- GR UTH-HA PC-KM-SA1-S2-SS2-F1-SF5-I1
- Item
- 28/05/1978
Part of Personal Archives
- ," '/:Χ 2 .; τ'ιί ;-ς. +] ( "» 0i άγωυιόιαι΄ liis κεραµι΄δα8 ΥΤΟΣ 6 παράξενος τίτλος, πού θυµίζει σκωπτικό χαρα- κτηρισµό, δέν είναι δικό µου ευρηµα. Αγωνισταί τής κε- ραµίδας αύτοχαρακτηρίζονται αύτάρεσκα παλιοί τεχνίτες κεραµάδες σέ µιαν έπιγραφή πού χάραξαν έπάνω σέ νωπό κερα- µίδι μέ κάποιο αιχµηρό έργαλεϊο. 'Οταν στέγνωσε, τό έψησαν καί τό τοποθέτησαν στή στέγη παλιου σπιτιου στά Κανάλια Καρδίτσας. Τώρα 6ρίσκεται στό µικρό πρόχειρο Λαογραφικό Μουσειο τού χωριου, πού σέ λίγο άποχ'τάει τή δική του κατάλλη- λη στέγη, έργο αγάπης ένός πλούσιου καναλιύτη, τού 'Απόστο- λου Λιασκοδίτη, και µέ τή φροντίδα τού Συλλόγου Καιναλιωτων Βόλου καθώς καί άλλων τοπικων παραγόντων, Δια6άζουµε πρω- τα τήν έπιγραφή στήν όρθογραφία καί τή στίξη 1111;: H αγονιστε τησ Κεραµιδας / εινε η εξης 1ο κοπτησ Π. Κα- πούλας | 2ο Απλονοντες Αη. Καπούλ ας / Χρίστος Καπούλας / η ειπολιπη ε΄ι΄νι η λασπάδες | Βασίλειος Χορχούδας Βασ. Καπούλας / 1927 'H έπιγραφή ειναι χαραγμένη στήν έξω κυρτή έπιφάνεια «611- ζαντινού» κεραµικού διαστάσεων 39Χ25 έκατοστων τού µέτρου. "Ag σχολιάσουµε τό περιεχόµενό της. Τά δυό κοντινά χωριά Κα- νάλια καί Φανάρι ύπήρξαν 6116 16 χρόνια τής Τουρκοκρατίας κέν- τρα κεραμικής, τό πρωτο γιά ύλικά οίκοδοµικής, τού6λα καί κεραμίδια, καί τό δεύτερο γιά είδη αγγειοπλαστικής. Θυµίζω έδω τό άρθρο µου «Κανατάδες τού Φαναριού» δημοσιευμένο στό ΒΗΜΑ στίς 20 Φε6ρουαρίου 1966. T6 κατάλληλο χωµα τής περιο- χής καί ή έποχιακή απασχόληση των κατοίκων στήν καπνοκαλλιέρ- γεια δηµιούργησαν τίς συνθήκες για τήν ανάπτυξη αύτής τής τέ- χνης. T6 κεραµάδικα των Καναλί- ων 6plaK61av: νοτιοανατολικά τού χωριου. T6 διαφορετικό ά…"… νο τής δουλειάς τους έδωσε καί έντελως άλλη µορφή στίς έγκατα- στάσεις τους. Στό Φανάρι 16 έρ- γαστήρια είναι μέσα στό χωριό, σέ κλειστούς χώρους καί έχουν πρωτόγονους άγγειοπλαστικούς τροχούς. Στά Κανάλια 6611111616- νε έξω από τό χωριό, σέ ύπαίθρι- ους ή µερικά στεγασµένους χώ- ρους καί δέν είχαν τροχούς. Δια- φορετική καί η ιιορφή καί λειτουρ γία των καμιν.'ων τους "Eva 6116 16 πιό δέκα. .Ο έ το ρια κε- ραµεικής στά Κανάλια ήταν τής οίκογένειας Κο…ούλα…. τής όποίας τέσσερα μέλη µνηµονεύονται στήν έπιγραφή µαζί µέ τό 6οη€ό τους Βασίλειο Χο:νο΄'…α. ‘H λέξη «6- γωνισταί» έκΦράζει, 6έ6αια, κά- ποια πψηφάνεια µά ταυτόχρονα ύ πογραµμίζει καί τή΄σκληρότητα τής δουλειάς τους, όπως θα τήν περιγράψουμε σύντομα. Πρώτα έπισ.1…'. ΄ι:ιίνιτνε τήν κατάλ- ληλη «χωματερή» τόπο µέ πολύ καί σχετικά καθαρό αργιλόχωµα - κι but 110v16 στήνανε τό 1359161116- οι τους. Αφού αφαιρούσαν από 16 χωμα τίς μεγάλες ξένες ύλες -- πέτρες, ρίζες κ.λ.π. — τό ανακά- τωναν µέ άφθονο νερό καί τό έχυ ναν στίς «καρούτες», μεγάλες ρη- χές στέρνες στό έδαφος. 'Εκεϊ τό λασπόνερο κατακάθιζε καί σιγο- στέγνωνε. "'Οταν πιά έφτανε σέ μιά πυκνότητα κατάλληλη γιά ζύ… µωµα, αφαιρούσαν τόν πηλό 6116 τήν καρούτα κατά στρώματα. T6 έπάνω στρωμα έδινε τόνπιό λεπτό κοκκο «λιπαρό» πηλό, κατάλληλο µόνο γιά λεπτές έργασίες μα δύ- σκολο στήν έπεξεργσσία καί £665- σ9ητο στή συστολή τού στεγνώµα- τος. T6 αμέσως έπόμενο µέ τόν πιό χοντρόκο-κκο «τραγανό» πηλό χρησιμοποιείται για τήν κατασκευή µεγαλύτερων κεραμεικων. Στό τρί το, τέλος,ε έχουν κατακαθίσει µι- κρά κοµµάτια άσ6εστόλιθου πού µέ τό ψήσιµο άσ6εστοποιούντα΄ι κι όταν αργότερα ύγρανθούν δη μιουργούν μικρά 11 μεγάλα σκασί- ματα. Γι' αύτό τό τρίτο στρώµα είναι άχρηστο. Στά χοντρά ά……- κείµενα, όπως 16 τού6λα καί τά κεραμίδια, ζυµώνεται µέ 16 πόδια όλη ή λάσπη έκτός 6116 16 τελευ- ταϊο στρωμα. Αι΄πή τή δουλειά τήν κάνουν οι λασπάδες τής έπιγρα- φής καί είναι τρομερά κουραστι- "Υστερα οι απλώνοντες σχημα τίζουν σέ έπίπεδη επιφάνεια σανι- διού ένα στρωµα λάσπης πάχους δύο περίπου έκατοστων καί ό κό- πτης πιέζει έπάνω στό µαλακό σύ τό στρώµα ένα µεταλλικό πλαί- σιο στίς διαστάσεις τού κεραµι- διού, 46X2 6 έκατοστά περίπου. "Ενα τέτοιο πλαίσιο σώζεται στό Λαογραφικό Μουσείο τού χωριού. 'Οταν προχωρήσει λίγο περισσό- Μοντσόπουλος ( Η αρχιτεκτονική των έκκλησιων καί των μοναστηρι- ών τής Γορτυνίας Βι6λιοθήκη τής έν 'Α8ήνα'ις 'Αρχαιολογικής Έται ρείας. 'Αριθ. 38. ’Ev 'Αθήναις 1956, σελ. 139). Καί ο! σηµερι- νές κεραµουογικές Βιοµηχανίες & ποτυπόνουν µέ μηχανικά μέσα τόν τίτλο τους. Μά oi ταπεινοί µα- Τα") |('ΙΤΣΟΥ A. MAKPH 1116901 τού Θεσσαλικού χωριού προ 6αίνουν σέ αξιολόγηση τής δου- λειάς τους, αναφέρουν τόν κατα- µερισµό τής έργασίας καί παρα: θέτουν τά όνόματα των μελ&ν του συνεργείου. Συναντήσαµε στήν πλατεία τού χωριού 16 γέρο Βασίλη Καπούλα, έναν από τούς αγωνιστές τής κε- ραμίδας, πού αναφέρονται στήν €- 'Η ένεπίγραφη κεραμίδα . ΕύάγγΘος Καπούλας πιγραΦή έδω καί μισόν αίόνα. Μι- άει µέ πεοηφάνεια μά καί παρά- πονο γιά τή σκληρή δουλειά των κεραµάδων τού παλιού καιρού. Πο λύς ό κόπος, λίγες cl άπολα6ές. 'Η σκληρή δουλειά δέν τόν τσά- κισε. Στητός καί καλοχτισµένος σηκώνει µέ άνεση τίς πολλές του δεκαετίες. οά πρέπει νά ύπογραµµίσουμε τίς πολύτιµες Θηρεσία πού προ- σφέρουν 16 µικρά Λαογραφικά Μουσεία των χωριων. Ξέρω τίς τιρρήσεις για κακή έπιλογή, για έπαναλαμ6ανόµενα έκΘέματα, γιά τίς φιλοξενούµ΄ενες «αντίκες», αύ- 16 16 ύποπρο΄ι'όντα τής 6391.11163- κής 6ιομηχανίας πού κατασκευά- ζονταν είδικά γιά νά ανταποκρί- νονται στά γούστα των µικροαστι κων στρωμάτων στίς χωρες τής ΄Εγγ 'Ανατολής, τά «BONS POYRc L ORIENT» τού 19ου αί- ώνα καί πού έκστασιάζουν «κυγι- ες» τής έποχής μας. Διασώζουν, όμως, καί προ6άλλουν πολύτιµα τεκµήρια τής παραδοσιακης µας ζωής πού ή θά καταστρέφονταν στήν αφάνεια ή θά έπεφταν στά χέρια &δίσταχτων γυρολόγων "Ας συγκεντρωνουν 16 µικρά αύτά Μου σεϊα όσο γίνεται 1116 πολλά άντι- κείµενα. KI άν σέ µερικές περιπτω σεις δέ γίνεται σήµερα ή 6111710- γή καί ή σωστή έκθεση, Θά γίνει αύριο. Παράδειγµα τό 61105131116- τικό Λαογραφικό Μουσείο Καναλί- ων πού έτοιµάζεται. έντελως αλλη µορφή στίς έγκατα- στάσεις τους. Στό Φανάρι τά έρ- γαστήρια είναι µέσα στό χωριό, σέ κλειστούς χώρους καί έχουν πρωτόγονους αγγειοπλαστικούς τροχούς. Στά Κανάλια Βρισκότα- νε έξω από τό χωριό, σέ ύπαίθρι- ους η μερικά στεγασµένους χώ- ρους καί δέν είχαν τροχούς. Δια- φορετική καί ή µορφή καί λειτουρ γία των καµινιων τους. "Ενα από τά πιό δ;::. ο έ ":": plot κε- ραµεικής στά Κανάλια ήταν τής οίκογένειας Καπούλα, τής όποίας τέσσερα µέλη μνηµονεύονται στήν έπιγραφή µαζί µέ τό 60η€ό τους Βασίλειο Χο:γοι.΄-"α. 'Η λέξη «&… γωνισταί» έκφράζει, δέόαια, κά- ποια περηφάνεια µά ταυτόχρονα ύ πογραμμίζει καί τή΄σκληρότητα τής δουλειάς τους, όπως θά τήν περιγράψουµε σύντοµα. “pint! έπιση.ιαίνανε τήν κατάλ- ληλη «χωματερή» τόπο μέ πολύ καί σχετικά καθαρό αργιλόχωμα κι έκεί κοντά στήνανε τό έργαστή- οι τους. ΄Αφού αφαιρούσαν άπό τό χωμα τίς µεγάλες ξένες ύλες -— πέτρες, ρίζες κ.λ.π. — τό ανακά- τωναν μέ άφθονο νερό καί τό Ξχυ ναν στίς «καρούτες», μεγάλες ρη- χές στέρνες στό έδαφος. ΄Ε.κεί τό λασπόνερο κατακάΘιζε καί σιγο- στέγνωνε. "Οταν πιά έφτανε σέ µιά πυκνότητα κατάλληλη γιά ζύ- μωµα, αφαιρούσαν τόν πηλό από τήν καρούτα κατά στρώματα. T6 έπάνω στρωμα έδινε τόνπιό λεπτό κοκκο «λιπαρό» πηλό, μόνο γιά λεπτές έργασίες µά δύ- σκολο στήν έπεξεργασία καί εύαί- σΘητο στή συστολή τού στεγνωµα- τος. Τό άµέσως έπόμενο μέ τόν πιό χοντρόκοκκο «τραγανό» πηλό χρησιµοποιείται γιά τήν κατασκευή µεγαλύτερων κεραμεικων. Στό'τρί το, τέλος, έχουν κατακαΘίσει μι- κρά κοµµάτια άσ6εστόλιθου πού μέ τό ψήσιμο άσ6εστοττοιούντα΄ι κι όταν αργότερα υγρανθούν δη μιουργούν µικρά ή µεγάλα σκασί- µατα. Γι' αύτό τό τρίτο στρωμα είναι άχρηστο. Στά χοντρά ά…- κείµενα, όπως τά τού6λα καί τά κεραμίδια, ζυµώνεται μέ τά πόδια όλη λάσπη έκτός άπό τό τελευ- ταίο στρώµα. Αύτή τή δουλειά τήν κάνουν οί λαοπάδες τής έπιγρα- φής καί είναι τροµερά κουραστι- ΄. "Υστερα οί απλώνοντες σχημα τίζουν σέ έπίπεδη έπιφάνεια σανι- διού ένα στρωµα λάσπης πάχους δύο περίπου έκατοστων καί ό κό- _ πτης πιέζει έπάνω στό µαλακό σύ τό στρωµα ένα µεταλλικό πλαί- σιο στίς διαστάσεις τού κεραµι- διού, 46X26 έκατοστά περίπου. "Ενα τέτοιο πλαίσιο σώζεται στό Λαογραφικό Μουσείο τού χωριού. 'Οταν προχωρήσει λίγο περισσό- τερο τό στέγνωµα οι όρΘογωνιες αύτές πλάκες τού πηλού τοποθε- τούνται έπάνω σέ ξύλινη κυρτή έ- πιφάνεια καί έκεί στεγνώνουν παίρνοντας τό καµπύλο σχήμα τους, άνοιχτότερο στή µιά µεριά, πιό κλειστό στήν άλλη.' Έτσι, στό στρώσιµο των "…µε… πάνω στή στέγη, τό ένα κα6αλικεύει τό άλλο καθως ή άνοιχτόιτερη καμπύ- 'λη τοποθετείται πάνω στήν πιό κλειστή. "Υστερα στοι6ιάζονται όρθια γιά νά όλοκληρωθεί τό στέ γνωµα, πού περιορίζει τίς διαστά σεις τους κατά 1 ως 3 έκατοστά. Στά τού6λσ τό άρχικό στρώµα τής λάσπης είναι χοντρότεοο, γύ- ρω στούς 8 πόντους, καί τά πλαί- σια µικρότερα. 'Αργότερα χρησι- μοποιήθηκαν καλούπια πού δηµι- ουργούσαν 66αΞες λακού6ες στίς δυό µεγάλες έπιφάνειες τού τού- 6λου γιά νά αποδέχονται τό 606:- GTOKOVIGI'JCI καί τό χτίσιµο νά γί- νεται στερεότερο "Υστερα γίνεται τό ψήσιµο σέ χτιστά καµίνια καί όχι σέ πολύ ψηλές θερµοκρασίες. A616 φαίνεται από τό κοκκινωπό χρωμα των κεραμεικων γιατί τά χωµατα τής περιοχής γίνονται γκριζωπά όταν περάσουν τούς 800 περίπου 6αθμούς Κελσίου. Τήν έ- πιθυµητή θερµοκρασία διαπίστω- vow από τό χρωµα τής φωτιάς τού καµινιού. "Οταν άρχιζε νά «άσπρί ζει» ή φλόγα καταλά6αινσν πως ή θερμοκρασία έφτασε στό όριο πού ήθελαν. Τά σπίτια τής περιοχής είναι λιΘόχτιστο καί οτύλα χρη- σιµοποούσανι µόνο σέ μερικούς µε σότοιχους, όταν αύτοί δέ γινότα- νε από τσατυ.α. Επίσης συχνά μέ το ι5λα ιτιΐ'΄ τον? ο." ντυινάδες των τζακιι3ν να: τι"… '.-α'ειρείων Οί κεραμάδεςτων Καναλίων ά- κολουθούν μέ τήν έπιγραφή τους, µακριά παράδοση πού τήν παίρ- νουν άπό τούς 6υζαντινούς συντε- χνίτες τους καί τή συνεχίζουν κα- τά τήν Τουρκοκρατία σ΄ όλόκληρη τήν "Ελλάδα. 'Αναφέρω πρόχειρα ένα κεραµίδι, στίς ΄ι΄διες περίπου διαστάσεις µέ τό δικό μας, µέ τήν έπιγραφή «1643 κε-κουια Νος κε- pan» πού βρήκε σ' έκκλησάκι τής Γορτυνίας καί δημοσίευσε 6 NIK. κατάλληλο . -————— Tofi KIT20Y A. MAKPH στόροι τού θεσσαλικού χωριού προ 6αίνουν σέ αξιολόγηση τής δου- λειάς τους, αναφέρουν τόν κατα- µερισµό τής εργασίας καί παρα- Θέτουν τά όνόµατα των μελων τού συνεργείου. Συναντήσαμε στήν πλατεία τού χεριού 16 γέρο Βασίλη Καπούλα, έναν από τούς άγωνιστές τής κε- ραμίδας, πού αναφέρονται… στήν έ- ων πού έτοιμάζεται. κών στρωµαιων υιιχ λ…" up, "Εγγύς 'Ανατολής, τά « ONS POYR L' ORIENT» τού 19ου αί- όνα καί πού έκστασιάζουν «κυγί- ες» τής έποχής µας. Διασώζουν, όμως, καί προ6άλλουν πολύτιμα τεκμήρια τής παραδοσιακής μας ζωής πού ηθά καταστρέφονταν στήν αφάνεια Ii θά έπεφταν στά χέρια αδίσταχτων γυρολόγων. "Ας συγκεντρώνουν τά µικρά αύτά Μου σεία όσο γίνεται πιό πολλά άντι- κείµενα. KI αν σέ μερικές περιττό σεις δέ γίνεται σήμερα ή έπιλο- γ΄ καί ή σωστή έκθεση, ea γίνει αυριο. Παράδειγµα 16 ύποδειγμα- τικό Λαογραφικό Μουσείο Καναλί- .…
