ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕκΑΑ΄|'κΕΥΜΕΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ … ΑΡ. 4 … Η XEIPOTEXNIA EN ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΑ| ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤ|ΚΑ| Yno KITZOY A. MAKPH ΛΑΡΙΣΑ 1966 Η XEIPOTEXNIA EN ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΑΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΑ| ? ΙΠΗΡΕΣ|Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕκΑΑ΄|'κΕΥΜΕΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ — AP. 4 …- H ΧΕΙΡ©ΙΈΧΝΙΑ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΑ| ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΑ| ΥΠΟ ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ ΛΑΡΙΣΑ 1966 -." ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΚΛΑΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ,Εξεδόδησαν : 1. «'Υπανόπτυκτοι Χώρα», ΄Υπό Δ. Χατζηγιάννη. Λάρισα 1966. 2. «Ή όξιοποΙησις του εύρωπα΄ι'κοι'ι χώρου Kai εΐδικώτερα προδλήµατα τοι": έλληνικοι"ι καί τοι": Θεσσαλικού χώρου», 'Υπό Δ. Χατζηγιάννη Λάρισα 1966. 3. «Τουριστική ανάπτυξη Kai Δημόσιες σχέσεις», 'Υπό Δ. Κ. Μαγκλ!- 6έρα. Λαρισα 1966. Αϊ έκτεθέμεναι είς τάς έν λόγφ μελέτας ΐδέαι άποιελοΌν προσωπικός γνώμας τών συγγραφέων καί δέν δεσμεύουν καθ' ο΄ιονδήποτε τρόπον τήν Υ. Π. Α. Θεσσαλίας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ cH χειροτεχνία είναι στενώς συνυφασμένη με τήν περιοχήν τής Θεσ- σαλίας, διότι είς τον χώροι) αυτον ανεπτύχθη κατά τρόπον πρωτοποριακόν καί ιδιαιτέρως αποδοτικόν.' τά 'ι4μπελάκια, το Φανάρι, ή Τσαριτσάνη, ..» Πήλιον, ό Τίρναβος, ή Πύλη, ό "Αλμυρός κ. ά. περιοχαί, αί΄τινες παρέ- μειναν ίστορικαι' δια τήν ανάπτυξιν τής χειροτεχνίας, ανήκουν καί αποτε- λοιιν τιμήν τοι? θεσσαλικοδ χώρου. "Η πρώτη έμφάνισις τής χειροτεχνίας, ή οίκοτεχνία, συμβαδίζει με τήν έποχήν, και? ήν δ άνθρωπος εγκατέλειψε το σπήλαιον καί τήν άγρίαν περιβολήν. "Enron-1, παρ' Μας τάς τεραστίας προόδους που έσημείωσεν ή 'Ανδρωπότης, και παρ, ("έλος τας μεγάλας flew/3010}; των οίκονομικών καί κοινωνικών συστημάτων, ή χειροτεχνία δεν έ΄παυσεν ν' αυτοτελή φορέα τής γενικής οίκονομικής δραστηριότητας. "Η χειροτεχνία καλύπτει πολλους συγχρόνως τομείς τής οι"κονομικής δραστηριότητος, διότι και σήμερον ακόμη, έποχήν τής έξειδικεύσεως και "η"; καταμερισμού, 0c χειροτέχνης λαμβάνει μέρος είς όλα τε στάδια τοι") κυκλώματος παραγωγή - διάθεσις - κατανάλωσις. cO ορισμός τοι") καθηγη- …ή κ. "Ιω. 317901159171l είναι πλήρης και σαφής, έν προκειμένω .' " Με… τή Ηδη χειροτέχνης εννοούμε έκεϊνον, δ οποίος συγκεντρώνει δ΄λες τίς προσω- νιικι.'ς καί οίκονομικές προυποθέσεις για τή διεξαγωγή ώρισμένου επαγγέλ- μηπως, πού ε΄χει σχέση με τήν παραγωγή καί πώληση αγαθών, ήτοι τεχνι- κής γνώσεις, Εκανότητα μεταδόσεως αυτών των γνώσεων, οργανωτική καί ι'μ.ι…ρική ΐκανότητα.,. "() χειροτέχνης, κατά συνέπειαν, ασκεί μίαν σύνθετον σοβαρό… έρ- γιιιιι΄αν, αξίαν παραδοχής καί εξάρσεως. '" αποτύπωσις τού ύπάρχοντος έν Θεσσαλία χειροτεχνικοΐ) δυναμι- κού και) ή μελέτη τών προοπτικών αναπτύξεώς του δεν ήδύνατο να ει';΄ρη … |ιιλληλότερον μελετητήν από τον κ. Κίτσον ιΙ[ακρήν. 'Ο κ. Μακρής, από πολλών ετών και ύπό διαφόρους ίδιότητας, &- ι…ιλιι…ι µε πάθος καί συναίσθησιν εύθύνης με το θέμα τής χειροτεχνί- ιι-. ι'ι- ΄Ι'.΄λλάδι. "Εχει συγγράψει σειράν αξιολόγων μελετών καί θεωρείται damn/m; ώς είς εκ των πλέον είδικών έπ2 τοι") θέματος. II ΄Ι΄πηρεσία Περιφερειακής 'Αναπτύξεως Θεσσαλίας όνέθεσεν με mid/v ΙΜιιι'ο.ι…ίησιν είς τον κ. [ν]ακρήν τήν συγγραφήν τής &… χείρας με- |ιιι|. | |) |… χειροτεχνίας έν Θεσσαλία. Τήν παραδίδει δέ είς τήν κοινήν γι…µι|ι μ; ι΄νιίγνωσιν τής σημασίας της. Διονύσης K. Μαγκλιβέρας Διευθυντής Υ.Π.Α.Θ. ' .'|| |ι--ιι.|.-ι.ι-ιη |πιι'νάιΠαι1η' Θεσσαλονίκη 1966, σελ, 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ‘H αύξουσα ζήτησις χειροτεχνικων προ΄|όντων µετα τόν δεύτερον παγκό- ιι|ιιον πόλεµου, φαινόμενον διεθνές, φαίνεται αντίστροφος προς τήν αλµατώδη ιι:χνολογικήν πρόοδον κατα τήν αύτήν περίοδον, τήν οποίαν χαρακτηρίζει µαζι- ι…ποίησις καί αύτοµατοποίησις τής παραγωγής. Κατα 6άθος πρόκειται σε µί- αν ακραίαν συνέπειαν τού μηχανικού πολιτισμού καί των παραγωγικών του µε- θόδων. Ή κατά µεγάλας ποσότητας τυποποιημένη παραγωγή, προοριζομένη να καλύπτη τας συνεχως αύξανομένας καταναλωτικας ανάγκας, είναι ύπο- χρεωμένη από αύτήν ταύτην τήν φύσιν της να παράγη προϊόντα οµοιόμορφα, ψυχρά, τά οποία αφίνουν ακαλύπτους τας ψυχικας ανάγκας τού ανθρώπου. Ούτφ ταχέως προεκλήθη ό Κόρος καί ή αναζήτησις αντικειµένων έχόντων ίδίαν -- προσωπικότητα» καί πραγµατοποιούντων ένα σιωπηρδν διάλογον μεταξύ τού κατασκευαστού καί τού καταναλωτού. τό χειροτέχνηµα, ως έκ τού τρόπου πα… |ιαγωγής του, αξιοποιεί παράγοντας απονεκρωθέντας από τήν µηχανικήν κα- ιασκευήν, όπως είναι ή εύρηµατικότης, ή προσαρμογή είς τα εκάστοτε δεδο- µένα τής πρώτης ύλης, ή φαντασία, ή όποµικότης. 'Εξ άλλου, τα ευρύτερα πε- ριθώρια τα οποία παρέχει τό ύψηλδν ατομικδν είσόδηµα είς πλείστας χώρας Inc; Εύρώπης καί τής ΄Αμερικής, επιτρέπει τήν ίκανοποίησιν τής ανάγκης αύ- ιι|ς. Σημαντικδν ρόλον είς τήν αναθέρµανσιν τού ενδιαφέροντος δια τό χειρο- ιίχνημα έπαιξεν καί ή κατά τήν τελευταίαν πεντηκονταετίαν αποκάλυψις των πλαστικό"… αξιών των πρωτογόνων τεχνών ως καί ή µελέτη - προδολή τής λιιικής τέχνης. Τής ηύξηµένης ταύτης ζητήσεως χειροτεχνικων προϊόντων επωφελήθησαν ι1ι|…ιµέναι χώραι Ξχ0υσαι χειροτεχνικήν παράδοσιν καί μή δυνάµεναι να απα- '|ιιιιλήσουν τό σύνολον τού ϊκανού προς έργασίαν πληθυσμού των είς τήν 610- |ιι|χιινΙαν κ ί αλλας ύψηλής αποδόσεως εργασίας. Δεδοµένου ότι ή χειροτεχνι- τη ι'ιι…σχόλησις απαιτεί επενδύσεις ίκανως μικροτέρας των απαιτουµένων δια ιι|ν …οµηχανικήν τοιαύτην, δι' ίσον αριθμόν ατόµων, ενδείκνυται ή προώθησις up, χι ιμοτεχνίας είς χώρας στερουµένας κεφαλαίων, ως είναι ή =ΙΞλλας. Τού- m ΙΙιι ι…|ι6άλη καί είς τήν ανακοπήν τού ρεύµατος µεταναστεύσεως. Ι ΙΙιικότερον ή Θεσσαλία παρέχει δυνατότητας σημαντικής αναπτύξεως up. κι η…" χνίας, ως 06: αποδείξωµεν κατωτέρω. Δια τής αναπτύξεως αύτης Αφ' Ο…"… µήν οι: ένισχυθή το ήδη χαµηλδν οίκογενεακδν είσόδημα των αγροτι- ιιων .… ι- ...….ροφ…εν πληθυσµών1 µε συνέπειαν τήν ανοδον τού εθνικού είσοδή ”nun“ .… ι' ιίρου δέ Θα αξιοποιηθούν τοπικαί πρωτ… ύλαι αίτινες σήµερον .'.ιιιιΜιιιιι…ιιιι ιΙς χρήσεις µικρας οίκονοµικής αποδόσεως. Ένδεικτικως άνα- |ιιιμιν Μι ή Ι.ιιλτ.Ια έλαίας διατίθεται νύν είς τήν κατανάλωσιν ά… δραχµών ."… mm n'wvnv, ένω δια τής χειροτεχνικής της κατεργασίας ή αύτή ποσότης f"- ότι……" προιόντα αξίας 40.000 δραχµών περίπου. Συγχρόνως τά απο- "μια… :……» u |ιάχια ξύλου (πελεκούδια), ανερχόµενα είς 400 —— 500 Kl— ί.ι'ι url-Iu-n- mm”- ιόννον θα ήδύναντο να χρησιµοποιηθούν δια τήν καµίνευσιν ιιη|ιιινιιι-ι-ιι ι'ι|ι|ΙΙ||()ίί αγγειοπλαστικων "έργων εύρείας καταναλώσεως (γλά- Λιιιιι΄Δι||ιΙ ιι λ.ιι.). 'Ι| μι .'…ι' Ill ιι|ι| ΙΙισσαλικής χειροτεχνίας δυσχεραίνεται από τήν έ΄λλειψιν ll 'IIII. 8 επαρκών στατιστικών στοιχείων. Τούτο όφείλεται είς δύο λόγους. Πρώτον διότι ούδέποτε έπεχειρήΘη µέχρι σήµερον συστηματική στατιστική καταγρα- φή καλύπτουσα όλόκληρον τόν θεσσαλικόν χώρου. Είναι χαρακτηριστικδν ότι καί είς τας επισήµους Στατιστικας 'Επετηρίδας τής 'Ελλάδος ή χειροτεχνία περιλαμ6άνεται, άνευ διακρίσεως, είς τον γενικώτερον κλάδου τής 6ιοτεχνίας. Δεύτερον διότι µέρος μόνον τών ασχολουµένων με τήν χειροτεχνικήν παρα- γωγήν εµφανίζεται ύπό τοιαύτην έπαγγελματικήν ίδιότητα, ένώ μέγα ποσο- στόν έµφανίζεται ύπδ τήν Ιδιότητα τού γεωργού, τού ποιµένος, τής οίκοκυ- µας κ.λ.π. Τούτο αποτελεί τήν αδυναµίαν αλλά καί τήν δύναμιν τής θεσσαλι- κής χειροτεχνίας, όπως θα φανή κατά τήν ανάπτυξιν τού θέματος. Η ΦΥΣ|Σ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΗΜΑΤΟΣ Πρίν προχωρήσωµεν είς τήν αναπτύξω τού θέματος, κρίνομεν σκόπιμον να διερευνήσωμεν τήν φύσιν τού αντικειµένου. Τί είναι χειροτέχνημα; ‘H εύ- κολία τής έτυµολογικής έρµηνείας αποτελεί τήν πρώτην παγίδα. Τέχνηµα, κα- ιιισκεύασμα τής χειρός, δηλαδή προϊόν δια τήν παραγωγήν τού δποίου ούδό- λως ή είς µικραν κλίµακα έχρησιμο1τοιήθησαν µηχανικά μέσα. 'Αλλ΄ έν τοιαύτη περιπτώσει τα χειροποίητα ύποδήµατα είνα χειροτεχνήματα,' Καί είς αύτα σχεδόν αποκλειστικώς είργάσθησαν τα ανθρώπινα χέρια. ‘H απάντησις είναι: όχι. ‘Ev ζεύγος κεντητές πηλιορείτικες παντούφλες είναι χειροτέχνηµα; 'Η ά- ιιαντησις είναι ναί. Μια σκαλιστή καρέκλα ρυθµού Λουδοδίκου 14ου δεν είναι χειροτέχνηµα ενώ αντιθέτως ένα σκυριανδ σκαμνί είναι, παρά τε γεγονός ότι όλιγοτέραν έργασίαν τών χειρών, άπήτησεν ή κατασκευή του. Συνεπώς ή δια ιών χειρών κατασκευή αποτελεί 6ε6αίως µίαν δασικήν προυπόθεσιν τού χει- ιιοιεχνήματος, δεν είναι, όµως, εκείνη πού καθορίζει έπακρι6ώς τήν φύσιν του. Τα προαναφερθέντα παραδείγµατα πιθανόν να μας όδηγήσουν είς τήν ίιιυτέραν παγίδα, δηλαδή είς τήν έσφαλμένην ταύτισιν τής συγχρόνου χειρο- ιι χνίας με τήν λα΄ι'κήν τέχνην. =Υπάρχουν, αναμφιδόλως, πολλα κοινά στοιχεία mi ι;ι'ς τας δύο. Είς αμφοτέρας ό χαρακτήρ τής τέχνης είναι πρόσθετος είς άνιικείμενα χρήσεως: ύφαντα, ξυλόγλυπτα, κεραµεικα, µεταλλοτεχνήµατα… '| || ίσης καναν χαρακτηριστικδν των είναι ότι δέν αποτελούν αποκλειστικα δη- |ιιιιυργήµαΤα προικισµένων προσωπικοτήτων αλλά ανώνυµα δηµιουργήµατα …… ινών μαστόρων. 'Η ανωνυμία αύτή ύπάρχει καί όταν είναι γνωστόν το ό… νιιµα τού κατασκευαστού ένας συγκεκριµμένου αντικειµένου, διότι τούτο ως εί- :...… ώς µορφή, ως διακόσμησις έχει τας ρίζας του είς µακροχρόνιον παράδοσιν ....| &" µορφώθη µέ τήν έργασίαν πολλών γενεών. Υπάρχουν, όµως, καί ούσιώ- ένα… Ρίιαφοραί µεταξύ των. 'Η λαϊκή τέχνη διεμορφώθη είς τας µικρας πολι- ι… …ο"… καί οι"κονοµικας ένότητας είς τας οποίας ήτο καταµερισµένος ό έλ- .…'ιηνικι5ς χώρος κατά τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας. 'Απευθύνεται είς ένα ν…,ι | | µιμμένον κοινδν µέ συγγενείς όπτικας συνηθείας καί μεταχειρίζεται …ι|µιινιικήνυ εύλητττον. "Ο έθνικοτοπικδς χαρακτήρ είναι συµφυής µέ τήν ύπαρ ι…ι-.ι ιι|ι… Αντιθέτως ή σηµερινή χειροτεχνία απευθύνεται προς τούς αστικούς ιι.ιηιιιι.ιμιιι'ις ιών µεγάλων πόλεων ή προορίζεται 81’ έξαγωγήν είς χώρας µέ ι.....].'…,-.ε.ιιι… Μίνωας Ιδιοσυστασίας, µέ άλλοις οπτικας συνηθείας καί ποικίλας maul-“1.1.1, ΑΙ συνθήκαι τής ζωής έχουν αλλάξει, καί τούτο είναι σηµαντικδν ΜΜΜ…" .'.ιι, ι'."… ιτ'ίποµεν ανωτέρω, είς τήν χειροτεχνίαν ό χαρακτήρ τής τέ- .…-…|.,… …… πρίν)… τος είς αντικείµενα χρήσεως.2 ‘H ήλεκτρική κουζίνα, οί .ι…υ,|.-|……-ι η…"… Θερμάνσεως τών κατοικισίμων χωρών, ή ένδυµασία, ή νεωτέ- ,-.ι Δ..-µ ιι για…"-ή καί πλείστα αλλα ήχρήστευσαν μέγα μέρος τών παλαιών αν- ι…ιιι|ιι.ι.…...ι- 'l |… αλλου έδηµιουργήθησαν νέαι ανάγκαι. Συνεπώς δια να είναι δύο"… ή ”nun-x1110 πρέπει να προσαρµοσθή είς τας νέας απαιτήσεις τής ι';ι|ιι'|--ι.--.; να"… :… σηµαίνει ότι πρέπει να χάση τόν έθνικόν της χαρακτήρα. Η… ιι'ιι'ιι.ι .»… µε…… … λόγους έθνικούς ή συναισθηματικούς, άλλα ένεκα ……" ιµι'ιιι|ιι'.ι… "|… ιιι ι ιιήι; καί έµπορικής. Πρώτον διότι ό χειροτέχνης εύκολότε- .…… ml fi-unhumu'nmrx οµιλεί τήν έθνικήν του µορφικήν γλώσσαν καί δεύτερον 1.0 διότι όσον πολυεθνικότερον είναι τό κοινόν προς τό όποϊον απευθύνεται ή χει- ροτεχνία, τόσον «έµπορικώτερος>> ό έντονος εθνικός χαρακτήρ τών προϊόν- των της. Μέ 6άσιν τα ανωτέρω συντόµως καί ατελώς έκτεθέντα δυνάµεθα να ώρί- σωμεν τό χειροτέχνηµα ώς είδος παραγόµενον κατα κύριον λόγον δια τής έρ- γασίαν τών χειρών, έχον έθνικήν … παραδοσιακήν µορφήν άλλα καλύπτον συγχρόνους ανάγκας. ΙΣΤΟΡΙΚΑ Κατα τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας, καί ίδία κατα τόν 180ν καί 19ον αίώνα, ή χειροτεχνία έγνώρισεν έν Θεσσαλία µεγίστην ανθισιν είτε ώς καθαρώς λαϊκή τέχνη είτε ύπό τήν µορφήν όργανωµένης συντεχνιακής παραγωγής "TO- ποιηµένου προ'όντος, π.χ. τα έρυθροδαφή νήµατα τής Συντροφίας τών ,Αμπελακίων.3 Είς τας όρεινας κοινότητας τού Όλύµπου καί τού Κισσό:όου, είς τόν Τύρναόον, είς τήν Τσαριτσάνην, είς τήν περιφέρειαν 'Αλµυρού, είς τό Πήλιου, είς τα χωρια τής Πίνδου, ή παραγωγή όχι µόνον έκάλυπτεν τας ανάγ- κας τής εσωτερικής καταναλώσεως άλλα έξήρκει είς µεγάλης κλίμακος έξα- γωγας πρός τας Βαλκανικας χώρας καί τήν Δυτικήν Εύρώπην. Τα έξαγόµενα προϊόντα ήσαν κυρίως ερυθρά 6αµ6ακερα νήµατα, ύφάσματα, έπενδύται έξ έρίου αίγός, νήματα έκ μετάξης. Ai συνεχώς διογκούµενα| ανάγκαι συντονι- σµού τής παραγωγής, καταµερισµού τής εργασίας καί όργανώσεως τών έ- ξαγωγών συνετέλεσαν είς τήν δηµιουργίαν οίκονομικών όργανισμών είτε ύπό τήν µορφήν τών Συνεταιρισµών είτε ύπό τήν µορφήν ατοµικών παραγωγικών — έξαγωγικών έπιχειρήσεων, α'ι΄τινες 'ι΄δρυον ύποκαταστήµατα καί πρακτορεία είς πόλεις τού "Εξωτερικού (Βιέννη, Βουκουρέστιον, Στεµλϊνον καί αλλαχού). Ο κύκλος τών έργασιών ηύρύνετο συνεχώς καί τα κεφάλαια τών έπιχειρήσε- ων ηύξανε> 1‘0 αλµατωδώς. 'Αποτέλεσµα τής οίκονοµικής ανόδου ύπήρξεν ή 6ελτίωσις τών συνθηκών ιωής καί ή καλλιέργεια τών Γραμμάτων καί τών Τε- χνών. '|δρύθι…αν και… ια είς τα όποΐα έδίδαξαν όνομαστοί διδάσκαλοι τής έποχήι' αν.δ. ι"θηι αν αξιόλογοι λόγιοι καί έκτίσθησαν µεγάλαι καί πλουσίως διακοσµη| ΄ν ι 1111.014 καί έκκλησίαι.5 Δια τής συνεχούς έπικοινωνίας µέ τα μεγ λα κέντρα ιής Δυτικής Εύρώπης καί τόν 'Ελληνισμόν τής διασπορας αί φίλιΛ . Ξ; ι ίδέαι τής έποχής έπέδρασαν 6αθέως. ΄Ανεπτερώθη τό έθνικόν φρόνηµα "πεί τό αίτηµα τής ΄Ελευθερίας κατέστη έπιτακτικώτερον. Έφ΄ όσον, είς παγκόσμιον κλίµακα ή παραγωγή τών συναφών προϊόντων παρέµενε; ίς χειροτεχνικόν έπίπεδον, τα Θεσσαλικα είδη παρήγοντο είς ποιό- τητας καί τιμας συναγωνιστικας. ΄Απδ τών αρχών, όµως, τού 19ου αίώνος ή χρησιµοποίησις τού ατμού ώς κινητηρίου δυνάµεως καί τών χημικών ούσιών ώς 6αφικών ύλών, έν Αγγλία κυρίως, κατέστησαν µή όιωσίμουςς τας έλληνικας έπιχειρήσεις α"ι'τινες δεν ηδυνήθησαν να προσαρµοσθούν είς τήν τεχνολογικήν πρόοδον τής έποχής λόγω τών έπικρατουσών έν Έλλάδι δυσµενών συνθηκών συνεπεία τής Τουρκικής κυριαρχίας. Ούτω ήρχισεν pen/80100 μαρασμός καί χρεωκοπία τών έπιχειρήσεων καί συνεταιρισµών. Έντός τής δεκαετίας 1810 — 1820 έπήλθεν γενική κατάρρευσις. Είς τα 1811 χρεωκοπεΐ ή Συντροφία τών *Αιι".ελακίων, το 1813 παρακμάζει ή 6ιοτεχνία τού Τιρνάόου, ολίγον αρ- γότερον κατςρρέε; ή οίκονοµία τής Τσαριτσάνης ή όπου είχεν ανθέξει είς τόν H ||| γάλον λοιµόν τού 1803.5 ‘O µαρασµός ούτος αποδίδεται συνήθως είς τοπι- ι-ιίι; συνθήκας (έπιδηµίαι, διχόνιαι, ληστρικαί έπιδροµαί, κατατρεγµός έκ µέ- ρους τού ΄Αλή - Πασσα, χρεωκοπία τής Αύστριακής Τραπέζης κ.λ.π.). Αϊ αύ- ι…, όµως, δυσµενείς συνθήκαι, ή έτεροι παραπλήσιαι ύπήρχον καί παλαιότερα .ι.ι|ιίς να προκαλέσουν πτώσιν. Χαρακτηριστικώς αναφέροµεν ότι τα παλαιά χρονικά καί αί χειρόγραφοι «ένθυµίσεις>> γέµουν περιγραφών λοιµών, τό Πή- λ|ιιν κατα τήν περίοδον τής οίκονοµικής καί πολιτιστικής ανόδου του έµαστί- ι'…ι … από τήν ληστείαν7 καί ή διοίκησις τού 'Αλή δεν ύπήρξεν χειροτέρα τών αλλων Τούρκων τοπαρχών καί είς πολλούς τοµείς καταφανώς καλλιτέρα. 'Ο Μίλος τών έπί µέρους αύτών δυσµενών παραγόντων ύπήρξεν ένισχυτικός τών I1- ως τεχνολογικής καθυστερήσεως συνεπειών καί έπετάχυνεν τόν ρυθµόν τής ιιιιμακμής. "Αλλωστε τό φαινόµενον δέν είναι µόνον θεσσαλικόν, έκτείνεται . Η… ι'ιλ'΄ιΚληρΟν σχεδόν τόν 6αλκανικόν χώρον. Βαθµιαίως ή χειροτεχνική παραγωγή περιωρίσθη είς τήν κάλυψιν τών ά…… νιιγκων τής µικρας έσωτερικής καταναλώσεως καί ήσκε΄ι'το κυρίως ύπό τήν |ιιι|ιφήν τής οίκοτεχνίας καί τού µικρού ατομικού ε'ργαστηρίου. Οί όµότεχνοι ιΙνιιι όργανωµένοι είς συντεχνίας, τα λεγόµενα ίσνάφια ή ρουσφέτια.8 Μετα ιι'|ν ιιροσάρτησιν τής Θεσσαλίας είς τήν !Ελλάδα (1882) τό μέγιστον μέρος ιι|ι… χιιροτεχνικής παραγωγής καλύπτει τας οίκογενειακας αναγκας τού πα- | || l γ(.ι)ΥΟ|3. ΄|| Θεσσαλία κατα τούς χρόνους τής αναπτύξεως τής χειροτεχνικής πα- ι… ,ι…ιγής της ήτο κατατετµηµένη είς µικρας οίκονομικας καί πολιτιστικας έ- …-΄νιηιαι;, µέ ίδιαίτερα έκαστη χαρακτηριστικα. Τό Πήλιον μέ τήν ύποτυπώδη ι'.ι||ιι… ρατικήν ζωήν καί τα προνόµια, τ' ΄Αµπελάκια µέ τήν ίδιόρρυθµον αργά- … --ι1ν των, ή Λάρισα µέ τόν µεταπρατικόν χαρακτήρα τής οίκονοµίας της, ή |-' --|ι1ιί ισα καί τα Τρίκαλα ώς αστικα κέντρα γεωργοκτηνοτροφικών περιοχών, [- |Ιµναδος µέ τήν ανεπτυγµένην όιοτεχνίαν τών σταµπάτων, τα χωρία τής ||ι-ι-ιι'ίλ|Κής πεδιάδος µέ τήν τιµαριωτικήν κοινωνικήν διάρθρωσιν, ανέπτυξαν Ι|ιι…ιιι|…ν ύφος λαϊκής τέχνης καί έδημιούργησαν πληθώραν µορφών καί έ- -ι….ι|ιιιγι.΄ιν αίτινες, προσαρμοζόμεναι είς τας σημερινας πρακτικας ανάγκας mu ulnllunm‘xg απαιτήσεις, δύνανται να αποτελέσουν τήν σταθεραν 6άσιν ί'…ι||ιι-ιιι|ιγίιις (ιιωσίμου συγχρόνου χειροτεχνίας. Η ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ XEIPOTEXNIA II ιιιι|ι-ιιη|ιη0εΐσα αναθέρμανσις τού ένδιαφέροντος δια τα έργα τής µ..…. “vi-u“ ιι|ν ό'ιτοίαν έν αρχή τής παρούσης έσημειώσαµεν, ανεζωογόνησεν ως ιιιινι…'-λήν|ιΙν ι-λίμακα τας έν ύφέσει χειροτεχνικας δραστηριότητας καί …'ιι……ι-γι|…ν νέας, συγχρόνως δέ συνετέλεσεν είς τήν ανάπτυξιν ένός νέου "…κι"… η……|ι|…… ι΄ιιιχολουμένου µέ έργα χειροτεχνίας καί ό όποίος ανακρι6ώς αιολιιίιιιι "µια…"… λαϊκής τέχνης». 'Η ανάµειξις, όμως, είς τόν κλάδον αύτόν αµινών-.… αν… ΄|ιιιιιρικής παραδόσεως άφ ένός, καί άφ έτέρου ή έλλειψις Ηλ|||΄μ"|"|ιι'|ιιιι.ιι… …ι'ι ματαναλωτικού κοινού, καί ίδία τών μετρίας µορφώσεως και ιιιιι.ι....ι'ι.|ιι'ιιιι… |…ίνων τουριστών, έδημιούργησεν κατάστασιν δυσφηµίζουσαν ιι΄|ν "Μ…-ήν χιι|…ιι…χνίαν. Καίτοι ή δηµιουργηθεΐσα κατάστασις είναι δυ- ιιι…ι'-µ|ι… …! ιϊλΛι'ι|…ι| ακρι6ώς διότι έγινεν κατάστασις — ή έπανοδος είς 12 τήν καθαραν πηγήν τής χειροτεχνίας, είς τόν χειροτέχνην τής έλληνικής ύπαί- θρου, Θα 6ελτιώση σηµαντικώς τήν όλην είκόνα. Καί είς τό έργον αύτό κα- λούνται να συµ6άλουν οί θεσσαλοί χειροτέχναι έπ' ώφελεία τής έλληνικής οίκονοµίας, τού εθνικού γοήτρου αλλά καί αύτών τών ίδίων. Σήμερον ή θεσ- σαλική χειροτεχνία απευθύνεται κατα τό μεγαλύτερον μέρος της είς τήν έσω- τερικήν κατανάλωσιν. ’E111 πλέον ασχολείται µέ τήν παραγωγήν τουριστικών ένθυµίων ή διακοσµητικών είδών καί πραγματοποιεί μικρας κλίµακος έξαγω- γαι; ύφαντών (κυρίως φλοκάτων) καί όλίγων σταµπάτων. Κυριώτεροι τόποι έξαγωγής είναι αί ιΗνωμέναι Πολιτείαι τής 'Αµερικής καί αί χώραι τής Βο- ρείου Ευρώπης. ,Ενδεικτικώς αναφέροµεν ότι κατα τό χρονικόν διάστημα από 10 Όκτω6ρίου µέχρι 15 Νοεµ6ρίου, ήτοι έν όψει χειµώνος καί είς περίοδον προετοιµασίας τών αντιστοίχων καταστημάτων τού έξωτερικού δια τας έορ- τας τών Χριστουγέννων, έξήχθησαν από τόν Νομόν Μαγνησίας 1280 κιλα φλοκάτων καί από τόν Νοµόν Λαρίσης έτερα 728 κιλά.9 Είς τας ποσότητας αύτας δέον να προστεθούν αί έπιτοπίως αγορασθείσαι καί έξαχθείσαι ύπό ξέ- νων µικροποσότητες φλοκάτων αίτινες δέν ύπερ6αίνουν τά 100 κιλά. Οί No— μοί Τρικάλων καί Καρδίτσης, δια τούς όποίους δέν έχοµεν στοιχεία, έξήγαγον µεγαλυτέρας ποσότητας, άλλα πάντως ούχί ίκανοποιητικάς. Κατα κλάδους ή θεσσαλική χειροτεχνία παρουσιάζει τήν έξής είκόνα: ¢Y φ α ν τ ι κ ή . Τα κυριώτερα προϊόντα της είναι αί φλοκάται, τα ταγά- ρια, άι κου6έρται, τα πατάκια, τα χαλιά, ύφάσματα γυναικείας ένδυµασίας καί είς μικραν κλίµακα, διάφορα έξαρτήµατα τής ένδυμασίας (ζώναι, λαιµοδέ- ται κ.λ.π.). ιΥπό χρήσιν είναι απασαι σχεδόν αί παραδοσιακαί τεχνικαί: φλο- κάται, μπαστά, κεντητα στόν αργαλειό, ντριστελιασµένα… Μεγάλην παραγω- γήν ύφαντών έχει ή Δυτ. Θεσσαλία µέ κέντρα τα Τρίκαλα καί τήν Καρδίτσαν. Κατα τό πλείστον ασκείται από γυναίκας αίτινες είναι όργανωµέναι είς Συνε- ταιρισµούς έχοντας τήν έδραν των είς μίαν όρεινήν Κοινότητα τής περιοχής καί πιστοδοτουµένους ύπό τής 'Αγροτικής Τραπέζης, άλλα τών όποίων τα μέλη διαχειµάζουν καί έργάζονται είς τα πεδινά ά…… κέντρα. Χαρακτηρι- στικόν παράδειγµα είνα ή συνοικία 'Αγίας Μονής τών Τρικάλων ή όποία ά- ποτελεί, ούτως είπείν, έν έκτεταµένον έργαστήριον ύφαντικής. Είς τήν ανωτέρω συνοικίαν μόνον αΙ ανήκουσαι είς τόν Γεωργικόν Βιοτεχνικόν Συνεταιρισµόν ανέρχονται είς 120, κατασκευάζουν δέ τα ύφαντα κατ' οίκον, χρησιµοποιούσαι τας ίδιοκτήτους έγκαταστάσεις τού Συνεταιρισµού δια τό λανάρισµα κ.λ.π. Είς έκαστον τών ανωτέρω 120 µελών αντιστοιχούν 2 - 5 πρόσωπα τής οί- κογενείας των, έργαζόμενα καί αύτα κατ' οίκον. Έπί πλέον, είς περιόδους αίχμής τής ζητήσεως, ανατίθενται έργασίαι καί είς άλλα 150 - 200 άτοµα εκτός Συνεταιρισμού.1ο 'Ο ανωτέρω Συνεταιρισµός, τού όποίου δίδοµεν έκ- τενή περιγραφήν διότι δίδει τήν είκόνα τών παρεμφερών όργανισµών, διαθέ- τει νεοκτίστους έγκαταστάσεις έµ6αδού 130 µ2 περιεχούσας έν κλωστήριον, µίαν φυτιλιέραν, τέσσαρας λανάρες καί ένα ύγραντήρα. Κύριοι φορείς τής θεσσαλικής ύφαντικής δραστηριότητος είναι έπιχειρη- µατίαι τών αστικών κέντρων ο΄ι΄τνες προµηθεύουν τας πρώτας ύλας είς γυναί- κας έργαζοµένας κατ' οίκον καί παραλαµ6άνουν τα προϊόντα, πληρώνοντες τήν αξίαν τής έργασίας. Οί ίδιοι διαθέτουν µικρόν αριθμόν ίδιοκτήτων αργα- λειών. Χρησιµοποιούνται έγχώρια έρια ώς καί προελεύσεως Αύστραλίας. Λό- γω τής µεγάλης ζητήσεως ύπάρχει τάσις όιοµηχανοποιήσεως τής παραγωγής. "Ιδιαίτερα κλαδον αποτελούν τα ύφαντα από έριον αίγός, τών όποίων ….. ….......…..Ηι 13 ι'| .'ιιιιΙιικασία νηµατοποιήσεως καί ύφάνσεως είναι διάφορος τής λοιπής ύφαν- ……ι|ι… Κατασκευάζονται ύφαντα επαγγελματικής χρήσεως (σάκκοι δια τήν ι΄'ι-ίΙλιι|ιιν ε'.λαιών) ώς καί ταγάρια καί διάδρομοι. | α π η τ ο υ ρ γ 1 0 . Μόνοι φορείς τής ταπητουργίας έν Θεσσαλία εί- νιιι ι'ι "Ελληνικός Ταπητουργικός "Οργανισμός καί ή Βασιλική Πρόνοια. Είς ι'ιιιιι|ιιιρα, όρεινα κατα κύριον λόγον, χωρία έγκαθίσταντα Σχολαί … Έργα- ιι 11'111111, έφ' όσον ύπό τής Κοινότητος έξασφαλισθή ό χώρος πρός έγκατάστα- mm 1111, Σχολής καί ή διαµονή τής διδασκαλίσσης. Μετα όλιγόµηνον μαθη- 1111111, παραδίδονται είς τας ταπητουργούς τα σχέδια καί αί πρώται ύλαι 1-11 ιιαραλαµ6άνονται οί τάπητες, έπί πληρωμή τής αξίας τής έργασίας, ή ιιιιιιιιι καθορίζεται δάσει τών συντελεστών έµόαδού, πυκνότητος κόμ6ων καί ι|.ιι'ιίι)υ. Κ ; ν τ η τ ι κ ή . ‘H µηχανοποίησις τής έργασίας περιώρισεν κατα πο- λύ ιην ασκησιν τής δια χειρός κεντητικής, παρα τήν αναµφισ6ήτητον ύπερο- -.ι|ιι ιι|ς δευτέρας από πάσης απόψεως πλήν τού κόστους παραγωγής. =Ο πε- |ιιιι|ιιιι|ιός αύτός έκτείνεται όχι µόνον είς τήν έμπορευματικήν παραγωγήν, ι'ι'-.Λι'ι καί είς τήν κάλυψιν τών οίκιακών αναγκών. Είς τινα χωρία τού Πηλίου …, ιιιιί 111> εύαγή ίδρύματα (΄Ορφανοτροφεία, "Ιερού Μοναί, Λύκειον ιΕλληνί- ……) ι'ισκι ϊται ή κεντητική είς µικραν κλίμακα. "Υπό έπιχειρηµατιών τών ’A— "ημων καί ύπό τής Βασιλικής Προνοίας παραδίδονται είς τας έλευθέρας κεν- ιι|ι|ιί…… α'ι πρώται ύλαι καί τα σχέδια ή δέ πληρωµή τής έργασίας γίνεται Μπι… ιόν αριθμόν τών δελονιών (3 -- 4 δραχµαί ανα 1000 όελονιές). l- 1 ρ α µ ε ι κή -—- ’Ayya1o1r7101011k1'1. Είς τούς τέσσαρας Ηι-|……… ιης Θεσσαλίας ύπάρχουν έργαστήρια αγγειοπλαστικής δι΄ έγχώριον ι-ι!ιιΙΙ'ι΄Ιλ(ι)Ο|ν. Τα κατασκευαζόµενα είδη είναι: γλάστρες, κανάτια, κανάτες, '΄'ιιιν,»ι΄|νιιι, λι'κάνες καί διάφορα μικροκεραµεικα πωλούµενα είς τας θρησκευτι- ..… ιιιινι|γύρΕ.|ς. Είς τήν πεδινήν περιοχήν τής Καρδίτσης (χωρία Κουτσερί, | 1-1-111-11 1-111 είς τήν κώµην τών Σοφάδων) παράγονται είς µεγάλας ποσότη- ι-ιι… .ιιιιι|ιι|ιήσεις καί µικρογραφίαι αρχαίων αγγείων μέ ψυχραν διακόσµη- Η… µι ι|…ιι… επιτυχίας. Προορίζονται κυρίως δια τουριστικα ένθύµια. Είς Βό- .λ.…: …… αποφοίτων τού φροντιστηρίου κεραµεικής διακοσµήσεως τού έκεί ||ιηιιΙ||Ι||||(Π()ς E.O.E.X. έν συνεργασία µετα αγγειοπλαστών τής περιοχής, ".:ι||ιιιιΙ-ιιιι΄ιί…ιινΤαΙ ανάγλυφοι έφυαλωµέναι διακοσµητικαί πλάκες µέ θέματα έ…"… … ί…'ι γυι|ιίνων µητρών από λιθόγλυπτα τού Πηλίου, ώς έπίσης καί µιν .… ι-ι-…-…'ι ι|ιι΄΄να αγγεία, διακοσμητικής χρήσεως. '1. .|ιι|ιιΙµιι|Ι…ΟύµΕνΟς πηλός προέρχεται από τας περιοχας όπου είναι ι' .-ιιι-ι 111111-1111 11": αγγειοπλαστικα έργαστήρια καί µικραί ποσότητες έρχον- .… ".… ιι|ι| ιιι|ιιιιχήν κής Χαλκίδος. Αί µέθοδοι έργασίας καί αί έγκαταστά- ι!ιι- Σί|-!!'ΥΞ|!ι…ιιιιιιι καί είς τινας περιπτώσεις πρωτόγονοι.11 Ποδοκίνητος "µ.--ν'ιΗΉΙ!ΗΙΜι| ψυχάς, ύπαίθριοι λεκάναι καθαρισµού τού πηλού, ξύλινοι 1111;111:111 Η" Η……- ιι'ιι… ιιλί6ανος ξύλων αποτελούν τόν κανόνα. Είς όλόκληρον µμ; Ν'." ……….ι.… ι΄ιιιιι|ιχιι ως μόνον μικρός ήλεκτρικός κλί6ανος, δύο µηχανοκί- πι|ι-…. ιιι-.--ι …. |ιιιι ήλικτροκίνητος πρέσσα. Ένταύθα λαμ6άνονται ύπ" ό- ι|ιιµ µ…… … .1 1111-11 νιιιιτού χαρακτήρος αγγειοπλαστικα έργαστήρια καί όχι … I'm-11.111111” η βιοµηχανικού κεραµοποιεία άτινα κατασκευάζουν τούόλα, Ει|..'ι|.…-ι 1111511111111 ι-ικί |'|΄δη υγιεινής. 14 :. υ λ o γ λ υ π τ ι K ή . Είς τα αστικά κέντρα ύπάρχουν µεµονωµένα έρ- γαστήρια εκτελούνται ξυλόγλυπτα οίκιακής καί εκκλησιαστικής χρήσεως (Ξ- πιπλα, κασσέλες, τέµπλα, δεσποτικούς θρόνους, είκονοστάσια κ.λ.π.). Τό τεχ- νικόν έπίπεδον είναι ίκανσποιητικόν, άλλα δεν καλλιεργείται ό τοπικός ρυθµός. Κατα τα τελευταία έτη έσημεώθη είς µικραν κλίμακα ζήτησις ύπό χειροτεχ- νών διακοσµητικών θεµάτων καί εφαρμογών αίτινες παρέχονται ύπό τού Ε.Ο.Ε.Χ. Είς πολλα χωρία καλλιεργείται ή ποιµενική ξυλογλυπτική, τής δ- ποίας τα προϊόντα είναι γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια καί αλλά µικρα αντικεί- µενα, µε έντονου τοπικόν χρώµα καί γνήσιον πρωτογονισµόν αντιλήψεως. Ταύ- τα προτιµώνται ύπό ποσοστού ξένων ώρισµένης αϊσΘητικής τοποθετήσεως. ‘H ποιµενική ξυλογλυπτική δύναται, δια καταλλήλου καθοδηγήσεως καί οργανώ- σεως τής εµπορίας, να έξελιχθή είς συµπληρωµατικήν απασχόλησιν ίκανού &- ριθµού ανδρών τών κτηνοτροφικών περιοχών. Είς τό Χειροτεχνικόν Τµήμα τής Δασοτεχνικής Σχολής Καλαμπάκας διεµορφώθησαν λίαν αξιόλογοι µορφαί αντικειµένων χρήσεως, ξυλογλύτπων καί µικρών κατασκευών µε δόγες, καί έξεπαιδεύΘη αριθµός νέων είς τήν κατασκευήν των. Δέν έπιτεύχθη, όµως, ή διοχέτευσις τών προϊόντων είς τήν τήν κατανάλωσιν, παρα τα αναµφισ6ήτη- τα πλεονεκτήµατά των, καί ή όλη δραστηριότης εύρίσκεται έν ύφέσει. Με τ α λ λ ο π λ α σ τι K ή. 'Ολίγα µεμονωµένα έργαστήρια είς Βό- + λον, Κανάλια Βόλου,-πάρισαν, Τρίκαλα, Καρδίτσαν καί αλλαχού. Κατεργά- ζονται κυρίως τόν χαλκόν. Πολλα εξ αύτών, τα δποία παρήγαγον μέχρι σή- µερον αποκλειστικώς είδη μαγειρικής, έτράπησαν πρός τήν κατασκευήν εί- δών κοσμήσεως καί αντικειµένων συγχρόνου χρήσεως, λόγω περιορισµού τών αρχικών των εργασιών συνεπεία τής έπεκτάσεως τής χρήσεως τού ήλεκτρι- σµού είς τήν μαγειρικήν καί τήν εύρείαν διάδοσιν δοχείων εκ πλαστικών ύ- λών. τα παραγόμενα είδη διακοσµούνται είτε δια χαράξεως είτε 61’ ανα- γλύφων παραστάσεων, δηµιουργουµένων µε σφυρηλάτησιν επί τής όπισθίας πλευράς. A‘1 κατασκευαστικαί µέθοδοι καί αί εγκαταστάσεις δεν είναι συγ- χρονισµέναι. Τα θεσσαλικα χάλκινα είδη δεν στερούνται χάριτος, φαντασίας καί πρακτικότητος, αλλά δυσκόλως δύνανται να γίνουν εξαγώγιμα δεδοµένου δΤι προσφέρονται είς τιμας αϊσθητικώς ανωτέρας από τα αντίστοιχα είδη άλλων χωρών (Π.χ. κατά 40 - — 70 1ng εκατόν ακρι6ώτερα τών τού Λι6άνου). 'Απαιτε΄ι'ται λήψις σειρας µέτρων πρός σημαντικήν µείωσιν τών τιμών, ήτοι εκσυγχρονισμός τών εγκαταστάσεων, µετεκπαίδευσις τών τεχνιτών καί μείω- σις τών δασµολογικών έπι6αρύνσεων. Είς Λάρισαν ύπάρχει έργαστήριον έ- πισµαλτωµένων έργων μεταλλοπλαστικής, µε καλας εγκαταστάσεις. Καί τού εργαστηρίου αύτού τα είδη δεν είναι εξαγώγιμα λόγω τών πολλών έπι6αρύν- σεων. Χαρακτηριστικώς άναφέρομεν ότι τα είσαγόµενα 011’ 010100 σμάλτα έπι6αρύνονται με δασμούς καί τελωνειακας διατυπώσεις K010 95 περίπου τοίς εκατόν έπί τής αξίας άγορας των. Σ τ α µ π άτ α . 'Η άλλοτε ανθούσα διοτεχνία σταμπάτων είς Τίρνα- 60v, φθίνουσα συνεχώς, αντιπροσωπεύεται σήμερον από δύο μόνον έργαστήρια απασχολούντα µικρόν αριθµόν εργαζοµένων. Κατασκευάζονται τραπεζοµάν- δηλα, κουρτίνες, µαξηλάρια, πάντες είς μονόχρωμον, δίχρωµον καί πολύχρω- µον έκτύπωσιν. τα παραγόμενα είδη καταναλίσκονται κυρίως είς τό εσωτερι- κόν. Υπάρχει ζήτησις καί από τό έξωτερικόν (Β. 'Αµερική, Αίγυπτος, Με- ξικόν) προς τήν οποίαν τα έργαστήρια τού Τιρνάδου δεν δύνανται να αντα- ποκριθούν ελλείψει κεφαλαίων κινήσεως. ,; 15 Κ σε λ α 0 ο π λ ε κ τ ι κ ή . 'Υπάρχουν ολίγα έργαστήρια παράγοντα, -'- |…΄ ιών συνήθων προϊόντων εσωτερικής καταναλώσεως δι' οίκιακήν καί έ- ιιιιγγιλµατικήν χρήσιν (καλάθια, κοφίνια, δαµιζάνες, πανέρια…) καί πλεκτά ι'ιιιιιλα ώς καί είδη εξαγώγιµα (τσάντες γυναικών, λαμπατέρ, καλαΘάκια κεν- ιι'||ιιιι…,...). 'Ως πρώται ύλαι χρησιµοποιούνται δούρλα, ψαΘί, καλάµια, δέρ- "||… καί λωρίδες ή κορδόνια πλαστικά. 'Ως καί είς τήν αρχήν τής παρούσης έλέχΘη, επίσηµα καί ήλεγµένα στα- 111111111‘1 στοιχεία δεν ύπάρχουν. Βάσει τών περιωρισµένων στοιχείων τού πα- |…|…ι||ιιιιος Ε.Ο.Ε.Χ. Βόλου καί τών προσωπικών έκτιμήσεων τού γράφοντος, ή ….| ||…ιι χνία έν Θεσσαλία παρουσιάζει, κατα προσέγγισιν, τα εξής μεγέθη: Ν. ΜΜΜ] Ν. ΛΔΡ!ΣΗΣ Ν. ΝιιΝΝ… Ν. 111111111111 mum. K Λ Τ H r O Ρ I A EFF. |ΔιοΜΔί …. |Δτο… …. "ο… 111- mm ΡΗΣΕΙΣ Βλέπε VII-AMI IKH 20 600 18 500 10 100‘ 20 800 {1110111111. 0; i A ί Βλέπε Ιλ! II I IOYPFIA 2 15 4 60 δποσημ. β RMNIIIIIKH 30 * 30 1 6O 20 ||||΄'ΛΜΙ |ΚΗ - ΑΓΓΕ|ΟΠΛ. 35 100 5 12 12 22 5 10 … … --- Βλέπε ""Αι…" ΛΥ| || ΙΚΗ 2 110 4 8 5 25 3 60 δω…]… Y ΜΠΙ'ΛΛΛΠ||ΛΛΣΤΙΚΗ 2 5 3 10 5 20 3 10 Ι|'ΛΜΙΙΛ1Λ 2 15 ιΛΜιι:ιι'ιΛιι;ιικΗ 3 ιο 3 12 ' ΛΘ|Γ|ΜΛΙ'ΙΛ)ΧΉΛ|ΙΣΕ|Σ 5 20 5 20 10 60 5 20 ΜΜΜ ι64 865 42 620 50 359 36 920 …- — [) 'Ym-rylcnvun µόνον τα &… τών τριών έργαλειών έργαστήρια. Οί |…|'ιιι…ιµι'ι| λιιµ6ιϊνιινιαι ώς µία µονάς. !) Περιλαµβάνουν" καί αί έπιδιδόµεναι είς τήν ταπισερί. Η Ψι'…ιτιλη|ζιινιιιι …! 0| µεμονωµένοι τών χωρίων. 116 ”H101 ύπάρχουν έν Θεσσαλία 2764 χειροτέχναι, κατανεμόµενοι κατα κατηγορίαν ώς εξής: Είς τήν ΥΦΑΝΤ|ΚΗΝ . . . . . . . . ...... 2.000.— >> » ΤΑΠΗΤΟΥΡΓ|ΑΝ .. . ..... .... 75.- >> >> KENTHTIKHN ....... 140.- >> » ΚΕΡΑΜΕ|ΚΗΝ .. . . .......... 144.- >> » ΞΥΛΟΓΛΥΠΤ|ΚΗΝ . . . . .. ..... 203.— » …» META/\AOI‘IAAZTIKHiN . . . . . . 45.— » » ΣΤΑΜΠΑΤΑ .......... . . . . . 15.- » » ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤ|ΚΗΝ . .. .... 22.- » ΛΟΙΠΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕ|Σ ..... .. 120.- Σ ύ ν o λ ο ν ................... 2.764 Δύσκολος είναι 6 καθορισµός τού συνολικού ύψους τής έτησίας χειρο- τεχνικής παραγωγής. Θα έπιχειρήσωµεν ένα κατα συμπερασµόν ύπολογισµόν, έν γνώσει τών κινδύνων πού περικλείει ούτος. Δεδοµένου ότι κατά μέσον ό- ρον έκαστος χειροτέχνης παράγει ήµερησίως προϊόντα αξίας 150 δραχµών καί ό µέσος ετήσιος αριθμός τών ήμερών απασχολήσεώς του είναι 250, τό ετήσιου χειροτεχνικόν είσόδηµα τής Θεσσαλίας ανέρχεται είς δραχµας 103. 650.000, ήτοι: "Ατομα 2764 Χ 250 ήµέρας = 691.000 ήµέραι Χ 150 δραχ- µας ήμερησίως : 103.650.ΟΟΟ. Είς τήν έκτίµησιν τής αξίας τών παραγοµένων ήμερησίως χειροτεχνηµά- των κατ, ά…… έλήφθη ύπ' όψιν καί τό γεγονός ότι δεν ύφίσταται έν Θεσσα- λία ανεπτυγµένη κατεργασία πολυτίµων µετάλλων ή άλλων 6αρυτίµων ύλών. XEIPOTEXNIKAI ZXOAAI ‘H λειτουργία Χειροτεχνικών Σχολών είναι σπουδαίος παράγων αναπτύ- ξεως τής χειροτεχνίας, διότι προετοιμάζει τεχνίτας ύψηλού τεχνικού καί αί- σθητικού έπιπέδου καί ίδία έπί έξαγωγίµων είδών. Πλήν τής αρτίας τεχνικής καταρτίσεως καί τής έξοικειώσεως τών µαθητών µε τας συγχρόνους µεθό- δους χειροτεχνικής παραγωγής, δασική προύπόθεσις επιτυχίας είναι καί ή καλλιέργεια τής καλαισθησίας των καί ή ανασύνδεσις µέ τήν έλληνικήν πα- ράδοσιν. Πρός τούτο δέον όπως ή τεχνική διδασκαλία συμπληρώνεται µέ µα- θήματα ελευθέρου καί διακοσµητικού σχεδίου καί µε απλουστευµένην διδα- σκαλίαν ίστορίας τής Τέχνης γενικώς, καί τής ελληνικής λα|κής τέχνης είδι- κώτερον, ώς καί μέ στοιχεία µορφολογίας, πάντοτε κατα τρόπον έποπτικόν, είτε δια φωτεινών προόολών είτε δι, έπιδείξεως είκόνων καί αντικειµένων. Τού- το έφαρμόζεται έν Θεσσαλία μόνον είς τας Σχολας τού 'Εθνικού ΄Οργανισµού 'Ελληνικής Χειροτεχνίας (Ε.Ο.Ε.Χ.) με καλά αποτελέσµατα. Πρ66ληµα όλων τών χειροτεχνικών Σχολών είναι ή έν τώ χωρίω ή τή κωμοπόλει έγκατάστα- σις τών αποφοίτων πρός άσκησιν τού επαγγέλµατός των. Οί πλείστοι εξ αύ- , τών απορροφώνται από διοµηχανίας καί επιχειρήσεις τής Πρωτευούσης ή 17 ι|ιι|ιι1νΙ(Ιι πρός άλλα έπαγγέλµατα. Τούτο ίσχύει κυρίως δια τούς ανδρας. |||ιι'ιι… ιιιύτο δέον όπως θεσπισθούν κίνητρα παραμονής των είς τήν ύπαιθρον. |΄ 1111 ηµας ταύτα είναι ή παροχή δωρεαν ή ύπό εύνοϊκούς όρους τών μέσων ιιιι|ιιιΥ(ι)Υης, ή συγκρότησις μικρών συνεργατικών πρός περιορισμόν τών γε- .ιιι…ι.… ίιιιιτανών, αί τοπικαί έκθέσεις με ύπολογίσιµα όρα6εία καί ή όργάνω- .… ιι|ι… έµπορίας. Ai λειτουργούσαι σήμερον Χειροτεχνικαί Σχολαί έν Θεσ- ……Μιι ι|ναι αί ακόλουθοι: l. 2. Σχολή Ταπητουργίας έν Ζαγορά ('Ελληνικού Ταπητουργι- κού Όργανισµού). Φοιτούν 30. Σχολή Ταπητουργίας έν Μακρινίτση (Έλληνικού Ταπη- τουργικού 'Οργανισµού). Φοιτούν 6. Σχολή Ταπητουργίας έν Πορταριά (Βασιλικής Πρωσίας). Φοιτούν 5. Σπουδαστήριαν Ξυλογλυπτικής έν Βόλω (Παραρτήµατος Ε.Ο.Ε.Χ.). Φοιτούν 15. Σχολή Ταπισερί έν Νεοχωρίω Πηλίου (Πρωτοδ. Βέρας Μυ- τιληναίου). Φοιτούν 8. 12 Φροντιστήριον Διακοσμήσεως Κεραµεικής έν Βόλω (Πα- ραρτήµατος Ε.Ο.Ε.Χ.). Φοιτούν 8. Χειροτεχνικόν Τµήμα Δασοτεχνικής Σχολής Καλαµπάκας (Υπουργείου Γεωργίας). Φοιτούν H. Σχολή =Υφαντικής έν ΄Αµπελακίοις (Κληροδότημα 'Αλεξί- ου ΄Αλε6ίζη). Φοιτούν 6. Σχολή ιΥφαντικής έν Ραψάνη (Κας Κασιμάτη). Φοιτούν 30. Έργαστήριον κεραµεικής είς Παιδόπολιν «'Αγία Σοφία» Άγριας Βόλου. Φοιτούν 5. Σχολή Ταπητουργίας έν Εύξεινουπόλει ('Ελληνικού Ταπη- τουργικού 'Οργανισµού). Φοιτούν 12. Σχολή Ταπητουργίας έν Λι6αδίω ΄Ολύµπου (Βασιλικής Προνοίας). Φοιτούν 5. Σχολή Ταπητουργίας έν Τσαριτσάνη (Έλληνικού Ταπη- τουργικού Όργανισµού). Φοιτούν 10. Σχολή *Υφαντικής έν Βόλω (Λύκειον 'Ελληνίδων). Φοι- τούν 6. Χειροτεχνική Σχολή Κορασίδων (Μονή Βυτουµα). Φοι- τούν 18. Ι'|ι ιήν (1- π…… ι:τικήν προσπαθει… δέον να ένταχθή καί τό έργον τών ΠιΠιιι|ιιιλιιιιιι.ιν ιι|ιιι>κιη>ικής τού Προγράμματος Γεωργικών Έφαρµογών. ΠΡ()ΥΠΟΘΕΣΕ|Σ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ |||---ι-ιι|ιι'…ιιι νιί ι΄ί…ιτάσωμεν τας δυνατότητας αναπτύξεως τής χειρο- ιο|ν|--ι… -'.- 1 hum-Mu, κρίνοµεν σκόπιµον να σκιαγραφήσωμεν τούς παράγον- ι…… "ΜΗ-Μ…… 1-111 ι'ι|ινι|ιικούς, οί οποία προδιαγράφουν τό μέγεθος τής δυ- …ιιηι 1511111111111.“~ 1-111 κιι()ιι|ιίζουν τα µέσα καί τας µεθόδους αίτινες δέον να ..|Ι,|µιιι|"| 111v 18 Θετικοί παράγοντες: Α. ‘H ύπαρξις πλούτου μορφών τής λαϊκής τέχνης παλαιοτέρων έποχών. Είς κάθε γωνίαν τής θεσσαλικής γής ζωγραφίαι, ξυλόγλυπτα, λιθόγλυπτα, ύφαντά, κεντήματα, κεραμεικά, χάλκινα σκεύη, περιέχουν θησαυρόν ποικίλων διακοσµητικών θεµάτων, σχηµάτων, χρωµατικών συνδυασµών καί τεχνικών. Δια τής καταλλήλου προσαρµογής αύτών είς συγχρόνους χρήσεις είναι δυνα- τόν να δημιουργηθή χειροτεχνία τοπικού ύφους, στοιχείον όπερ αποτελεί ση- µαντικόν παράγοντα ζητήσεως. Τό έργον φαίνεται απλούν, άλλα άνευ 0061:1— ρας καί ύπευθύνου αντιµετωπίσεώς του δύναται να συντελέση είς τήν παρα- µόρφωσιν τού τοπικού ύφους. 'Εν πρώτοις δέν είναι δυνατή ή ύφ' έκάστου χειροτέχνου έρευνα πρός συλλογήν τών µορφών. Άλλα καί είς τήν απίθανον περίπτωσιν πού θα έπεχειρείτο αύτη, ύπάρχει κάθε λόγος αµφιόολιών ώς πρός τήν έπιτυχίαν τής προσπαθείας του, έαν δηλαδή, συνέλεξε τα γνήσια στοι- χεία ή όσα τού έκαµον έντύπωσιν. 'Επικίνδυνος έπίσης είναι ή µεταφορα έ- νός διακοσμητικού θέµατος από μιας ύλης είς αλλην διότι κάθε ύλη (ξύλον, πέτρα, ύφασµα, κέντημα) έχει ώρισµένας δυνατότητας πρός τας όποίας δια τής παραδόσεως προσαρµόζεται έκαστον διακοσµητικόν θέµα —- καί τας &… ξιοποιεί. ’Aq)’ έτέρου καί έπί τού ίδίου είδους (π.χ. τό κέντηµα) ή έκάστοτε χρησιμοποιουµένη τεχνική (σταυροδελονιά, ριζοδελονια κ.λ.π.) διαμορφώνει κατ, ίδιον τρόπον τα διακοσμητικά θέµατα.13 Καί έαν μορφωμένοι κεραμι- σταί περιέπεσαν είς τό σφάλµα να µεταφέρουν αύτούσια θέµατα νησιωτικών κεντημάτων είς κεραμεικας έπιφανείας, είναι πολύ πιθανότερον να κάµουν πα- ρόμοια λάθη χειροτέχναι οί όποίοι ούτε αίσθητικήν καλλιέργειαν έχουν, ούτε είναι φορείς ζωντανής παραδόσεως, όπως συνέ6αινε μέ τούς όµοτέχνους των παρελθουσών εποχών. Έκτός αύτού, έκαστη διακόσµησις διαμορφώνεται δά- σει συγκεκριµμένου σχήματος τό όποίον κοσµεί. Τονίζει τήν φοράν του, ακο- λουθεί τήν κίνησιν τών γραµµών του, τό έξυπηρετεί καλαισθητικώς. Συνεπώς ή απαράλλακτος µεταφορά του είς αλλου σχήματος αντικείµενον καθιστά αί- σθητικώς αδικαιολόγητον τήν τοιαύτην διαµόρφωσίν του καί ούτω, ή αύτή διακόσµησις είναι δυνατόν να είνα καί ώραία, έφ' όσον εί- ναι όρΘώς τοποθετηµένη, καί άσχηµος, όταν κακώς τοποθετηθή. Τό πρό6λημα καθίσταται όξύτερον όταν πρόκειται περί νέων αντικειµένων, σηµερινής χρή- σεως, πρός τα όποία είναι ύποχρεωµέ…νη να στραφή ή χειροτεχνία δια να κα- ταστή διώσιµος. Είναι, λοιπόν σκόπιμον, όπως έκδωθούν πολλα λευκώµωα µέ έλληνικα θέματα καί συγχρόνως όπως χειραγώγηθούν οί τεχνίται είς τήν έφαρμογήν αύτών. Είναι 6έ6αιον, καί τό απέδειξεν ή μικρα σχετικώς πείρα, ότι όταν ένα είδος αρχίση να καλλιεργήται, οί χειροτέχναι θα έπιφέρουν 6αθµιαίως αλλαγας καί τελειοποιήσεις καί, χειραφέτημένοι πλέον, θα προ- χωρήσουν είς νέας δηµιουργίας, 6ασιζομένας είς τήν κτηθείσαν πείραν καί τό διαμορφωθέν ύφος - αύτό είναι ήδη αρχοµένη π α ρ α 8 o σ ι ς . Β. ‘H αφθονία έπιτοπίων πρώτων ύλών ήτοι ξύλου έλαίας δια τα τορ- νευτα ξύλινα είδη, ξύλου όξυας καί καρυδιάς δια τα ξυλόγλυπτα, έρίου δια τα ύφαντά, αργιλωδών χωμάτων δια τα κεραμεικά, ψάθης, καλάµων κ.λ.π. 'Η προτίμησις είς τας πρώτας ύλας τας όποίας προσφέρει ό τόπος είναι αύτο- νόητος καί έπιθυµητή από πάσης πλευράς, τεχνικής καί οϊκονομικής. ’Ev τούτοις ή ανάγκη έπι6άλλει τήν χρήσιν καί έξωθεν είσαγομένων πρώτων ύλών, είτε 8101 τήν διακόσμησιν (σµάλτα, πυροχρώµατα κ.λ.π.) είτε δια πρόσµει- ξιν μέ έπιτοπίους πρώτας ύλας πρός δελτίωσιν τής ποιότητος (έρια Αύστρα- λίας δια τας φλοκάτας, καολίνη δια τα «λιπαρά» χώµατα κεραμεικής...). 19 I 'II πειρα τών τεχνιτών καί ή προσαρµοστικότης αύτών είς τας νέας 1.111111111111011Kc‘xt; µεθόδους. ‘H χρήσις μηχανικών µέσων καί ό έκσυγχρονι- ωμής …… κατασκευαστικών μεθόδων είναι παράγοντες πολύτιµοι, άλλα µέχρι |… 1111111 ίου καθ΄ ό δέν αλλοιώνεται ό χαρακτήρ τού χειροτεχνήματος.Μ .Η µ…. ι|ιι| ι'νός αντικειμένου είναι συµφυής µέ τήν διαδικασίαν τής κατασκευής |…» ‘l v τούτοις ή κατασκευή ένός χειροτεχνήµατος µέ τας παλαιας μεθόδους ι'ι.ιιίι||΄ιιι|ί|| τό κόστος παραγωγής είς 6αθµόν καθιστώντα αύτό µή έµπορεύ- "η"… 'Il 6αφή π.χ. τού έρίου µέ φυτικας ύλας απαιτεί συνεχή διαδικασίαν η…… ή ιιοσάρων είκοσιτετραώρων, ενώ ή δια καλών χημικών χρωστικών ού- ιιιι.ιιι ι'ιιιιυγχάνεται έντός όλίγων ώρών. Είς άλλας περιπτώσεις, όπως π.χ. 1.. ιι|ιιιιιιι΄ιρισµα τών έκτύπων διακοσμήσεων είς χάλκινα αντικείµενα, αφαιρεί 11 -.. ιι .. ιήν γοητείαν τού χειροτεχνήµατος. Δι΄ αύτό δέν είναι δυνατή ή θέσπι- ι…… ι'ι…… γιν|κού κανόνος, αλλά τό θέμα δέον να αντιµετωπίζεται κατα περι- ιιιι.ι…ιι… άναλόγως τών είδικών συνθηκών έκάστης. Λ l| µονοκαλλιέργεια είς πλείστα διαμερίσματα τής Θεσσαλίας, άφι- ιιι…… |ι1|)|΄ι! πι.ριθώρια χρόνου είς τούς πληθυσµούς. Ούτω ή σιτοκαλλιέργεια ή"… … όλίγας ήμέρας σποράς 15 Φθινόπωρον καί όλίγας τό Θέρος δια T0v Ηι|ιιιι|ιι'ιν |ήία μετα τήν είς εύρείαν κλίµακα χρησιμοποίησιν έλκυστήρων, ν…||ι|ιΜι΄ιν µηχανών καί θεριζοαλωνιστικών συγκροτημάτων. Τό αύτό ίσχύει .… Γ…'ι ιήν έλαιοκαλλιέργειαν καί, είς µικρότερον 6αθµόν, δια τας τελευ- ιιιιι.ιι΄ ι|…ιχ()ι ίσας καλλιεργείας ώς π.χ. τεύτλων δια τό έργοστάσιον Ζαχάρε- ι.ιι… hnu' … 11x τής μονοκαλλιεργείας είναι καί ή αστάθεια καί ανεπάρκεια τού µου… , ||…ιιί| ι |οοδήματος, τό όποίον δύναται να ένισχυθή καί να σταθεροποιηθή Η… |||-, .;ι 1111111 χνικής απασχολήσεως. :" I '0 όδικός αποκλεισµός όρεινών χωρίων καθ ολον τόν χειµώνα, πα- μ...... ιην ίιιινατότητα τής είς μεγάλην κλίμακα καί µέ εύρέα χρονικά όρια ά- 111-111111." 1111, ο|κιακής χειροτεχνίας. Δέν παρα6λέπομεν, 6ε6αίως, τα τερά- ιιιιιι ιΝ|ιγιινι.ιιικα καί οίκονομικα προόλήματα τα όποία ύφίστανται από δε- .113.11.101 ι'ι|ιι.:ιιιιιιµού μέ πρώτας ύλας, παρακολουθήσεως τής έργασίας καί ι'||ιιι.|…ιι… ιι.ιν προϊόντων. 'Αλλα ή ραγδαία έρήµωσις τών όρεινών χωρίων καί ή ι'ι|ιιι|ιιι-ι| µι ιιινι'ιστευσις είς τό Έξωτερικόν δικαιολογούν τήν λήψιν τών ά… ιιιηιιιιι΄ι.ιι' |ι|' ||ιων. Γ | || ιιιιιριστική κίνησις ώρισμένων περιοχών (Μετέωρα, Πήλιον, Τέµ- 11-11 .11.: ή …ιι|ιιιλής προοπτική τουριστικής αναπτύξεως έτέρων(Λίµνη Μέγ- Η…" l1fi11111v, 'Αγιόκαµπος, Πλαταµών) παρέχουσαι τήν δυνατότητα έπι- …κι… 0ιιιι…ιιιι.ιι… γύρους τής χειροτεχνικής παραγωγής είτε ύπό τών ίδίων …. µ.µ…. ….-….…- ι … ι΄ιπό συγγενικών των προσώπων. Τό έκ τής τοιαύτης πι…- |ψοι…… mum-1 111v ι-ηιδους τού χειροτέχνου είναι πολλαπλάσιον δεδοµένου ότι 1-‘1 |οιµυιηνι'΄||ιιιιιι ι|ιΠιινουν είς τήν κατανάλωσιν τών μεγάλων αστικών κέν- "αν οξι.-ιπι.ιιι|... "() 300 τοϊς έκατόν λόγω τών σοόαρών έπι6αρύνσεων Η…" η…όµ.ιι- η… γαλα ένοίκια, µισθοί προσωπικού, ασφαλιστικά ταµεία, φό- |-ι:ιι, |ί|ιΙ.||µ|ιΙι ιι 1- .λ ιι ). '8 | u || | ι 1- ιιί ιιιιράγο'ντες: | ‘II .'.ιι……ι|.ιι αµ… …… δραστηριοτήτων είς όλην τήν έκτασιν τής Θεσ- ιιΙι'-ιη, ιιιι|||ιιιι…|ιΙ" !ιι΄ιιιιιολον τήν είς εύρείαν κλίµακα ανάθεσιν καί παρα- ι-ι'.ιι-ιιΝι|ιι… µι µίλι-ιν ιιιι|ιιιγγι'λιών, δαπανηραν τήν έμπορίαν τών προϊόντων |… "yummy-1111311 "*… |ι|ιιιδιασµόν µέ µή έπιτοπίους πρώτας ύλας καί {2711- 20 και μεταποιήσεως. "Επίσης δυσχεραίνει τήν ΄ι΄δρυσιν µεγάλων μονάδων 60101— κής προετοιµασίας τών πρώτων ύλών (λαναριστήρια, 6αφεία, έργοστάσια µά- ζης κ.λ.π.). Β. Τό κατ' ανάγκην χαμηλώτερον είσόδηµα τών χειροτεχνών από τας αποδοχας τών έργαζοµένων είς όιοµηχανίας τών τεχνολογικώς έξελιγμένων χωρών. Τούτο συνδυαζόμενον µέ τας περιωρισµένας δυνατότητας μορφώσεως καί ψυχαγωγίας είς τα χωρία, καθιστά δυσχερή τόν ρόλον τής χειροτεχνίας ώς φραγµού είς τό µεταναστευτικόν ρεύµα. Τό πρόόλημα τού χαµηλού είσοδή- µατος τών έλλήνων χειροτεχνών καθίσταται όξύτερον λόγω τών λίαν περιωρι- σμένων αποδοχών τών όμοτέχνων των είς χώρας συναγωνιζοµένας τήν Έλλάδα είς τήν διεθνή αγοραν (M0p6K0v, '|απωνία, Λί6ανος). Γ. ‘H έλλειψις τεχνικού έξοπλισµού δια τας προπαρασκευαστικας έργα…- σίας µέ αποτέλεσμα τήν αύξησιν τού κόστους παραγωγής, δεδοµένου ότι είς τήν χειροτεχνίαν ό συντελεστής «Em/0010» είναι κατά 600w καθοριστικός τής τιμής τού προϊόντος. Δ. ‘H έλλειψις όργανωµένης έµπορίας τών χειροτεχνικών προϊόντων. Καί είναι µέν όρθός K0101 600w ό όρισµός τού χειροτέχνου, όπως τόν τοποθε- τεί είς τό είσαγωγικόν κείµενον ό Διευθυντής τής Υ.Π.Α.Θ. κ. Διονύσιος Μαγ- κλι6έρας, άλλο ύπάρχουν καί έξαιρέσεις είς κάθε κανόνα, όπως συμ6αίνει μέ τας είδικας συνθήκας τών όρεινών θεσσαλικών περιοχών, όπου ή διάθεσις —— κατανάλωσις γίνεται πολλας έκατοντάδας χιλιοµέτρων µακραν τού τόπου πα- ραγωγής καί είς περι6άλλον µή οίκεϊον είς τόν χωρικόν χειροτέχνην. ΓΕΝΙΚΑ| APXAI ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ Βάσει τών ανωτέρω προύποθέσεων, ό προγραµματισµός τής χειροτεχνι κής αναπτύξεως δέον όπως αποδλέπει είς τήν αξιοποίησιν τών θετικών παρα-- γόντων καί τήν έξουδετέρωσιν τών αρνητικών. Έάν, ώς πιστεύοµεν, αί διαπι στώσεις µας δέν εύρίσκονται πολύ µακραν τής πραγµατικότητος, τότε αύταί αύται όδηγούν είς τήν διαγραφήν τών γενικών αρχών έπί τών όποίων δέον v‘ δασισΘή ό προγραμµατισµός τής αναπτύξεως έν Θεσσαλία. Καί είναι, κατ τήν γνώµην μας αί ακόλουθοι: Α. Να αποτυπωθούν, να καταταγούν καί να δηµοσιευθούν αί γνήσια παραδοσιακαί µορφαί δια να αποτελέσουν τήν σταθεραν 600w δηµιουργία νέων µορφών.15 Β. ‘H πάσης φύσεως προστασία να παρέχεται µόνον είς τα είδη έκείν τα όποία εύρίσκονται είς ίκανοποιητικόν έπίπεδον από απόψεως μορφής, κα τεργασίας καί ποιότητος ύλικών. Γ. N01 χωρισθή ή Θεσσαλία είς τομείς, είς έκαστον τών όποίων θα έπι διωχθή ή ανάπτυξις ένός ή δύο τομέων τής χειροτεχνίας, 60051 τών ανθρωπί νων καί ύλικών προύποθέσεων έκάστης περιοχής. Δ. Να δηµιουργηθούν K0101 περιοχας µεγάλαι μονάδες δασικής κατε γασίας τών πρώτων ύλών, 60051 τού καθορισθέντος χειροτεχνικού τοµέως, ή προηγουµένη παράγραφος. E. N01 5410510050011 01 χειροτέχναι μέ τα αναγκαία έργαλεία καί µηχαν 21 … όσκηοιν τής τέχνης των καί v01 διδαχθούν συγχρονισµένας µεθό- 'υγι'|ς, ι:ι'ς 6αθµόν µή αλλοιούντα τό ύφος τού χειροτεχνήµατος. ' . .… έπιδιωχθή ή συνεργατική ή συνεταιριστική όργάνωσις τών χει- …… χωρίον καί είδος. αναπτυχθούν αί ύπάρχουσαι χειροτεχνικαί Σχολαί καί να δημιουρ- ΄ ", όπου αί ανάγκαι τό έπι6άλλουν. ΄ Ν χρηµατοδοτηθούν ύπό εύµενείς όρους έμποροι έπιθυμούντες v01 ' µα τήν έµπορίαν χειροτεχνημάτων. Ούτω, λόγω τών συχνών έ- Μι΄ις χειροτέχνας, δέον όπως αναλάδουν καί τήν έμπορίαν είδών ως τήν άσκησιν τού έπαγγέλματος τού προμηθευτού των χειρο- ' "τών ανωτέρω έχοµεν να παρατηρήσωμεν ότι 6 χωρισµός τής Θεσ- , "µια; αναπτύξεως ώρισμένων µορφών τής χειροτεχνίας δέν σημαί- ' αναγκην στραγγαλισµόν ύπαρχουσών μικρών δραστηριοτήτων. .… ι.ίς τούς καθορισθέντας τοµείς. " ΤΑΕ΄ΤΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ γι) τών ανωτέρω γενικών αρχών συνεπάγεται τήν λήψιν σειράς 1 μέτρων, τα όποία δύνανται να κλιµακωθούν έντός πενταετίας. …… της όλης προσπαθείας είναι 6 'Εθνικός ΄Οργανισµός "Ελληνι- -' ζ… έν συνεργασία 1159’ όλων τών άρµοδίων ιΥπηρεσιών καί ". 'Υπηρεσίας Περιφερειακής ΄Αναπτύξεως Θεσσαλίας ασκού- µήν τών ένεργειών. Τα μέτρα ταύτα είναι: ' … της Θεσσαλας είς τούς κάτωθι 6ασικούς τοµείς χειροτεχνι- ... . ι! σ σ α λ ί 01 , φλοκάτες καί Wow-10 K112111110 είς νερο- ν.ό Νοµός Καρδίτσης καί τής αγγειοπλαστικής, ή περιο- . . (ϊι.ιλοσκαλιστικής καί ή περιοχή Πύλης Τρικάλων τής ξυ- ικι)ύ ύφους. ή 15p 5 ι νή Θεσσαλία, ύφαντα «κεντητα στόν ν 6 ΝοΤµός Μαγνησίας καί τήξ κεραμεικής ώς καί τής ΄ ι|σιαστικής καί κοσµικής. ‘H πόλις τού Βόλου καί τής πόλις τής Λαρίσης καί τής µεταλλοτεχνίας. -ααιικού έλέγχου έπί πάντων τών έξαγομένων χειρο- ο δια τας φλοκάτας µέ τήν 1311’ αριθ. 17436)22.4.6ό '΄'ιιοιιργών Έµπορίου, Οίκονομικών καί Βιοµηχανίας ' .. *ιιοιότητος τών έξαγοµένων χειροποιήτων φλοκάτων». "" & όλ(γχος είναι εύχερής διότι πρόκειται περί ένιαίου 0-0115va έργων είναι, προφανώς, απείρως δυσκολώ- - ως θεσπίσεως αντικειµενικών κριτηρίων, περι- αν… --ην 'ιι'οικιλίαν μορφών, τεχνικών καί ύλών. Αϊ δυ- .ι΄ ….Ψ- -ι…ιν είς τήν έγκατάλειψιν πάσης διασφαλίσεως . µιροτι:χνηµάτων καί να αφεθούν έλεύθερα 22 έργα δυσφημίζοντα τήν έλληνικήν χειροτεχνίαν, έπί μεγίστη ζημία τής έθνι- κής μας οίκονοµίας. "Υπάρχουν ώρισµέυα αντικειµενικά κριτήρια διά τήν &… παγόρευσιν τής έξαγωγής, όπως ή ν ω π ό τ η ς τών ξύλων, προκαλούσα µετά πάροδον όλίγου χρόνου συστολήν καί ρωγµάς, ή κ α κ ή π ο | 6 τ η ς τών χρωµάτων µέ αποτέλεσµα τόν ταχύν αποχρωμαιισμόν καί τήν διασπο- ραν τών χρωμάτων κατά τήν πλύσιν καί τό καταφανώς κ α κ 6 τ ε χ ν 0 ν καί ακαλαίσθητον τής κατασκευής. … Γ. Καθιέρωσις τής σφραγίδος ποιότητος. Αύτη να µήν ι|ναι ύποχρεωτι- κή "ίνα μή θεωρηθή ώς αστυνόµευσις τής χειροτι'χνίαι'…, αλλά προαιρετική. Δέν θα απολαύουν, όµως, προστασίας παρά μόνον 11'1 |χιινιιι ιιφραγίδα ποιότη- τος έργα. Έπί πλέον, ό ανειδίκεντος αγοραοιήι… ί|ι΄ι I'm µίαν έγγύησιν ποιό- τητος καί θα προτιµά τα έσφραγισµένα έργα Δ. Δημιουργία τών κάτωθι χειροιιχνικών µι'ιιιι'ιί'ιι.ιν ιι1ιινις Θα λειτουρ- γήσουν αρχικώς ώς κέντρα έκπαιδεύοιως, |ιι'.ιιι||ιι ιιι΄ιµιυιιι 6ιιΟμηδόν είς πα- ραγωγικούς όργανισμούς: Είς 'Αμπελάκια χειροτιχνική µιινι'.ιι; ι'ιι|ιι…ινιικήι… Είς Ραψάνην - . ι΄ιι||ιινι|ιι|"µ. Είς Βόλου » ι ι.'ι'γγιιιιιιιλιιιι'ιικής - κεραμικής Είς Φανάριον » . ι'ιγγιιιιιιλ…Γιικής Α΄ι µσνάδες 'Αµπι.λιικίων καί |'ιιι|ιι΄ινηι: |… ||λ|.Ι|υ|ιίιι.ΗΙ|Ν ι'ιφισταµέυους πυ- ρήνας δραστηριότητος. E. ΄΄|δρυσις τών κάτωθι Σχολών Είς Μακριυίτσαυ Σ χολή ). ιι1λι.χιίιν Χ |! | |… 1 1 xv ί α ς. Είναι προφανής έν ΄Ελλάδι ή έλλι ιι|ιις π|Πιιιιι|.ιι'νωυ 11 11 λιχών, ίκανών να πλαισιώσουν μίαν εύρυτέραν προσπά0κιιιν ι'ινιπιτι'ι|…ιι.ιι… ιι|ι… χι ιροτεχνίας. 'Η Σχολή Στελεχών Χειροτεχνίας, τής µορφής IN: '|.' In ΕΜ)…- , δέν προ- ορίζεται υα δηµιουργήση απλώς είδικ(ιι΄ιι; ι'.Ιις ί΄ιιι:ιι|ιι'ι|ιιιιιι… ιιι|ιι΄ι΄ς (ύφαντουρ- γούς, κεραµιστάς κ.λ.π.), αλλά στελέχη ιιιιι'.χιτ…-ιο… "η… ιών είδικών γνώ- σεων, πλήρη είκόυα τής έλληνικής χιιροτνχνίιις …» 111'111111; πλευράς, τεχνι- κής, οίκονοµικής καί αίσθητικής. Καίτοι ή μι ιι€ικ΄ληι'ιιι; νάνων ι'µιιιιρογνωμό- νων δέν έχει έν Έλλάδι καλόν παρελθόν, νιιμίζι'ιμι-ιι ή… ίίι'ι ή… έποικοδοµη- τική ή διδασκαλία ξένων είδικών µεγαλοι; μι'ι|ιι;ιιιι… ι'ιιιιιµλιιυτικως είς τούς τοµείς είς τούς όποίους δέν ύπάρχουν άν11ιι'ιιιιχιιι '|Ξ.'.ζ'-.ηνι .… Είς Καλογήρους Τρικάλων Σ χ ολή :΄ιι λ ιι γ λ ιι ιι 1 1 K ή ς Αύτη σκοπόν έχει τήν συνέχισιυ τής ιιιιιικι΄|ι'… ί…ιιλιιγλιιιιτικής παραδόσε- ως καί τήν αξιοποίησιν τόσον τού ανθρωπίνου ιιιι|ιι'ιγιινιιιι…, όπου καί τών φυ- σικών πόρων. Θα περιορισθή είς είδη ποιµιυιιιιιι'ι ι'΄ιι|ιι.ιιι…, χωρίς τούτο να ση- µαίνη ότι δέν θα προδή είς δηµιουργίαυ νίων |ιιι|ιφι΄.'ιν ιιιιγχ|ιόνου χρήσεως. Έ- πί πλέον θα πειραµατισθή έπί τής 51111111611111“; χ|ιηιΗµΠ||Ο|ήσΕως τών µι- κρών ύδατοπτώσεων ώς κινητηρίου δυνά|ιιως &… χ|'ι|…ι| χνικήν χρήσιν, συ- νεχίζουσα καί συστηματοποιούσα παλαιστή")… '|ι|ιριιµιιιισμούς. .Η 'ι΄δρυσις τών ανωτέρω δύο Σχολών, έν ιιιινί΄ιιιιιιιµώ …' τήν αναδιοργά- νωσιυ καί συµπλήρωσιν τών ύφισταμένων καί μι'. τήν λι ιιιιιιργίαν τών τεσσά- ρων χειροτεχνικών µονάδων αρχικώς ώς κένιρων ||…Δ ιιαιδι ύ… ως, καλύπτει τάς ανάγκας τής χειροτεχνίας από απόψεως Σχολών. 23 ΣΤ. Πιστοδότησις ύπό τού Ε.Ο.Ε.Χ. ή αλλου φορέως τών εµπόρων εί- δών χειροτεχνίας είς ποσοστόν 60 1ng εκατόν έπί τής αξίας τών 1‘111’ αύτών αγοραζΟµένων προϊόντων καί ύπό εύνο'ι'κούς όρους, μή τηρουμένων αύστηρώς τών τραπεζικών κριτηρίων. Ζ. Καθιέρωσις έτησίας Χειροτεχνικής Θεσσαλικής *Εκθέσεως, μέ κινη- τόν μηχανισμόν, εναλλάξ ιίς τάς τέσσαρας πρωτευούσας τών Θεσσαλικών Νοµών. Τα απονεμόµενα δρα6ιϊα να είναι τοιούτου ύψους, ώστε να άποτε- λούν ύπολογίσημσν κίνητρον 6ελτιώσεως τής παραγωγής, άλλα: καί θετικήν συµδολήν είς τήν περαιτέρω τι ρόοδον τών δρα6ευομένων. Η. Δηµιουργία είς χωρία Συνι,ταιρισμών καί πιστοδότησίς των ύπό τής ,Αγροτικής Τραπέζης, καθώς καί διεύρυνση τών παρεχομένων πιστώσεων είς τούς λειτουργούντας ήδη Συνεταιρισμούς Θ. Δημιουργία δύο μεγάλων συνεταιριστικών µονάδων Λαναριστηρίων - Βαφείων, µιας είς τόν Νομόν Τρικάλων καί µιας είς τόν Νομόν Καρδίτσης, είς τας όποίας να συµµετάσχουν αί µή όρθολογιστικώς έγκατεσπαρµέναι 45 χειροτεχνικαί έπιχειρήσεις Λαναριστηρίων, πρός καιι'ργασίαν τών 1.000 τόν- νων µέσης έτησίας παραγωγής έρίου.'δ Προύπολογισµός τού ύψους έπενδύσεων διά τήν !.φαρμογήν τού ανωτέρω προγράµματος δεν είναι δυνατόν να γίνη διότι έλλι innuv αί σχετικαί µελέται. ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ M5 όλην τήν έπιφυλακτικότητα, 115 τήν όποίαν ιιρίιιιι να γίνωνται προ- 6λέψεις έπί ένας τόσον ποικίλου προγράμµατος καί &… τό όποϊον 55v ύπάρ- χει προηγούμενον πρός σύγκρισιν, δέν είναι µακραν τής ιιραγματικότητος ή προσδοκία διπλασιασµού έντός πενταετίας τών ασχολουµένων 115 τήν χειρο- τεχνικήν παραγωγήν καί ή αύξησις τής παραγωγικά… ος αύτών κατά 20 τοίς εκατόν. ΄|διαιτέρως μεγάλον θα είναι τό ποσοστόν ιής αύξήσεως τών έξαγω- γίµων προϊόντων λόγω τής 6ελτιώσεως τής ποιότητος καί ιής προσαρμογής είς τας απαιτήσεις τής ζητήσεως είς τό ΄Εξωτερικόν. Ούτω ή έτησία χειρο- τεχνική παραγωγή τής Θεσσαλίας θα ύπερ6ή τα 25Ο.ΟΟΟ.000 δραχµών καί μέρος εξ αύτών θα είναι συνάλλαγµα έκ τού έξωτι ρικού. Λεδοµένου ότι ή χει- ροτεχνία γενικώς, &… ίδιαιτέρως ή θεσσαλική, χρησιμοποιεί κατά μέγιστον ποσοστόν έντοπίους πρώτας ύλας (ξύλον, έριον, ιιηλόν) αύτη δύναται να θεωρηθή ώς σπουδαίος κλάδος τής δευτερογενούς παραγωγής. Έκτός τών καθαρώς οϊκονοµικών ώφεληµάτων, σημαντικόν Θα είναι καί τό ήΘικόν κέρδος. Ούτω, είς έποχήν ραγδαίου άποχρωµατισμού τής έθνικής µας ίδιοµορφίας καί τής δημιουργίας Οπερεθνικών ένοτήτων, Θα καλλιεργη- θούν καί θα προδληθούν πολύτιµα στοιχεία τής εθνικής µας φυσιογνωμίας. Έκτός αύτού, θα καλυφθούν δια ψυχωφελούς άπασχολήσεως αί κεναί ώραι τών αγροτικών καί κτηνοτροφικών μας πληθυσμών. ΕΤναι δέ γνωστόν είς πάν- τας ότι τα χωρία µας 5511 διαθέτουν ούτε στοιχειωδώς τα μέσα μορφωτικής ή έπωφελώς ψυχαγωγικής πληρώσεως τών διαθεσίµων ωρών τού πληθυσµού των. 24 ΕΠ|ΛΟΓΟΣ Παρεδώσαµεν είς τήν κρίσιν τού εύµενούς άναγνώστου τήν παρούσαν έρ- γασίαν έν πλήρη έπιγνώσει ότι πρόκειται περί απλού σχεδιάσματος. ‘H 0710- κληρωµένη καί είς Βάθος μελέτη τού όλου προδλήµατος τής θεσσαλικής χει- ροτεχνίας 5511 δύναται να είναι ΄ε΄ργον ένός ανθρώπου. "Απαιτείται συνεργασία πολλών παραγόντων, ποικίλων άρμοδιοτήτων, ώστε τό όλον θέμα να φωτισΘή έξ όλων του τών πλευρών καί είς όλας του τας λεπτοµερείας. ’Eo’w ή ανα χεί- ρας έργασία δώση τήν εύκαιρίαν ανακινήσεως τού θέματος καί τονώσεως τού ένδιαφέροντος πρός αύτό, θα ΄ε΄χη έπιτελέση τόν προορισµόν της. ΠΑΡΑΠΟΜΠΑ| I». Μέσου έτήσιον είσόδηµα κατα κεφαλήν: ΄Ελλάδος 12,008 - Θεσσα- λίας 9,149 - ΄Ορεινής Δυτικής Θεσσαλίας 1,500 - (Πολυγραφημένη έκθε- σις Προέδρου 'Επιμελητηρίου Τρικάλων κ. Έλ. Σίμου. 27 - 3 - 66). 2. Λεπτοµερής ανάλυσις τού θέματος είς: Κ. Α. Μακρή. ιΗ χειροτεχνία μας καί τό ύφος της. Έφηµερίς «Τό Βήμα» 3 - 1 1 - 1963. 3. Κωνστ. Κουκκίδη: Τό πνεύµα τού συνεργατισµού τών νεωτέρων Έλ- λήνων καί 1’ ’A111151161K101, ό πρώτος συνεταιρισµός τού Κόσµου. ΄Αθήναι 1948. Γιάννη Κορδάτου: T’ ’A11115}1c111<101 κι' ό µύθος για τό συνεταιρισµό τους. ,Αθήνα 1955. 4. ’Ayfivopoq ΄Αστεριάδη: Τό σπίτι τού Σ6άρτς 01’ ’A111157101K101. 'Αθή- να 1928. Γεωργίου Μέγα: Θεσσαλικαί οίκήσεις. 'Αθήναι 1946. Έθνικού 'ίδρύµατος: Σπίτια τής Ζαγοράς. ΄Αθήναι 1949. Νικ. Μουτσοπούλου: Τα θεσσαλικα ΄Αµπελάκια. Περιοδ. «HOE» 'Αθή- ναι 1966. 5. Κίτσου ’A. Μακρή: 'Αρχιτέκτων Δήµος Ζαπανιώτης. ,Αθήνα 1957. Κίτσου Α. Μακρή: 'Η ξυλογλυπτική τού Πηλίου. Βόλος 1958. 6. Βαγγέλη Σκου6αρα: Τουριστικός καί αρχαιολογικός όδηγός Θεσσα- λίας. Βόλος 1958, σελ 283. 7. Βαγγέλη Σκου6αρα: Τό παλιότερο άρματολίκι τού Πηλίου καί οί ’Ap- 6ανίτες στή Θεσσαλομαγνησία. Βόλος 1960. 8. Μνείαν ύπάρξεως, κατά τας άο'ξας τού 19ου αίώνος, τού «εύλογηµένου ρουφετίου τών ραπτάδων καί κεπετζηοων>> έχομεν είς έπιγραφήν έξωκκλησίου τού ‘Ay1ou Γεωργίου είς τό 'Ανατολικόν Πήλιον, παρα τό χωρίον Κισσός. 9. ‘H άκρί6εια τών στοιχείων όφείλεται είς τό ότι 6 γράφων χορηγεί τας 25 ύποχρεωτικας πιστοποιήσεις ποιότητος πρός έκτελωνισµόν. 10. Στοιχεία δοθέντα ήμί'ν ύπό τού Προέδρου τού Συνεταιρισµού K. Δημ. Κοπάνου. 11. Βλέπε: Κίτσου 'Λ. Μακρή: Οί κανατάδες τού Φαναριού. 'Εφημ. «Τό ΒΗΜΑ» 20 - 2 - I966. 12. Είς προσωρινήν άναστολήν τής λειτουργίας της. 13. Βλέπε 2αν πσραποµιιήν. 14. Κίτσου ’A. Μακρή: "Ελληνική χι ιροτεχνία καί νέες τεχνικές. *Εφηµ. «Τό Βήµα» 17 - 11 - 66. 15. Είς τόν τομέα αύτόν έγένι r0 ιιαλαιόιι ρον ή προσπάθεια τής 'Αγγελι- κής Χατζηµιχάλη με τήν έκδοσιν τού Λιυκώµατος «'Υποδείγµατα έλληνικής Διακοσμητικής», 'Αθήναι 1929 καί ιιροοφάτως είς μεγαλυτέραν κλίµακα ύπό τού Ε.Ο.Ε.Χ. δια τών έκδόσεων: ("Ελληνικα διακοσµητικα θέµατα» (2 τεύ- χη)' εγω…: τής Θεσσαλίας», «'ίΞκλογή από τα Εργα τής έλληνικής µεταλ- λοτεχνίας» καί «'Ελληνικα λαϊκά καί µι:τα6υζαντινα ξυλόγλυπτα». 16. Πολυγραφηµένη έκθεσις τού 111101611011 τού 'Γ4.-ιιιμελητηρίου Τρικάλων κ. ΄Ελευθερίου Σίμου. 27 - 3 - 1966, σελίς 4