ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ ΤΑ ΤΟ|Χ0ΓΡΑΦΗΜΕΝΑ ΣΠΙΤΙΑ TOY ΧΩΡΙΟΥ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ ΒΟΙ΄ΟΥ ΚΑΙ OI NTOHIOI ΤΕΧΝΙΤΕΣ TOY ANATYHO ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΜΑΚΕΔΟΝ|ΚΗ ΖΩΗ,, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1988 ==! σ 2 * Παναγιώτης κ. Μουστακλής 1868-1950 H ΛΑΙΚΗ ΤΕΧΝΗ δίακεδόνες ζωγράφοι τα τοιχογραφηµενα σπίτια T00 χωριου Πελεκάνος Bd‘ou Kai α' ντόπιοι ζωγράφοι τους Tot) Κίτσου Α. Μακρή Δεν ξερω με ποιό σκεπτικό η παλιά Πελκα μετονομάστηκε σε Πελεκάνο, πτηνό που ζεί κοντά σε λίμνες στή θάλασσα καί σε μεγάλα ποτάμια, στοι- χεία που δε διαθέτει, 6ε6αια, τό γραφικό χωριό του Βοΐου. Ουτε είναι γνωστός, τουλάχιστον τήν ΄εποχή τής µετονομασίας του, κάποιος όνομα- στός «πελεκάνος» δηλαδή λιθογλυφος. Ισως ή σχετική ήχητική συγγένεια νά παραμέρισε ουσιαστικότερους παράγοντες. Ωστόσο, σ΄ 'ό,τι αφορά στους δυο ζωγράφους του χωριού, το όνομα Πελεκάνος είναι ταιριαστό. Κι εκείνοι. όπως τα συνώνυµα πουλιά, ταξίδευαν σε τόπους µακρινούς φευ- γοντας από τό χει μαζόµενο γενέθλια τόπο τους και γύρισαν, ό ένας όταν θαμπόφεγγε ή "Άνοιξη ο άλλος όταν αυτή είχε έρθει. Καί µια ακόμα αντι- στοιχία: ό Πελεκάνος. όπως καί το πουλί, στάθηκε στοργικός στά παιδιά του του αν κρίνουµε από τις τοιχογραφίες σπιτιών που τους ανέθεσαν καί τίς αγιογραφίες που στολίζουν τήν κεντρική εκκλησία του χωριου, τήν Κοίμηση τής Θεοτόκου. Σήµερα σωζ ονται, όχι πάντα σε καλή κατάσταση. µόνον επτά τοιχογραφηµενα σπίτια αλλά υπήρχαν πολύ περισσότερα κατά τις μαρτυρίες των ντόπιων. Παπά- Φώτης Α. Τοίµος 1867—1929 σε Σημαντικότερος από τους δύο συνομήλικους ζωγράφους - γεννή- θηκαν με διαφορά λίγων μηνών- εί- ναι ό Παναγιώτης Κωνσταντίνου Μουστακλής. Γεννήθηκε στα 1868 καί μόλις δεκαπεντάχρονο αγόρι έφυγε γιά τήν Πόλη. όπου έμενε ή γιαγιά του Αγνή Γερασίμου. Εκεί µα- θήτευσε στη ζωγραφική κοντά στό Θείο του Γεράσιμο Ναουμη καί στό μεγαλύτερο αδελφό του Νικόλαο Κ. Μουστακλή. Οταν έμαθε τήν τέχνη τοιχογράφησε πολλά ελληνικά καί τούρκικα σπίτια καθώς καί το Ζάπ- πειο Παρθεναγωγείο τής Πόλης. Η , …… τοιχογράφηση του Ζαππείου Παρ- ' Ι' θαναγωγείου πρεπει να έγινε πολλα " Χρόνια μετά Τό Χτίσιµό του. αφού ,,,/Μι… δήποτε µετά το θάνατο του δευτε- ρου αδελφού - 1892 - αφού ο νε- αρός ζωγράφος δεν ειχε… ακομη ουτε τήν πείρα ουτε τή φήμη νά του άνα- τεθεί τέτοιας έκτασης καί σπουδαι- 7 τότε - 1875 — ό Μουστακλής ήταν & μόνο επτά χρονών. αλλά καί οπωσ- …… Παν. K. Μουστακλή: "Αθηνά Πελεκάνος, σπίτι Μπειαάρη ότητας εργασία. Ταξίδεψε, κατά τή μαρτυρία των συγγενών του, καί σ' άλλες χώρες, "ιδιαίτερα στή Ρουμα- νία (Βουκουρέστι) καί στή Γερµανία (Ανόθερο). Είναι σίγουρο πώς κατά διαστήµατα ερχόταν στό χωριό του, αφού στο 1909 ζωγραφίζει μαζί με τόν συντεχνίτη του Παπαφώτη τό σπίτι του Σιαφάκα στή γειτονική Εράτυρα ' καίγυρω στα 1912 µε 1918 µόνος του τό σπίτι του Νικόλαου Παπουντζια στόν Πελεκάνο. Σ' όλα του τα έργα, τόσο από τήν άποψη τής τεχνοτροπίας όσο καί των θεμάτων ακολουθεί έναν, κου- ρασµένα πιά, νεοκλασσικισµό. τα, κατά κανόνα φυτικά, διακοσμητικά τά σχεδιάζει με τήν τεχνική του διά- τρητου χαρτιού. Εχουν άψογη αλλά ψυχρή εκτέλεση σε καλλιγραφικό ύφος. Αντίθετα, τα παραστατικά θέ- µατα, καί ίδιαίτερα στίς περιπτώσεις που απομιμουνται µε μονόχρωμα σκιοφωτισµό αρχαιοελληνικά αγάλ- ματα ή ανάγλυφα, χαρακτηρίζονται - «. ε…αω… » , . & …. Παπά -Φώτη Τσι΄μου: Διακόσμηση ξύλινου τα6ανιού στό σπίτι του. Πελεκάνος παφωτίου, πήρε μέρος στο Μακεδο- νικό "Αγώνα και μαλιστα ένοπλος. "Εκανε 14 παιδιά από τα οποία τα 5 πέθαναν σέ νεανική ηλικία καί τα 9 παντρεύτηκαν. "Ασχολήθηκε κυρίως μέ τήν αγιογραφία. Πολλά έργα του 6ρίσκονται στήν κεντρική εκκλησία του χωριού του, τήν Κοίμηση τής Θεοτόκου. "Από αυτά ξεχωρίζουν για τήν ποιότητά τους ο Ιησούς Χρι- στός ως Μέγας Αρχιερέας καί ή έν- θρονη Παναγία στό τέμπλο - 1919. "Επίσης, σέ κυκλικό µουσαμά κολ- ληµένο στήν ξύλινη οροφή του ναού έκανε τόν Παντοκράτορα που συν- οδεύεται, στο κάτω µέρος του έρ- γου, από τέσσερα δυτικοτροπα στο γνωστό τύπο του παιδικού κεφάλια] μέ φτερά που φυτρώνουν από το λαιµό. Δούλεψε, όμως καί τήν «Ko- σμική» ζωγραφική. Διακόσμησε τό ερειπωμένο σήμερα σπίτι του. Από το έργο αυτό σώζονται σέ σχετικά καλή κατάσταση μόνο μερικές σανί- δες τής όροφής ένας δωματίου, στολισµένες µέ ρυθμικά επαναλαµ- 8ανόμενα φυτικά μοτί6α που µι- μούνται πλαστική διακόσμηση αλλά σε πολύχρωμη απόδοση. "Εκανε, κατά τή µαρτυρία τής κόρης του. καί πίνακα με τήν αύτοπροσωπογραφία του που δέ Βρίσκεται. όπως. σήμερα στό καινούργιο σπίτι τής οίκογένει- ας, χτισμένο δίπλα στο παλιό. Συν- εργάστηκε µέ τόν Παν. Μουστακλή στή διακόσμηση του σπιτιού Σιαφάρα στήν Εράτυρα. Τέλος, σέ ακατοίκητο ερειπωμένο χτίσµα, που µάλλον ήταν παράΟΤτιτο ή επαγγελματικός χώρος, οί εσωτε- ρικές επιφάνειες χωρίζονται σέ με- γάλα τετράγωνα που περι6άλλονται από ζωγραφική πολύχρωμη πλαισί- ωση. Η εσωτερική τους επιφάνεια σκεπάζεται από απανωτά στρώµατα άσθεοτόχρισης. Πρόχειρο ξυσιµό τους αποκάλυψε ΄ίχνη χρωμάτων πού όµως, δέν είναι 6έ8αιο πώς ανήκουν σέ κάποια παράσταση. Ο Πελεκάνος κατά τίς πρώτες δε- καετίες του αίώνα μας συµμετέχει στή ζωγραφική δραστηριότητα τής περιοχής Βοίου, όπως το Βογατσικό καί ή 'Εράτυρα, αυτή με παλαιότερες ρίζες. Μερικές τοιχογραφίες στό αρχοντικό του Νικ. Φλιώνη στό Τσο- τύλι καί στάσπίτι του Καραµανίδή στο Διαλεκτό δέν προσθέτουν τί- ποτα το σημαντικό. Αντίστοιχη είναι καί ή επίδοση τής περιοχής στή λι- θογλυτπική με τους ντόπιους τεχνί- τες Ε. Ζιούδα Αλεξ. Τασιούλή, τόν εξαίρετο Γεώργιο Βράγκα καί άλ- λους, μέ τίς θαυμαστές έπιτεύξεις τους σέ επιγραφές τζάκια, προσκυ- νητάρια καί Βρύσες. Σε ασυνήθιστη πυκνότητα εµφανίζονται στήν περι- οχή καί τα μαρµάρινα μανούάλια.9 Κίτσος A. Μάιο ής 1. Κίτσου Α. Μακρή, Οί τοιχογραφίες των σπι- τιών τής Εμι΄ιτυµας - Σελιταα;. Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 28. 2. Διονυσίου του εκ Φουρνά των Αγράφων, Ep- µηνεία τής ζωγραφικής τέχνης, Πετρουπολη 1909. ΄Ανατι΄ιπωση 6ι6λιοπωλείου Σπανού, "Αθηνα σελ. 213. 3. Κίτσου Α. Μακρή, Η Τσαριτσάνη καί το µνη- µεία της. "Εκδοση Υ.Π.Α.Θ. 1967. σελ. 19 καί πίνακας έκτος κε ιμένου 4. Κίτσου Α. Μοκρή 'Επιδρι΄τσες του νεοκλασσι- κισμοίι στην ελληνική λαϊκή ζωγραφική. Θεσσα- λονίκη 1986, σελ. 29. 5. Κίτσου Α. Μαρκή ΄όπου παραπανω σελ. 29. 6. Ιωάννου Τραυλοιί - "Αγγελικής Κύκκου, Εµ- μοι΄ιπολη. Αθήνα 1980, σελ. 106. 7. 'Εµπορικής Τραπέζης τής Ελλαδος, Νε- οκλιιοαική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα 1967, σελ. 68,69, 74,75,120, 321. 8. όπου παραπανω σελ. 252 καί E.0.M.M.E.X. Νε- οκλασαικές αιδεµιές κείµενο K.A. Μαρκή - 'ΑΘηνα πιν. 10,26. 9 Αγιος Αθανάσιος Τσοτυλίου, Μεταµόρφωση Αγίας Σωτήρος, Κοίµηση Θεοτόκου Δίλοφου, Αγιος Θωµάς Ανθούσας, Αγιος Ηικιίνορας Εροτυρας, Λαογραφικό Μουσείο Ερατυρας, μονασπ1ρι Θεοτόκου Βελανιδιάς κ. ο.