΝ EYAQN Τά διάφορα ξύλα έχουν ποικίλες ίδιότητες καί αύτές καθορίζουν καί τή χρησιµα… ποίησή τους ώστε σέ κάΦε περίπτωση νά χρησιµοποιείται 16 ξύλο τού όποίου οί {61611- τες έξυπηρετούν καλλίτερα τή λειτουργία τού άντικείµενου. Σύμφωνα µέ γενικά άποδεκ- τή κατάταξη, τά ξύλα χωρίζονται σέ τέσσερες µεγάλες κατηγορίες: στά σκληρά; τά ρη- τινώδη, τά άσπρα η µαλακά καί στά πολυτελείας. ς ή β α λ α ν ι & ι ά είναι άπό τά σκληρότερα ξύλα καί άντέχει :! ΣΚΛΗΡΑ. 'Η δ.. . στό χρόνο. "Εχει ίσιες καί συμπαγείς ίνες πού όμως χωρίζονται κατά διαστήµατα άπό µικρά διακεκοµένα αύλάκια. "Οταν τό Έδαφος στό δποίο φύτρωσε είναι πετρώδες ή άµµώ- δες είναι σκληρά, έχουν µεγάλη άντοχή άλλά µέ πολλούς ρόζους, Υι'αύτό καί είναι ά- κατάλληλαξ γιά τήν ξυλογλυπτική. "Αν τό έδαφος είναι εύφορο καί ύγρό, τό ξύλο είναι λιπαρό. 'Η κ α σ τ α ν ι ά µοιάζει πολύ µέ τή βαλανιδιά, έχει ίνώδη σύσταση άλλά προσ- βάλλεται εύκολα έσωτερικά άπό τό σκόρο. "Αν παραµείνει στό ύπαι|ρο γίνεται εύθραυ- στη, άλλά άν τοπο&ετηΙεί σέ τοεχούµενο νερό γίνεται σκληρή καί άποχτάει άντοχή ίση µέ τή βαλανιδιά. 'Η φ τ ε λ ι ά ή κ α ο α γ ά τ ο είναι δύσκολη στό σκάλισμα καί κυρτώνει συχνά όταν ξεραίνεται. "Εχει βαθύ κόκκινο χρώµαµ μέ πολλές ίνες, είναι εύκαµπτη καί δέν σαπίζει στό νερό. 'Η & ξ υ ά έχει κόκκινο άνοιχτό χρώµα µέ συμπαγείς ίνες καί µέτρια σκληρότη- τα. Είναι εύπαΦής στίς έναλλαγές ξηρασίας καί ύγρασίας, δπότε σαπίζει εύκολα. 'Ο µ έ λ ε γ ο ς "εχει χρώµα άσπρο μέ κίτρινες φλέβες. "Έχει µεγάλη έλαστικό- τητα, προσβάλλεται όµως εύκολα άπό τό σκόρο. PHTINQAH. Τό π ε ύ κ ο δέν χρησιµοποιείται σχεδόν κα!όλου στήν ξυλογλυπτική, όπως καί τό έλατο καί & κέδρος τού Λιβάνου T6 κ υ π α ρ ί σ ι "έχει χρώµα άτονο µέ κοκκινωπές φλέβες. Είναι πλούσιο σέ ρετσίνι, πού τού δίνει έντονη καί χαρακτηριστική µυρουδιά. Στήν έλληνική παραδοσι- ακή ξυλογλυπτική χρησιμοποιήθηκε εύρύτατα σέ ξυλόγλυπτες κασέλες γιατί ή µυρουδιά 7 . του προφυλάσσει άπό τό σκόρο τά ύφάσµατα πού τοποθετούνται μέσα σ'αύτές. ΑΣΠΡΑ % ΜΑΛΑΚΑ. 'Η λ ε ύ κ α έχει κοντές ίνες, είναι πολυ έλαφριά καί µαλακιά καί δουλεύεται εύκολα. Πολλές φορές, όµως, παθαίνει σκασίµατα όταν ξεραίνεται. "Ενα με- γάλο µέρος άπό τά ξύλινα σταθερά στοιχεία τδν παραδοσιακΞν σπιτιών -ταβάνια, πόρτες, μεσάντρες κ.λ.π.- είναι κατασκευασµένα άπό λεύκα. Αύτά, όµως, έχουν πολύ χαµηλό όνά- γλυφο, γιά τό δποίο & λεύκα είναι κατάλληλη, ένδ δέν κάνει γιά ψηλό άνάγλυαο Ψό σ φ : ν & & µ ν ι είναι άπό τά &ραιότεοα ξύλα. Είναι έλαφρό, δέν σκευρύνει καί δέν προσβάλλεται από τό σκόρο. T6 φλαμούρι έχει κιτρινωπό χρώµα πού πρός τό κέντρο παίρνει πιό κοκκινωπή άπό- χρωση. "Εχει συμπαγείς ίνες καί δουλεύεται εύκολα. 'Από τά πιό κατάλληλα ξύλα γιά τήν ξυλογλυπτικη. 'Η & κ α κ ί α είναι κιτρινωπη µέ πρασινωπές κηλίδες, συμπαγής, βαρειά καί άντέχει στύν ύγρασία. Δουλεύεται εύκολα. ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ. 'Η & χ λ α & ι ά έχει κοκκινωπό χρώμα, είναι σκληρή καί βαρειά. Τό μεγάλο έλάττωµά της είναι ότι κατά την άποξήρανση συστέλλεται πολύ, γι'αύτό καί πρέ- πει νά χρησιµοποιείται μόνον όταν έχει στεγνώσει τελείως. 'Η μηλί & μοιάζει µέ τήν αχλαδιά &λλά δέν είναι τόσο σκληρή. Λυγίζει εύκολα καί σχίζεται. Καί σ'αύτή χρειάζεται τέλεια άπαξηρανση γιατί έχει µεγάλη συστολή. 'H κ α ρ υ δ ι ά είναι άπό τά καλλίτερα ξύλα. Είναι συµπαγής, δουλεύεται πολύ εύκολα καί έχει θαυµαστή όψη υέ τίς χαρακτηριστικές κηλίδες της. Λέ στραβόνει, δέ σκίζεται καί άντέχει στην ύγρασία. ' Αν τοπο|ετη|εί μέσα σέ ζεστό νερό γίνεται 516- µα σκληρότερη. ME καρυδιά "εχουν γίνει τά περισσότερα τέμπλα της ΄Ελλάδας. 'Η κ ε ο α σ ι ά έχει κοκκινωπό χρώµα µέ βαθύτερες φλέβες. "Αν µείνει ένα εί- κοσιτετράωρο σέ &σβεστόνερο αποκτάει ώραίο βαθύ χρωµατισµό. "Έχει µέτρια σκληρότητα καί στραβώνει, πολλές φορές άρκετά χρόνια µετά τύ χρησιµςπόίησή της T6 1 0 ι µ ι σ ί ρ ι "εχει κίτρινο χρώµα, είναι σκληρό καί συµπαγές. Ξύλα πολυτελείας είσάγονται καί όπό άλλες χόρες, όπως τό µαόνι, & έβενος, τό κόκκινο σάνδαλο καί άλλα. TA ΕΡΓΑΛΕΙΑ 'Εδδ θά περιγράψουμε τά βασικά έργαλεία τού ξυλογλύπτη. 'Η σύγχρονη τεχνολογία δημιούργησε, καί δηµιουργεί συνεχδς, νέα έργαλεία καί μηχανήματα πού διευκολύνουν, κατά περιπτώσεις, τό έργο του. 'H χρήση τους όµως πρέπει νά γίνεται μέ φροντίδα νά µήν άφαιρέσει άπό τό έργο τή χάρη τού χειροποίητου. Πρδτο καί κύριο έργαλείο είναι τό τραπξζι έργασίας, & π ά γ κ ο ς , πού πρέπει νά είναι πολύ σταθερός γιά νά μένει άκίνητος στούς κραδασµούς καί τίς πιέσεις κα- 8 τά τίς ώρες τΞς δουλειάς. ‘H Επιφάνειά του πρέπει νά έχει μάκρος 2 ώς 2,50 µέτρα περίπου καί φάρδος 60 ώς 70 έκατοστά τού μέτρου. T6 ύψος του γύρω στά 90 µέ 95 έκα- τοστά. Τό πάχος τού σανιδόματος νά είναι γύρω στό 10 έκατοστά καί τά τέσσερα πόδια του νά συνδέονται µέ τοαβέρσςς./Σχ. 17. 'Εργαλεία άπαραίτητα είναι καί οί σ ο ι γ- κ τ % ρ ε ς, πού είναι πολλύν τύπων, άλλοι γιά νά συγκρατούν τά ξύλα στόν πάγκο καί άλλοι γιά νά σφόγγουν τά ξύλα µεταξύ τους κυρίως κατά τή συγκόλληση /Σχ. 2; 3; 4'/. "Υστερα έρχονται τά έβγαλεία γιά τό σηµά5εµα, πού είναι οί & ι α β Η τ ε ς /Σχ. 5; 6ζ?;8ζ/, οί γωνίες /Σχ.9;1Ο;11;127οί σηµαδούρες /Σχ.13ζ147, τό β α ρ ύ & ι'/Σχ.157 καί τό άλφάδι /Σχ.167. 'Ακολου0ούν τά έργαλεία κακός, άπό τά δποία τά κυριότερα εί- ναι τά π ρ ι ό ν ι α, όδοντωτές χαλύβδινες λεπίδες. T6 σχ"ηµα καί & πυκνότητα τόν δοντιύν άντιστοιχούν µέ τή σκληρότητα καί τό πάχος τού ξύλου πού πρόκριται νά κοπεί. Είδικότερα, σηµειώνουµε πώς τά δόντια τύν σχημάτων 17; 18'καί 19΄είναι κατάλληλα γιά σκληρά ξύλα, ένύ τού σχήµατος 20'γιά µαλακά. Ποικίλα είναι καί τά σχήµατα τύς λάμας καί τύς λαβύς τού πριονιού, γιά νά διευκολύνεται σέ κάθε περίπτωση & έργασία /Σχ. 21: 22ξ 237. 'Η π λ ό ν η Β το ρ ο κ & ν ι |Σχ.247 ΧΟησιµεύει γιά την iconi- δωση τής έπιφάνειας τού ξύλου. "Αποτελείται άπό τόν, ξύλινο συνηθως,κορµό καί τό λάµα, χαλύβδινη λεπίδα µέ καλοακονισμένη κόψη. 'Υπάρχουν καί λάµες µέ κυρτή, κοίλη % γωνιόσχημα κόψη πού χρησιµεύουν στή διαμόρφωση εύΦύγραµµων κυµατισµύν στην έπιψά- νεια τού ξύλου. Γιά τό τρύπηµη χρησιµοποιούνται περιστρεφόµενα τ ρ ι β έ λ ι α. ‘H περιστροφική κίνηση δίνεται είτε µέ τήν άπ'εύ0είας κίνηση τού χεριού /Σχ.25;26/ εί- τε μέ &πλούς µηχανισµούς /Σχ. 27;28;267. Συμπληρωματικά έργαλεία είναι τά σφυριά δι- αφόρων τύπων /Σχ.3Οζ3ΐ,3έ/, οί ο 6 σ π ε ς, λάµες μέ δδοντωτή έπίπεδη "η κυρτή έπι-΄ φάνεια /Σχ.33;347, οί ξύστρ ε ς /Σχ. 35| καί τά άκόνια γιά τό τρόχισµα τόν έργαλείων. 'Ερχόµαστε τώρα στά καθαυτό έργαλεία τύς ξυλογλυπτικΞς, πού είναι λεπίδες µέ κό- ψη διαφόρων σχηµάτων καί διαστάσεων. Βασικά διαύούνται σέ τρείς κατηγορίες, στά ο κ α ρ π έ λ λ α |Σχ. 367 µέ εύΦιύγραμµη κόψη, στενά % φαρδειά,Ώίςσ γ ό ρ µ π ι ε ς /Σχ. 377 µε κυρτή κόψη, όπου έκτός άπό τη διαφορά μεγέ&ους, ποικίλει καί & καµπύλη τους, άλλοτε περισσότερο άνοιχτύ καί άλλοτε πιό κλειστό, τά λ ο υ κ ά κ ι α /?χ.387 µέ κόψη µισοστρόγγυλη καί βαΦειά, τά τ ρ ί γ ω ν α /Σχ.397µξ πέψη σέ σχύµα γωνίας, πού κι αύτη ποικίλει σέ µέγεθος καί άνοιγµα. "Ολα αύτά τά έργαλεία έχουν ξύλινη χει- ρολαβή καί όλλοτε πιέζονται στό ξύλο μόνο μέ τό χέρι καί άλλοτε -σέ βαξύτερες έγκρ- πές- μέ τή βοόΙεια ένός άλλου έργαλείου τύς ξυλογλυπτικύς τού ξυλόσουρου ό τΞς µ α- τ σ ό λ α ς /Σχ.467. Τέλος, βοη8ητικά έργαλεία {fig ξυλογλυπτικΞς είναι όσα &ποτυπώ- νουν µικρά καί άβαΦα σχέδια στό φόντο µέ χτύπηµα πάνω στό ξύλο είτε σέ σχΞμα ψαριού ΄/Σχ. 41/ ε"ιτε σάν άµμος /Σχ.42/ Η σέ σχέδιο άστεριού ύ ρόδακα/Σχ.43/. 9 Σπουδαία φροντίδα τού καλού ξυλογλύπτη είναι ή καλή συντήρηση τόν έργαλείων του καί ή άντικατάστασή τους όταν ή φθορά άπό τή χρήση τά κάνει έλαττωµατικά. Η Η P Γ Α Σ I A T 0 Y [η Y A 0 Γ Α Y Π T H 'H έργασία τού ξυλογλύπτξ δέ διδάσκεται, βέβαια, µέ βιβλία. Είναι έργο τού δασ- κάλου, πού πρέπει νά γίνεται µέ σύστημα, άρχίζοντας άπό τήν έξοικείωση τού µαθητή στίς ίδιότητες τού ξύλου καί στίς δυνατότητες τών έργαλείων γιά νά προχωρήσει βαθ- µιαία άπό άπλούστερες μορφές σέ περισσότερο σύνθετες. "Υπάρχουν, ωστόσο µερικές γε- νικές άρχές πού διευκολύνουν καί κάνουν άποδοτικότερη τήν έργασία. Κι αύτές είναι! 1. ‘H κανονική άπόσταση τού τεχνίτη άπό τόν πάγκο, γιατί ή έπαφή τού σώματος µέ τήν έπιφάνεια τού πάγκου έµποδίζει τήν έλεύθερη κίνηση άλλά καί ή μεγάλη σχετικά άπόστα- ση έπιβάλλει άντικανονική κύρτωση τού κορµιού πού κουράζει καί µειώνει τήν έπιθυµη- τή σταθερότητα. 2. 'Η στάση. Τά πόδια πρέπει νά είναι τεντωµένα καί νά πατούν στα- θερά στο δάπεδο µέ όλο το πέλµα, τό άριστερό µπροστά καί τό δεξί πίσω σέ θέση περί- που όρθής γωνίας /?χ.44|. 3. Τό έργαλείο σκαλίσματος πρέπει νά κρατιέται σταθερά µέ όλα τά δάχτυλα τού άριστερού χεριού καί τό δεξί πρέπει νά πιέζει τή χειρολαβή µέ τό κάτω µέρος τής παλάµης ή νά χτυπάει προσεκτικά τή ματσόλα. #. 'Η θέση τύν χεριδν καί τύν έργαλείων νά µήν έμποδίζει τήν όρατότητα τόσο στό σηµείο έπαφής έργαλείου καί ξύλου του καί όλης τής προγραµματισμένης πορείας τού έργαλείου. Διαφορετικά ύ- ποχρεύνει τό κεφάλι σέ κουραστικές κλίσεις πού μειώνουν τήν άπόδοση τόσο ποσοτικά όσο καί ποιοτικά. 5. Καλή φυχική καί σωµατική κατάσταση. 'Αδιαθεσία, µέθη, ζάλη, λι- ποθυµική προδιάθεση, άστάθεια κινήσεων, ύπερβολική κόπωση, δυνατός έκνευρισµός, εί- ναι παράγοντες πού όχι μόνον µειώνουν τήν άπόδοση άλλά δηµιουργούν καί προύποθέσεις άτυχηµάτων. * Ας µήν ξεχνούµε ότι στήν ξυλσγλυπτική ίσχύει ό,τι καί σέ κάθε δημιουρ- γική άπασχόληση= όταν άσκεζται σωστά είναι εύλογία καί χαρά τής ζωής. Γι'αύτό τε- λειώνουμε μέ μιά βασική όποθήκη, άλοληθεΞτε µέ τήν ξυλογλυπτική μόνον άν τήν άγαπάΆ τε πολύ καί στα3εοά. ΚΙΨΣΠΤ Α. ΜΑΚΡΗ? &?
